Żmija zygzakowata

Żmija zygzakowata (Vipera berus) – gatunek jadowitego węża z rodziny żmijowatych (Viperidae).

Żmija zygzakowata

Vipera berus[1]
(Linnaeus, 1758)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Rząd	łuskonośne
Podrząd	węże
Rodzina	żmijowate
Podrodzina	żmije właściwe
Rodzaj	Vipera
Gatunek	żmija zygzakowata
Zasięg występowania
Zasięg europejski

Podstawowe informacje

Rozmiary

Długość ciała: 90 cm (rzadko do 120 cm)
Masa ciała: do 0,170 kg

Wygląd

Grzbiet o zabarwieniu brązowym, srebrzystoszarym, żółtawym, oliwkowozielonym, niebieskoszarym, pomarańczowym, czerwonobrązowym lub miedzianoczerwonym. Na grzbiecie ciemniejszy od barwy podstawowej zygzak, tzw. „wstęga kainowa”. Zygzak nie zawsze jest widoczny. Pionowa źrenica. Płaska głowa o trójkątnym zarysie, wyraźnie oddzielona od reszty ciała. Ciało zwęża się w kierunku głowy. Łuski na głowie tworzą wzór przypominający literę X, Y lub V.

Biotop

Spotykana na obrzeżach lasów, podmokłych łąkach, polanach leśnych. Lubi siedliska o chłodnym mikroklimacie.

Pokarm

Głównym pokarmem żmij są małe ssaki owadożerne (ryjówki, krety) i gryzonie (myszowate, nornikowate). Poluje także na żaby, jaszczurki, pisklęta ptaków i owady (prostoskrzydłe, biegaczowate). Młode odżywiają się głównie owadami, ślimakami, dżdżownicami, młodymi płazami i jaszczurkami.

Zachowanie

Tryb życia dzienny. Chętnie przebywa pod kamieniami, krzewami lub wśród korzeni drzew. Najczęściej ucieka przed napastnikiem, atakuje w sytuacji, gdy jest osaczona. Najpierw jednak zazwyczaj głośno syczy, stosunkowo rzadko kąsa.

Rozmnażanie

Jajożyworodna (stąd pochodzi nazwa łacińska Vipera). Pora godowa przypada na kwiecień-maj. Samce toczą rytualne walki przypominające zapasy. Walczące osobniki oplatają się wokół siebie – unoszą przednie części do góry i każdy z nich usiłuje przygnieść przeciwnika do ziemi^[2]. Zaloty i sama kopulacja są długotrwałe (kilka godzin). Samica rodzi 5-15 młodych^[3], które od początku prowadzą samodzielny tryb życia.

Występowanie

Żmija zygzakowata występuje na terenach od północno-zachodniej Francji po wschodnią Syberię i Sachalin. W Skandynawii przekracza koło podbiegunowe, a na południe sięga do Włoch i Azji Mniejszej. W Polsce występuje na całym obszarze, w kilku odmianach, z których najbardziej charakterystyczne są: jasna (szara lub rudobrązowa z czarnym zygzakiem wzdłuż całego grzbietu) i czarna.

Żmija zygzakowata podlega w Polsce częściowej ochronie gatunkowej^[4][5].

Działanie jadu i leczenie ukąszeń

Żmije rzadko kąsają człowieka, starając się raczej uciec. Jeśli zostaną zmuszone do obrony, ich ukąszenie często (30–60% przypadków) jest suche^[6] (tj. bez wstrzyknięcia jadu), jednak ze względu na możliwość martwicy, należy zawsze zasięgnąć pomocy medycznej przy potwierdzonym ukąszeniu żmii^[7]. Jad żmii zygzakowatej jest mieszaniną kilku toksyn o różnorakim działaniu: uszkadzającym układ nerwowy, powodującym martwicę tkanek, zmniejszającym krzepliwość krwi, zmiany rytmu pracy serca. Po ukąszeniu na skórze poszkodowanego zostają dwie charakterystyczne ranki. Ukąszenie jest szczególnie niebezpieczne dla dzieci i osób starszych. Jednakże nie jest śmiertelnym zagrożeniem dla zdrowego dorosłego człowieka. Leczenie swoiste polega na podaniu antytoksyny końskiej.

Synonimy

• [Coluber] berus – Linnaeus, 1758
• [Coluber] Chersea – Linnaeus, 1758
• Coluber prester – Linnaeus, 1761
• Coluber vipera Anglorum – Laurenti, 1768
• Coluber Melanis – Pallas, 1771
• Coluber Scytha – Pallas, 1773
• [Coluber] Scytha – Bonnaterre, 1790
• Vipera melanis – Sonnini & Latreille, 1801
• Vipera berus – Daudin, 1803
• Vipera chersea – Daudin, 1803
• Vipera prester – Daudin, 1803
• [Coluber] Caeruleus – Sheppard, 1804
• Vipera communis – Leach, 1817
• Coluber chersea var. marasso – Pollini, 1818
• [Pelias] berus – Merrem, 1820
• [Vipera] marasso – Sette, 1821
• Vipera limnaea – Bendiscioli, 1826
• Vipera trilamina – Millet, 1828
• [Pelias] Chersea – Wagler, 1830
• Vipera torva – Lenz, 1832
• Pelias dorsalis – Gray, 1842
• Vipera Prester var. gagatina – Freyer, 1842
• Echidnoides trilamina – Mauduyt, 1844
• Vipera Pelias – Soubeiran, 1855
• Pelias berus var. Prester – Günther, 1858
• Pelias berus var. Chersea – Günther, 1858
• Pelias berus var. dorsalis – Cope, 1860
• Pelias berus var. niger – Cope, 1860
• Vipera (Pelias) berus – Jan, 1863
• Vipera (Pelias) berus var. prester – Jan, 1863
• Vipera (Pelias) berus var. lymnaea – Jan, 1863
• Pelias Chersea – Erber, 1863
• Pelias berus – Erber, 1863
• Vipera berus var. prester – Jan & Sordelli, 1874
• Vipera berus [berus] – Boettger, 1889
• [Vipera berus] var. montana – Méhely, 1893
• Vipera berus – Boulenger, 1896
• Pelias berus lugubris – Kashehenko, 1902
• Vipera berus pelias – Chabanaud, 1923
• [Vipera (Pelias) berus] forma brunneomarcata – Reuss, 1923
• [Vipera (Pelias) berus] forma luteoalba – Reuss, 1923
• [Vipera (Pelias) berus] forma ochracea asymmetrica – Reuss, 1923
• [Vipera (Pelias) berus] rudolphi-marchica – Reuss, 1924
• [Vipera (Pelias) berus] forma bilineata – Reuss, 1924
• Vipera (Pelias) berus forma chersea-splendens – Reuss, 1925
• Vipera (Pelias) berus forma ochracea-splendens – Reuss, 1925
• Vipera (Pelias) berus forma rutila – Reuss, 1925
• Vipera (Pelias) berus forma punctata – Reuss, 1925
• Coluber sachalinensis continentalis – Nikolski, 1927
• Pelias sudetica – Reuss, 1927 (nomen nudum)
• Vipera berus marchici – Reuss, 1927
• Vipera berus rudolphi – Reuss, 1927 (nomen nudum)
• Vipera berus berus – Mertens & Müller, 1928
• Pelias elberfeldi – Reuss, 1929
• Pelias rudolphi – Reuss, 1930
• Pelias schöttleri – Reuss, 1930
• Pelias tyrolensis – Reuss, 1930
• Pelias schreiberi – Reuss, 1930
• Pelias flavescens – Reuss, 1930 (nomen nudum)
• Pelias subalpina – Reuss, 1930 (nomen nudum)
• Pelias neglecta – Reuss, 1932
• Vipera berus sphagnosa – Krassawzef, 1932
• Pelias occidentalis – Reuss, 1933
• Pelias occidentalis oldesloensis – Reuss, 1933 (nomen nudum)
• Pelias occidentalis orbensis – Reuss, 1933 (nomen nudum)
• Pelias sudetica forma steinii – Reuss, 1935 (nomen nudum)
• Vipera marchici – Reuss, 1935
• Pelias sudetica steinii forma emarcata – Reuss, 1937 (nomen illegitimum)
• Vipera (Vipera) berus berus – Obst, 1983
• Vipera berus forma brunneomarcata – Golay et al., 1993
• Vipera berus forma ochracea-asymmetrica – Golay et al., 1993
• Vipera berus forma luteoalba – Golay et al., 1993
• Pelias schoettleri – Golay et al., 1993
• Coluber coeruleus – Golay et al., 1993
• Vipera berus – Golay et al., 1993^[8]

• 
  odmiana czarna
• 
  odmiana czarna
• 
  odmiana jasna
• 
  odmiana miedzianoczerwona

Zobacz też

• fauna Polski