Kędzierzyn-Koźle

Kędzierzyn-Koźle (wymowa^ⓘ, cz. Kandřín-Kozlí, niem. Kandrzin-Cosel, śl. Kandrzin-Koźle) – miasto w Polsce, w województwie opolskim oraz siedziba powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego, położone w południowo-wschodniej części Niziny Śląskiej, w Kotlinie Raciborskiej (Niecka Kozielska^[b])^[2] na Górnym Śląsku, nad Odrą przy wylocie Kanału Gliwickiego i ujścia Kłodnicy.

Kędzierzyn-Koźle

miasto i gmina
Obiekty w Kędzierzynie-Koźlu: Kanał Gliwicki, kościół św. Eugeniusza de Mazenod, starostwo powiatowe, kościół św. Mikołaja, kościół św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej, kościół Ewangelicko-Augsburski, Hala Widowiskowo-Sportowa Śródmieście, zamek, śluza Kłodnica, Grupa Azoty ZAK, stacja kolejowa, kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Powiat	kędzierzyńsko-kozielski
Data założenia	1104 Koźle 1283 Kędzierzyn
Prawa miejskie	1281 Koźle 1951 Kędzierzyn 1973 Kłodnica 1973 Sławięcice 1975 Kędzierzyn-Koźle
Prezydent	Sabina Nowosielska
Powierzchnia	123,4 km²
Wysokość	180 m n.p.m.
Populacja (2024) • liczba ludności • gęstość	50 927[a][1] 412 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 77
Kod pocztowy	47-200, 47-205, 47-206, 47-220, 47-222, 47-223, 47-224, 47-225, 47-230, 47-232
Tablice rejestracyjne	OK
Położenie na mapie powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego Kędzierzyn-Koźle
Położenie na mapie Polski Kędzierzyn-Koźle
Położenie na mapie województwa opolskiego Kędzierzyn-Koźle
50°20′41″N 18°12′31″E
TERC (TERYT)	1603011
SIMC	0965424
Hasło promocyjne: Kędzierzyn-Koźle – Miasto możliwości
Urząd miejski ul. Grzegorza Piramowicza 32 47-200 Kędzierzyn-Koźle
Strona internetowa
BIP

Powstało w 1975 z połączenia czterech osobnych organizmów administracyjnych: Kędzierzyna, Koźla, Sławięcic i Kłodnicy^[c]. W Koźlu znajduje się jeden z największych portów rzecznych w Polsce. W Kędzierzynie-Koźlu znajdują się jedne z największych w Polsce zakładów chemicznych – Zakłady Azotowe Kędzierzyn, a także holding „Blachownia”. Jest to drugie co do wielkości miasto województwa opolskiego pod względem liczby ludności i obszaru.

Według danych Urzędu Miasta z 31 grudnia 2024 miasto liczyło 50 927 mieszkańców, którzy byli zameldowani na pobyt stały^[1].

Geografia

Położenie

Miasto leży w południowo-wschodniej części województwa opolskiego, w środkowej części mezoregionu Kotliny Raciborskiej (318.59)^[3]. Mezoregion ten jest najdalej, wzdłuż biegu Odry, wysuniętą na południe częścią Niziny Śląskiej (318.5)^[3]. Od wschodu sąsiaduje z Płaskowyżem Rybnickim, Wyżyną Katowicką i Garbem Tarnogórskim, od zachodu z Płaskowyżem Głubczyckim^[3]. Na południu dolina Odry łączy Kotlinę Raciborską z Kotliną Ostrawską^[3].

Według danych z 1 stycznia 2011 powierzchnia miasta wynosiła 123,4 km²^[4].

Środowisko geograficzne

Na obszarze Kędzierzyna-Koźla różnica wysokości terenu sięga 50 m^[3]. Najwyższy punkt znajduje się w lasach, przy wschodniej granicy miasta i osiąga 215,3 m n.p.m.^[3][5] Teren obniża się ku dolinie Odry, a sama dolina wykazuje spadek w kierunku północnym. Najniższy punkt znajduje się w miejscu, w którym Odra opuszcza miasto, a jego wysokość wynosi około 165 m n.p.m.^[3] Dla miasta przyjmuje się średnią wysokość 180 m n.p.m.^[1] Można dodać, że najwyższym stałym punktem miasta jest szczyt 150-metrowego komina E w Elektrowni Blachownia (dzielnica Blachownia – ul. Energetyków 11), który jest jednocześnie najwyższą budowlą miasta, osiągający wysokość około 350 m n.p.m.^[6]

Większość terenów miasta jest położona na dnie dolin rzecznych: Odry i jej prawobrzeżnego dopływu Kłodnicy. Tereny położone na wschód od brzegów rzeki Odry są równinną terasą rzeczną. Północno-wschodni skrawek miasta tworzą pokrywy lessowe, będące częścią grzbietu Chełma (masyw Góry św. Anny).

Wody

Port na osiedlu Koźle-Port, z lewej Kanał Gliwicki z prawej Odra

Sieć rzeczną stanowi rzeka Odra i jej prawy dopływ Kłodnica (ma swoje ujście do Odry na południowy wschód od centrum dzielnicy Koźle).

Oddzielną rolę w strukturze sieci hydrograficznej miasta zajmują sztuczne drogi wodne. Dwa kanały wykorzystywały przebieg doliny naturalnego cieku Kłodnicy: Kanał Kłodnicki (już nie funkcjonuje) i Kanał Gliwicki. Trzecim kanałem jest Kanał Kędzierzyński, będący odgałęzieniem od Kanału Gliwickiego do ZAK Spółka Akcyjna. Kanał Odra-Dunaj-Łaba łączący Koźle z Wiedniem pozostał w sferze planów.

Cieki i zbiorniki wodne w Kędzierzynie-Koźlu[7]
Rzeki Lp. Nazwa 1 Kłodnica 2 Odra Starorzecza Lp. Nazwa 1 Starorzecze Kłodnicy[8] 2 Starorzecze Odry[9]	Potoki Lp. Nazwa (nazwa alternatywna) 1 Cisowa (Lenartowski Potok) 2 Koźlanka (Golka) 3 Miejski Potok (Młynówka)[10] 4 Młyńska Struga 5 Potok Lineta (Olszówka)[11] 6 Poleśnica 7 Większycka Woda[12]	Kanały Lp. Nazwa 1 Gliwicki 2 Kanał Ulgi[13] 3 Kędzierzyński 4 Kłodnicki 5 Stary Kanał Jeziora Lp. Nazwa 1 Jeziorko Kuźniczka[14] 2 Trójkąt[15]

Gleby

Pokrywa glebowa na obszarze Kędzierzyna-Koźla charakteryzuje się stosunkowo silnym zróżnicowaniem, a do najważniejszych jej typów i rodzajów należą^[16]:

• gleby brunatne – w północnej części miasta (Cisowa, Miejsce Kłodnickie, Sławięcice)
• gleby bielicowe – w południowo-wschodniej części miasta, na obszarach zalesionych między osiedlem Azoty i miejscowością Stara Kuźnia
• gleby płowe, wytworzone z piasków zaglinionych i glin zwałowych lekkich oraz bielicowe wytworzone z piasków i żwirów (w rejonie Sławięcic)
• gleby rdzawe, wytworzone z piasków luźnych na obszarze zalesionym pomiędzy Cisową, a połączeniem Kanału Gliwickiego z Odrą
• mady – w dolinach Odry i Kłodnicy

Klimat

Klimatogrami dla Kędzierzyna-Koźla
I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII
47   1 -4	41   3 -3	51   8 0	51   15 4	77   19 9	81   22 13	98   24 15	68   24 15	69   19 11	51   14 7	51   8 3	48   3 -2
Temperatury w °C Opad całkowity w mm Źródło: Klimat Kędzierzyn-Koźle (Polska). pl.climate-data.org
Na jednostki imperialne I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII     1.9   34 25     1.6   37 27     2   46 32     2   59 39     3   66 48     3.2   72 55     3.9   75 59     2.7   75 59     2.7   66 52     2   57 45     2   46 37     1.9   37 28 Temperatury w °F Opad całkowity w calach

Kędzierzyn-Koźle znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego o charakterze łagodnym i umiarkowanie ciepłym^[17]. Opierając się na klasyfikacji klimatu Köppena-Geigera, miejscowość położona jest w strefie Cfb – klimatu oceanicznego^[17]. Lato rozpoczyna się wcześnie i jest ciepłe, zima jest krótka i łagodna^[18]. Czas trwania zimy wynosi około 70 dni, a czas trwania lata około 90 dni^[18]. Średnia temperatura roczna powietrza wynosi 9,6 °C (średnia temp. stycznia -1,3 °C, a średnia temp. lipca 19,9 °C). Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Kędzierzyna-Koźla wynoszą 733 mm^[17].

Średnia temperatura i opady dla Kędzierzyna-Koźla Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna Średnie temperatury w dzień [°C] 1,3 3,2 8,2 14,5 19,0 22,1 24,3 24,2 19,3 13,8 8,3 3,1 13,4 Średnie dobowe temperatury [°C] -1,3 -0,1 3,9 9,6 14,4 17,9 19,9 19,6 15,0 10,1 5,5 0,7 9,6 Średnie temperatury w nocy [°C] -4,0 -3,4 -0,4 4,2 9,1 12,9 15,0 14,6 10,6 6,5 2,8 -1,8 5,5 Opady [mm] 47 41 51 51 77 81 98 68 69 51 51 48 733 Średnia liczba dni z opadami 8 8 9 8 9 9 10 8 8 7 8 8 100 Wilgotność [%] 82 80 74 67 68 68 68 67 72 77 82 82 73,9 Źródło: [17] 2025-01-24

Ochrona środowiska

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 Kędzierzyn-Koźle zostało sklasyfikowane jako trzydzieste trzecie najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej^[19]. We wspólnym raporcie Greenpeace i AirVisual Kędzierzyn-Koźle został uwzględniony jako 6. w Polsce i 21. w Europie najbardziej zanieczyszczone miasto pyłem zawieszonym PM2,5 w 2018 roku^[20][21][22].

Flora i fauna

O bogactwie flory Kędzierzyna-Koźla stanowi przeszło 400 gatunków roślin występujących w granicach miasta^[23]. Obok gatunków pospolitych, jak drzewiaste: sosna, świerk, modrzew, dąb (szypułkowy i czerwony), lipa, klon (zwyczajny i jawor), jesion, olsza, topola (czarna i osika), wierzba (różne gatunki) i brzoza^[23]; występują krzewy i krzewinki: bez czarny, głóg, czeremcha, róża, jeżyna, borówka czy jemioła; zielne: trawy, turzyce, sity, jeżogłówki w tym tworzące szuwar trzciny, tataraki i pałki, bylice czy komosy^[23]. Spotyka się także gatunki rzadkie w regionie i chronione^[23]. Na terenie miasta stwierdzono 13 gatunków roślin objętych ochroną, m.in.: bluszcz pospolity, kopytnik pospolity, barwinek pospolity, osoka aloesowata, grążel żółty, zimowit jesienny, kalina koralowa czy wawrzynek wilczełyko^[23].

Świat zwierząt jest również bogaty. Występują tutaj gatunki całego spektrum siedlisk. Fauna związana z wodami, np.: jętki i ważki (świtezianki, ważka płaskobrzucha, żagnice), nartniki, pluskwiaki czy chrząszcze; płazy takie jak: żaby (zielone i brunatne), kumaki nizinne, ropuchy; ptaki: perkozy, gęsi, kaczki, wodniki, kurki wodne, czaple, kuropatwy, bażanty oraz wróblowate, zięby, sikory czy krukowate; ssaki: jelenie, sarny czy dziki^[23].

Na terenie miasta znajdują się cztery użytki ekologiczne^[24]:

• Oczko za składnicą
• Kaczy Dół
• Żabi Dół
• Ostojnik

Handel

W mieście znajdują się placówki handlowe następujących sieci:

• Action,
• Aldi,
• Biedronka,
• Carrefour,
• Castorama,
• Dealz,
• Delikatesy Centrum,
• Dino,
• Groszek,
• Kaufland,
• Lewiatan,
• Lidl,
• Netto,
• Odido,
• Stokrotka,
• TEDi,
• Żabka.

Na osiedlu Pogorzelec znajduje się galeria handlowa „Odrzańskie Ogrody”, która mieści ponad 70 sklepów, strefę restauracyjną, kawiarnie, kino Helios oraz siłownię^[25].

Podział administracyjny

Podział administracyjny Kędzierzyna-Koźla

Kędzierzyn-Koźle nie tworzy spójnej całości – wyraźnie odrębne dzielnice są porozdzielane lasami, łąkami i polami uprawnymi. Miasto powstało w 1975 z połączenia czterech osobnych organizmów administracyjnych: Kędzierzyna, Koźla, Kłodnicy i Sławięcic (miasto i gmina).

Podzielone jest na 16 osiedli administracyjnych (jednostek pomocniczych gminy)^[26]:

• Azoty
• Blachownia
• Cisowa
• Kłodnica
• Kuźniczka
• Lenartowice
• Miejsce Kłodnickie
• Piastów-Powstańców Śląskich
• Pogorzelec
• Południe
• Przyjaźni
• Rogi
• Sławięcice
• Stare Miasto
• Śródmieście
• Zachód

Ponadto zwyczajowo wyodrębnia się Biały Ług, Dąbrowa, Grabina, Koźle-Port, Krężel, Lasaki, Lisak, Malchów, Osiedle Piastów, Osiedle Powstańców Śląskich, Rybarze, Zmudzona i Żabieniec, jednak nie stanowią one obecnie jednostek pomocniczych miasta.

Powiat

Miasto jest siedzibą władz samorządu powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego.

Osobny artykuł: Powiat kędzierzyńsko-kozielski.

Nazwa

Koźle wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 wydanym w języku polskim w Berlinie^[27]

Panorama miasta Koźle (I poł. XVIII w.)

Nazwa miasta pochodzi z połączenia nazw dwóch miejscowości – Kędzierzyna oraz Koźla. Pierwsze informacje źródłowe o ufortyfikowanej osadzie Kosle pochodzą ze spisanej po łacinie w latach 1112–1116 przez Galla Anonima Kroniki polskiej. Z kolei w 1283 nazwa Kędzierzyna wymieniona została w zlatynizowanej formie jako Kandersino, a w 1410, Candirsyn^[28]. W pruskim urzędowym dokumencie z 1750 wydanym w języku polskim w Berlinie przez Fryderyka Wielkiego wymienione jest Koźle pośród innych śląskich miejscowości^[27]. Nazwę Koźle w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[29]. Polską nazwę Kędzierzyn oraz niemieckie Kandrzin i stację kolejową Kosel-Kandrzin wymienia Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany na przełomie XIX i XX wieku^[28].

W 1934 władze III Rzeszy zmieniły nazwę miasta z Kandrzin na Heydebreck O.S., która obowiązywała do 1945^[30]. Nowa nazwa upamiętniała dowódcę niemieckiego oddziału ochotniczego, Petera von Heydebrecka, który w czasie III powstania śląskiego walczył w bitwie pod Górą Świętej Anny oraz zdobył Kędzierzyn.

W dniu 30 października 1975 do Kędzierzyna przyłączono trzy inne miasta: Koźle, Kłodnicę i Sławięcice oraz gminę Sławięcice, przy czym nazwa połączonego miasta pozostała niezmieniona przez trzy dni. Obecnie obowiązująca nazwa urzędowa „Kędzierzyn-Koźle” weszła w życie 3 listopada 1975^[31].

Historia

Osobny artykuł: Historia Kędzierzyna-Koźla.

Plan Twierdzy Kozielskiej z 1851

Pierwsze wzmianki historyczne o Koźlu pochodzą z 1104, jednak nadanie praw miejskich nastąpiło dopiero w 1281. Ziemie te wchodziły wówczas w skład księstwa kozielsko-bytomskiego, które od 1289 było lennem króla czeskiego. W 1526 księstwo kozielsko-bytomskie wraz z Czechami przeszło pod władzę Habsburgów. Od 1741 pod panowaniem Prus. W 1743 nastąpił początek rozbudowy twierdzy w Koźlu (Twierdza Koźle). Znaczny rozwój gospodarczy całej okolicy rozpoczął się wraz z budową Kanału Kłodnickiego (lata 1792–1812). W 1807 twierdza kozielska była oblężona przez wojska napoleońskie. W 1845 uruchomiono linię kolejową Opole–Gliwice – był to początek rozwoju wsi Kędzierzyn, w której umieszczono stację kolejową. Od tego momentu Kędzierzyn rozpoczął swój systematyczny rozwój kosztem Koźla, którego rozwój ograniczało istnienie twierdzy. Sytuacji nie zmieniło zlikwidowanie w 1873 twierdzy kozielskiej i budowa portu rzecznego w Koźlu (lata 1891–1908). W 1921 okolica była terenem walk podczas III powstania śląskiego. Ziemie te, na mocy plebiscytu, pozostały w granicach Niemiec. W latach 1934–1938 wybudowano nowy Kanał Gliwicki. W 1945 w wyniku przegranej Niemców w wywołanej II wojnie światowej i po zdobyciu miasta przez Armię Czerwoną, miasto weszło w skład Polski. W 1951 Kędzierzyn otrzymał prawa miejskie^[32], w 1973 Kłodnica i powtórnie Sławięcice. W 1975 nastąpiło przyłączenie do Kędzierzyna trzech miast (Koźla, Kłodnicy i Sławięcic) oraz gminy Sławięcice, które dały początek dzisiejszemu miastu Kędzierzyn-Koźle^[33].

Demografia

Osobny artykuł: Ludność Kędzierzyna-Koźla.

Liczba ludności osiedli Kędzierzyna-Koźla[34][1]
Lp.	Osiedle administracyjne	Liczba mieszkańców
		2010	2015	2020	2021	2022	2023	2024
1	Azoty	1981	1799	1708	1684	1646	1625	1596
2	Blachownia	2813	2656	2440	2394	2340	2261	2243
3	Cisowa	1802	1823	1812	1796	1808	1830	1830
4	Kłodnica	4270	4136	3930	3870	3837	3821	3795
5	Kuźniczka	1113	1092	1043	1024	1004	986	992
6	Lenartowice	382	429	469	474	476	484	480
7	Miejsce Kłodnickie	345	343	339	338	337	335	335
8	Piastów-Powstańców Śląskich	8999	8439	7828	7617	7437	7257	7156
9	Pogorzelec	12 269	11 373	10 558	10 354	10 126	9898	9748
10	Południe	753	740	698	691	680	670	655
11	Przyjaźni	542	518	511	518	518	538	502
12	Rogi	1233	1211	1192	1160	1157	1159	1150
13	Sławięcice	2704	2649	2490	2442	2401	2395	2354
14	Stare Miasto	3880	3650	3286	3187	3118	3060	3013
15	Śródmieście	13 349	12 399	11 346	11 021	10 790	10 452	10 243
16	Zachód	5803	5492	5223	5135	5048	4920	4835
Łącznie		62 238	58 749	54 873	53 705	52 723	51 709	50 927

Rozkład liczby kobiet i mężczyzn wg wieku zamieszkałych w Kędzierzynie-Koźlu (stan na 2023) był następujący^[35]:

Kędzierzyn-Koźle podlega pod Urząd Statystyczny w Opolu, oddział w Prudniku^[36].

Zabytki

Kamienica, ul. Piastowska 17

Kamienica, ul. Żeromskiego 9

Wodociągowa wieża ciśnień w zespole wodociągów miejskich

Pozostałość po pałacu (park w Sławięcicach)

Dawny Zespół Szpitalny im. R. Kocha – Sławięcice

W rejestrze zabytków nieruchomych województwa opolskiego na dzień 31 maja 2017 figuruje 76 obiektów z terenu Kędzierzyna-Koźla, m.in.^[37]:

Koźle, Kędzierzyn

• stare miasto Koźle (w ramach założeń średniowiecznych)
• kościół parafialny pw. św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej, ul. Złotnicza, z 1489 – XV wiek, 1570, XIX w., z wieżą gotycko-renesansową
• kościół parafialny pw. św. Mikołaja, ul. Judyma 1, z lat 1901–1902 w Kędzierzynie
• kościół parafialny pw. MB Bolesnej, ul. Kłodnicka 2, z 1928
• zespół klasztorny franciszkanów, ul. Doktora Wojciecha Czerwińskiego 5: kościół poklasztorny pw. Wniebowzięcia NMP, ob. fil. z lat 1751–1753, klasztor, ob. biura, z 1753 – XVIII w., XIX w.
• kościół ewangelicko-augsburski w Kędzierzynie, ul. Głowackiego 17, z lat 1902–1903
• kapliczka-dzwonnica, tzw. Pańszczyźniana, ul. Wyspiańskiego, 1814
• mogiły żołnierzy polskich, uczestników Kampanii Wrześniowej 1939, na cmentarzu rzym.-kat., ul. Cmentarna
• mogiła zbiorowa żołnierzy I Armii WP poległych w 1945
• cmentarz wojenny żołnierzy Armii Radzieckiej, ul. Jana Pawła II w Kędzierzynie
• zamek w Koźlu – najwcześniejsza faza zamku została najpewniej wzniesiona jako siedziba kasztelańska równocześnie z lokacją miasta przez Kazimierza opolskiego, datowaną na 1222. Pierwszym znanym jego zarządcą był kasztelan Naczesław, wzmiankowany w latach 1222–1230. Założenie wzniesiono z cegły posadowionej na fundamencie kamiennym i w pierwszej fazie składało się z późnoromańskiej wolnostojącej wieży mieszkalnej. Gdy w latach 1312–1335 miasto stało się stolicą samodzielnego księstwa kozielskiego, rządzonego samodzielnie przez Władysława od 1303, zamek rozbudowano, by mógł spełniać funkcję siedziby książęcej oraz kwatery dla drużyny, wzmiankowanej w 1283. Wieżę otoczono murem obwodowym o zarysie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 41,5 × 42,8 m, z bramą umieszczoną od wschodu oraz wzniesioną przy narożniku południowo-wschodnim czworoboczną basztą. Na lata 1558–1562 datowana jest przebudowa w stylu renesansowym, w czasie której powstały zabudowania południowego oraz zachodniego skrzydła^[38].
• mury obronne Koźla, z XIV w., z poł. XVI w.: fragment murów, ul. Kraszewskiego, fragment murów oporowy z fragmentami półkolistej bastei – baszty, obok zamku
• fortyfikacje „fryderycjańskie” Twierdzy Koźle: obwałowania i fosy, murowano-ziemne, z XVIII w. Zachowały się fragmenty fortyfikacji na lewym brzegu Odry, pięć narożników obwodu wału głównego, fragmenty wewnętrznego obwodu walki oraz przedwał z kilkoma hangarami prochowymi; przedstok z fosą przekształcono w planty miejskie i rozproszone umocnienia na brzegu prawym: Fort Fryderyka Wilhelma, Wieża Montalemberta, fort Rondel, ul. Portowa z XVIII w., schron forteczny, wzniesiony w XVIII–XIX wieku, budynek forteczny z XVIII w./XIX w., studnia forteczna z XIX w., ul. Konopnickiej, Żeromskiego, Piramowicza, Skarbowa, Planty, Zamkowa, Garncarska, Targowa
• planty miejskie, na terenie fortyfikacji Twierdzy Koźle, z poł. XIX w.
• dom, ul. Bolesława Chrobrego 20, z pocz. XX w.
• prochownia, ob. magazyn, ul. Garncarska 1, z XVIII w./XIX w.
• dom, ul. Grunwaldzka 5, z pocz. XX w.
• dom, ul. Łukasiewicza 9, z 1908, Poczta, Bank PKO, Caritas
• dom, ul. Matejki 10–12, z lat 1900–1910
• domy, ul. Pamięci Sybiraków 2, z k. XVIII w.-1920 nr 4, z XVIII w.-XX w.
• domy – kamienice, ul. Piastowska 3, 5, 7, 17, 33, z k. XIX w./XX w.
• dom, ul. Piramowicza 17, z XIX w./XX w., dawny szpital
• budynek administracyjny d. starostwa powiatowego, ob. urząd miasta, ul. Piramowicza 32, z lat 1909–1910: dom dozorcy
• areszt z wartownią, ul. Racławicka 10, z czwartej ćw. XIX w.,
• domy, Rynek 1, 2, z 1798, 1800, XVIII w.-XX w.
• kasyno wojskowe, ob. Miejski Ośrodek Kultury, ul. Skarbowa 10, z 1930
• dom, ul. Skłodowskiej 7, z XIX w./XX w.
• zespół dworski, ul. Sławięcicka 3, z 1930: dwór, park
• trzy budynki koszarowe, ob. domy mieszkalne, ul. Targowa 13/15, 17/21, 23/27, z lat 1776–1778, XIX w.-XX w.
• dom, ul. Żeromskiego 9, z k. XIX w.
• zespół wodociągów miejskich, ul. Filtrowa 14, z lat 1900–1902: wieża ciśnień, pompownia, budynek biurowy
• wieże ciśnień PKP nr 1 i przepompownia ze stacją trafo, nr 2, nr 3, nr 4, ul. Towarowa w Kędzierzynie, z lat 1908–1914, wieża ciśnień wodociągowa PKP, na stacji Koźle–Port, z 1905
• stary Kanał Kłodnicki, który łączył Koźle z Gliwicami (wybudowany w latach 1792–1812) w Kłodnicy, na terenie miasta i w granicach województwa
• sześć śluz – Śluzy Koźle, odremontowana po powodzi 1997, śluza IV nie istnieje

Kłodnica

• dom, ul. Krasickiego 12, drewniany, z XIX w., nie istnieje

Sławięcice

• kościół parafialny pod wezwaniem św. Katarzyny, z lat 1864–1869, ul. Staszica, wypisany z księgi rejestru
• zespół plebanii przy kościele św. Katarzyny, ul. Staszica 1, z XIX w.: plebania, budynek gospodarczy, altana w ogrodzie
• zespół pałacowy, pozostałości z XVIII w.-XIX w., jeden z największych parków województwa: barokowy pawilon ogrodowy – belweder, z 1802, późnoklasycystyczny dom ogrodnika, z 1830, park; mogiła zbiorowa powstańców śląskich, z 1921
• zespół szpitala im. Roberta Kocha, ul. Orkana 14, z lat 1880–1884: budynek mieszkalno-biurowy – pawilon „A” z łącznikiem, budynek administracyjno-pomocniczy – pawilon „B” z łącznikiem, budynek szpitalny – pawilon „C”, budynek mieszkalno-gospodarczy – pawilon „D”, z 1925, dwie leżakownie, drewniane, zieleń parkowa, ogrodzenie, murowane z bramami
• dom, ul. Sadowa 95, z 1830, nie istnieje
• elektrownia wodna, ob. dom mieszkalno-przemysłowy, ul. Puszkina 1, z poł. XIX w.
• krematorium, znajduje się na placu apelowym, na terenie dawnego obozu hitlerowskiego, poza rejestrem: pomnik ku czci pomordowanym, w otaczającym lesie – liczne pozostałości wież strzelniczych i bram wjazdowych.

inne zabytki:

• synagoga (obecnie nieistniejąca)
• cmentarz żydowski
• zespół portowy, ul. Żeglarska w Koźlu–Porcie posiada trzy baseny z zachowanymi urządzeniami przeładunkowymi (wywrotnice wagonowe)
• schron przy ul. Szymanowskiego, koło starego boiska, zasypany, widoczne są tylko kominy
• kaplica pańszczyźniana, ul. Wyspiańskiego w Kłodnicy
• syfon w Lenartowicach, ul. Nowowiejska, gdzie rzeka Kłodnica przepływa pod Kanałem Gliwickim.

Podział użytkowy powierzchni miasta

Według danych SWDE z 2017^[39]:

• Powierzchnia użytków rolnych: 2860 ha, w tym:
  • Grunty orne: 2175 ha
  • Sady: 29 ha
  • Łąki: 413 ha
  • Pastwiska: 134 ha
• Lasy i grunty leśne: 5758 ha
• Pozostałe grunty i nieużytki: 3724 ha

Transport

Kładka piesza nad śluzą wodną w Koźlu

Transport drogowy

Miasto jest położone na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych Górnego i Dolnego Śląska. Przez Kędzierzyn-Koźle przebiega droga krajowa nr 40 Głuchołazy – Pyskowice.

Ponadto w mieście zbiegają się drogi wojewódzkie:

• droga wojewódzka nr 408 Kędzierzyn-Koźle – Gliwice
• droga wojewódzka nr 410 Kędzierzyn-Koźle – Brzeźce
• droga wojewódzka nr 418 Kędzierzyn-Koźle – Reńska Wieś
• droga wojewódzka nr 423 Kędzierzyn-Koźle – Opole
• droga wojewódzka nr 426 Kędzierzyn-Koźle – Zawadzkie

Wybudowano część obwodnicy (w 2008 zatwierdzono plan budowy pozostałej części obwodnicy z nowym mostem na rzece Odrze)^[40] oraz dogodne połączenie z autostradą A4 Jędrzychowice – Korczowa, w miejscowości Olszowa.

Zjazdy z autostrady A4 w kierunku na Kędzierzyn-Koźle^[41]:

• Dąbrówka na drogę krajową nr 45 Opole – Zabełków
• Gogolin na drogę wojewódzką nr 423
• Krapkowice na drogę wojewódzką nr 409 Dębina – Strzelce Opolskie, a następnie na drogę wojewódzką nr 423
• Olszowa na drogę wojewódzką nr 426
• Łany na drogę krajową nr 40
• Ostropa na drogę wojewódzką nr 408

Na terytorium Kędzierzyna-Koźla znajduje się trzynaście rond:

Ronda drogowe na obszarze Kędzierzyna-Koźla
Lp.	Nazwa	Skrzyżowanie ulic	Dzielnica
1.		Mościckiego – Grabskiego – Witosa	Azoty
2.		Szkolna – Zwycięstwa	Blachownia
3.		Obwodnica Północna	Miejsce Kłodnickie
4.	Księdza Jana Opieli OMI	Gliwicka – Kozielska	Pogorzelec
5.	Milenijne	Gliwicka – Al. Armii Krajowej – Wyspiańskiego – Obwodnica Południowa
6.	Praw Kobiet[42]	Gliwicka – Krokusów
7.	Rafała Wojaczka	Kozielska – Tartaczna – Reja
8.	Rotmistrza Witolda Pileckiego	Al. Armii Krajowej – Doktora Anatola Majchera
9.	Sławięcickie[42]	Obwodnica Północna – Sławięcicka	Sławięcice
10.	Generała Stefana Grota-Roweckiego	Al. Armii Krajowej – Obwodnica Północna	Śródmieście
11.	Grunwaldzkie	Grunwaldzka – Al. Armii Krajowej
12.	Konstantego Chmielewskiego	Al. Jana Pawła II – Miła – 1 Maja
13.	Solidarności	Al. Jana Pawła II – Grunwaldzka – Dworcowa – Traugutta – Karola Miarki

Transport autobusowy

Solaris Urbino, MZK Kędzierzyn-Koźle

Dworzec autobusowy w Koźlu

Komunikację miejską zapewnia Miejski Zakład Komunikacyjny w Kędzierzynie-Koźlu, który prowadzi od 1 maja 1969 działalność przewozową osób na terenie miasta. Obecnie istnieje 12 linii^[43].

Transport międzymiastowy zapewnia GTVBUS Polska sp. z o.o. Odział Kędzierzyn-Koźle (wcześniej Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej S.A., a potem Veolia Transport Opolszczyzna Spółka z o.o.), która posiada w Kędzierzynie-Koźlu około 25 przystanków oraz dworzec autobusowy w Koźlu. Spółka obsługuje liczne połączenia lokalne na terenie powiatu Kędzierzyn-Koźle oraz częściowo na terenie powiatów Krapkowice i Prudnik^[44].

Transport kolejowy

Dworzec Główny Kędzierzyn-Koźle (przed modernizacją)

Kędzierzyn-Koźle leży na trasie linii o znaczeniu krajowym i międzynarodowym. Przez miasto przebiegają dwie międzynarodowe linie kolejowe: E-30 i E-59. W Kędzierzynie-Koźlu początek ma Podsudecka Magistrala Kolejowa, która jest niezelektryfikowaną częścią linii kolejowej nr 137. Miasto posiada pięć stacji kolejowych:

• Dworzec Główny – jedna z największych stacji kolejowych w województwie opolskim
• Kędzierzyn-Koźle Przystanek – przystanek kolejowy w dzielnicy Koźle-Port
• Kędzierzyn-Koźle Zachodnie – przystanek kolejowy w dzielnicy Koźle
• Sławięcice – stacja kolejowa w dzielnicy Sławięcice
• Kędzierzyn Koźle Azoty – przystanek kolejowy w dzielnicy Azoty

Przez teren miasta przechodzi 12 linii kolejowych wykorzystywanych do ruchu pasażerskiego lub towarowego:

• Linia kolejowa nr 136 o znaczeniu magistralnym: Kędzierzyn-Koźle – Opole Groszowice
• Linia kolejowa nr 137 o znaczeniu magistralnym/pierwszorzędnym^[d]: Katowice – Legnica
• Linia kolejowa nr 151 o znaczeniu magistralnym: Kędzierzyn-Koźle – Chałupki
• Linia kolejowa nr 174 o znaczeniu miejscowym: Kędzierzyn-Koźle KKD – Żabieniec
• Linia kolejowa nr 199 o znaczeniu magistralnym: Rudziniec Gliwicki – Kędzierzyn-Koźle KKA
• Linia kolejowa nr 680 o znaczeniu drugorzędnym: Kędzierzyn-Koźle KKD – Kłodnica
• Linia kolejowa nr 681 o znaczeniu pierwszorzędnym: Nowa Wieś – Stare Koźle
• Linia kolejowa nr 682 o znaczeniu drugorzędnym: Nowa Wieś – Kędzierzyn-Koźle KKB
• Linia kolejowa nr 709 o znaczeniu drugorzędnym: Kędzierzyn-Koźle – Stare Koźle
• Linia kolejowa nr 872 o znaczeniu miejscowym: Nowa Wieś – Kędzierzyn-Koźle KKC
• Linia kolejowa nr 890 o znaczeniu miejscowym: Bierawa – Zakłady Azotowe Kędzierzyn
• Linia kolejowa nr 956 o znaczeniu miejscowym: Kędzierzyn-Koźle KKC – Kędzierzyn-Koźle KKB 12

W mieście siedzibę ma przewoźnik kolejowy DB Cargo Spedkol, a Grupa Azoty Koltar zlokalizowała jeden ze swoich oddziałów.

Transport wodny

Śluza wodna Koźle

Fragment nabrzeży opuszczonego basenu portowego

Miasto leży na trasie międzynarodowej drogi wodnej E-30 i Odrzańskiej Drogi Wodnej, w miejscu gdzie do Odry dochodzi Kanał Gliwicki i dzięki temu ma połączenie drogami wodnymi ze Szczecinem, Bydgoszczą, Europą Zachodnią i wschodnim Górnym Śląskiem – Port Gliwice. W Koźlu znajduje się duży port rzeczny o następujących parametrach^[45]:

• powierzchnia nabrzeży 250 000 m²
• powierzchnia wód portowych 140 000 m²
• długość nabrzeży przeładunkowych 3,2 km
• długość nabrzeży postojowych 0,64 km
• składowiska 60 000 m²
• magazyny 800 m²
• elewator zbożowy, dźwigi portowe, stacja paliw

W 2021, w związku z niedrożnością Odry w jej środkowym biegu jako drogi wodnej i ogólnym brakiem zainteresowania wodnym transportem w Polsce możliwości przeładunkowe portu wykorzystywane są jedynie w nikłym procencie, a elementy infrastruktury portowej ulegają szybkiej degradacji.

Ruch turystyczny obsługuje Marina Lasoki (na terenie starej stoczni)^[46], która leży w Lasokach (część osiedla Rogi), na 101 km Odry.

W Kędzierzynie-Koźlu znajdują się:

1. na 95,5 km Odry, śluza wodna Koźle o długości 38,5 m, szerokości 5,3 m i wysokości podnoszenia 1,3 m. Jest to śluza z drewnianymi wrotami otwieranymi ręcznie przy pomocy dyszli.
2. na 3,6 km Kanału Gliwickiego, dwukomorowa bliźniacza śluza wodna Kłodnica o długości 71,8 metra, szerokości 12 metrów i wysokości podnoszenia 10,4 metra^[47].
3. na 7,8 km Kanału Gliwickiego, dwukomorowa bliźniacza śluza wodna Nowa Wieś o długości 71,4 metra, szerokości 12 metrów i wysokości podnoszenia 6,2 metra^[47].
4. na 15,1 km Kanału Gliwickiego, dwukomorowa bliźniacza śluza wodna Sławięcice o długości 71,4 metra, szerokości 12 metrów i wysokości podnoszenia 6,25 metra^[47].

Na terenie miasta zlokalizowane są również dwie śluzy, które znajdują się na jedynym zachowanym odcinku dawnego Kanału Kłodnickiego.

Transport lotniczy

W 2014 przy ul. Wyspa oddano do użytku lądowisko sanitarne Kędzierzyn-Koźle-Szpital dla śmigłowców.

Około 22 km na południowy zachód od miasta znajduje się prywatne lądowisko Pawłowiczki.

Kultura

Organizacją życia kulturalnego w Kędzierzynie-Koźlu kieruje i nadzoruje Wydział Kultury, Sportu i Rekreacji Urzędu Miasta. W tym celu gmina powołała instytucje kultury:

• Miejski Ośrodek Kultury
• Miejska Biblioteka Publiczna, która posiada osiem placówek w mieście (Bibliotekę Główną i 7 filii)

W mieście działa 5 osiedlowych domów kultury^[48]. W baszcie zamkowej urządzono stałą ekspozycję muzealną poświęconą historii miasta.

Kina:

Dom Kultury i Kino „Chemik”

• Kino „Chemik” posiada nowoczesny system dźwiękowy Dolby Digital Surround Ex. Obiekt przystosowany jest do obsługi osób niepełnosprawnych, liczba miejsc wynosi 300. Kino po gruntownym remoncie zostało otwarte ponownie 27 marca 2009^[49]
• Kino „Hel” zlikwidowano na początku XXI wieku^[50]
• Kino „Twierdza” przy Domu Kultury w Koźlu
• Kino „Helios” w galerii „Odrzańskie Ogrody”

Stałe imprezy kulturalne

Imprezy o zasięgu ogólnokrajowym^[48]:

• Ogólnopolski Konkurs Literacki „Krajobrazy Słowa”^[51]
• Ogólnopolski Przegląd Piosenki Żeglarskiej i Poezji Morskiej „Szantki” – dwudniowa impreza poświęcona pieśniom żeglarskim szantom
• „Art Attack” – Międzynarodowy Festiwal Humoru i Satyry – jednodniowy festiwal kabaretów satyrycznych
• Ogólnopolski Przegląd Piosenki Turystycznej i Poezji Śpiewanej „Wrzosowisko” – przegląd zespołów piosenki turystycznej
• Międzynarodowy Festiwal Filmów Niezależnych „Publicystyka”

Imprezy o zasięgu regionalnym^[48]:

• Dni Miasta – Dni Chemików
• Festiwal Pieśni Religijnej „Azoty”
• Turniej Kultury Szkół – prezentacja dorobku kulturalnego szkół miejskich
• Regionalny Przegląd Małych Form Teatralnych „Opowiem Ci bajkę” – konkurs dla dzieci przedszkolnych

Stowarzyszenia kulturalne

• Towarzystwo Ziemi Kozielskiej
• Kozielskie Stowarzyszenie Miłośników Historii i Archeologii EXPLORATOR
• Związek Młodzieży Mniejszości Niemieckiej Koło Koźle-Rogi
• Stowarzyszenie Muzyczno-Kulturalne – Miejska Orkiestra Dęta „Azoty Kędzierzyn-Koźle”
• Stowarzyszenie Społeczno-Edukacyjne „Ziemia Kozielska”
• Stowarzyszenie Zespół Pieśni i Tańca KOMES
• Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Francuskiej Oddział w Kędzierzynie-Koźlu
• Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Romów w Rzeczypospolitej Polskiej
• Stowarzyszenie Blechhammer-1944
• Związek Harcerstwa Polskiego, Hufiec Kędzierzyn-Koźle^[52]
• Stowarzyszenie Kresowian Kędzierzyn-Koźle^[53]

Zespoły muzyczne

• A Caress of Twilight (black metal, ambient)^[54]
• Archivum (rock)^[55]
• Bustum (black metal)^[56]
• Honker (blues-rock)^[57]
• Livermorium (folk metal)^[58]
• Lust Mord (death metal)^[59]
• Szlagier Maszyna (muzyka śląska)

Wspólnoty wyznaniowe

Osobne artykuły: Dekanat Kędzierzyn i Dekanat Koźle.

Galeria: Parafialne kościoły rzymskokatolickie Kędzierzyna-Koźla

Kościół Ducha Świętego i Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła (Osiedle Piastów)

Kościół Matki Bożej Bolesnej (Kłodnica)

Kościół Najświętszej Maryi Panny Królowej Świata (Rogi)

Kościół św. Eugeniusza de Mazenod (Pogorzelec)

Kościół św. Floriana (Azoty)

Kościół św. Franciszka z Asyżu i św. Jacka (Cisowa)

Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej (Sławięcice)

Kościół św. Mikołaja (Kędzierzyn)

Kościół św. Piusa X Papieża i św. Marii Goretti (Blachownia)

Kościół św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej (Koźle)

Na terenie Kędzierzyna-Koźla działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Zygmunta i św. Jadwigi Śl. – ul. Złotnicza 12, dzielnica: Koźle^[60]
  • parafia św. Katarzyny Aleksandryjskiej – ul. Staszica, dzielnica: Sławięcice^[60]
  • parafia św. Mikołaja – ul. dr. Judyma 1, dzielnica: Kędzierzyn^[60]
  • parafia św. Franciszka z Asyżu i św. Jacka – ul. A. Fredry 36, dzielnica: Cisowa^[60]
  • parafia pw. Ducha Św. i NMP Matki Kościoła – ul. B. Krzywoustego 2, dzielnica: Osiedle Piastów^[60]
  • parafia pw. Matki Boskiej Bolesnej – ul. Kłodnicka 2, dzielnica: Kłodnica^[60]
  • parafia pw. św. Piusa X Papieża i św. Marii Goretti – ul. Przyjaźni 69, dzielnica: Blachownia Śląska^[60]
  • parafia pw. św. Floriana – ul. Chemików 3, dzielnica: Azoty^[60]
  • parafia NMP Królowej Świata – ul. Baczyńskiego 1, dzielnica: Rogi^[60]
  • parafia św. Eugeniusza de Mazenod – ul. Ligonia 22, dzielnica: Pogorzelec^[60]
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny:
  • parafia Ikony Bogurodzicy „Wszystkich Strapionych Radości” – ul. Kościelna 11, dzielnica: Kędzierzyn^[61].
• Kościoły protestanckie:
  • Kościół Ewangelicko-Augsburski:
    • Kościół Ewangelicko-Augsburski w Kędzierzynie-Koźlu, ul. Grunwaldzka, dzielnica: Kędzierzyn – jest to filia parafii w Zabrzu^[62].
  • Kościół Adwentystów Dnia Siódmego:
    • Zbór w Kędzierzynie-Koźlu, ul. Grunwaldzka 29, dzielnica: Kędzierzyn^[63].
  • Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa:
    • Dom Modlitwy, aleja Jana Pawła II 2/3^[64]
  • Kościół Zielonoświątkowy:
    • Zbór „Betezda”, ul. Racławicka 5^[65]
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Kędzierzyn-Koźle-Wschód (w tym grupa ukraińskojęzyczna)
  • zbór Kędzierzyn-Koźle-Zachód (w tym grupa języka romani) – Sala Królestwa ul. Przyjaźni 141^[66]
• Świecki Ruch Misyjny „Epifania”:
  • zbór w dzielnicy Kuźniczka, ul. Starowiejska 1/1^[67].
• Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego:
  • zbór
• Buddyzm
  • Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu – Buddyjski Ośrodek Medytacyjny w Kędzierzynie-Koźlu, ul. Głowackiego 9a/1^[68].

Oświata

Osobny artykuł: Edukacja w Kędzierzynie-Koźlu.

Na terytorium Kędzierzyna-Koźla znajdują się 23 przedszkola oraz 14 szkół podstawowych i 7 szkół ponadpodstawowych, w tym m.in.:

• Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących (Azoty) – pierwsza w Polsce szkoła z klasą o profilu e-sportowym^[69]
• Zespół Szkół Żeglugi Śródlądowej im. Bohaterów Westerplatte – jedna z dwóch szkół żeglugi śródlądowej w Polsce
• Liceum Ogólnokształcące im. Henryka Sienkiewicza w Kędzierzynie-Koźlu

Sport

Osobny artykuł: Sport w Kędzierzynie-Koźlu.

Hala widowiskowo-sportowa „Azoty”

Organizacją życia sportowego w Kędzierzynie-Koźlu kieruje i nadzoruje Wydział Kultury, Sportu i Rekreacji Urzędu Miasta. Współpracuje on z Miejskim Ośrodkiem Sportu i Rekreacji.

Kryta pływalnia w Kędzierzynie

W mieście znajdują się: 6 stadionów sportowych, 3 korty tenisowe, 2 hale widowiskowo-sportowe, kryta pływalnia. Poza tym w mieście znajduje się Kędzierzyńsko-Kozielskie Centrum Aktywności (KKCA) „Wodne oKKo”, które posiada baseny zewnętrzne i wewnętrzne, strefę saun i grotę solną.

Najbardziej utytułowanym klubem sportowym działającym w mieście jest męski klub siatkarski ZAKSA Kędzierzyn-Koźle, który może się poszczycić dziewięcioma tytułami Mistrza Polski, dziesięcioma Pucharami Polski (najwięcej w historii) i zdobyciem jako pierwszy polski klub, trzykrotnie z rzędu Ligi Mistrzów.

Piłkę nożną w mieście reprezentuje Chemik Kędzierzyn-Koźle, który obecnie gra na szóstym poziomie rozgrywkowym, w opolskiej klasie okręgowej, grupie II, a niegdyś występował w I lidze (wówczas II liga). Klub również posiada sekcję bokserską.

W mieście tym znajduje się również Klub Sportowy „Caper” reprezentujący miasto w softballu (kobiety) i baseballu (mężczyźni).

Kluby piłkarskie

• Chemik Kędzierzyn-Koźle – Klasa okręgowa opolska, grupa II,
• KS Sławięcice – Klasa A opolska, grupa VI,
• Energia Blachownia Kędzierzyn-Koźle (dawna TKKF Blachowianka) – Klasa A opolska, grupa VI,
• Odra Kędzierzyn-Koźle – Klasa B opolska, grupa XI,
• KS Cisowa – Klasa B opolska, grupa XI.

Turystyka

Były obóz koncentracyjny w Sławięcicach – brama wjazdowa

Pomnik w byłym obozie koncentracyjnym w Sławięcicach

Hotele

Liczba turystów zagranicznych korzystających z miejsc noclegowych (źródło: GUS, 2005 r.):

Rok	Liczba osób
2002	1227
2003	1305
2004	3964
2005	3063

Na obszarze miasta znajdują się cztery hotele (aktualizacja 2023 r.):

• Hotel Court Wellness & Spa, ul. Bolesława Śmiałego 2, Piastów^[70]
• Hotel Hugo Business & Spa, ul. Władysława Orkana 14, Sławięcice^[71]
• Hotel i restauracja Dworska Elektrownia, ul. Aleksandra Puszkina 1, Sławięcice^[72]
• Hotel Solidaris, ul. Ludwika Waryńskiego 5, Azoty^[73]

Szlaki turystyczne

Na obszarze Kędzierzyna-Koźla wytyczono trzy szlaki turystyczne na trasach^[74]:

(Szlak III Powstania Śląskiego) Kędzierzyn-Koźle (stacja kolejowa) – Dąbrówka – Sławięcice – Ujazd – Stary Ujazd – Zimna Wódka – Klucz – Czarnocin – Poręba – Góra Świętej Anny – Żyrowa – Oleszka – Jasiona (stacja kolejowa)

(Szlak Powstańców Śląskich) Bytom – Piekary Śląskie – Radzionków – Tarnowskie Góry – Wilkowice – Zbrosławice – Kamieniec – Boniowice – Karchowice – Jaśkowice – Łubie – Pniów – Pisarzowice – Toszek – Płużniczka – Dąbrówka – Centawa – Jemielnica – Gąsiorowice – Strzelce Opolskie – Szymiszów – Kalinowice – Ligota Górna – Góra Świętej Anny – Leśnica – Krasowa – Raszowa – Kłodnica – Pogorzelec – Brzeźce – Stare Koźle – Bierawa – Lubieszów – Dziergowice – Solarnia – Kotlarnia – Łącza – Sierakowice – Rachowice – Kozłów – Gliwice

(Szlak im. kpt. Roberta Oszka) Kędzierzyn-Koźle (stacja kolejowa) – Kuźniczka – Łąki Kozielskie – Leśnica – Poręba – Lichynia – Klucz – Olszowa – Komorniki – Księży Las – Suche Łany – Strzelce Opolskie

Szlaki rowerowe

Przez obszar Kędzierzyna-Koźla przebiega wyznaczony jeden szlak rowerowy na trasie^[75]:

(Rowerowy Szlak Odry) Chałupki – Racibórz – Kędzierzyn-Koźle – Zdzieszowice – Krapkowice – Opole – Brzeg – Oława – Wrocław – Brzeg Dolny – Lubiąż – Prochowice – Ścinawa – Głogów – Bytom Odrzański – Nowa Sól – Bojadła – Krosno Odrzańskie – Kłopot – Słubice – Kostrzyn nad Odrą

Administracja

Kędzierzyn-Koźle ma status gminy miejskiej. Organem stanowiącym samorządu jest Rada Miasta Kędzierzyn-Koźle składająca się z 23 radnych^[76]. Organem wykonawczym jest prezydent miasta.

Prezydenci Miasta

Gmach Urzędu Miasta, a jednocześnie siedziba prezydenta miasta

Lp.	Prezydent	Data początku kadencji	Data końca kadencji
1	Waldemar Derej	15 marca 1976	15 października 1982
2	Andrzej Radwański	1 stycznia 1983	31 sierpnia 1987
3	Józef Lewczak	16 listopada 1987	20 czerwca 1990
4	Jerzy Bobrowski	20 czerwca 1990	6 listopada 1990
5	Mirosław Borzym	23 listopada 1990	17 listopada 1998
6	Jerzy Majchrzak	17 listopada 1998	21 marca 2002
7	Wiesław Fąfara	21 marca 2002	9 grudnia 2010
8	Tomasz Wantuła	9 grudnia 2010	8 grudnia 2014
9	Sabina Nowosielska	8 grudnia 2014

Władze Miasta

Lp.	Funkcja	Osoba
1.	Prezydent Miasta	Sabina Nowosielska
2.	Zastępca Prezydenta ds. Gospodarki Przestrzennej i Inwestycyjno-Remontowej	Krzysztof Wołynkiewicz[77]
3.	Zastępca Prezydenta ds. Oświatowych i Społeczno-Gospodarczych	Tomasz Radłowski[78]
4.	Skarbnik Miasta	Joanna Hariasz[79]
5.	Sekretarz Miasta	Zbigniew Romanowicz[80]

Rada Miasta

Zarząd Rady Miasta

23-osobową (od 2002, a wcześniej 36-osobową) Radą Miasta kieruje przewodniczący oraz dwaj wiceprzewodniczący wybierani ze swego składu^[81]:

Lp.	Funkcja	Osoba
1.	Przewodniczący Rady Miasta	Ireneusz Wiśniewski
2.	Wiceprzewodnicząca Rady Miasta	Ewa Czubek
3.	Wiceprzewodnicząca Rady Miasta	Halina Mińczuk

Ugrupowania wchodzące w skład Rady Miasta

Liczba radnych poszczególnych ugrupowań w Radzie Miasta w latach 1994–2029[e]
Lp.	Ugrupowanie	Kadencja
		1994–1998[82]	1998–2002[83]	2002–2006[84]	2006–2010[85]	2010–2014[86]	2014–2018[87]	2018–2024[88]	2024–2029[89]
1	Akcja Wyborcza Solidarność	–	8	–	–	–	–	–	–
2	Centroprawica	–	–	5	4	–	–	–	–
3	Forum Spółdzielców	1	–	–	–	–	–	–	–
4	Forum 2000	–	2	–	–	–	–	–	–
5	KWW Andrzeja Kopackiego	–	–	–	–	–	1	–	–
6	KWW Niezależni z Markiem Piaseckim	–	–	–	–	–	–	4	4
7	KWW Sabiny Nowosielskiej – KO	–	–	–	–	–	–	14	15
8	KWW Tomasza Wantuły	–	–	–	–	8	1	–	–
9	Liga Polskich Rodzin	–	–	2	–	–	–	–	–
10	Mniejszość Niemiecka	5	3	2	2	1	1	–	–
11	Moje Miasto Kędzierzyn-Koźle	–	–	–	–	–	1	–	–
12	My dla Ciebie Koalicja Wyborcza	4	–	–	–	–	–	–	–
13	Nasz Blok Wyborczy	–	2	–	–	–	–	–	–
14	Niezależni – Miasto Wspólną Sprawą	–	–	–	–	–	3	–	–
15	Obywatele Obywatelom	–	1	–	–	–	–	–	–
16	Platforma Obywatelska	–	–	–	5	6	12	–	–
17	Porozumienie	–	–	–	2	–	–	–	–
18	Praca i Rozwój	–	4	–	–	–	–	–	–
19	Prawica Razem	6	–	–	–	–	–	–	–
20	Prawo i Sprawiedliwość	–	–	–	4	3	2	5	4
21	Razem dla Miasta	8	–	–	–	–	–	–	–
22	Razem z Robertem Węgrzynem	–	–	–	–	–	1	–	–
23	Sławięcice – Miejsce Kłodnickie	–	–	–	–	–	1	–	–
24	Sojusz Lewicy Demokratycznej	7	11	9 (SLD-UP)	6 (LiD)	5	–	–	–
25	Stowarzyszenie Osiedlowych Samorządów	5	–	–	–	–	–	–	–
26	Wiesława Sietczyńska – Gospodarność i Praca	–	–	4	–	–	–	–	–
27	Wspólne Miasto	–	5	–	–	–	–	–	–
28	Zjednoczeni	–	–	1	–	–	–	–	–
Łącznie		36	36	23	23	23	23	23	23

Samorząd miasta jest członkiem: Związku Miast Polskich, Związku Gmin Śląska Opolskiego^[90].

Osoby związane z miastem

Zobacz też kategorię: Ludzie związani z Kędzierzynem-Koźlem.

Honorowi Obywatele Miasta

Tytuł „Honorowy Obywatel Miasta Kędzierzyn-Koźle” Rada Miasta ustanowiła na mocy Uchwały Nr XXIV/136/91 z 12 listopada 1991^[91].

Lista Honorowych Obywateli Miasta Kędzierzyn-Koźle[92]
Lp.	Uhonorowany	Rok nadania
1.	Albert Steven Blokzijl	1991
2.	Konstanty Chmielewski	2010
3.	prof. dr hab. Karol Jonca	2000
4.	prof. dr hab. Włodzimierz Kotowski	2005
5.	Książę Kraft zu Hohenlohe–Oehringen[93]	2012
6.	Ryszard Pacułt[94]	2019
7.	ks. Ludwik Rutyna	1992
8.	Tadeusz Waligóra[95][96]	2017

Zasłużeni dla Miasta

Ponadto Rada Miasta nadaje na mocy Uchwały Nr LI/588/14 z 26 marca 2014, Tytuł Honorowy „Zasłużony dla Miasta Kędzierzyn-Koźle” osobom lub jednostkom organizacyjnym za szczególne zasługi na rzecz miasta, a także uznania dla dorobku zawodowego, naukowego, artystycznego oraz w zakresie działalności społecznej i politycznej^[97]. Warto dodać, że wcześniej w okresie 1995–2014 Rada Miasta przyznawała medal „Za zasługi dla Miasta”^[97].

Lista uhonorowanych tytułem „Zasłużony dla Miasta Kędzierzyn-Koźle”[98][99]
Lp.	Uhonorowany	Rok nadania
1.	Norbert Bick[100]	2023
2.	Tadeusz Bratus[101]	2016
3.	Chór „Echo Kresów”[101]	2016
4.	Jerzy Drzewiecki	2014
5.	Mieczysław Ferdzyn[102]	2023
6.	Roman Kruk[103]	2018
7.	Gerard Kurzaj	2014
8.	Zenon Maślona	2015
9.	Młodzieżowa Orkiestra Dęta Zespołu Szkół Żeglugi Śródlądowej w Kędzierzynie-Koźlu	2015
10.	Nieprofesjonalny Klub Filmowy „Groteska” im. Anatola Filipiuka w Kędzierzynie-Koźlu	2014
11.	Ryszard Pacułt	2015
12.	Marzanna Pogorzelska[104]	2017
13.	Marek Raduli	2019
14.	Krystyna Rutkowska	2014
15.	Danuta Staniś[104]	2017
16.	Zbigniew Staniś[101]	2016
17.	Sebastian Świderski[101]	2016
18.	Radosław Truś[104]	2017
19.	Adam Wołkowski[105]	2018
20.	ZAKSA Kędzierzyn-Koźle	2015

Lista odznaczonych medalem „Za zasługi dla Miasta”[106][107] Lp. Odznaczony Rok nadania 1. Jolanta Barska 2008 2. Stanisław Biernat 2005 3. Jerzy Bobiński 1996 4. ks. Edward Bogaczewicz 2006 5. Helena Bulanda 2005 6. Jan Bułkowski 2008 7. Antoni Capała 2005 8. Konstanty Chmielewski 1998 9. Andrzej Chudzicki 2010 10. Wojciech Dereziński 2008 11. ks. Janusz Dworzak 2003 12. Elektrownia „Blachownia” w Kędzierzynie-Koźlu 2002 13. Josef Galla 2002 14. Czesław Gardeła 1999 15. Grzegorz Gawor 1998 16. Manfred Gdula 1998 17. Marian Górny 1998 18. Stanisław Grabowski 2008 19. Josef Gröger 2010 20. Stanisław Gwiżdż 2001 21. Jan Jarzębski 2002 22. Elżbieta Kilińska 2008 23. Stanisław Klon 2001 24. ks. Manfred Kokott 1997 25. Bruno Kosak 2005 26. Maria Koterba 1998 27. Włodzimierz Kotowski 2005 28. Helmut Krieger 2008 29. Jadwiga Krupa 2002 30. Jan Kubina 1997 31. ks. Ewald Kudlek 1997 Lp. Odznaczony Rok nadania 32. Witold Listowski 2006 33. Maria Malec 2009 34. Andrzej Mańkowski 1998 35. Marian Martiszko 2004 36. Emil Matuszyk 1998 37. Jan Mazur 1996 38. Mazurska Służba Ratownicza w Okartowie 2008 39. Miejskie Koło Nr 15 Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego w Kędzierzynie-Koźlu 2006 40. Miejski Zakład Komunikacyjny w Kędzierzynie-Koźlu 1999 41. Edward Nycz 2004 42. Kazimierz Ochocki 2006 43. Oddział Rejonowy Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego w Kędzierzynie-Koźlu 2004 44. Stanisław Olczyk 2008 45. o. Jan Opiela OMI 1997 46. Janina Pająk 2004 47. ks. Jan Piechoczek 2002 48. Leon Piecuch 1996 49. Kazimierz Pietrzyk 1999 50. Julian Planetorz 1996 51. ks. Marian Pleśniak 2002 52. Powiatowy Bank Spółdzielczy w Kędzierzynie-Koźlu 2003 53. Marian Przodała 2001 54. Radio „Park” w Kędzierzynie-Koźlu 2010 55. Alfons Rataj 2009 56. Maciej Rąbalski 2001 57. Bogusław Rogowski 2006 Lp. Odznaczony Rok nadania 58. Władysław Rogulski 2006 59. Tadeusz Rojewski 2008 60. ks. Ludwik Rutyna 1997 61. Marian Sąsiadek 1997 62. ks. Alfons Schubert 2000 63. Ryszard Skorek 2003 64. Stefania Smajek 1999 65. Stowarzyszenie Pieśni i Tańca „Komes” w Kędzierzynie-Koźlu 2006 66. Antoni Szota 2003 67. Marta Szydłowska 2005 68. Józef Szymura 1999 69. Antoni Śladowski 2003 70. Towarzystwo Ziemi Kozielskiej w Kędzierzynie-Koźlu 2003 71. Janusz Trzepizur 2008 72. Tadeusz Waligóra 2009 73. Jerzy Wantuła 2000 74. Robert Węgrzyk 2000 75. Antoni Wilga 2004 76. Zenon Woda 2000 77. Józef Wojnar 2008 78. Stanisław Wolkiewicz 1996 79. Stanisław Zajfert 2004 80. Zakłady Azotowe „Kędzierzyn” SA w Kędzierzynie-Koźlu 1998 81. Zespół Szkół Żeglugi Śródlądowej im. Bohaterów Westerplatte w Kędzierzynie-Koźlu 2000 82. Franciszek Żak 2003 83. I Liceum Ogólnokształcące im. Henryka Sienkiewicza w Kędzierzynie-Koźlu 2002 84. II Liceum Ogólnokształcące w Kędzierzynie-Koźlu 2004

Media

Osobny artykuł: Media w Kędzierzynie-Koźlu.

W Kędzierzynie-Koźlu wydawane są 3 lokalne tygodniki: Nowa Gazeta Lokalna, Tygodnik Lokalny 7 Dni i Echo Gmin. Działa rozgłośnia radiowa Radio Park FM oraz Samodzielna Telewizja Miejska w Kędzierzynie-Koźlu.

Służba zdrowia

• Szpital (ul. Roosevelta 2) – OIOM, laryngologia, okulistyka, chirurgia, noworodki, położnictwo, ginekologia, urologia, ortopedia, dziecięcy
• Szpital (ul. Judyma) – pulmonologia, geriatria, neurologia, dermatologia
• Przychodnia SN ZOZ „B-med” lekarz POZ, Dermatolog, Neurolog, Psychiatra, Psycholog, Poradnia Terapii Uzależnień i Współuzależnień od alkoholu, Oddział Dzienny Terapii Uzależnień, Stomatolog

Służby mundurowe

Zespół koszar, obecnie domy mieszkalne, ul. Targowa

• Policja – Komenda Powiatowa Policji w Kędzierzynie-Koźlu
• Areszt śledczy – położony w Koźlu obsługuje sąd i prokuraturę w Kędzierzynie-Koźlu
• Straż pożarna – Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Kędzierzynie-Koźlu posiada dwie jednostki ratowniczo-gaśnicze:
  • Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza nr 1 na osiedlu Azoty (ul. Mostowa 33) – w tym Specjalistyczna Grupa Ratownictwa Chemiczno-Ekologicznego „Kędzierzyn-Koźle”^[108],
  • Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza nr 2 na osiedlu Stare Miasto (ul. Kraszewskiego 12) – w tym Specjalistyczna Grupa Ratownictwa Wodno-Nurkowego „Kędzierzyn-Koźle"^[109].
• W Kędzierzynie-Koźlu działa pięć jednostek Ochotniczej straży pożarnej^[110]:
  • OSP KSRG Cisowa
  • OSP KSRG Kłodnica
  • OSP KSRG Miejsce Kłodnickie
  • OSP KSRG Sławięcice
  • OSP KSRG ORW Koźle – ratownictwo wodne
• W mieście działają dwie zakładowe straże pożarne:
  • Dział Ratownictwa Chemicznego w Grupie Azoty ZAK S.A.^[111]
  • Serwis Blachownia Sp. z o.o. Jednostka Ratownicza (Jednostka Ratownicza Blachownia) - dawniej Zakładowa Straż Pożarna Zakładów Chemicznych Blachownia^[112]
• Wojsko – Od 1945 w Koźlu znajdował się sztab 2. Dywizji Piechoty. W sierpniu 1945 garnizon wzmocniono 35 (później 36) Pułkiem Artylerii. 11 października 1989 nastąpiła likwidacja garnizonu wojskowego w Kędzierzynie-Koźlu. 18 lipca 1994 nastąpił powrót garnizonu wojskowego. Stacjonował tutaj 10 Śląski Pułk Artylerii Mieszanej. Podczas katastrofalnej powodzi 1997 teren koszar został całkowicie zatopiony. Doprowadziło to do likwidacji pułku i garnizonu (31 grudnia 1998)

Klęski żywiołowe

Osobne artykuły: Pożar lasu w nadleśnictwie Rudy Raciborskie, Powódź tysiąclecia, Powódź w Europie Środkowej (2010) i Katastrofa ekologiczna na Odrze.

• Zima 1985. Ostry atak zimy w styczniu i lutym 1985 sparaliżował miasto. Doszło do licznych awarii sieci wodociągowej i instalacji grzewczych. Uszkodzonych zostało 230 budynków komunalnych (na łączną liczbę 630). Przerwy w dostawach gazu zatrzymały produkcję w ZAK Spółka Akcyjna (straty wyniosły 550 mln zł).

• Powódź 1985. W dniach 10–12 sierpnia 1985 Kędzierzyn-Koźle dotknęła powódź. Zalanych zostało 169 budynków, szpital w Koźlu i dwa cmentarze. Ewakuowano 170 osób. Dzielnica Koźle Rogi była odcięta od świata.

• Pożar lasów 1992. W sierpniu 1992 doszło do pożaru lasów w rejonie Kuźni Raciborskiej i Dziergowic. Pożar objął powierzchnię ponad 9000 ha. W akcji gaszenia wzięło udział ponad 8500 osób. W bezpośrednim zagrożeniu znalazł się Kędzierzyn-Koźle i okoliczne zakłady chemiczne. W nadleśnictwie Kędzierzyn spłonęło 2200 ha lasów.

• Powódź 1997. W nocy z 8 na 9 lipca 1997 doszło do największej powodzi w historii Kędzierzyna-Koźla. Zatopione zostały dzielnice: Koźle (z wyjątkiem rynku), Kłodnica, Koźle Rogi, Koźle-Port i Żabieniec. Częściowo podtopione zostały: Lenartowice i Pogorzelec. W mieście nie działały telefony (także komórkowe), a w niektórych dzielnicach nie było prądu, gazu i wody pitnej. Powódź dotknęła 2100 rodzin. Zginęła 1 osoba. Straty gminy obliczono na ponad 23 mln zł. Usuwanie skutków zajęło kilka lat.

• Powódź 2010. 19 maja 2010 na terenie całego miasta z koryt wystąpiły rzeki: Odra, Kłodnica oraz Lineta. Zatopiona została duża część Koźla, Kłodnicy i Pogorzelca. Podtopienia nastąpiły także na osiedlach Lenartowice i Kuźniczka. W związku z powodzią odwołane zostały Młodzieżowe Mistrzostwa Europy w triathlonie.

• Nawałnica 2016. 11 lipca 2016 przez dzielnicę Rogi przeszła nawałnica, która uszkodziła kilkanaście budynków (w tym osiedlowy dom kultury), połamała dziesiątki drzew, uszkodziła słupy i zerwała linie energetyczne. Wskutek późniejszej ulewy zalanych zostało 13 budynków mieszkalnych. W 65 budynkach nie było prądu, a w całej dzielnicy nie działały telefony stacjonarne. W związku z przejściem nawałnicy strażacy w dniach 11–12 lipca interweniowali w Rogach 99 razy^{[113][114][115][116]}.

• Pomór ryb 2022. W marcu 2022 w Kanale Gliwickim doszło do obserwacji pierwszych śniętych ryb^[117]. Następnie w lipcu w Kanale Kędzierzyńskim (m.in. w basenie portowym na terenie Zakładów Azotowych) i ponownie w Kanale Gliwickim, w pobliżu śluzy Nowa Wieś^[118]. Kolejne zwiększone ilości padłych ryb zaobserwowano na przełomie sierpnia i września, gdy dochodziło do przypadków wyciągania w ciągu kilku dni z samego Kanału Gliwickiego około 3 ton śniętych ryb^[119]. 6 września został wprowadzony przez wojewodów opolskiego i śląskiego zakaz korzystania z wód Kanału Gliwickiego od śluzy Rudziniec do śluzy Sławięcice^[120], a Rządowe Centrum Bezpieczeństwa wydało alert dla mieszkańców m.in. Kędzierzyna-Koźla^[121]. Zakaz trwał do 19 września.

Miasta partnerskie

Rada Miasta podjęła uchwały w sprawie nawiązania współpracy z ośmioma miastami, jednak z miastami francuskimi Héricourt (Górna Saona) i Grand-Charmont dotychczas nie podpisano stosownych umów dwustronnych^[122].

• Grand-Charmont^[123]
• Héricourt (Górna Saona)^[124]
• Jonava (Janów) – od 2010^[125]
• Kałusz – od 2005^[126]
• Öhringen – od 2013^[127]
• Pisz – od 2012^[128]
• Přerov – od 2007^[129]
• Racibórz – od 2005^[130]

Sąsiednie gminy

• Bierawa
• Cisek
• Leśnica
• Reńska Wieś
• Rudziniec (granica z Górnośląsko-Zagłębiowską Metropolią i województwem śląskim)
• Ujazd
• Zdzieszowice

Zobacz też

• Nadleśnictwo Kędzierzyn
• powiat kozielski

Uwagi

1. Według danych GUS podanych na portalu (polskawliczbach.pl) liczba ludności miasta na dzień 31 grudnia 2024 wynosiła 54 029 osób (→ Kędzierzyn-Koźle w liczbach).
2. Według podziału fizycznogeograficznego z 2017 dr. Krzysztofa Badory obszar Kędzierzyna-Koźla znajduje się w granicach czterech mikroregionów: Doliny Dolnej Odry (318.59.2), Równiny Kozielskiej (318.59.6), Obniżenia Dolnej Kłodnicy (318.59.7) i Równiny Kędzierzyńskiej (318.59.8) (→ Badora 2017 ↓, s. 17, 23).
3. Utworzenie Kędzierzyna-Koźla nie było formalnie połączeniem czterech miejscowości, lecz przyłączeniem w dniu 30 października 1975 do Kędzierzyna miejscowości: Kłodnica, Koźle i Sławięcice oraz gminy Sławięcice (→ Dz.U. z 1975 r. nr 35, poz. 198). Gmina Kłodnica nie weszła w skład nowego organizmu, lecz została włączona do gmin Leśnica i Zdzieszowice (→ Dz.U. z 1975 r. nr 35, poz. 197). 3 listopada 1975, zmieniona została nazwa miejscowości Kędzierzyn na Kędzierzyn-Koźle (→ M.P. z 1975 r. nr 34, poz. 210).
4. Na odcinku do km 64,162 (do stacji Kędzierzyn-Koźle) linia jest o znaczeniu magistralnym. Na dalszym odcinku linia ma znaczenie pierwszorzędne.
5. Wykaz obejmuje przynależność radnych do ugrupowań w dniu publikacji wyników wyborów (w niektórych przypadkach radni zmienili w trakcie trwania kadencji swoją przynależność, bądź stali się radnymi niezależnymi).