Góra Świętej Anny

Góra Świętej Anny (niem. Sankt Annaberg) – najwyższe wzniesienie grzbietu Chełma na Wyżynie Śląskiej o wysokości 408 m n.p.m.^[1] w obrębie gminy Leśnica. Wysokość względna mierzona od dna doliny Odry (przepływającej w odległości 6,7 km) wynosi około 220 m. Na szczycie i stokach wzgórza znajduje się wieś o tej samej nazwie.

Kwitnąca aleja czereśniowa przyciąga sporo fotografujących

Ten artykuł dotyczy wzniesienia. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Góra Świętej Anny

Widok na Górę Św. Anny od strony północnej
Państwo	Polska
Położenie	Leśnica
Pasmo	Grzbiet Chełma, Wyżyna Śląska
Wysokość	408 m n.p.m.
Wybitność	220 m
Położenie na mapie gminy Leśnica Góra Świętej Anny
Położenie na mapie Polski Góra Świętej Anny
Położenie na mapie województwa opolskiego Góra Świętej Anny
Położenie na mapie powiatu strzeleckiego Góra Świętej Anny
50°27′33″N 18°10′06″E

Rajski Plac oraz wejście do bazyliki św. Anny

Nazwa

Pierwotnie góra zwana była Górą Chełmską lub Chełmem^[2]. Wymieniona w 1561 jako Georgenberg^[3]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił górę w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: D. Annae mons^[4], a w 1679 wymieniona jest po łacinie jako monte Heim. W języku niemieckim nazywana jest Sankt Annaberg, śl: Świyntô Ana^[5], Anaberg^[6]. Polską nazwę Chełm, górę na „1350 stóp wysoką, Swiętojańską zwaną” w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[7].

Geografia

Z geograficznego punktu widzenia nie jest to góra, lecz wysokie wzgórze. Jest twardzielcem nefelinitowym w obrębie zrębu Chełma, zbudowanego z wapiennych skał triasu. Nefelinity i zawarte w nich wielkie (do 80 m) bloki wapieni triasu i kredy oraz kredowych piaskowców, a także piroklastyki związane są z zapadnięciem się wulkanu istniejącego tu 27 mln lat temu (oligocen) i powstaniem kaldery. Obecnie odsłaniające się skały pochodzą z najgłębszej części kaldery, znajdującej się kilkadziesiąt metrów poniżej powierzchni, na której stał stożek wulkaniczny^[8]. Sam stożek został całkowicie zerodowany w neogenie. Miejscami stoki wzgórza przykryte są lessami związanymi ze zlodowaceniem północnopolskim.

Na południowym stoku wzgórza istnieją nieczynne kamieniołomy: nefelinitu (Rezerwat przyrody Góra Św. Anny) oraz dwa wapienia. W rezerwacie występuje niewielka krasowa Jaskinia w Rezerwacie o długości 5 m, a po drugiej stronie krawędzi znajduje się trochę mniejsza jaskinia^[8]. Rezerwat, od 2006, udostępniony jest turystom dzięki ścieżce dydaktycznej. Spośród chronionych zwierząt można tam napotkać m.in.: żmiję zygzakowatą, gniewosza i padalca.

Klasztor franciszkański na Górze św. Anny

Obecnie na Górze św. Anny znajduje się bazylika i sanktuarium, z figurką św. Anny Samotrzeciej (XV wiek) z jej relikwiami, franciszkański zespół klasztorny z Rajskim Placem (dziedzińcem arkadowym) z lat 1733-1749, na którym stoi 15 stuletnich konfesjonałów, jest także grota wykonana na wzór groty z Lourdes oraz 40 kaplic kalwaryjnych z lat 1700–1709. Na szczycie Góry św. Anny zbudowano w latach 80. XV wieku klasztor i kościół, który od XVIII wieku jest ważnym centrum pielgrzymkowym.

Osobny artykuł: Kalwaria na Górze Świętej Anny.

Bitwa w rejonie Góry św. Anny w 1921 r.

Osobny artykuł: Bitwa w rejonie Góry św. Anny.

Góra św. Anny była miejscem walk z Freikorpsem w czasie III powstania śląskiego.

Wieś Góra św. Anny

Na zachodnich oraz północnych stokach wzgórza rozlokowana jest duża wieś o nazwie Góra św. Anny, na południowym stoku znajdują się liczne stacje drogi kalwaryjnej, a na wschodnim stoku cmentarz oraz zabudowania Domu Pielgrzyma klasztoru franciszkańskiego.

Osobny artykuł: Góra Świętej Anny (województwo opolskie).

Pomnik Xawerego Dunikowskiego i amfiteatr

Osobny artykuł: Pomnik i amfiteatr na Górze Świętej Anny.

Jest to główne miejsce uroczystości poświęconych pamięci poległych w powstaniach śląskich i jeden z bardziej znanych tego typu obiektów na Śląsku.

Park Krajobrazowy Góra św. Anny

Osobny artykuł: Park Krajobrazowy Góra Świętej Anny.

Góra św. Anny jest najwyższym wzniesieniem powołanego w 1988 roku Parku Krajobrazowego o tej samej nazwie. Obszar Parku Krajobrazowego obejmuje tereny o bogatej rzeźbie, licznie występują tu chronione gatunki grzybów i roślin. Głównymi zagrożeniami przyrody Parku są zanieczyszczenia atmosferyczne oraz wybudowana autostrada A4, która podzieliła Park na dwie części, a której budowa wywołała protesty społeczne poparte przez ludzi nauki i kultury^[9]. Rejon Góry św. Anny jest uznany za geopark od 2010^[10].

Góra Świętej Anny w literaturze

• Górze św. Anny swój poemat "Góra Chełmska, czyli Święta Anna z klasztorem oo. franciszkanów. Wspomnienia z r. 1875" zadedykował śląski poeta Norbert Bończyk^[11]
• W okolicach Góry Świętej Anny, na nieistniejącym dziś, poniemieckim lotnisku w Ligocie Dolnej rozgrywa się akcja powieści Góra Czterech Wiatrów Marii Kann.
• Józef Lompa górnośląski działacz społeczny, etnograf, nauczyciel, poeta i publicysta zadedykował Górze św. Anny dwa dzieła ze swojej twórczości:
  • "Historya o pobożnej i błogosławionej Petroneli, polskiej pustelnicy na górze Chełm u S. Anny w Górnym Szląsku". pbi.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-08)]. cyfrowa wersja tekstu online z 1855 roku
  • "Kwiaty moralne zbierane na Górze Świętej Anny w Górnym Szląsku, wydawające najprzyjemniejszą wonność i posiłek dla dusz pobożnych chrześciańskich : bukiet pierwszy". pbi.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-08)]. cyfrowa wersja tekstu online z 1854 roku.
• W 2024 roku ukazała się powieść apokaliptyczna "Znak z góry" autorstwa Pawła Brola, której akcja rozgrywa się na Górze Świętej Anny^[12].