Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Najstarsze lokacje miast w Polsce na prawie niemieckim
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Lokacje na prawie niemieckim, polegające na organizacji i zabudowie miast nowego typu, to najbardziej charakterystyczne i najważniejsze zjawisko w historii gospodarczej i społecznej ziem polskich XIII wieku[1][2][3].
Inicjatywa lokacyjna należała do władcy (księcia zwierzchniego, króla) oraz rycerzy i duchowieństwa. Pierwszej lokacji dokonał w 1211 r. książę śląski Henryk Brodaty udzielając Złotoryi przywileju korzystania z prawa nadanego w 1188 r. mieszczanom magdeburskim[4].
Poniższa lista przedstawia najstarsze miasta Polski pod względem prawnym, czyli roku uzyskania przez nie praw miejskich.
Remove ads
Miasta lokowane w XIII w. w księstwach piastowskich i na Pomorzu Gdańskim
Podsumowanie
Perspektywa
W XIII w. lokowano w księstwach rządzonych przez dynastów piastowskich oraz na Pomorzu Gdańskim 230 miast. Na Śląsku 128 (101 lokacji książęcych, 21 kościelnych, 6 rycerskich), w Wielkopolsce 38 (24 lokacje książęce, 6 kościelnych, 8 rycerskich), w Małopolsce 29 (11 lokacji książęcych, 17 kościelnych, 1 rycerska), w ziemiach łęczyckiej i sieradzkiej 17 (13 lokacji książęcych, 4 kościelne), na Kujawach i w ziemi dobrzyńskiej 9 (5 lokacji książęcych, 4 kościelne), na Pomorzu Gdańskim 5 (4 lokacje książęce, 1 kościelna) i na Mazowszu 4 (2 lokacje książęce i 2 kościelne)[5]
- przed 1211 – Złotoryja[a][6]
- przed 1214 – Wrocław[b][7]
- przed 1217 – Lwówek Śląski[8], Opole[c][9], Racibórz[d][10]
- 1217 – Leśnica[5]
- 1221 – Sobótka[11]
- 1223 – Cieszyn[e][f][12], Nysa[g][13], Środa Śląska[h][5][14], Ujazd[15]
- 1225 – Biała[5]
- przed 1226 – Krosno Odrzańskie[i][5][16]
- przed 1228 – Świebodzice[5]
- przed 1231 – Śródka[5]
- 1231 – Strzelno[j][17]
- przed 1232 Głuchołazy[k][5][18]
- 1233 – Nowogrodziec[l][19]
- 1234 – Oława[m][20]
- ok. 1235 - Toszek[21]
- 1237 – Płock[22]
- 1237/1238 – Inowrocław[n][23]
- 1239 – Dobrzyń nad Wisłą[potrzebny przypis][24], Iłża[25]
- 1241–1244 Koziniec[o][26]
- 1242 – Strzegom[p][27]
- przed 1243 Sandomierz[5]
- 1243 – Gniezno[q][28]
- 1244 – Sulęcin[r][29], Kłobuck (?)[s][30]
- 1245 – Milicz[t][31], Człopa[32]
- przed 1248 – Międzyrzecz[u][33]
- 1249 – Lubiąż[v][34], Namysłów[w][35]
- 1250 – Brzeg[36], Brześć Kujawski[x][37], Grodków[y][38], Lewin Brzeski[z][39], Trzebnica[aa][40],
- 1251 – Bolesławiec[ab][41], Chełmża[ac][42], Kostrzyn[43]
- 1252 – Cerekwica[ad][40], Radziejów[ae][44], Wiązów[af][40], Zawonia[ag][45].
- 1253 – Bochnia[ah][46], Głogów[47], Kluczbork[ai][40], Oleśnica[48], Poznań[aj][49], Śrem[ak][50], Przyłęk[al][am][26][51], Ziębice[an][52], Żmigród[ao][40]
- 1254 – Bytom[53], Paczków[ap][54]
- przed 1255 Legnica[aq][55]
- 1255 – Kłecko[ar][56], Sieradz[as][57], Warta[at][58], Włocławek[potrzebny przypis][59]
- 1257 – Biecz[60], Kraków[au][61][62][63][64][65][66][67], Pobiedziska[potrzebny przypis][68], Pyzdry[43], Wodzisław Śląski[av][69]
- 1259 – Ścinawa[70]
- 1260 – Mysłowice[71], Pyskowice[potrzebny przypis][72], Szprotawa[73], Tczew[potrzebny przypis][74], Żagań[aw][73],
- przed 1261 – Wleń[75][ax]
- 1261 – Wołczyn[ay][40]
- 1262 – Czeladź[76], Kcynia[potrzebny przypis]
- 1263 – Wrocław-Nowe Miasto[az][40]
- 1264 – Połaniec[77], Skaryszew[78]
- 1265 – Krzanowice[79]
- 1266 – Bierutów[ba][80], Dzierżoniów[bb][81], Radomsko[82]
- 1267 – Łęczyca[83], Skała[84], Świdnica[bc][85]
- przed 1268 – Kalisz[bd][86][87]
- 1268 – Byczyna[be][88], Gniewkowo[89], Grodków[bf][90], Koprzywnica[bg][91]
- 1270 – Woźniki[92]
- 1271 – Jędrzejów[93], Skorogoszcz[94]
- przed 1272 - Rozprza[95]
- 1272 – Oświęcim[96], Żory[97]
- 1273 – Wolbórz[98], Wschowa[bh][99], Stary Sącz[100]
- 1275 – Głubczyce[101], Jawor[bi][102], Krapkowice[103] Olesno[bj][104]
- 1276 – Bolków[bk][105], Gliwice[bl][106], Pajęczno[107], Mikołów[108], Siewierz[109]
- 1277 – Kęty[110]
- 1278 – Gostyń[111], Wojnicz[bm][112]
- 1279 – Nowe Brzesko[113], Prudnik[114], Świebodzice[bn][115]
- 1280 – Przemków[116], Rogoźno[117]
- 1282 – Niemcza[bo][118], Opatów[119], Wieluń[120]
- przed 1283 – Koźmin Wielkopolski[121][122], Jarocin[43]
- 1283 – Kępno[123], Niemodlin[bp][124], Ostrzeszów[bq][125], Pleszew[126], Żerków[127]
- przed 1284 – Żnin[43]
- 1285 – Głogówek[br][128], Wołów[bs][129]
- przed 1286 – Strzelce Krajeńskie[130]
- 1286 – Sławków[131]
- 1287 – Busko-Zdrój[132], Prusice[bt][133], Ząbkowice Śląskie[bu][134]
- przed 1288 – Zgierz[135]
- 1288 – Chojnów[bv][136], Jelenia Góra[bw][137]
- 1289 – Kościan[138], Koźle[bx][139],
- przed 1290 – Krobia[140]
- 1290 – Miechów[141], Góra[by][142], Słupca[143], Strzelce Opolskie[144], Uniejów[145], Wąsosz[bz][142], Wieliczka[146] Czaplinek[147]
- 1291 – Lubomierz[ca][148], Piotrków Trybunalski[149], Polkowice[cb][142]
- 1292 – Kamienna Góra[150], Lubawka[151], Nowy Sącz[152], Strzelin[153], Zator[cc][154]
- 1293 – Konin[155], Twardogóra[142]
- 1294 – Gorzów Śląski[156]
- 1295 – Janowiec Wielkopolski[157], Lubin[cd][158], Nowe Miasteczko[ce][142], Skwierzyna[159], Szadek[cf][160], Świerzawa[cg][161]
- przed 1296 – Sulejów[162], Nowogród Bobrzański[potrzebny przypis]
- 1296 – Baborów[163]
- 1298 – Łowicz[164]
- przed 1299 – Kąty Wrocławskie[ch][165]
- 1299 – Nakło nad Notecią[166], Olkusz[167]
- 1300 – Bardo[ci][168], Lubliniec[169], Sulechów[cj][142], Warszawa[170]
Remove ads
Miasta lokowane w XIII w. znajdujące się obecnie w Polsce
- 1233 – Chełmno[ck][171], Toruń[cl][172]
- przed 1234 – Banie[potrzebny przypis][cm][173]
- 1234–1239 – Radzyń Chełmiński[174]
- 1235 – Gubin[175],Kwidzyn[cn][176]
- 1243 – Stargard[177], Szczecin[co][178]
- 1246 – Elbląg[cp][179]
- 1253–1255 – Zawidów[cq][180]
- 1254 – Braniewo[cr][181], Gryfino[cs][182]
- 1255 – Chojna[potrzebny przypis][183], Kołobrzeg[ct][184]
- 1257 – Gorzów Wielkopolski[potrzebny przypis][185]
- 1260 – Dąbie[cu][186], Police[187], Żary[188]
- 1262 – Gryfice[189]
- 1263 – Pyrzyce[190]
- 1264 – Toruń – Nowe Miasto[cv]
- 1265 – Słupsk[191]
- 1266 – Koszalin[192]
- 1268 – Goleniów[193], Lubań[cw][194], Sulików[cx][195]
- 1270 – Myślibórz[196]
- 1274 – Kamień Pomorski[197]
- 1275 – Kłodzko[cy][198], Kowalewo Pomorskie[199], Łobez[200]
- 1277 – Płoty[201], Trzebiatów[202]
- 1278 – Barlinek[203], Maszewo[204], Wolin[205]
- 1281 – Trzcińsko-Zdrój[206]
- 1283 – Lubsko[207]
- 1284 – Choszczno[208]
- 1286 – Malbork[209]
- 1288 – Resko[210]
- 1290 – Pełczyce[211]
- 1291 – Grudziądz[212]
- 1293 – Kisielice[213]
- 1295 – Nowe Warpno[cz][214]
- 1296 – Świdwin[215]
- 1297 – Drawsko Pomorskie[216], Pasłęk[217]
- 1298 – Brodnica[da][218]
- 1299 – Białogard[219]
Remove ads
Zobacz też
Uwagi
- Data otrzymania pouczenia prawnego z Magdeburga.
- Wrocław otrzymywał przywileje lokacyjne dwu lub trzykrotnie, przy czym daty tych lokacji nie są pewne i są dyskutowane przez historyków: po raz pierwszy przez Henryka Brodatego w roku 1226 (lub 1214, bowiem w dokumencie księcia z tego roku wymieniany jest sołtys wrocławski Godinus, co wskazuje, że była to gmina już miejska); prawdopodobnie pomiędzy majem 1241 a marcem 1242 Bolesław II Rogatka rozszerzył znacznie obszar lokowanego miasta; w 1261 książęta Henryk III Biały i Władysław wrocławski nadali miastu prawo magdeburskie.
- Pierwsza wzmianka o prawach hospites lokowanych w mieście pochodzi z 1217 r.
- Pierwsza wzmianka o prawach hospites lokowanych mieście pochodzi z 1217 r.
- Miasto lokowano przed 1223 rokiem; w dokumencie dla klasztoru norbertanek z Rybnika wymieniono przedmieście Cieszyna, z czego wnioskuje się, że miasto już w tym czasie istniało.
- Część badaczy datuje lokację miasta na okres przed 1263 r. zob. J. Drabina, Historia miast śląskich w średniowieczu, Kraków 2000, s. 188. W starszej literaturze kładziono lokację Cieszyna na lata 1217–1236; F. Popiołek, Dzieje Cieszyna, Cieszyn 1916 – cyt. za: I. Panic, Studia z dziejów Skoczowa w średniowieczu, Cieszyn 1997, s. 31.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1223.
- W 1235 r. otrzymano z Halle wykładnię prawa magdeburskiego, w której zwracano się do mieszkańców jako do mieszczan w Nowym Targu.
- Ograniczone prawo miejskie. Pełne prawo magdeburskie dopiero w 1317.
- Data bardzo prawdopodobna, dokument lokacyjny nie zachował się.
- Na prawie flamandzkim.
- Prawo miejskie lwóweckie.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1234 r.
- Miasto stało się ponownie wsią w latach 1282–1288 przegrywając konkurencję z lepiej położonymi Ząbkowicami Śląskimi.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z dokumentu księżnej Anny, wdowy po Henryku Pobożnym z 1242 r.
- Lokacja przed tą datą.
- W dokumencie z 1244 określany jako civitas.
- Data wątpliwa; bardziej prawdopodobne, że miasto otrzymało prawa miejskie dopiero w 1339 lub 1344.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1253 r.
- Miasto lokowano pomiędzy 1230 r. a 1248 r.
- Lubiąż utracił prawa miejskie w 1844 r.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1249 r.
- Prawa miejskie otrzymał zapewne przed tą datą.
- Miasto lokował przed 1250 r. Mroczek z Pogorzeli. Ponowna lokacja książęca nastąpiła w 1268.
- Prawa miejskie nadane między 1240 a 1250 przez Bogusza z Pogorzeli. Rozwój miasta datowany dopiero od kolejnej lokacji w 1333.
- Dokument lokacyjny wystawił 1 lutego 1250 r. książę wrocławski Henryk III Biały.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1251 r.
- Lokację miasta kładzie się na okres przed 1251 rokiem.
- Zezwolenie na lokację wydał 12 marca 1250 r. książę wrocławski Henryk III Biały. Miasto szybko upadło.
- Miasto lokowane przez księcia kujawskiego i łęczyckiego Kazimierza.
- Zezwolenie na lokację wydał w 1250 r. książę wrocławski Henryk III Biały. Dokument lokacyjny wzorowany na Nysie wystawił w 1252 r. biskup wrocławski Tomasz II.
- Zezwolenie na lokację wydał książę Henryk III Biały. Miasto wkrótce upadło.
- Nadanie prawa miejskiego magdeburskiego przez księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego.
- Zezwolenie na lokację wydał 26 lutego 1253 r. książę wrocławski Henryk III biały.
- Nadanie prawa miejskiego magdeburskiego przez księcia wielkopolskiego Przemysła I.
- Wydanie przywileju lokacyjnego przez książąt wielkopolskich: Przemysła I i Bolesława Pobożnego. W 1393 miasto otrzymało prawo magdeburskie i zostało przeniesione na obecną lokalizację na mocy przywileju Władysława II Jagiełły.
- W 1253 r. wzmiankowany jest wójt.
- Miasto stało się ponownie wsią najpóźniej w 1296 r. przegrywając konkurencję z lepiej położonymi Ząbkowicami Śląskimi.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1253 roku.
- Zezwolenie na lokację na wzór Złotoryi i Lwówka Śląskiego wystawił 15 maja 1253 roku książę wrocławski Henryk III Biały.
- Dokument fundacyjny wystawił biskup wrocławski Tomasz I.
- Pomiędzy 1253 a 1255 r. Pierwszy raz wymieniona jako miasto w 1264 r.
- Lokacja książęca, istnieje jednak podejrzenie, że jest to falsyfikat.
- Data pierwszej wzmianki o mieszczanach sieradzkich.
- Przywilej lokacyjny księcia kujawskiego i łęczyckiego Kazimierza.
- W literaturze toczy się dyskusja na temat ewentualnej wcześniejszej pierwszej lokacji Krakowa, która mogła mieć miejsce ok. 1220 r. (konieczność nowej lokacji w 1257 r. miała wynikać ze zniszczenia miasta wskutek najazdu tatarskiego; świadectwo wcześniejszej lokacji mają stanowić pojawiający się przed 1257 r. w źródłach sołtysi krakowscy). Jeszcze w XIX w. taką tezę postawił Józef Szujski w Kraków aż do początków XV-go wieku. Wstępne słowo do najstarszych ksiąg tego miasta, w: Najstarsze księgi i rachunki miasta Krakowa od r. 1300 do 1400, wyd. Franciszek Piekosiński, J. Szujski, Kraków 1878; podtrzymywali ją później liczni badacze m.in. H. Münch, Kraków do roku 1257 włącznie, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki. Teoria i Historia”, t. VIII, 1958, z. 1, s. 1–40, J. Wyrozumski, Dzieje Krakowa, t. 1: Kraków do schyłku wieków średnich, Kraków 1992, s. 147–160 czy B. Krasnowolski, Lokacje i rozwój Krakowa, Kazimierza i Okołu. Problematyka rozwiązań urbanistycznych, w: Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. J. Wyrozumski, Kraków 2007 („Biblioteka Krakowska”, nr 150), s. 355–426. Podsumowanie tej dyskusji (z głosem przeciwko wcześniejszej lokacji): J. Wyrozumski, Lokacja czy lokacje Krakowa na prawie niemieckim?, w: Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. J. Wyrozumski, Kraków 2007 („Biblioteka Krakowska”, nr 150), s. 121–151. O przywileju lokacyjnym Bolesława V Wstydliwego z 1257 r. m.in.: B. Wyrozumska, B. Krasnowolski, Wielka lokacja, w: Encyklopedia Krakowa, Kraków–Warszawa 2000, s. 1041–1042. Reprodukcja aktu lokacji (oraz omówienie wraz z literaturą) dostępna jest w Katalogu Skarbów Dziedzictwa Narodowego.
- Wodzisław został lokowany na prawie niemieckim pomiędzy początkiem panowania księcia Władysława opolskiego w 1246 roku, a sprowadzeniem do miasta franciszkanów w 1257. Powszechnie tą ostatnią datę przyjmuje się jako datę lokacji, chociaż najprawdopodobniej nastąpiła ona wcześniej.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1260 r., gdy lokowano Szprotawę na prawie niemieckim, na wzór Żagania.
- Dokument lokacyjny wystawił 22 stycznia 1261 r. książę wrocławski Henryk III Biały.
- Dokument lokacyjny wystawił 9 kwietnia 1263 r. książę Henryk III Biały. W 1327 r. połączone z Wrocławiem.
- Pierwsza nieudana lokacja na prawie niemieckim nastąpiła ok. 1250 r. Powtórnej lokacji na prawie frankońskim dokonał w 1266 r. książę Henryk III Biały.
- Miasto po raz pierwszy wzmiankowane w 1266 r.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1267 r.
- Miejska strona internetowa podaje, że Kalisz lokowano ok. 1257 r. Historycy przypuszczają, że lokacja Kalisza miała miejsce pomiędzy 1257 a 1268 rokiem. Zob. Zbyszko Górczak: Najstarsze lokacje miejskie w Wielkopolsce... Należy jednak pamiętać, że w 1268 Kalisz na pewno posiadał prawa miejskie. Faktycznie nadanie praw miejskich nastąpiło wcześniej – pomiędzy 1257 a 1268 rokiem.
- W 1268 r. Byczyna została lokowana po raz wtóry. Wiązało się to ze zniszczeniem miasta w roku 1241, podczas najazdu Tatarów.
- Dokument lokacji na prawie średzkim wystawił książę Henryk IV Probus 22 września 1268 r.
- Według niektórych historyków Koprzywnica lokowana została w roku 1262 na prawie polskim, a w 1268 r. akt lokacji zmieniono na niemiecki.
- Dokładna data roczna powstania miejscowości nie jest znana. Wzmianki o istnieniu miasta pojawiają się jednak w 1273 r.
- W 1275 r. książę Henryk V Gruby nadał 5 łanów ziemi Alelajdzie, wdowie po byłym zasadźcy Hermanie.
- W 1450 r. Olesno ponownie otrzymało prawa miejskie, w związku ze spłonięciem aktu lokacyjnego w pożarze.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1276 r.
- Lokacja nastąpiła przed 1276 r.
- Dokładna data roczna nadania praw miejskich miastu nie jest znana. W 1278 r. pojawiają się jednak pierwsze wzmianki na temat Wojnicza jako miasta.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z dokumentu Henryka Probusa wystawionego 23 stycznia 1279 r.
- Pierwsza wzmianka o mieście.
- Lokacja nastąpiła przed 1283 r.
- Miasto Ostrzeszów lokowane zostało w latach 1261–1283. Dokładnej daty tego wydarzenia nie można potwierdzić ze względu na zaginięcie aktu lokacyjnego.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1285 r.
- Lokacja nastąpiła w latach 1284–1288, najprawdopodobniej w 1285.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1287 r.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z dokumentu z 10 stycznia 1287 r.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z dokumentu księcia Henryka V Grubego z 1288 r.
- Miasto było po raz pierwszy wzmiankowane w dokumencie księcia Bolka I z 20 marca 1288 r.
- Miasto lokowano w 1289 r.
- Miasto lokował przed 1290 r. książę Henryk III głogowski.
- Miasto lokował książę Henryk III głogowski.
- Prawa miejskie nadał książę Bolko I.
- Miasto lokował przed 1291 r. książę Henryk III głogowski.
- 10 listopada 1292 r. Mieszko cieszyński nadał prawa miejskie Zatorowi w oparciu o prawo miejskie Cieszyna.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1295 r.
- Miasto lokował przed 1295 r. książę Henryk III głogowski.
- Pierwsza wzmianka o Szadku jako o mieście pochodzi właśnie z 1295 r.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1295 r.
- Miasto było lokowane w ostatnich latach XIII w., nie później niż w 1298 r.
- Miasto lokowano ok. roku 1300.
- Miasto lokował przed 1300 r. książę Henryk III głogowski.
- Miasto lokowane wspólnie z Toruniem, tym samym dokumentem lokacyjnym, wystawionym przez wielkiego mistrza Hermanna von Salzę, miało pełnić rolę stolicy Państwa Krzyżackiego; w 1251 r. ponowne wystawienie przywileju lokacyjnego uwzględniającego rosnącą rolę Torunia.
- Miasto lokowane na prawie chełmińskim, wspólnie z Chełmnem, tym samym przywilejem lokacyjnym, wystawionym przez wielkiego mistrza Hermann von Salzę; w 1251 r. ponowne wystawienie przywileju lokacyjnego ze zmianami uwzględniającymi rosnącą rolę miasta w stosunku do Chełmna.
- Miejscowość w 1234 była wzmiankowana jako miasto, a w 1945 utraciła prawa miejskie.
- Lokacja miasta nastąpiła po tym roku.
- Lokacja w latach 1237–1243.
- Miasto otrzymało niepełne prawo lubeckie (uzupełniane do 1343).
- Dokument lokacyjny wystawił prawdopodobnie król Przemysł Ottokar II. Prawa miejskie są potwierdzone dopiero w XIV wieku.
- Nadanie praw miejskich przed tą datą przez biskupa warmińskiego Anzelma. Miasto otrzymało miano Brunsberg (późniejsza nazwa: Braunsberg) na pamiątkę świętego Brunona z Kwerfurtu. Po zniszczeniu przez Prusów w 1260, biskup warmiński Henryk Fleming nadał prawo miejskie lubeckie w 1284 nowej osadzie (ta leżała bliżej ujścia Pasłęki).
- Nadanie prawa miejskiego lubeckiego wspólnie przez księcia pomorskiego Warcisława III i biskupa kamieńskiego Hermanna von Gleichen.
- Od 1948 część Szczecina.
- Miasto lokowane w sąsiedztwie Starego Miasta Torunia, jako osobny organizm miejski; oba miasta połączone administracyjnie w 1454 r.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1268 r.
- Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1268 r. Utracił prawa miejskie w 1948 r.
- 29 marca 1275 r. jest wzmiankowany wójt kłodzki.
- Około 1295 r.
- Nadanie praw miejskich przed 1298 rokiem.
Remove ads
Przypisy
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads