Pasłęk

Pasłęk (dawniej Holąd Pruski, niem. Preußisch Holland, prus. Pāistlauks^[2]) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pasłęk. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do woj. elbląskiego.

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Pasłęk

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ratusz w Pasłęku (2014)
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	elbląski
Gmina	Pasłęk
Prawa miejskie	1297
Burmistrz	Elżbieta Wasiuk
Powierzchnia	11,41[1] km²
Wysokość	42 m n.p.m.
Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość	11 728[1] 1027,9 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 55
Kod pocztowy	14-400 14-401
Tablice rejestracyjne	NEB
Położenie na mapie gminy Pasłęk Pasłęk
Położenie na mapie Polski Pasłęk
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Pasłęk
Położenie na mapie powiatu elbląskiego Pasłęk
54°03′42,95″N 19°39′49,66″E
TERC (TERYT)	2804074
SIMC	0932927
Urząd miejski pl. św. Wojciecha 5 14-400 Pasłęk
Strona internetowa

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. Pasłęk liczył 11 728 mieszkańców^[1].

Położenie

Pod względem historycznym miasto leży we wschodniej części Prus Górnych^[3] zwanej Hockerlandią, na obszarze dawnej Pogezanii^[4]. Niekiedy bywa także zaliczane do (szeroko rozumianego) Powiśla^[5].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski Pasłęk położony jest na Równinie Warmińskiej, wchodzącej w skład Pobrzeża Gdańskiego^[6].

Przez miasto przepływa rzeka Wąska uchodząca do jeziora Druzno.

Historia

Średniowiecze

We wczesnym średniowieczu był tu gród pruskiego plemienia Pogezanów. Po raz pierwszy informacja o zamku krzyżackim w Pasłęku pojawiła się w źródle datowanym na 1267 rok, w którym wymieniono go, jako hus(e) Paslok^[7]. Wg innych opracowań był wymieniony w dokumentach z 1267 r. jako Pazluch, jednak wzmianka o najbliższych okolicach – Pozolucensis Provincia, pojawia się już pod datą 1231 w piśmie polskich Dominikanów do Papieża Grzegorza IX^[8]. Miasto założono w końcu XIII w. na miejscu staropruskiej osady Pazluk z rozkazu mistrza krzyżackiego Meinhardta z Kwerfurtu. Znajdowało się ono na terenie historycznej krainy Prusy Górne, która została zajęta przez Zakon krzyżacki w roku 1249. Pierwszymi osadnikami byli Holendrzy sprowadzeni do osuszania miejscowych bagien. Była to pierwsza osada holenderska w Prusach Książęcych i jednocześnie na terenie dzisiejszej Polski. Dała ona początek intensywnemu, trwającemu aż do początków XIX w. osadnictwu olęderskiemu^[9].

Prawa miejskie, w tym przypadku prawo chełmińskie w roku 1297 nadał Mistrz krajowy Meinhard z Kwerfurtu i po osiedleniu kolonistów z Holandii nadał miastu nazwę Hollandt. Ówcześnie był to ośrodek handlowo-rzemieślniczy. Na przełomie XIII i XIV wieku wybudowano mury miejskie z basztami trzema bramami. Około 1318 wybudowano zamek, który w późniejszych latach był rozbudowywany.

Od XV do XVIII wieku

Po bitwie pod Grunwaldem miasto zostało zajęte przez wojska Jagiełły. W czasie trwania wojny trzynastoletniej (1454–1466) opowiedział się po stronie polskiej i dobrowolnie poddał wojskom polskim, ale miasto jednak ucierpiało w wyniku wojny i pożaru, który je strawił w 1463 roku^[7]. Na mocy pokoju toruńskiego (1466) Pasłęk razem z resztą Prus Górnych pozostał pod władaniem krzyżackim (w zamian za Sztum). Ponownie wojska polskie pod dowództwem hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Firleja oblegały Pasłęk w 1520 roku podczas wojny polsko-krzyżackiej. Po zajęciu miasta, będący po stronie polskiej mieszkańcy Gdańska i Elbląga, zburzyli mury miejskie i zamkowe^[7]. Wojska polskie pozostawały w Pasłęku do 1525 r.

Po 1525 roku miasto znajdowało się na terenie Prus Książęcych, a później Niemiec. W 1543 miasto i kościół św. Bartłomieja strawił ogień zaprószony prawdopodobnie przez dworzan ks. Albrechta. Wkrótce jednak zamek i miasto zostały odbudowane. Od 1627 przez rok Pasłęk okupowały wojska szwedzkie Gustawa Adolfa. W 1635 w Pasłęku Polska i Szwecja od stycznia do połowy lutego prowadziły rokowania zakończone podpisaniem we wrześniu rozejmu w Sztumskiej Wsi. W czasie Potopu szwedzkiego na leżącym w Prusach Książęcych zamku pasłęckim spotkali się w 1656 roku król szwedzki Karol X Gustaw i uznający się za jego wasala elektor Fryderyk Wilhelm I, uzgadniając działania wojskowe przeciwko Polsce. Po przejściu Fryderyka Wilhelma I ponownie na stronę Polski, Pasłęk był w 1659 roku oblegany przez wojska szwedzkie, ale pomimo zniszczeń odparto oblężenie^[7]. W latach wojny siedmioletniej od 1758 do 1762 miasto okupowali Rosjanie.

XIX wiek

Znaczne zniszczenia Pasłęka spowodowały wojska Cesarstwa Francuskiego, przebywające tutaj w latach 1807-1812. W 1807 miasto zajął Marszałek Francji Jean Baptiste Jules Bernadotte, który później został królem Szwecji^[10]. W 1818 Pasłęk został siedzibą powiatu.

W wieku XIX miasto intensywnie się rozwijało. Powstały niewielkie zakłady przemysłowe. Uruchomiono w 1882 r. linię kolejową, początkowo do Morąga, a później do Olsztyna i Elbląga (w 1883). W 1898 r. w Pasłęku powstało Górnopruskie Towarzystwo Historyczne (Oberländischer Geschichtsverein), którego honorowym przewodniczącym został książę Alexander zu Dohna ze Słobit^[11]. W 1939 miasto liczyło 6345 mieszkańców^[12].

II wojna światowa

28 stycznia 1945 roku wojska hitlerowskie zostały wyparte z miasta przez oddziały 2 Armii Uderzeniowej i 5 Armii Pancernej gwardii Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej^[13].

Po zakończeniu II wojny światowej (1939–1945) miasto znalazło się w granicach Polski, zniszczone w 80% przez działania wojenne oraz podpalenia dokonane przez żołnierzy radzieckich.

Proceder podpaleń, który nie był niecodziennym, wspomniał świadek jednego z nich, w Prusach Wschodnich, Lew Kopielew, który tak odtworzył rozmowę na temat sprawców podpaleń^[14]:

– Znaczy, podłożyli miny i podpalili?
– Kto? Niemcy?
– Nie, w ogóle żadnych min nie było, a ten ogień to zrobili nasi.
– Ale po co?
– Ach, a kto wie, po co. Tak po prostu dla zabawy. [...] Tu są Niemcy! No to rozwalić wszystko, spalić wszystko! Wziąć odwet!

Lew Kopielew, Aufbewahren für alle Zeit! Nachwort von Heinrich Böll (Autobiographie Teil 2) (1976).

.

Klarownie sprawę takiego zachowania żołnierza radzieckiego tłumaczyły słowa radzieckiego generała armii Iwana Czerniachowskiego^[15]:

Przemaszerowaliśmy dwa tysiące kilometrów i widzieliśmy zniszczenia tego wszystkiego, co wybudowaliśmy w ciągu 20 lat. Teraz stoimy przed jaskinią, z której napadł na nas faszystowski agresor. Zatrzymamy się dopiero wtedy, gdy zrobimy porządek. Nie będzie litości [...] Na próżno żądać od żołnierzy Armii Czerwonej, żeby kierowali się litością. Oni płoną nienawiścią i żądzą zemsty. Kraj faszystów musi przemienić się w pustynię.

PRL i III RP

Obecną nazwę administracyjnie zatwierdzono 7 maja 1946^[16]. W pierwszych latach powojennych władze polskie usunęły dotychczasowych mieszkańców Pasłęka do Niemiec, zastępując ich głównie ludźmi wysiedlonymi z terenów wschodnich II RP. Miasto znalazło się w granicach województwa olsztyńskiego, jako siedziba władz powiatu pasłęckiego.

W 1950 roku w mieście mieszkało 4656 osób. 48,2% ludności miasta stanowili ekspatrianci z Kresów Wschodnich, 22,4% osadnicy z Mazowsza, 5,2% z województwa białostockiego, 4,9% z Lubelszczyzny, 3,1% z bydgoskiego, 2,6% z kieleckiego, 2,4% z rzeszowskiego, 1,7% z łódzkiego, 1,4% z olsztyńskiego (z czego połowa z ziem dawnych, czyli powiatów działdowskiego i nowomiejskiego), 0,7% z Pomorza Gdańskiego (z czego 0,5% z ziem dawnych), po 0,6% z Wielkopolski i województwa krakowskiego, po 0,5% z województwa katowickiego i reemigranci. Pozostałą część ludności miasta (powyżej 5 procent) stanowili autochtoni.^[17]

W Pasłęku znajdują się obecnie dwa przedszkola, trzy szkoły podstawowe oraz dwie szkoły średnie.

Demografia

Według danych z 30 czerwca 2014 r. miasto liczyło 12 452 mieszkańców^[18].

• Piramida wieku mieszkańców Pasłęka w 2014 roku^[19].

Zabytki

• Zamek krzyżacki – zbudowany ok. 1320 r., wielokrotnie odbudowywany w XIV i XVI w. oraz po 1945. Zamek zniszczony podczas wojny polsko-krzyżackiej w 1521 r. i pożarem w 1543 r. Odbudowany z dodaniem dwóch skrzydeł: wschodniego i zachodniego oraz dwóch narożnych wież. W 1945 zniszczony, odbudowany w latach 60. XX w., z przeznaczeniem na cele kulturalne. Obecnie zamek składa się z trzech skrzydeł, otaczających prostokątny dziedziniec otwarty od południa. Skrzydło północne flankują wieże.
• Gotycki trzynawowy kościół św. Bartłomieja – pochodzący z pierwszej połowy XIV wieku, a rozbudowany w XVI. Niegdyś wieże wieńczył barokowy hełm, lecz w 1922 uległ on spaleniu i zastąpiono go obecnym dachem siodłowym. Wystrój wnętrza w większości neogotycki. Barokowy ołtarz główny autorstwa rzeźbiarza Izaaka Rigi z Królewca z 1687 r., barokowa ambona i konfesjonał tego samego autorstwa co ołtarz, organy wykonane przez gdańskiego mistrza Hildebrandta z 1719^[20].
• Mury miejskie – zbudowane pomiędzy XIII a XV w., otaczają Stare Miasto. Zachowane w większej części, o wysokości ok. 8 metrów, długości 1200 metrów, wzmacnianych kilkunastoma basztami łupinowymi oraz dwiema bramami: Młyńską i Kamienną.
• Kilkanaście kamieniczek z XVIII i XIX w. (ul. Chrobrego, Dąbrowskiego, Osińskiego, Sienkiewicza).
• Gotycki ratusz – pochodzący z XIV w., przebudowany w XVI, a odbudowany w 1960 roku. Późnorenesansowe szczyty pochodzą z XVII w. Posiada podcień wsparty na trzech kolumnach, nad podcieniem sklepienie gwiaździste.
• Neogotycki kościół św. Józefa – obecnie cerkiew greckokatolicka.
• Renesansowy kościół św. Jerzego – obecnie wspólnie użytkowany przez społeczność ewangelicką (jako kościół filialny parafii w Ostródzie) oraz prawosławną (jako parafialna cerkiew pw. św. Onufrego).
• Miejska wieża wodociągowa z 1910 roku.
• cmentarz żydowski założony w XIX wieku.

• Wybrane zabytki miasta
• 
  Zamek krzyżacki
• 
  Kościół św. Bartłomieja
• 
  Brama Młyńska
• 
  Brama Kamienna
• 
  Wieża ciśnień

Turystyka

• Izba pamięci na zamku.
• Park Ekologiczny ze ścieżką dydaktyczną i miejscami rekreacyjnymi.

Gospodarka

Miasto utrzymuje się głównie z lokalnego przemysłu, m.in. rolnictwa i przemysłu lekkiego. Funkcjonuje tutaj mleczarnia Sery ICC Pasłęk^[21], produkująca wyroby nabiałowe na całą Polskę północną, młyn oraz suszarnia zboża.

Transport

Przez miasto przechodzą drogi:

• Drogi wojewódzkie:
  • 505 Frombork – Młynary – Pasłęk
  • 513 Pasłęk – Orneta – Lidzbark Warmiński – Kiwity – Wozławki
  • 526 Pasłęk – Śliwica – Lepno – Myślice – Przezmark
  • 527 Dzierzgoń – Rychliki – Pasłęk – Morąg – Łukta – Olsztyn

• S7 która jest częścią drogi krajowej nr 7: Gdańsk – Elbląg – Warszawa – Radom – Kielce – Kraków – Chyżne

Oświata

Na terenie miasta i gminy znajdują się następujące placówki oświatowe:

– przedszkola:

• Przedszkole Samorządowe nr 1
• Przedszkole Samorządowe nr 2 im. Ludwiki Wawrzyńskiej

– szkoły podstawowe:

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Władysława Jagiełły
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Władysława Broniewskiego
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. mjr. Henryka Sucharskiego
• Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Rogajnach
• Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi w Zielonce Pasłęckiej

– szkoły średnie:

• Zespół Szkół w Pasłęku (w jego skład wchodzą: Liceum Ogólnokształcące im. Bohaterów Grunwaldu, 1 Technikum, 1 Branżowa Szkoła I Stopnia i Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych)^[22]
• Zespół Szkół Ekonomicznych i Technicznych w Pasłęku
• Zespół Szkół Zawodowych w Pasłęku

Wspólnoty wyznaniowe

Cerkiew św. Onufrego współużytkowana przez Kościół Ewangelicko-Augsburski jako kościół Świętego Jerzego

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Chrześcijan Baptystów:
  • placówka w Pasłęku^[23]
• Kościół Ewangelicko-Augsburski:
  • filiał parafii w Ostródzie – kościół św. Jerzego, ul. Bohaterów Westerplatte 11a^[24]
• Kościół greckokatolicki:
  • parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny^[25]
• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia bł. Jerzego Matulewicza
  • parafia św. Józefa
• Kościół Zielonoświątkowy:
  • zbór w Pasłęku^[26]
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny:
  • parafia św. Onufrego^[27]
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Pasłęk (Salą Królestwa ul. Strażacka 8A)^[28]

Ciekawostki

• Taksówkarze z Pasłęka byli inspiracją do nakręcenia filmu „Wielki Szu” w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego^[29][30].
• Miejscowość ze względu na jej dobrze zachowaną starówkę porównuje się z miastem Rothenburg^[31][32].
• W latach 1957–1963 prowadzono prace wiertnicze i badania karotażowe w otworach wiertniczych w poszukiwaniu rud uranu. Przy okazji świadczenia tych prac wykryto przejawy mineralizacji uranowej w głęboko zalegających strukturach geologicznych^{[potrzebny przypis]} na Niżu Polskim, m.in. w rejonie Pasłęka (w 1958, zawartość uranu w próbkach punktowych wahała się w granicach 420-8400 gram/tonę)^[33]. Ze względu na grubą pokrywę osadów czwartorzędowych zrezygnowano tam jednak z przeprowadzania podziemnych prac rozpoznawczych i sporządzono jedynie dokumentację złóż w oparciu o badania rdzeni z otworów wiertniczych.^{[potrzebny przypis]}

Sport

Polonia Pasłęk

W mieście swą siedzibę ma Polonia Pasłęk – klub wielosekcyjny. Początkowo klub funkcjonował pod nazwą Związkowy Klub Sportowy Ogniwo Pasłęk. Pierwszym prezesem został Jan Czymbor. Obok piłki nożnej funkcjonują między innymi siatkówka i sekcja motorowa, w kolejnych latach powstają koszykówka, kick-boxing i lekkoatletyka. W 1957 roku zmieniono nazwę na Miejski Klub Sportowy Polonia Pasłęk z prezesem Bogdanem Korzeniowskim. Rok 1980 przyniósł kolejną zmianę nazwy Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy Polonia Pasłęk. W 1999 roku piłkarze Polonii awansowali do IV ligi.

• Sekcja koszykówki z trenerem Krzysztofem Kowalem osiągająca w rozgrywkach kategorii wiekowej kadet bardzo dobre wyniki w rozgrywkach wojewódzkich i powiatowych.
• Sekcja piłkarska

Aktualnie Polonia Pasłęk występuje w lidze okręgowej, w grupie warmińsko-mazurskiej II.

Klub Sportowy Polonia Pasłęk, rok założenia 1950, Barwy klubowe: niebiesko-biało-czerwone

• Najwyższa klasa rozgrywkowa IV liga

Stadion Miejski w Pasłęku został gruntownie przebudowany w latach 2011–2012. Pojemność trybun po modernizacji wynosi 1450 miejsc. W ramach inwestycji powstała również bieżnia tartanowa oraz oświetlenie. Rewitalizacji doczekała się również murawa piłkarska. Gmina Pasłęk na realizację tego przedsięwzięcia otrzymała dofinansowanie ze środków Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej w ramach „Wojewódzkiego wieloletniego programu rozwoju bazy sportowej”. Przyznana kwota to 950 tys. zł (200 tys. zł w roku 2011 i 750 tys. zł w roku 2012)^[34].

Strzelnica

Strzelnica myśliwska w Gołąbkach k. Pasłęka powstała na terenie K.Ł. „Bóbr” w Pasłęku i stanowi własność tego koła. Pełni też funkcję Okręgowej Strzelnicy Myśliwskiej Okręgu Elbląskiego. Jest pięknie położona i utrzymana. Można na niej sprawnie przeprowadzić wszystkie konkurencje strzelań myśliwskich. Kilka lat z rzędu drużyna reprezentująca K.Ł. „Bóbr” składająca się z trzech zawodników wygrywa Mistrzostwa Okręgu Elbląskiego i reprezentuje okręg na Krajowym Konkursie Kół Łowieckich.

Golf

Pole golfowe Sand Valley powstało w latach 2006–2009. Codzienne prace konstrukcyjne i kształtujące pole prowadzone były przez Tonego Ristole. To właśnie jego rzemiosło widać we wszystkich detalach pola. Natomiast Lassi Pekka Tilander i Kai Hulkkonen odpowiadali za wytyczenie fairwayów i sporządzenie projektu komponujące pole golfowe z naturalną rzeźbą terenu. Pole Golfowe znajduje się przy drodze ekspresowej E7 kilkaset metrów od zjazdu z węzła Pasłęk północ.

Media

W mieście działa portal internetowy NetGazeta Głos Pasłęka, będący internetową wersją gazety „Głos Pasłęka”. Pierwszy numer pisma ukazał się w 1990 roku, obejmując zasięgiem gminy Pasłęk, Młynary, Godkowo i Rychliki. Inicjatorami założenia Głosu Pasłęka byli Jerzy Przedpełski, Leokadia Ćwiklińska i Mirosław Ślesiński. Gazeta ukazywała się do sierpnia 2019 roku^[35].

Swoim zasięgiem miasto obejmuje także „Dziennik Elbląski” oraz „Gazeta Olsztyńska”.

W latach 1993–2007 w Pasłęku nadawało Radio Quo Vadis, parafialna rozgłośnia. Nadajnik stacji mieścił się na kościele św. Bartłomieja, nadając sygnał na częstotliwości 92,4 MHz (początkowo 72,29 MHz).^[36]

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie^[37]:

• Itzehoe,  Niemcy
• La Couronne,  Francja
• Towarzystwo Powiatowe Pr. Holland^[38] w Hürth,  Niemcy

Ludzie związani z Pasłękiem‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Pasłękiem‎.

Zobacz też

• powiat pasłęcki
• cmentarz żydowski w Pasłęku