Remove ads
Prof. Jan Lion Cachet (29 November 1838, Amsterdam – 21 September 1912, Potchefstroom)[1] was ’n predikant en professor in die Gereformeerde Kerk en ’n vroeë Afrikaanse skrywer en digter. Cachet is gebore uit Joods-Portugese ouers as jonger broer van Frans Lion Cachet.[2] In 1849 het die gesin oorgegaan tot die Christendom.[3] In 1861 emigreer Cachet na Suid-Afrika as onderwyser. Hy het ’n hom as predikant bekwaam en later ’n professor geword aan die Teologiese Skool op Burgersdorp, waarvan prof. Dirk Postma die rektor was. In 1905 het hy saam met die teologiese skool na Potchefstroom verhuis en ’n paar jaar daarna is hy oorlede.
| Jan Lion Cachet | |
 | |
Prof. Jan Lion Cachet | |
| Naam | Jan Lion Cachet |
|---|---|
| Geboorte | 29 November 1838 Amsterdam, Nederland |
| Sterfte | 21 September 1912 (op 73) Potchefstroom, Suid-Afrika |
| Kerkverband | Gereformeerd |
| Gemeente(s) | Rustenburg Burgersdorp Philipstown Steynsburg |
Dr. B. Spoelstra beskryf Cachet in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek as 'n ernstige, stigtelike en boeiende verkondiger van die evangelie; hy is spesiaal deur die staatspresident, pres. Paul Kruger, ook lidmaat van die Gereformeerde Kerk, geroep om op 27 Augustus 1899 in Pretoria 'n biduur met die oog op die dreigende oorlog te lei. As professor was hy die gemoedelike en toeganklike wat met sy wye Skrifkennis, liefde vir die geskiedenis en praktiese lewenskuns predikante vir diens aan kerk en volk gevorm het, pleks van teoloë. Hy was trots om Jood, Nederlander en Afrikaner te wees, 'n veelsydige en belese mens, 'n skerp en simpatieke waarnemer met kritiese sin, 'n stille leier op kerklike, politieke, opvoedkundige en kulturele gebied, gelykmatig en beheers van temperament, soms geneig tot swaarmoedigheid, maar getemper deur geestigheid en vriendelikheid. In die omgang was hy nederig, opvallend eenvoudig geklee, 'n roepingsbewuste kerkman en volksman.
In Februarie 1909 ontvang hy van koningin Wilhelmina van die Nederlande die offisierskruis in die Orde van Oranje-Nassau. Hy word veral onthou vir sy gedig, "Di Afrikaanse Taal", wat in 1896 in Ons Klyntji verskyn, en later in sy prosawerk Sewe duiwels en wat hulle gedoen het gepubliseer is.[4]
Remove ads
Jan Lion Cachet is op 29 November 1838 by Krom Boomssloot 3, Amsterdam, gebore as een van vyf kinders en die derde seun. Sy geslagsregister gaan terug tot in die agtiende eeu. Die Jood Lion (Levie) Calman het met sy seun vanaf die Groot Glogau aan die Oder in Silezië (Pole) vertrek om hulle in Nederland te gaan vestig. Hy was ’n kasjetsnyer van beroep en toe sy seun Calman Lion op 13 Desember 1811 tydens die regering van Napoleon I ’n van moes aanneem, aanvaar hy die van Cachet, alhoewel hy op daardie stadium die eienaar van ’n tabakbesigheid was. Calman Lion se jongste seun, Salomon, is in 1833 met ’n ortodokse Jodin, Rachel Aletta Hamburger, getroud en hulle is Jan se ouers. Een van sy ouer broers is ds. Frans Lion Cachet, wat later NG predikant in Transvaal was, en sy ander broer is Carel.[5] In 1849 gaan die hele familie, net soos die Hollandse digter Isaac da Costa, onder invloed van die Hollandse Réveil-beweging na die Christendom oor[6] en word hulle op 30 September 1849 in die Noorder-Kerk in Amsterdam gedoop. Jan gaan skool by Isaac da Costa se skool en ontvang daarna opleiding as sendeling aan die seminarie van die Vrye Skotse Kerk in Amsterdam. Hy bekwaam hom in 1857 as godsdiensonderwyser en gee tot 1860 onderwys in die skool van die Havenlooze in Amsterdam.[7]
Remove ads
Cachet kom in Januarie 1861 na Suid-Afrika na aanleiding van 'n oproep deur dr. William Robertson om onderwysers en katkiseermeesters uit Europa vir die NG Kerk. Sy oudste broer en studiemaat, Frans Lion Cachet, was toe reeds in Suid-Afrika werksaam. Hy gee ongeveer twee maande onderwys in die Kaap aan die skool Tot Nut van 't Algemeen en dan tot Maart 1862 aan ’n kerkskooltjie (die Nederduits Gereformeerde Kweekskool) in Breëstraat. Die Kaap is in hierdie tyd egter grootliks onder die invloed van die liberale beweging in die kerk, waar hy hom ontuis voel. Hy gaan dus in April 1862 na Ladysmith in Natal en gee hier onderwys op ’n plaasskool en daarna private onderwys in die distrik. Op sy eie bestudeer hy verskillende tale en word so Frans, Duits en Engels magtig. Op Ladysmith gaan hy van die NG Kerk oor na die Gereformeerde Kerk en besluit in 1865 om hom as predikant te bekwaam. Ná privaat studie onder ds. Dirk Postma (toe nog predikant van Rustenburg) word hy op 27 Julie 1868 toegelaat om as predikant van die Gereformeerde Kerk op Rustenburg bevestig te word.[7]
Remove ads
In 1869 word hy aangestel as predikant van Burgersdorp en bedien hier tot aan die einde van 1874.[6] Hy word in hierdie tyd saam met Dirk Postma dosent aan die nuut gestigte Teologiese Skool Burgersdorp, wat in 1869 met vyf studente begin. In 1873 begin hy De Maandebode as nie amptelike blad van die kerk, 'n voorganger van die Kerk se amptelike orgaan, Die Kerkblad. Hierin verskyn gereelde bydraes van hom, veral gerig op kinders. Hierna staan hy in die bediening as predikant van Philipstown (1875–1883) en Steynsburg (1883–1891). Terwyl hy in die Kaapkolonie is, laat hy ook sy invloed op politieke gebied geld en was hy onder andere medestigter van die Afrikanerbond en werk hy mee aan die opstel van die grondwet van hierdie bond. Hy word meermale versoek om hom verkiesbaar te stel vir die Kaapse parlement, maar weier omdat hy hom nie aan die Britse regering wil onderwerp nie. Hy was 'n vurige voorstander van 'n Afrikaanse vertaling van die Bybel en was sedert 1886 behulpsaam met die beplanning daarvan. Op sy voorstel word die Statebybel as grondslag geneem.[8]
Ná die dood van Dirk Postma in 1890 keer hy terug na Burgersdorp as waarnemende professor in die Teologie tot hy in 1894 sy vaste aanstelling as professor van die Gereformeerde Sinode van Reddersburg kry. Aan die Teologiese Skool was Totius een van sy studente. As enigste hoogleraar was dit sy taak om die hele terrein van die teologie te dek en klas in al die vakke te gee. Hy behartig in hierdie tyd ook die redakteurskap van die koerant De Stem op die dorp. Met die eerste Afrikaanse Taalkongres wat op 15 en 16 Januarie 1896 in die Paarl gehou is, lewer hy 'n lesing oor die aard van Afrikaans. Hier lewer hy ook waardevolle insette oor die vertaling van die Bybel, die oprigting van ’n eie tydskrif (Ons Klyntji) en van 'n eie woordeboek. Volgens die eerste uitgawe van Ons Klyntji in Maart 1896 is die naam van hierdie tydskrif deur hom voorgestel.[8]
Die agting wat daar vir sy bediening was, word onder andere daarin weerspieël dat president Paul Kruger hom spesiaal uitnooi om op 27 Augustus 1899 in Pretoria ’n bidstond oor die dreigende oorlog met Engeland te lei. Tydens die Tweede Vryheidsoorlog word hy in 1901 weens hoogverraad in hegtenis geneem en in die tronk op Burgersdorp toegesluit omdat hy die rebellie sou steun en ongeoorloofde kontak maak met die Transvalers. Die werklikheid was dat hy hom geroepe geag het om die Woord te verkondig aan afgeleë Boerekommando’s. Goedgesinde Engelse stel toe 'n petisie op vir sy vrylating en weens ’n gebrek aan bewyse teen hom, word hy ná ses weke vrygelaat. Tydens die oorlog was die Teologiese Skool se voortbestaan voortdurend in die weegskaal. Benewens sy eie inhegtenisneming is twee kuratore ook weens hoogverraad in hegtenis geneem. Sy eie seun Calman Efraim (ook ’n voormalige student van hom), drie studente, onder wie Japie Maré, en nog 'n oudstudent het in die Driejarige Oorlog gesneuwel. Ná Calman se dood in 1901 op Poortjie naby Steynsburg, skryf Cachet die hartroerende gedig Leg hem neder naast zijn moeder.[8]
Die Teologiese Skool is in 1905 na Potchefstroom verskuif,[9] hoofsaaklik deur Totius se toedoen, en hy en sy gesin verhuis dan na hierdie dorp, waar hy in Mei 1911 as hoogleraar opgevolg word deur Totius.[9] Hoewel hy in hierdie tyd meermale versoek word om hom vir die parlement verkiesbaar te stel, weier hy om onder die Britse kroon in hierdie amp te dien. Hy lewer egter belangrike insette op die gebied van die onderwys, waar hy ’n sterk voorstander is van Christelik-nasionale onderwys en die Smuts-wet van 1907 in hierdie verband aanval met sy geskrif Niet om te twisten, maar om gewetens wil. In 1909 is hy stigterslid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Taal, Lettere en Kuns in Bloemfontein.[7]
Remove ads
Die Dorslandtrekkers na Suidwes-Afrika en Angola, met wie hy die afkeer van die modernistiese pres. T.F. Burgers van die ZAR gedeel het, beroep hom in 1877 vir die "trekkende gemeente der Gereformeerde Kerk van Zuid-Afrika". Hy bedank, maar probeer tevergeefs terwyl hy nog op Philipstown predikant was, om in opdrag van 'n Kaapse noodlenigingskomitee onder leiding van Jan Hendrik Hofmeyr en ds. W.P. de Villiers en andere, die trekkers in die Kaokoveld in Suidwes-Afrika te bereik (1879–'80). Hy slaag met 'n tweede poging (1881), besoek hulle selfs by hul woonplek op St. Januario, Humpata, in Angola, en dien daarna as kerklike en nasionale informant en skakel vir hulpverlening aan die Dorslandtrekkers.[8]
Remove ads
Dr. B. Spoelstra skryf: "Hierdie merkwaardige bekeerde Jood uit Nederland styg tot 'n Afrikaanse nasionale figuur vanweë sy vereenselwiging met kerk en volk, sy ruim geestelike blik en sy profetiese visie in die toekoms van 'n onmondige Afrikaanse volk en taal." As vurige ondersteuner van en medewerker aan die Afrikanerbond van ds. S.J. du Toit behartig hy gedurende die 1880's in Die Afrikaanse Patriot (volgens Spoelstra die "eerste mondstuk van doelbewuste nasionale Afrikanerpolitiek") die rubriek "Zwart pilletjies" waarin hy medisyne vir nasionale siektes voorskryf.
Hy was die politieke raadgewer van die distrik Albert (waarvan Burgersdorp die setel is) waar juis in dié tyd die nasionale bewussyn onder Afrikaners kenmerkend is, en vaste medewerker en selfs redakteur van die plaaslike koerant, De Stem. Hy was 'n doelbewuste kampvegter in die Eerste Afrikaanse Taalbeweging om Afrikaans van spreektaal tot skryftaal te verhef. Onder verskeie skuilname dig en skrywe hy: Ou oom Jan, Pastor, Junior, Neef Jan, Neef Jan wat versies maak, Jan die versiemaker, N.N., en nog ander.
In Mei 1886 adviseer hy die aksiekomitee vir 'n Afrikaanse Bybelvertaling om die geoutoriseerde Nederlandse teks te vertaal om kerklike beroering te voorkom, en bepleit op die Eerste Afrikaanse taalkongres in die Paarl (15 en 16 Januarie 1896) dat die Bybelvertaling van die kerke self moet uitgaan. Cachet het ook 'n leidende aandeel geneem aan hierdie kongres wat ook die Afrikaanse tydskrif Ons Klyntji oprig.[7]
In die Tweede Afrikaanse Taalbeweging word hy in 1909 'n stigterlid van die Zuid-Afrikaanse Akademie voor Taal, Letteren en Kunst.[10]
Remove ads
Onder die skuilnaam “Neef Jan wat versies maak” skryf hy ’n aantal (veral Dacostiaans-godsdienstige) gediggies in Nederlands en Afrikaans en hy is een van die eerste medewerkers aan Di Patriot. Sy belangrikste gedig is seker die allegoriese “Di Afrikaanse taal”, wat vir die eerste keer in 1896 in Ons Klyntji gepubliseer word en daarna gereeld in bloemlesings opgeneem word. Hierin word die verwantskap tussen Afrikaans, Hollands en Engels allegories aangedui deur die Boerenooi, haar Hollandse suster en Engelse niggie.
Ander bekende gedigte is Op, op met die Vierkleur (wat later deur professor J. de Villiers getoonset word en ná die Eerste Vryheidsoorlog bekend en gewild word as vlaglied), Die Vierkleur in gevaar! (geskryf toe dit duidelik was dat die Anglo-Boereoorlog dreig om uit te breek), Jesus’ Hemelvaart en Jesus is omhoog gevare.
Hy skryf ook gedigte in Engels, onder meer die lang, moraliserende gedig Vita Christi oor die lewe van Christus.
Soos reeds uit die titels afgelei kan word, is die vernaamste temas van sy gedigte nasionaliteit, taal en godsdiens. Behalwe vir Di Afrikaanse taal (wat in verskeie bloemlesings opgeneem word, insluitende Groot verseboek, Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte, Afrikaanse letterkunde, Eerste stemme, Digters en digkuns, Uit ons letterkunde, Patriot-digters en Die junior digbundel) verval sy digkuns egter redelik gou in die vergetelheid. Die Afrikaanse liedjiessinger verskyn aanvanklik in Ons Klyntji van Junie 1896 en word later in Die junior digbundel opgeneem.
Op prosagebied skryf hy enkele stukke oor die politiek, die taal en die godsdiens. In Di Patriot versorg hy die politieke rubriek “Zwarte pilletjes” en hy val in 1907 ook die Transvaalse skoolwet aan in die pamflet Niet om te twisten,maar om des Gewetens wil, omdat die wet nie vir moedertaalonderwys voorsiening maak nie. Hy skryf twee Nederlandse godsdienstig-historiese romans, Het huisgezin van den Hugenoot: een verhaal uit den tijd van Lodewijk XIV en Getrouw tot den dood: een verhaal uit den Camisardenkrijg. Hierdie romans meng ’n tikkie romantiek met die geskiedkundige agtergrond, maar bevat weinig karakterbeelding. Hy publiseer ook ’n Geskiedenis van die Hugenote van die jare 1521 tot 1698 (onder die skuilnaam Pastor) in Afrikaans (1885) en Nederlands (1886). In humor-realistiese trant lê hy rekenskap af van Een bezoek bij de Afrikaansche emigranten te St. Januario Humpata (1882), wat opgeneem word in D. Postma jr. se Eenige schetsen voor eene geschiedenis van de trekboeren te St. Januario Humpata (1897). Tydens sy dienstyd op Potchefstroom is hy skrywer van die godsdienstige brosjure Waarom zingt de Gereformeerde Kerk alleen de Psalms? By geleentheid van die vyftigjarige jubileum van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika in 1909 stel hy ’n Gedenkboek van het 50-jarig bestaan der Gereformeerde Kerk van Zuid-Afrika, AD 1859–1909 op.
Die werk waarvoor hy egter bekendheid verwerf, is Sewe duiwels en wat hulle gedoen het, wat eers vanaf 1882 in Di Patriot onder die skuilnaam Oom Jan[5] verskyn en dan apart gedruk word (Di drankduiwel 1882; Di geldduiwel 1882; Di liegduiwel 1883; Di praatduiwel 1884 en Di spogduiwel 1892), waarna dit in 1907 saam met nog twee novelles gebundel word. Die laaste twee, Di Afgunsduiwel in 1897 en Di Baasduiwel in 1899, is aanvanklik in Ons Klyntji gepubliseer. In hierdie verhale beeld Cachet op onderhoudende wyse (en met humor) die werksaamhede van die verskillende duiwels in ’n werklikheidsgerigte milieu uit. Telkens word die hoofsonde in ’n hoofkarakter beliggaam en dan word van die gevolge vir hierdie karakter vertel. Die stukke het elkeen ’n duidelike didaktiese doel: Die geldduiwel se les is om nie geld te dien en bo alles te begeer nie, want gierigheid is die wortel van alle kwaad; in die drankduiwel maak drank rehabilitasie baie moeilik, omdat die wysheid in die kan is wanneer die wyn in die man is; met die liegduiwel is daar die les dat al is die leuen nog so snel, die waarheid agterhaal hom wel; die praatduiwel is laster wat die siel en dikwels ook die liggaam vermoor; die spogduiwel se swakte laat jou afdwaal van die voorvaderlike sedes en om terug te keer tot nederigheid is nie maklik nie; die les in die afgunsduiwel is om nie afgunstig te wees nie, want wanneer jy ’n gat vir iemand anders grawe, val jy self daarin; die baasduiwel is huigelary en jy moenie ’n geveinsde tong hê nie, want dit is ’n teken dat jou verstand nie in ooreenstemming werk met jou opregte gevoel nie. Die taal is vol idiomatiese uitdrukkings en die stukke bevat groot volkswysheid, wat deur middel van ’n storie (met heelwat humor tussenin) sy boodskap oorbring. Die didaktiese oogmerk verhinder egter die karakters om ware mense te wees en hulle word deurgaans eensydig geteken as goed of sleg. Hierdie stukke word deur verskeie kenners as die hoogtepunt van die Afrikaanse prosa van die Eerste Afrikaanse Taalbeweging beskou en F.V. Lategan beskou dit ook as die aanvang van die kortverhaalvorm in Afrikaans. Die liegduiwel word opgeneem in die versamelbundel Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal onder redaksie van F.V. Lategan en Die afgunsduiwel deur D.F. Malherbe in Afrikaanse letterkunde.[7]
Remove ads
Hy was ’n pionier en stryder vir Vrye Christelike laer en middelbare skole en vir Christelike hoër onderwys soos sy oudstudent Ferdinand Postma dit later sou help verwesenlik. Sy vergesigte en beginselprogram spreek uit gepubliseerde geleentheidsredes soos dié op 30 November 1889, by die herdenking van die ontstaan van die Gereformeerde Kerk se teologiese skool; Vier gelegenheids redevoeringen. . . (Paarl, 1894), sy Wie veracht den dag der kleine dingen? Afscheidswoord, 14 April 1911 (1911), en sy kritiek teen die Transvaalse onderwyswet van genl. J.C. Smuts vanuit Christeliknasionale standpunt: Niet om te twisten, maar om des gewetens wil: eenige bezwaren tegen het Transvaalsche schoolwet-ontwerp (Potchefstroom, 1907). Op vakgebied lewer hy die Gedenkboek der Gereformeerde Kerk van Zuid-Afrika 1859–1909 (Potchefstroom, 1909), en apologetiese brosjures soos Eenige opmerkingen over het boekje 'Mijne overkomst tot de Nederduitsch Gereformeerde Kerk in Zuid-Afrika verklaard door M.P.A. Coetsee jr.' (Paarl, 1894) en (saam met dr. J.D. du Toit) Waarom zingt de Gereformeerde Kerk alleen de Psalmen? (1909).
Hy was in 1907 een van die stigters van die Voorbereidende Skool op Potchefstroom, voorloper van die Potchefstroom Gimnasium.
Remove ads
Prof. Cachet het in 1908 60 geword. Ná die verplasing van Burgersdorp af het alles van 1905 af normaal aan die Teologiese Skool op Potchefstroom verloop. In 1909 vier die Gereformeerde Kerk sy halfeeufees op Rustenburg. Die Nederlandse Konsul-Generaal wat Haar Majesteit koningin Wilhelmina van die Nederlande in Suid-Afrika verteenwoordig, was met ’n besonderse doel ook op die fees teenwoordig. Hy moes uitvoering gee aan koningin Wilhelmina se koninklike besluit no. 53 van 2 Januarie 1909, waardeur aan prof. Jan Lion Cachet die Officierskruis in de Orde van Oranje-Nassau toegeken word. Hierdie Orde, by wet ingestel op 4 April 1892, strek tot vererende onderskeiding van persone wat hulle teenoor die koningin of die staat of teenoor die maatskappy besonder verdienstelik gemaak het. Dit was 'n besondere eer wat Cachet te beurt geval het, maar deur hom ook die Gereformeerde Kerk en die Teologiese Skool.
Vir Cachet was dit 'n aandoenlike oomblik. Hy het daardie dag gesê: “By hierdie eerbewys buig ek my nederig voor my God, wat dit my laat geniet het." Maar dit was ook 'n eer vir die Afrikanervolk. Cachet het dit gestel uit dié onderskeiding moenie afgelei word dat hy nog Hollander is nie; inteendeel. “Ik ben Afrikaner geworden en hier zal waarschijnlik mijn graf zijn," hy het gesê in sy antwoord by die ontvangs van die Orde. Op die volgende Sinode, 1910, het ook die voorsitter die hartlike gelukwensing en erkentlikheid vir sy dienste namens die kerkverband uitgespreek.[7]
Weens ouderdom en siekte het prof. Cachet se kragte afgeneem. Uit die notules van die kuratorevergaderings is dit duidelik dat hy hom nie uit eie beweging kon losbreek van die werk en die skool wat vir hom dierbaar was nie. Op sy vergadering van 1 Desember 1909 het die kuratore baie taktvol besluit om by die sinode aan te beveel dat, vanweë die afnemende kragte van prof. Cachet, vir hom 'n assistent benoem sal word, wat dan tegelyk sy opvolger sou wees. Tydens die sinode, wat vanaf 7 Maart 1910 gesit het, is berig dat prof. Cachet gevra het om op 1 Mei 1911 af te tree. Die sinode het die kuratore toestemming verleen om die ontslag toe te staan.
Op 14 April 1911 lewer hy sy afskeidsrede oor "Wie veracht den dag der kleine dingen" (Sag. 4: 10a). Byna 26 jaar lank het prof. Cachet aan die skool gedien. Nie net hy nie, aldus Cachet, maar ook die kerk moet hom rekenskap gee van die 42 jaar van die skool se bestaan. Die verlede moet ons leer hoe ons in die toekoms moet werk. Cachet laat die verlede spreek. In vergelyking met die skoolpaleise deur die regering opgerig, met die leër van bekwame hoogleraars deur die regering besoldig, met die groot getal studente wat die universiteite besoek, lyk die skool so klein, so bitter klein en swak.
By die oprigting van die skool het hulle, aldus Cachet, gedink aan 'n Christelike universiteit. Daarom is dit ingerig om vir predikante sowel as ander beroepe op te lei. Die behoefte aan sodanige onderrig en aan 'n universiteit op Bybelse grondslag het nie verminder nie; inteendeel: “De tempel der wetenschap moet gebouwd worden, maar. geen wetenschap diê van God afvoert, maar eene die in nederigheid erkent dat zij is Gods dienares en dat haar hoogste eer is God te verheerlijken". Cachet vrees dat uit die universiteite weldra 'n stroom van ongeloof oor ons land sal heenspoel. God het die werk aan die skool geseën en volgens Cachet aan hulle “die het kleine niet veracht hebben, getoond, dat Hij het groote geven kan. Dat wij dan ook dankbaar Gods werk mogen erkennen".
Waarlik die tydperk van 42 jaar van die bestaan van die skool, volgens Cachet, was 'n tydperk van stryd, en niemand kon beter daarvan getuig as juis hy, wat in die voorhoede as professor en as kurator meegestry het nie. Die kerk kon veel meer doen, veel meer offer vir die skool as dit altyd besef het watter “genadegawe" God in en deur die skool aan die kerk gegee het. Hoe moeilik was dit soms om mense te beweeg om 'n klein gawe vir die skool af te sonder. Hy wat die skool lief-het, sal daarvoor offer en daarvoor bid. Cachet sien vir die skool 'n groot toekoms. “Ik zie reeds in mijn verbeelding mannen ten volle toegerust, wetenschappelijke mannen van de school uitgaan, en werken ten nutte van volk, land en kerk." Dit is geen ydele droombeeld, aldus Cachet, van 'n ou man op die rand van die graf nie: sy oë sou dit nie sien nie, maar wel die kinders en kindskinders. Hy sluit af deur te sê: “Moge de Heere in zijne genade onze kerk zeer nabij zijn, en het werk door de vaderen begonnen, door de kinderen laten voortzetten en voltooien".
_en_die_kinders_uit_sy_eerste_huwelik,_met_Zwaantjie_Postma.jpg)
Prof. Cachet is net 'n kort rustyd gegun waarin hy ook nog deeltydse diens aan die Teologiese Skool verrig het. Ds. Petrus Postma het sy begrafnisrede gehou na aanleiding van Spreuke 10:7. Almal het getreur oor hierdie nederige, eenvoudige dienskneg van Jesus Christus, 'n vader, 'n vriend. Hy was breed in kennis en wetenskap, sterk in die geloof, 'n steunpilaar vir kerk, skool en volk. Dr. J.D. du Toit noem hom by sy heengaan 'n “wegwyser": “Ons is soos pelgrims wat op 'n kruispunt gekom het en nie weet waarheen nie. Ons vra na die weg, maar sy stem is stil.” Dikwels het hy van die Teologiese Skool gespreek as sy kind. Soos 'n vader het hy dit bemin en oor die belange daarvan gewaak. Hy het fyn voelhorings gehad vir die belange van die skool en het dikwels in die verte 'n gevaar bespied wat vir ander onopgemerk gebly het. Sy heengaan is ook 'n verlies vir land en volk. Sy stryd vir die Afrikanervolk, Afrikaanse taal en vir Christelik-nasionale onderwys gee hom 'n eervolle en blywende plek in die vestiging en groei van die Afrikaanse gedagte in Suid-Afrika. Hierdie stryd het hy aangedurf as een van die oprigters van die Afrikanerbond. In die taalbeweging van die vorige eeu is hy 'n leidende figuur.
So skryf De Zuid-Afrikaan by sy heengaan oor hom: “Veelsydig was die invloed wat van hom, 'n kragtige persoonlikheid, uitgegaan het. Wie sal kan beskryf wat deur sy verlies gely word in sy huisgesin, in die skool, in die kerk, in die maatskappy.” Met die heengaan van Cachet is 'n periode van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika afgesluit. Met hom, so het dr. Los dit gestel, is die Sturm und Drang-periode van die kerk beëindig. Met Dirk Postma en Jan Lion Cachet eindig die periode van die “Vaders", aldus dr. J.D. du Toit in later jare. Hulle plek in die kerk was dié van 'n vader. Albei het hulle daarop toegespits om in hulle opleiding werkers te vorm. Cachet was met sy lewenswysheid ’n man van die praktyk. Na almal het hy geluister en oor alle sake, ook die geringste daaronder, kon hy wyse, vaderlike advies gee. Hy was in die volle sin van die woord 'n vader van die skool, 'n vader van die studente. Sprekend is die beskrywing van dr. J.D. du Toit later jare in hierdie verband. “Hoe sal ek die leser kan inlig aangaande die ryke persoonlikheid prof. Cachet, om wie alles hier draai? Vir my persoon, en baie saam met my, is ek gedagtig aan die woord van Paulus: Al sou julle tienduisend leermeesters hê, dan het julle tog nie baie vaders nie. 'n Leermeester, 'n professor kan die kerk beroep, natuurlik in biddende opsien tot God. Maar 'n vader moet deur God gegee word. Eers kom dan ook die vaders en dan die leermeesters. In die kerkgeskiedenis: eers die patres en dan die doctores. So het dan ook die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika sy vaders Postma en Cachet gehad. Daarna het die professore gevolg. Vaders vanweë die krisistoestand."
By sy afsterwe het ds. Sietse Los van die Gereformeerde kerk Pretoria opgemerk: "Met prof. Cachet is een periode van de Geref. Kerk van Zuid-Afrika afgesloten. Met hem is de ‘Sturm-und-Drang’-periode der Kerk geëindigd. Vaders Postma en Cachet hebben gestreden. Paulus heeft geplant, Apollos heeft natgemaakt. God heeft de wasdom gegeven. Deze Apollos is nu heengegaan, naar de heerlikheid zijns Gods. Daarom moeten wij de dooden loslaten. Zij horen bij Christus. Maar gedenkt hem en zegt: ‘Zie, hier ben ik, Heere, bij het graf van Cachet. En ik zweer een dure eed, dat mijn goed, en mijn vlees, en mijn bloed, zijn voor uwe heilige zaak, O Heere, God onzer vaderen.’"[11]
In 1913 besluit lede en erelede van die Gereformeerde Studentekorps Veritas Vincet om geld vir 'n fonds in te samel, waarvan die rente gebruik sal word om boeke vir die biblioteek te koop. Voor in elke boek sal aangeteken word "Cachet-biblioteek".[7]
Hy trou in 1868 op Burgersdorp met Zwaantje Postma (oorlede 1875), oudste dogter uit ds. Dirk Postma se derde huwelik, op 11 Februarie 1850 met Ida Sijpkens (†30 Maart 1857). Haar oudste broer is drie weke ná sy geboorte in Julie 1851 oorlede, maar haar broers Petrus Postma (1854–1919), veral bekend as Gereformeerde leraar in Pretoria en pres. Paul Kruger se kapelaan en raadgewer, en Martinus Postma (1855–1926), eerste Gereformeerde predikant aan die Witwatersrand, het bekendheid verwerf. Die twee kinders uit hierdie huwelik is jonk oorlede. In 1877 trou hy met Catharina Viljoen (oorlede 1885), dogter van sy kollega ds. P.J. Viljoen, emeritus-predikant van Colesberg. Twee seuns en 'n dogter (Anna Mirjam, mev. H.J.J. van der Walt) is uit die huwelik gebore. Die oudste seun, 'n belowende student in die teologie, was kmdt. Calman Lion Cachet, wat op 13 Augustus 1901 op Poortjie, distrik Steynsburg, sneuwel. (Die ander seun het Petrus geheet.) Op 15 Maart 1901 word Cachet self op aanklag van hoogverraad deur die Britse militêre owerheid ses weke op Burgersdorp in die gevangenis opgesluit en daarna op borgtog van £3 000 uitgelaat, maar die aanklag word later teruggetrek. In 1889 trou Cachet op Venterstad met Martha Sophia Viljoen (oorlede 1939), 'n niggie van sy tweede vrou en dogter van Francois Jacobus Viljoen. Uit dié huwelik kom daar 'n seun en 'n dogter, later getroud met prof. J.C. van Rooy van Potchefstroom. Sy weduwee trou in 1922 met die vader van haar skoonseun.
- Eerste huwelik in 1868 met Zwaantje Postma, gebore Zwolle, 15 Junie 1852, oorlede Burgersdorp, 22 Julie 1875
Twee kinders:
- Dirk Lion Cachet, gebore Burgersdorp, 23 November 1872
- Ida Geertruida Lion Cachet, gebore Burgersdorp, 5 Maart 1874
- Tweede huwelik in 1877 Catharina Viljoen, gebore Burgersdorp, 6 Oktober 1855, oorlede 11 September 1885
Drie kinders:
- Calman Efraim Lion Cachet, gebore Philipstown, 24 Mei 1878, oorlede distrik Steynsburg, 13 Augustus 1901
- Petrus Lion Cachet, gebore Philipstown, 16 April 1880
- Anna Mirjam van der Walt, gebore Steynsburg, 1 Junie 1884
- Derde huwelik in 1889 met Martha Sophia (Marthia) Viljoen, gebore plaas Uitkomstfontein, distrik Colesberg, 29 Julie 1859, oorlede Potchefstroom, 1939
Twee kinders:
- Ds. Francois Nicolaas Lion Cachet, gebore Steynsburg, 18 Februarie 1891, oorlede 15 Mei 1961
- Rachel Aletta van Rooy, gebore Burgersdorp, 24 September 1893, oorlede Potchefstroom, 6 Maart 1981 x prof. Joon van Rooy
Hy is aan sy woning oorlede en onder blyke van groot belangstelling op Potchefstroom begrawe.
Jan Lion Cachet se gedig Di Afrikaanse Taal (sic) het in 1896 in Ons Klyntji verskyn.
Di Afrikaanse Taal
 |
Ek is ’n arme boerenôi,
Mar tog is ek fan edel bloed,
Uit Holland het myn pa gekom,
Uit Frankryk waar di druiftros swel,
Hul skel my uit fer Hotnots myd;
Want an myn lipiis kan jy siin,
Soet floei di woordjiis uit myn mond;
Mar as ek bid dan hoor je wel,
Myn sussi, wat uit Holland kom,
Di lug is al te skerp fer haar;
Di dokters kom nou bymakaar,
Mar tog met al di doktery
My niggi met haar stywe nek,
En baing jonkmans loop haar na;
Mar as die awentuurtji kom,
Dis “hartji” voor en “hartji” na:
As ek mar eers myn fryer het,
Een wat my om myself bemin,
Wanneer di fryer tot my kom
En maak ek hom, hoe swak ek skyn,
Want ek het onder in my kis
Wat ek nog fan myn ouma het,
Hef ek di staf op, “Moedertaal”,
En ek is net nou koningin
|
 |
Die Cachet-biblioteek aan die Teologiese Skool is na hom genoem. In 1909, tydens die jubileum van die Gereformeerde Kerk van Suid-Afrika, is die Offisierskruis in die Orde van Oranje-Nassau deur die Nederlandse koningin Wilhelmina aan hom toegeken in erkenning van sy verdienstelikheid teenoor die koningin, die staat en die maatskappy. Die Afrikaanse Skrywerskring vereer hom postuum in Augustus 1951 deur ’n gedenkplaat op sy graf op te rig.
| Jaar | Publikasie |
|---|---|
| 1883 | Di Liegduiwel: ʹn Afrikaanse verhaal, Paarl, |
| 1884 | Di Praatduiwel: ʹn Afrikaanse verhaal, Paarl |
| 1890 | Getrouw tot den dood: een verhaal uit den Camisardenkrijg (na de herroeping van het Edict van Nantes), Amsterdam : Höveker & Zoon |
| 1892 | Di Spogduiwel: Afrikaanse verhaal, Paarl : Du Toit |
| 1901 | Tranen |
| 1905 | Van een paar Afrikaansche jongens, Jan Lion Cachet, Louis Raemaekers, Groningen : Wolters |
| 1907 | Niet om te twisten, maar om des gewetens wil: eenige bezwaren tegen het Transvaalsche Schoolwetontwerp. Potchefstroom: Westen Drukkerij |
| 1909 | Gedenkboek van het 50-jarig bestaan der Gereformeerde kerk van Zuid-Afrika, A.D. 1859–1909, Potchefstroom : A.H. Koomans |
| 1911 | Sewe duiwels en wat hulle gedoen het: sketse uit die Afrikaanse buitelewe, Potchefstroom : Het Westen |
'n Groep predikante op die Algemene Sinode te Rustenburg, 1891.Voor van links: J.L. Maury, Johannes de Ridder, M.P.A. Coetsee (sr.), prof. J. Lion Cachet, A.A.J. de Klerk Coetsee, M.P.A. Coetsee (jr.). Agter: L.P. Vorster, W.J. Snyman, P.S. Snyman, M. Pelser, P. Postma, M. Postma, D. Postma, L.J. du Plessis.
Professore en studente van die Teologiese Skool op Burgersdorp in 1895. W.J. de Klerk sit voor, vierde van links. Ferdinand Postma sit tweede voor, tweede van links. Prof. Stephanus Postma sit derde van links in die middel en aan sy linkerkant prof. Jan Lion Cachet en Willem Postma. Agter links staan Dirk Postma, die seun van Marthinus Postma.
Professore en studente van die Teologiese Skool op Burgersdorp in 1897. Ferdinand Postma sit voor links. W.J. de Klerk sit voor, sesde van links. In die middel sit J.D. du Toit (Totius) tweede, proff. Jan Lion Cachet vyfde en Stephanus Postma sesde van links. Agter regs staan ds. Dirk Postma, die seun van Marthinus Postma.
Die Algemene Vergadering gehou te Burgersdorp, 1897. Eerste ry: (vyfde van links) prof. Stephanus Postma, (sewende van links) ds. J.A. van Rooy, ds. Taetse Hamersma, ds. P.S. Snyman, ds. L.J. Vorster. Tweede ry: Di. Martinus Postma, J.L. Maury, Dirk Postma, (moontlik Petrus Viljoen), prof. Jan Lion Cachet, ds. A.J.J. de Klerk Coetsee, Maarten Pelser, M.P.A. Coetsee sr., Petrus Postma, L.J. du Plessis, W.J. Snyman.
Predikante afgevaardig na die Algemene Sinode van die Gereformeerde Kerk in sitting op Rustenburg, 1904. Eerste ry: Di. Willem de Klerk, Flippie Snyman, J.G.H. van der Walt, Totius, G.H.J. Kruger. Tweede ry: Di. Martinus Postma, Petrus Postma, prof. Jan Lion Cachet, di. L.J. du Plessis, W.J. Snijman. Derde ry: Di. T. Hamersma, Willem Postma, Louis Vorster, Dirk Postma, J.A. van Rooy en prof. J.A. du Plessis.
Afgevaardigdes na die Gereformeerde Kerk se Algemene Sinode te Reddersburg, 1910. Voor: J.A. van Rooy, Martinus Postma, Petrus Postma, W.J. Snyman, Jan Lion Cachet, Louw du Plessis, Louis Vorster, Pieter Biewenga. Middel: J.G.H. van der Walt, Jacobus du Plessis, Willem de Klerk, G.H.J. Kruger, Dirk Postma, H.J.R. du Plessis, Willem Postma, Hendrikus Pasch. Agter: J.P. van der Walt, N.H. van der Walt, T.N. Venter, P.C. Snyman, J.H. Kruger, J.D. du Toit, Sietse Los, T. Hamersma, Derk Rumpff.
- Jan Lion Cachet met sy sewe duiwels, Petrus Johannes Nienaber, Pretoria, J.L. van Schaik, 1940.
- Jan Lion Cachet as kerkman, Jan Louis Ras, Potchefstroom Teologiese Publikasies, 1981.
- Jan Lion-Cachet as Calvinis, Jan Louis Ras, Instituut vir Reformatoriese Studie, 1982.
- Eerste Sooie, P.J. Nienaber, 1975.
- (af) Die lewe van prof. Jan Lion Cachet, deur Erika Terblanche. URL besoek op 12 Oktober 2016.
- (af) Totius se preek op Sondag 22 September 1912 ná prof. Cachet se afsterwe. URL besoek op 12 Oktober 2016.
Boeke
- Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
- APB-Komitee vir Skoolboeke. Die junior digbundel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Sesde druk 1963
- Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. Skrywers en rigtings. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1952
- Bouwer, Alba. Afrikaans 100. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1975
- Conradie, Elizabeth. Hollandse skrywers in Suid-Afrika (Deel 2) (1875–1905) J.H. de Bussy/H.A.U.M, Kaapstad/Pretoria, 1949
- Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
- Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
- Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
- Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
- Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
- Lategan, F.V. Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad, Bloemfontein en Johannesburg 1961
- Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
- Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J (samestellers) Digters en digkuns. Perskor-Uitgewers Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007
- Nienaber, P.J. Eerste sooie. Perskor-Uitgewery Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1975
- Nienaber, P.J. (samesteller) Eerste stemme. Perskor-Uitgewery Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1973
- Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
- Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
- Nienaber, P.J. et al Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
- Nienaber, P.J.; Erasmus, M.C.; Du Plessis, W.K. en Du Plooy, J.L. Uit ons letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Sewende druk 1968
- Spoelstra, dr. B. In: De Kock, W.J. 1968. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel I. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk.
- Totius. Versamelde werke 8. Tafelberg-Uitgewers Beperk Eeufees-uitgawe 1977
- Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
- Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
Tydskrifte en koerante
- Lion-Cachet, F.N. Portret van ’n Regte Afrikaner – Jan Lion Cachet. Buurman. Desember 1974/Februarie 1975
- Louw, H.A. Ds. Jan Lion Cachet as sendingman. In die Skriflig. Jaargang 23 no. 4 1989
- Nienaber, P.J. Helde van ons taal. Die Taalgenoot, Augustus 1975
- Nienaber, P.J. Afrikaans is di taal fan di meerderhyd’. Die Taalgenoot” Augustus 1975
- Nolte, Elsa. Sprekende swygsaamheid: Die nonpraters in Praatville of Eksplisiete en implisiete lering in ‘Die Praatduiwel’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 24 no. 3, Augustus 1986
- Ras, Jan. Rondom lewenseinde van Jan Lion Cachet. Die Kerkblad, 15 September 1982
Ongepubliseerde dokumente
- Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein “Cachet, Jan Lion: Biografie”
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads