Turzyca

Turzyca (Carex L.) – rodzaj roślin z rodziny ciborowatych (turzycowatych). Obejmuje ok. 2000 gatunków (w szerokim ujęciu, z włączeniem kilkudziesięciu gatunków z innych rodzajów tradycyjnie wyróżnianych w plemieniu Cariceae). Spotykane są one na całym świecie, ale najbardziej zróżnicowane są w strefie klimatów umiarkowanych. W Polsce występuje ok. 100 gatunków.

Turzyca

Morfologia turzyc (t. drżączkowata i lisia)
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	wiechlinowce
Rodzina	ciborowate
Rodzaj	turzyca
Nazwa systematyczna
Carex L. Sp. Pl. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny
Carex hirta L.[3]
Synonimy Agistron Raf. Ammorrhiza Ehrh. Anithista Raf. Archaeocarex Börner Baeochortus Ehrh. Bitteria Börner Blysmocarex N.A.Ivanova Callistachys Heuff. Caricella Ehrh. Caricina St.-Lag. Caricinella St.-Lag. Chionanthula Börner Chordorrhiza Ehrh. Cobresia Pers. Coleachyron J.Gay ex Boiss. Cryptoglochin Heuff. Cymophyllus Mack. ex Britton & A.Br. Cyperoides Ség. Dapedostachys Börner Desmiograstis Börner Deweya Raf. Diemisa Raf. Diplocarex Hayata Dornera Heuff. ex Schur Drymeia Ehrh. Echinochlaenia Börner Edritria Raf. Elyna Schrad. Facolos Raf. Forexeta Raf. Froelichia Wulfen Genersichia Heuff. Heleonastes Ehrh. Hemicarex Benth. Heuffelia Opiz Holmia Börner Homalostachys Boeckeler Itheta Raf. Kobresia Willd. Kobria St.-Lag. Kolerma Raf. Kuekenthalia Börner Lamprochlaenia Börner Leptostachys Ehrh. Leptovignea Börner Leucoglochin Heuff. Limivasculum Börner Limonaetes Ehrh. Loncoperis Raf. Loxanisa Raf. Loxotrema Raf. Manochlaenia Börner Maukschia Heuff. Meltrema Raf. Neilreichia Kotula Neskiza Raf. Olamblis Raf. Olotrema Raf. Onkerma Raf. Osculisa Raf. Phaeolorum Ehrh. Phyllostachys Torr. Physiglochis Neck. Polyglochin Ehrh. Proteocarpus Börner Pseudocarex Miq. Psyllophora Ehrh. Ptacoseia Ehrh. Rhaptocalymma Borrer Rhynchopera Börner Schelhammeria Moench Schoenoxiphium Nees Temnemis Raf. Thysanocarex Börner Trasus Gray Ulva Adans. Uncinia Pers. Vesicarex Steyerm. Vignantha Schur Vignea P.Beauv. ex T.Lestib. Vignidula Börner[4]
Zasięg

Narys kwiatowy

Morfologia

Kwiatostany turzycy prosowatej, w góry męski, u dołu żeńskie

Turzyca palczasta

Turzyca wiosenna

Są to zwykle niezbyt długowieczne byliny odgrywające istotną rolę w wielu ekosystemach, zwłaszcza na terenach bagiennych (gdzie tworzą m.in. szuwary wielkoturzycowe), w murawach wysokogórskich i w tundrze^[5]. Lokalnie odgrywają istotną rolę jako rośliny pastewne (np. gatunki zaliczane dawniej do rodzaju kobrezja Kobresia w górach na terenie Rosji czy C. parvula dominująca na pastwiskach jaków w Tybecie)^[5]. Niektóre rośliny kłączowe wykorzystywane są do stabilizacji wydm piaszczystych (np. C. kobomugi), włosowate liście turzycy drżączkowatej C. brizoides używane są do wypełniania materaców i wyściełania mebli. Niektóre gatunki wykorzystywane są do wyplatania kapeluszy i jako rośliny lecznicze^[5]. Liczne gatunki uprawiane są jako ozdobne, w tym w odmianach, m.in. o liściach biało paskowanych. Stosowane są do ozdoby np. kępowe turzyce o włosowatych liściach – turzyca włosowa C. capillaea, włosista C. comans, wyróżniająca się dużymi, gwiazdkowatymi owocami turzyca Graya C. grayi, inne: turzyca oszimska C. oshimensis, japońska C. morrowii, palmowa (muskegońska) C. muskingumensis^[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj jest niemal kosmopolityczny. Brak go na niektórych obszarach nizinnych strefy międzyzwrotnikowej^[7] (we wschodniej Brazylii, w części krajów zachodniej Afryki, w Omanie i ZEA)^[4]. Pojedyncze tylko gatunki rosną w południowo-wschodniej Azji^[7]. Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w strefie klimatów umiarkowanych, zwłaszcza w Ameryce Północnej (na północ od Meksyku rośnie 480 gatunków) i we wschodniej Azji (w Chinach obecnych jest 527 gatunków, w Japonii 202). Na półkuli południowej wyróżnia się Nowa Zelandia z 80 gatunkami. W Europie występuje 180 gatunków^[5].

Wykaz gatunków flory Polski^[8]

Ujęcie systematyczne i nazwa naukowa obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online^[4]. W przypadku innej nazwy i ujęcia na liście krajowej – podane jest ono na drugiej pozycji^[8]

• Carex acutiformis Ehrh. – turzyca błotna
• Carex alba Scop. – turzyca biała
• Carex amgunensis F. Schmidt – turzyca amguńska (efemerofit)
• Carex appropinquata Schumach – turzyca tunikowa
• Carex arenaria L. – turzyca piaskowa
• Carex aterrima Hoppe – turzyca zczerniała^[9]
• Carex atherodes Spreng – turzyca oścista
• Carex atrata L. – turzyca czarniawa
• Carex bigelowii Torr. ex Schwein. – turzyca tęga
• Carex bohemica Schreb. – turzyca ciborowata
• Carex brachystachys Schrank – turzyca krótkokłosa
• Carex brizoides L. – turzyca drżączkowata
• Carex brunnescens (Pers.) Poir. – turzyca brunatna
• Carex buekii Wimm. – turzyca Bueka
• Carex buxbaumii Wahlenb. – turzyca Buxbauma
• Carex canescens L. – turzyca siwa
• Carex capillaris L. – turzyca włosowata
• Carex caryophyllea Latourr. – turzyca wiosenna
• Carex cespitosa L. – turzyca darniowa
• Carex chordorrhiza L.f. – turzyca strunowa
• Carex colchica J.Gay ≡ Carex ligerica J. Gay – turzyca loarska
• Carex crawfordii Fernald (metafit)^[10]
• Carex curvata Knaf. – turzyca odgięta
• Carex dacica Heuff. – turzyca dacka
• Carex davalliana Sm. – turzyca Davalla
• Carex demissa Hornem – turzyca drobna
• Carex depressa subsp. transsilvanica (Schur) K.Richt. ≡ Carex transsilvanica Schur – turzyca siedmiogrodzka
• Carex diandra Schrank. – turzyca obła
• Carex digitata L. – turzyca palczasta
• Carex dioica L. – turzyca dwupienna
• Carex disperma Devey – turzyca szczupła
• Carex distans L. – turzyca odległokłosa
• Carex disticha Huds. – turzyca dwustronna
• Carex divulsa Stokes – turzyca rozsunięta
• Carex echinata Murray – turzyca gwiazdkowata
• Carex elata All. – turzyca sztywna
• Carex elata subsp. omskiana (Meinsh.) Jalas ≡ Carex omskiana Meinsh. – turzyca omska
• Carex elongata L. – turzyca długokłosa
• Carex ericetorum Pollich – turzyca wrzosowiskowa
• Carex extensa Gooden. – turzyca wyciągnięta
• Carex firma Mygind ex Host – turzyca mocna
• Carex flacca Schreb. – turzyca sina
• Carex flava L. – turzyca żółta
• Carex fuliginosa Schkuhr – turzyca przydymiona
• Carex globularis L. – turzyca kulista
• Carex acuta L. ≡ C. gracilis Curtis – turzyca zaostrzona
• Carex hartmaniorum A.Cajander ≡ C. hartmanii Cajander – turzyca Hartmana
• Carex heleonastes Ehrh. ex L.f. – turzyca torfowa
• Carex hirta L. – turzyca owłosiona
• Carex hostiana DC. – turzyca Hosta
• Carex humilis Leyss. – turzyca niska
• Carex lachenalii Schkuhr. – turzyca Lachenala
• Carex lasiocarpa Ehrh. – turzyca nitkowata
• Carex lepidocarpa Tausch. – turzyca łuszczkowata
• Carex leporina L. ≡ C. ovalis Gooden – turzyca zajęcza
• Carex limosa L. – turzyca bagienna
• Carex loliacea L. – turzyca życicowa
• Carex magellanica Lam. – turzyca patagońska
• Carex melanostachya M. Bieb. ex Willd. – turzyca ciemnokłosa
• Carex michelii Host. – turzyca Michela
• Carex microglochin Wahlenb. – turzyca drobnozadziorkowa (gat. wymarły)
• Carex montana L. – turzyca pagórkowa
• Carex muskingumensis Schwein. – turzyca palmowa, t. muskegońska (metafit)
• Carex nigra (L.) Reichard – turzyca pospolita
• Carex oederi Retz. ≡ C. scandinavica E.W. Davies, C. viridula Michx. – turzyca Oedera, t. skandynawska
• Carex ornithopoda Willd. – turzyca ptasie łapki
• Carex otrubae Podp. ≡ C. cuprina (Sándor ex Heuff.) Nendtv. ex A.Kern. – turzyca nibylisia
• Carex pairae F.W. Schultz. – turzyca najeżona
• Carex pallidula Harmaja – turzyca bladozielona
• Carex pallescens L. – turzyca blada
• Carex panicea L. – turzyca prosowata
• Carex paniculata L. – turzyca prosowa
• Carex parviflora Host – turzyca czarna
• Carex pauciflora Lightf. – turzyca skąpokwiatowa
• Carex pediformis C.A. Mey. – turzyca stopowata
• Carex pendula Huds. – turzyca zwisła
• Carex pilosa Scop. – turzyca orzęsiona
• Carex pilulifera L. – turzyca pigułkowata
• Carex praecox Schreb. – turzyca wczesna
• Carex pseudobrizoides Clavaud – turzyca Reichenbacha
• Carex pseudocyperus L. – turzyca nibyciborowata
• Carex pulicaris L. – turzyca pchla
• Carex punctata Gaudin – turzyca punktowana
• Carex remota L. – turzyca rzadkokłosa
• Carex repens Bellardi – turzyca poznańska
• Carex riparia Curtis – turzyca brzegowa
• Carex rostrata Stokes – turzyca dzióbkowata
• Carex rupestris All. – turzyca skalna
• Carex secalina Willd. ex Wahlenb. – turzyca żytowata
• Carex sempervirens Vill. – turzyca zawsze zielona
• Carex spicata Huds. – turzyca ściśniona
• Carex stenophylla Wahlenb. – turzyca wąskolistna
• Carex strigosa Huds. – turzyca zgrzebłowata
• Carex supina Willd. ex Wahlenb. – turzyca delikatna
• Carex sylvatica Huds. – turzyca leśna
• Carex tomentosa L. – turzyca filcowata
• Carex umbrosa Host – turzyca cienista
• Carex utriculata Boott ≡ Carex rhynchophysa Fisch., C.A. Mey. & Avé-Lall. – turzyca gładkodzióbkowa
• Carex vaginata Tausch – turzyca luźnokwiatowa
• Carex vesicaria L. – turzyca pęcherzykowata
• Carex vulpina L. – turzyca lisia
• Carex vulpinoidea Michx – turzyca amerykańska (efemerofit)

Systematyka

Rodzaj należy do rodziny ciborowatych Cyperaceae, zwanych też turzycowatymi. W obrębie rodziny klasyfikowany jest do podrodziny Cyperoideae i plemienia Cariceae^[11]. Do plemienia tradycyjnie zaliczanych jest 5 rodzajów – poza turzycą także: Cymophyllus (takson monotypowy), kobrezja Kobresia (ok. 60 gatunków), Schoenoxiphium (ok. 15 gatunków) i Uncinia (ok. 70 gatunków), a sam rodzaj turzyca dzielony jest na cztery podrodzaje (Carex, Psyllophora, Vignea, Vigneastra). Badania molekularne wykazują, że w takim tradycyjnym ujęciu rodzaj Carex jest parafiletyczny, pozostałe są w nim zagnieżdżone, przy czym Kobresia jest gradem – w efekcie wszystkie rodzaje w obrębie plemienia łączone są w jeden – turzyca Carex. Dzieli się on na dwa klady. Klad bazalny obejmuje dawny rodzaj Schoenoxiphium i część gatunków z sekcji Psyllophora. Kolejne trzy klady obejmują: 1) podrodzaje Carex, Vigneastra, część podrodzaju Psyllophora; 2) podrodzaj Vignea i część podrodzaju Psyllophora oraz 3) Uncinia, Kobresia, część podrodzaju Psyllophora^[12][13][4].

Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju turzyca.