Remove ads
Karol X Gustaw Wittelsbach (ur. 8 listopada 1622 w Nyköpingu, zm. 13 lutego 1660 w Göteborgu) – król Szwecji w latach 1654–1660, książę Zweibrücken-Kleeburga.
Ten artykuł od 2011-03 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.
 | |
 | |
| In Jehovah sors mea, ipse faciet W Jehowie jest mój los, On będzie działał | |
| Król Szwecji | |
| Okres |
od 6 czerwca 1654 |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| książę Palatynatu Zweibrücken-Kleeburg | |
| Okres |
od 18 czerwca 1652 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Żona | |
| Dzieci | |
Jego krótki czas panowania jako króla Szwecji był naznaczony licznymi wojnami. Większość swojego panowania spędził jako dowódca armii szwedzkiej w Polsce, Niemczech i Danii. Jego armia odniosła ogromne sukcesy, a marsz przez Bełty doprowadził go do pokoju w Roskilde, który jest jednym z największych osiągnięć wojennych Szwecji[potrzebny przypis].
Remove ads
Rodzina i pierwsze lata życia
Karol X Gustav urodził się 8 listopada 1622 r. w zamku Nyköping jako syn niemieckiego hrabiego Palatynatu Jana Kazimierza Wittelsbacha i księżnej Szwecji Katarzyny Wazówny, starszej siostry Gustawa II Adolfa. W trakcie wojny trzydziestoletniej rodzice Karola Gustawa schronili się w Szwecji i nigdy nie wrócili do Rzeszy. Karol Gustaw dorastał więc w Szwecji, a jego wychowaniem zajmował się m.in. kanclerz Axel Oxenstierna. Jako syn niemieckiego księcia również dorastał wśród niemieckich tradycji i przyjął niemiecki jako swój drugi język ojczysty. Miał także silne osobiste interesy w Świętym Cesarstwie Rzymskim, nie tylko ze względu na roszczenia spadkowe w księstwie należącym do jego rodziny. Po śmierci Gustawa II Adolfa w 1632 r. w bitwie pod Lützen, osoby zajmujące się opieką nad jego córką i następczynią tronu Krystyny, przestały ufać Janowi Kazimierzowi. Przez to położenie młodego hrabiego Palatynatu stało się niejasne[1].
Po nauczaniu domowym Karol Gustaw spędził kilka miesięcy na Uniwersytecie w Uppsali, a w 1638 r. odbył zagraniczną podróż, która trwała do jesieni 1640. Większość tych lat spędził we Francji, głównie na dworze Ludwika XIII w Paryżu.[1]
Panowanie
Został naczelnym wodzem armii szwedzkiej w końcowej fazie wojny trzydziestoletniej. W 1648 wspólnie z Arvidem Wittenbergiem przeprowadził wielotygodniowy, choć nieskuteczny, atak na Pragę, który znacznie przyśpieszył zawarcie pokoju westfalskiego[2]. Po zakończonej wojnie został generalissimusem i pozostał naczelnym wodzem armii szwedzkiej. W 1649 z inicjatywy szlachty szwedzkiej i królowej Krystyny ogłoszony został następcą tronu i dziedzicznym księciem Szwecji. Na tron wstąpił w 1654, po abdykacji Krystyny, która przeszła na katolicyzm.
Był zwolennikiem silnej władzy królewskiej. Kontynuował politykę Gustawa II Adolfa, dążył do przejęcia kontroli nad Morzem Bałtyckim, chciał objąć władzę nad terenami Polski i Danii.
Potop szwedzki
Ówczesny król Polski, Jan II Kazimierz Waza uznawany był w Rzeczypospolitej za sympatyka Austrii i jezuitów. Część polskiej arystokracji, będącej w opozycji wobec Jana Kazimierza, zaproponowała koronę Karolowi X Gustawowi. Roszczenia te stały się impulsem do rozpoczęcia przez Szwecję II wojny północnej, której przebieg na ziemiach polskich znany jest jako potop szwedzki. Część szlachty polskiej i litewskiej w wyniku układów w Ujściu i Kiejdanach uznała go królem polskim i suwerenem Litwy. Samowola wojsk szwedzkich, nieposłuszeństwo i brak szacunku dla Kościoła sprawiły, że przeciw Karolowi zawiązała się partyzantka organizowana przez konfederatów z Tyszowiec. Potęga Karola X wspieranego przez część magnaterii polskiej zaniepokoiła sąsiadów Szwecji i doprowadziła do stworzenia silnej koalicji antyszwedzkiej (Dania, Rosja, opozycja polska, cesarz, Holandia, Brandenburgia), która wygrała wojnę.
W wyniku potopu Jan Kazimierz zrzekł się roszczeń do tronu szwedzkiego, a Rzeczpospolita pretensji do posiadłości szwedzkich w Inflantach. Polska straciła również Prusy Książęce. Szwecja odniosła znaczne korzyści materialne w wyniku grabieży polskiego mienia. W wyniku działań wojennych śmierć poniosła znaczna część polskiej ludności, procentowo o wiele większa niż w wyniku II wojny światowej. Potop szwedzki osłabił Polskę demograficznie, gospodarczo, militarnie oraz politycznie. Od tego czasu zaczął się katastrofalny w skutkach proces upadku Rzeczypospolitej, zakończony ponad sto lat później rozbiorami.
Atak na Danię
Po opuszczeniu Polski Karol X Gustaw zaatakował od południa Danię przechodząc z armią po zamarzniętym morzu (marsz przez Bełty). Wojna zakończyła się zawarciem pokoju w Roskilde, w wyniku którego Dania zrzekła się trzeciej części terytorium na rzecz Szwecji, m.in. regionów Skania, Halland (kraina) i Blekinge (kraina) i utraciła kontrolę nad głównym wyjściem z Morza Bałtyckiego na Morze Północne oraz dochody z ceł pobieranych od przepływających cieśniną statków. Korona szwedzka zagrabiła Bornholm i norweskie prowincje będące duńskim lennem (okręg Trondheim). W 1658 roku Karol X Gustaw ponownie zaatakował Danię. Negocjacje pokojowe między Szwecją a koalicją nastąpiły dopiero po nagłej śmierci Karola X Gustawa w 1660. Na mocy zawartego pokoju Bornholm i norweskie lenna wróciły pod panowanie korony duńskiej.
Remove ads
Za panowania Karola Szwecja osiągnęła największy zasięg terytorialny, obejmując takie państwa i obszary jak: Finlandia, Estonia, północna Łotwa, płn. Brema, Pomorze Przednie, Skania, Blekinge, Halland, Bornholm i Trondheim w Norwegii, Karelia oraz Ingrię (Ingermanland, obecnie okolice Petersburga). W czasie panowania Karola dodatkowo pod okupacją szwedzką znalazły się: zachodnia część Korony Królestwa Polskiego i zachodnia część Wielkiego Księstwa Litewskiego.
| Prapradziadkowie |
Ludwik II Wittelsbach |
Filip Heski |
Jan Jülich-Kleve-Berg |
cesarz |
Erik Johansson |
Erik Leijonhufvud |
elektor |
Filip Heski |
| Pradziadkowie |
Wolfgang Wittelsbach |
Wilhelm IV Jülich-Klewe-Berg |
król Szwecji |
elektor | ||||
| Dziadkowie |
Jan I Wittelsbach |
król Szwecji | ||||||
| Rodzice |
Jan Kazimierz Wittelsbach (1589-1652) | |||||||
|
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622-1660), król Szwecji | ||||||||
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads