Żyrowa

Żyrowa (niem. Zyrowa^[3]) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie krapkowickim, w gminie Zdzieszowice^[4][5].

Żyrowa

wieś
Pałac w Żyrowej, widok z lotu ptaka
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Powiat	krapkowicki
Gmina	Zdzieszowice
Liczba ludności	760
Strefa numeracyjna	77
Kod pocztowy	47-330[1]
Tablice rejestracyjne	OKR
SIMC	0505639
Położenie na mapie gminy Zdzieszowice Żyrowa
Położenie na mapie Polski Żyrowa
Położenie na mapie województwa opolskiego Żyrowa
Położenie na mapie powiatu krapkowickiego Żyrowa
50°26′59″N 18°07′35″E[2]

Od 1950 Żyrowa należy do województwa opolskiego.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Żyrowa^[4][5]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0505645	Lesisko	przysiółek

W przysiółku zachowały się pozostałości dawnego folwarku Leśnik (niem. Waldhof)^[6].

Podczas III powstania śląskiego, 3 maja 1921 r. o godz. 1.00 w nocy, folwark był miejscem zbiórki członków Polskiej Organizacji Wojskowej z okolic Leśnicy, Zdzieszowic i Zalesia. Tam pobrali ukrytą broń pilnowaną przez leśniczego Jelitę. Peowiacy wchodzili w skład I kompanii Jana Szłapy z batalionu strzeleckiego dowodzonego przez Seweryna Jędrysika pseud. „Wallenstein” pochodzącego z Kamienia Śląskiego. Z folwarku wyruszyli na Górę Św. Anny, którą bez większego oporu, po kilku godzinach, zdobyli^[7].

Historia

Historia miejscowości i pałacu sięga czasów średniowiecznych i jest związana jest z klasztorem minorytów (z Jemielnicy), którzy na przełomie XIII i XIV wieku zbudowali pierwszy obiekt w miejscu obecnego pałacu. 13 marca 1631 roku Melchior Ferdynand de Gaschin kupił za 24 000 talarów dobra żyrowskie – m.in. Żyrową. „Zyrowa” była nazwą wioski do 1936. Podczas akcji germanizacyjnej nazw miejscowych i fizjograficznych na Górnym Śląsku historyczna nazwa niemiecka Zyrowa została w lipcu 1936 r. zastąpiona przez administrację nazistowską nazwą Buchenhöh. Po kapitulacji Niemiec w 1945 r. ustalono nazwę Żyrowa. W 2002 r. Żyrowa zdobyła nagrodę „Najpiękniejszej Wsi Opolskiej”.

Plebiscyt i powstanie

W 1910 roku 548 mieszkańców mówiło w języku polskim, 4 w językach polskim i niemieckim, natomiast 118 osób posługiwało się jedynie językiem niemieckim. W wyborach komunalnych w listopadzie 1919 roku wszystkie 107 głosów oddano na kandydatów z list polskich, którzy zdobyli maksymalną liczbę 9 mandatów. Podczas plebiscytu w 1921 r. we wsi uprawnionych do głosowania było 451 mieszkańców (w tym 95 emigrantów). Za Polską głosowało 165 osób, za Niemcami 270 osób.^[8]

Podczas trwania III powstania śląskiego, Żyrowa została 9 maja 1921 r. zajęta przez baon Jana Faski. Wieś była miejscem stacjonowania dowództwa pułku pszczyńskiego Franciszka Rataja z Grupy "Wschód". Miejscowość była jednym z celów ataków wyprowadzonych 21 maja przez Niemców z rejonu Gogolina. Broniły ją baony Alojzego Kurtoka, Leonarda Krukowskiego oraz Józefa Szendery. Po ciężkich walkach i przechodzeniu Żyrowej z rąk do rąk, ostatecznie została zdobyta przez Niemców. W wyniku niemieckiego terroru popowstaniowego zamordowanych zostało 2 mieszkańców: Paweł Bugiel i Teodor Mainusz^[8], którzy zostali pośmiertnie (21.12.1933 r.) odznaczeni Medalem Niepodległości^[9]. Z powodu terroru wyemigrowało 45 mieszkańców wsi^[8].

W 1984 r. patronem szkoły podstawowej w Żyrowej został polski językoznawca, prof. Stanisław Rospond^[10].

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[11]:

• kościół filialny pw. św. Mikołaja, wzniesiony ok. 1300 r., rozbudowany z późnobarokową fasadą w pierwszej połowie XVIII w., restaurowany w XIX w. i w latach 1932–1936. Jest trój-przęsłowym kościołem 1-przestrzennym z 2-przęsłowym prezbiterium, z prostym zamknięciem i wczesnogotyckim sklepieniem krzyżowo-żebrowym o groszkowatym przekroju żeber, z prostym zwornikiem, w narożnikach szczątkowe służki o kielichowatych głowicach, szeroki korpus z dobudowaną później emporą muzyczną, pierwotnie kryty stropem, od XVIII w. ze sklepieniem kolebkowym, z lunetami i gurtami na pilastrach, z dekoracją stiukową, na sklepieniach medaliony w stiukowych otokach. Kwadratowy aneks jako kaplica (pn.), z czes. kapą nad ukośnie ustawionymi pilastrami, masywna wieża zach., górą 8-boczna, w rodzaju tamburu z przełamanym hełmem barok., kaplice z hełmami cebulastymi, na fasadzie rzeźba św. Jana Nepomucena (XVIII w.). – Zachowana część wyposażenia, m.in. rokokowy ołtarz gł., z przemalowanym obrazem, XVIII w. (Św. Anna nauczająca Marię), wyżej medalion z przedstawieniem św. Mikołaja; dwa ołtarze boczne, w ramach stiukowych i z obrazami (św. Floriana, św. Józefa z Dzieciątkiem) F. A. Sebastiniego (4. ćw. XVIII w.); barokowa ambona (l. pół. XVIII w.).
• zespół pałacowy, z XVII-XIX w.:
  • Pałac w Żyrowej, zbudowany w latach 1631–44
  • park
  • folwark
• kuźnia, z koło XIX w.

• 
  Kościół św. Mikołaja
• 
  Figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem przy kościele
• 
  Pałac - widok ogólny ze strony zachodniej
• 
  Dziedziniec pałacowy

Geologia

W Żyrowej znajduje się mała ekspozycja dolnokarbońskich szarogłazów oraz znajdowała się najdłuższa jaskinia Chełmu, została jednak zasypana po 1945 r.^[12]