Pałac w Żyrowej

Pałac w Żyrowej – zabytkowy^[2] pałac we wsi Żyrowa w województwie opolskim.

Pałac w Żyrowej

nr rej. 404/58 z 15.06.1958[1]
Elewacja frontowa
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Miejscowość	Żyrowa
Typ budynku	pałac
Styl architektoniczny	barokowy
Inwestor	Melchior Ferdynand de Gaschin
Powierzchnia użytkowa	około 6000 m²
Rozpoczęcie budowy	1631
Ukończenie budowy	1644
Pierwszy właściciel	Melchior Ferdynand de Gaschin
Kolejni właściciele	Georg Adam von Gaschin (1643–1719), Johann von Francken-Siestorpf
Obecny właściciel	Joachim Wiesiollek
Położenie na mapie gminy Zdzieszowice Pałac w Żyrowej
Położenie na mapie Polski Pałac w Żyrowej
Położenie na mapie województwa opolskiego Pałac w Żyrowej
Położenie na mapie powiatu krapkowickiego Pałac w Żyrowej
50°27′12,1″N 18°07′49,6″E

Barokowy obiekt wybudowany w latach 1631–44 jest jedną z największych budowli wczesnobarokowych na terenie Opolszczyzny.

Historia

Dziedziniec

Dawniej znajdowała się tutaj siedziba rodowa Żyrowskich, którzy w 1447 otrzymali Żyrową z nadania cesarza Fryderyka III za zasługi na wojnie z Turkami i był w ich posiadaniu do 1629^[3]. Pałac w Żyrowej w obecnej formie został zbudowany w latach 1631–44 przez hrabiego Melchiora Ferdynanda von Gaschina, być może z wykorzystaniem murów wcześniejszej budowli^[4]. Po jego śmierci majątek objął jego bratanek Georg Adam von Gaschin (1643–1719), który ożenił się z Marią von Saurau^[5].

Pałac w rękach rodu von Gaschin pozostał do 1852^[6]. W tym okresie był remontowany. W 1781 przeprowadzono jego renowację połączoną z przebudową. Zmieniono wówczas dach czterospadowy na mansardowy, zatynkowano sgraffita i dobudowano krużganek do skrzydła południowego. Herb rodu umieszczono na wschodniej elewacji skrzydła głównego. W następnych latach rezydencja zmieniała dość często właścicieli. W 1852 pałac kupił poseł Królestwa Prus Max Fryderyk von Hatzfeld-Schönstein. Potem Żyrową posiadali kolejno: generał August von Nostitz, bracia Godecke, Eduard Guradze. Nie inwestowali w pałac, przez kilkanaście lat stał pusty, niszczał^[3].

W 1899 obiekt trafił w ręce amerykańskiego milionera, który kupił go dla swojej córki Mary Knowlton jako prezent ślubny. Mary i jej mąż hrabia Johann von Francken-Siestorpf przeprowadzili gruntowny remont pałacu w 1899 i w latach 1904–11 doprowadzając go do dawnej świetności. W 1910 w dobrach rodziny goszczono wielkiego księcia Meklemburgii, a w roku następnym cesarza Wilhelma II. W czasie III powstania śląskiego pałac będąc kwaterą powstańców został doszczętnie splądrowany^[7]. W posiadaniu rodziny Francken-Sierstorpff pałac pozostawał do 1945^[6].

W czasie II wojny światowej w pałacu znajdowało się archiwum wojskowe III Rzeszy. Nie ucierpiał na skutek działań wojennych, ale wnętrze zostało zrabowane i zdewastowane^[6]. Po wojnie majątek został upaństwowiony. Utworzono PGR Żyrowa, a pałac przejęła służba zdrowia. Utworzono w nim sanatorium dla dzieci, przekształcone potem w prewentorium dla dzieci zagrożonych gruźlicą. Remontowany w latach 1959–60^[8]. Z powodu braku środków na dalsze funkcjonowanie prewentorium, obiekt w 1982 zamknięto i przez kilka lat stał pusty, bez dozoru, rozkradany i dewastowany. W 1985 pałac kupiła firma Remak z Opola i przystąpiła do prac remontowych. Przemiany ustrojowe po 1989 w Polsce spowodowały, że Remak w 1992 musiał opuścić obiekt^[6]. Następnie w latach 1998–2007 pałac był w posiadaniu spółki ARG Jaga z Sosnowca^[8].

Architektura

Pałac od strony zachodniej

Założenie powstało prawdopodobnie pod wpływem mistrzów z północy^[9]. Budowla na planie czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem i przedłużonym skrzydłem południowym, murowana z kamienia i cegły, z otynkowanymi elewacjami. Skrzydło główne (północne), o trzech kondygnacjach, z wysokim dachem łamanym. Skrzydło wschodnie zbudowane zostało na planie litery L, z dziedzińcem gospodarczym. Reprezentacyjne, dwukondygnacyjne skrzydło południowe, z kondygnacją górną ze ślepymi arkadami zamkniętymi łukiem koszowym, symetrycznie podzielono przez usytuowanie pośrodku wieży bramnej oraz dwu wyższych czterokondygnacyjnych wież na narożnikach. Wieże nakryto baniastymi wysokimi hełmami z latarniami. Elewacje artykułowane rytmem prostokątnych otworów okiennych zdobione są pilastrami wspierającymi arkady, gzymsami międzykondygnacyjnymi i profilowanymi opaskami okiennymi. W kilku miejscach widoczne są kartuszez herbami^[3][8][9]:

• nad głównym portalem Georga Adama von Gaschin i jego żony Marii von Saurau^[5]
• na prawej wieży Johanna von Francken-Sierstorpff^[8][10]

Wewnątrz częściowo zachował się oryginalny wystrój pałacu. W większości pomieszczeń znajduje się dekoracja sztukatorska. Zachowała się także kuta krata, kręcona, drewniana klatka schodowa i oryginalne drzwi bogato zdobione dekoracją snycerską^[8]. Pałac otacza wysokie murowane ogrodzenie z wieżą wejściową^[9].

Galeria

• 
  Plan
• 
  Elewacja poł.-wsch.
• 
  Wnętrze
• 
  Herby G. Gaschin (L) i M. Saurau (P)
• 
  Herb von Gaschin
• 
  Herb von Saurau
• 
  Herb Johanna von Francken-Siestorpf
• 
  Herb von Francken-Sierstorpff