Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)

Акцыі пратэсту ў Беларусі, якія пачаліся 9 жніўня 2020 года ў Мінску ды іншых гарадах, былі найперш звязаныя з арыштам альтэрнатыўных кандыдатаў у прэзідэнты і нядопускам іх да ўдзелу ў прэзідэнцкіх выбарах. Пасля публікацыі першых афіцыйных экзіт-полаў, што сведчылі пра нібыта пераканаўчую перамогу дзейнага прэзідэнта Аляксандра Лукашэнкі ўжо ў першым туры, пратэсты ахапілі адначасова вялікую колькасць гарадоў краіны, а іх асноўнай мэтай стаў сумленны падлік галасоў і адстаўка Лукашэнкі, які займае пасаду прэзідэнта з 1994 года. Масавасць беларускіх пратэстаў у пераліку на адсотак насельніцтва, уцягнутага ў іх, палітычны аналітык Арцём Шрайбман ацаніў як у разы большую за тое, што адбывалася ў краінах-суседках, нават там, дзе рэвалюцыі перамагалі^[11].

Акцыі пратэсту ў Беларусі 2020
Мітынг у Мінску 16 жніўня 2020
Дата з 9 жніўня 2020 па 25 сакавіка 2021[1] Месца  Беларусь Прычыны Фальсіфікацыя вынікаў прэзідэнцкіх выбараў 9 жніўня Працяглае ўтрыманне Аляксандрам Лукашэнкам пасады Прэзідэнта Беларусі Пагаршэнне сацыяльна-эканамічнага становішча Адсутнасць эфектыўных сацыяльна-эканамічных рэформаў з боку ўладаў Арышты Сяргея Ціханоўскага, Віктара Бабарыкі, іншых вядомых лідараў апазіцыі і апазіцыйных актывістаў Нядопуск найбольш папулярных альтэрнатыўных вылучэнцаў у прэзідэнты да ўдзелу ў выбарах Масавыя фальсіфікацыі вынікаў галасавання на выбарах Мэты Правядзенне новых выбараў Прэзідэнта Вызваленне палітвязняў Спыненне незаконнага гвалту супраць грамадзян Характарыстыка Мітынг, забастоўка, сутыкненні, ланцуг салідарнасці, інтэрнет-актывізм, пікет, стачка, шэсце Вынік Пратэсты здушаны[2] Няма інстутыцыянальных/урадавых зменаў у адказ на пратэсты[3] Асноўныя лідары знаходзяцца або ў выгнанні, або ў турме[4]
Бакі канфлікту
Прэзідэнт Урад Беларусі: МУС Беларусі Узброеныя Сілы Беларусі[5][6][7] ЦВК Рэспублікі Беларусь Камітэт дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь Беларускі АМАП Добраахвотныя дружыны[8][9][10]	Беларуская дэмакратычная апазіцыя Каардынацыйная рада Беларусі Народнае антыкрызіснае ўпраўленне Задзіночанне беларускіх студэнтаў Беларуская хрысціянская дэмакратыя «Гавары праўду» Партыя БНФ Аб’яднаная грамадзянская партыя Беларуская сацыял-дэмакратычная Грамада «Народная Грамада» «Разам» «Рэвалюцыйнае дзеянне»
Ключавыя фігуры
Аляксандр Лукашэнка	Святлана Ціханоўская, Сяргей Ціханоўскі, Віктар Бабарыка, Валерый Цапкала
Страты
Загінула: 1	Загінула: 10

Пратэсты ў Мінску

Адзін з жаночых пратэстаў салідарнасці ў Мінску (12 жніўня)

Сілавыя структуры пачалі разганяць мірныя пратэсты, і яны перараслі ў сутычкі з АМАПам^[12]. Па сцвярджэнні прадстаўнікоў улады, гвалтоўны метад быў апраўданы правакацыямі і парушэннямі грамадскага парадку з боку дэманстрантаў^[13]. Паводле праваабаронцаў, з 10 да 17 жніўня па прычыне разгону вулічных акцый у Беларусі загінулі не менш за пяць чалавек, а сем знаходзяцца ў крытычным стане^[14]. Падтрымка расійскага прэзідэнта Уладзіміра Пуціна на піку пратэстаў дапамагла Аляксандру Лукашэнку ўтрымацца, і пасля непрацяглага зацішша сілавікі рэжыма разгарнулі агрэсіўную кампанію па запалохванні яго апанентаў^[15][16]. Тым не менш пасля выбарчай кампаніі на сілавікоў не было заведзена ніводнай крымінальнай справы^[17][18][19].

Пратэсты змянялі фармат і працягваліся. Яны ўвесь час суправаджаліся беспрэцэдэнтнымі рэпрэсіямі з боку ўладаў. Адсутнасць у альтэрнатыўнай палітычнай эліты яснага разумення таго, як скарыстаць актыўнасць грамадзян, рутынізацыя вулічных пратэстаў, узмацненне масавых рэпрэсій і «прэвентыўных захадаў» (адкрытага гвалту) рэжыма — гэтыя фактары прывялі да зніжэння масавасці дэманстрацый да канца года. Як заўважыў беларускі журналіст Паўлюк Быкоўскі, рэжым Лукашэнкі выстаяў, але з вялікімі выдаткамі^[20]. Па словах генеральнага пракурора Андрэя Шведа, у 2021 годзе завершана раследаванне асноўных спраў па экстрэмісцкіх артыкулах, звязаных са спробай дзяржперавароту, агулам судамі разгледжана каля 1200 крымінальных спраў, па якіх асуджана больш 1600 чалавек^[21]. На пачатку 2022 года праваабарончая супольнасць Беларусі налічыла больш за 1000 зняволеных з палітычных матываў людзей^[22].

Пратэсты ў перадвыбарчы перыяд

Пасля затрымання Віктара Бабарыкі, на заканчэнне збору подпісаў 19-20 чэрвеня прайшлі пікеты і «ланцугі салідарнасці» ў розных гарадах Беларусі, сярод іх Мінск, Брэст, Віцебск, Гомель, Гродна, Магілёў, Бабруйск, Баранавічы, Барысаў, Ганцавічы, Жлобін, Жодзіна, Ліда, Маладзечна, Навагрудак, Наваполацк, Орша, Пінск, Пружаны, Рэчыца, Салігорск, Светлагорск, Стоўбцы^[23][24]. У многіх мясцінах адбываліся затрыманні грамадзян.

З 22 чэрвеня ў сацсетках сталі з’яўляцца фотаздымкі людзей у форме, службовых пасведчанняў ды іншых індэнтыфікатараў прыналежнасці да сілавых структур разам з прыкладзеным лістком з палітычнай рэмаркай супраць дзейнага прэзідэнта. Людзі, што дасылалі гэтыя здымкі, часта прылічвалі сябе да 97 % (у супрацьвагу 3 %, якія паводле вынікаў інтэрнэт-галасаванняў набраў Лукашэнка). Да гэтага флэшмоба далучыліся прадстаўнікі бадай што ўсіх сілавых структур: КДБ, ААЦ, армія, Следчы камітэт, Пракуратура, Служба бяспекі Прэзідэнта, розныя падраздзяленні МУС — ад ДАІ да ГУБАЗіК^[25].

25 чэрвеня міністр унутраных спраў Беларусі Юрый Караеў заявіў, што незаконныя вулічныя акцыі добра арганізаваныя, кіруюцца праз Telegram-каналы, а таксама ў якасці прыкладу прывёў анлайн-трансляцыю Радыё Свабода з «Пікета салідарнасці»^[26].

Арышт канкурэнтаў Аляксандра Лукашэнкі на выбарах — Сяргея Ціханоўскага і Віктара Бабарыкі, а таксама парушэнні свабоды сходу і слова ў Беларусі выклікалі хвалю салідарнасці. Пад канец чэрвеня 2020 акцыі падтрымкі сабралі беларусаў у Варшаве, Вільні, Берліне, Кіеве, Парыжы, Празе, Нью-Ёрку, Лос-Анджэлесе, Сан-Францыска, Маямі, Бостане, а таксама ў Лімасоле (Кіпр), Ізміры (Турцыя), Барселоне, Малазе (Іспанія) ды іншых мясцінах, дзе раней беларусы не арганізоўвалі палітычных акцый. Прайшоў «Ланцуг салідарнасці» ў Беластоку, дзе жывуць беларусы Падляшша, а таксама працуе вялізная колькасць грамадзянаў Беларусі^[27][28].

Увечары 14 ліпеня ў розных гарадах Беларусі людзі выйшлі на акцыі салідарнасці ў знак нязгоды з адмовай ЦВК зарэгістраваць Віктара Бабарыку і Валерыя Цапкалу. Неўзабаве пачаліся затрыманні, падчас адбываліся сутычкі з міліцыяй. Паведамлялася аб затрыманні звыш 300 чалавек^[29].

На наступны дзень людзі ўтварылі чаргу да ЦВК, каб паскардзіцца на парушэнні выбарчага заканадаўства і нерэгістрацыю В. Бабарыкі і В. Цапкалы (скаргу асабіста можна было падаць толькі ў гэты дзень). Чарга выцягнулася ад Дома ўрада да праспекта Незалежнасці і гатэля «Мінск», а пасля — каля музея кіно і вуліцы Берсана да вуліцы Мяснікова ў бок Нямігі^[30]. Цэнтрвыбаркам быў няздольны апрацаваць такую колькасць скаргаў і не прыняў усіх да закрыцця. Тады людзі займелі намер адправіцца на Мінскі паштамт, каб выслаць свае скаргі поштай. У адказ паштамт закрыўся раней часу. Да Цэнтрвыбаркама падагналі аўтазакі, прывезлі салдат унутраных войскаў. Па 19-ай гадзіне пачаліся першыя затрыманні. Людзей адціскалі з пляцоўкі перад Музычным тэатрам па вуліцы Мяснікова, плошчы Багушэвіча, дзе стаяў канец чаргі^[31]. Былі закрыты станцыі метро «Плошча Перамогі», «Купалаўская» і «Кастрычніцкая», перакрыты праспект Незалежнасці каля паштамта. Частка людзей вырашыла ісці на Прывакзальную плошчу, каб адправіць свае скаргі ў ЦВК. Тут аддзяленне пошты працуе кругласутачна, але людзей не ўпусцілі, бо нібыта прыйшло паведамленне аб мінаванні^[32]. Паралельна пачаліся затрыманні. З соцень людзей, што стаялі 15 ліпеня ў чарзе ў Цэнтрвыбаркам, толькі 148 чалавек паспелі падаць скаргі аб адмове ў рэгістрацыі двум патэнцыйным кандыдатам. Усяго ж камісія атрымала больш за 5000 падобных зваротаў^[33].

Як сказала старшыня ЦВК Лідзія Ярмошына, колькасць скаргаў, што паступілі ў наступныя дні, «не падлягае ўліку». Яны паступалі ў вялізнай колькасці, таму ЦВК нават прыцягнуў работнікаў іншых арганізацый ускрываць канверты. Л. Ярмошына адзначыла, што агульны адказ на пераважную частку скаргаў быў ужо апублікаваны на сайце ЦВК 16 ліпеня, і іншага не будзе^[34].

Упраўленне Вярхоўнага камісара ААН па правах чалавека 17 ліпеня заклікала ўлады Беларусі выконваць правы грамадзян на свабоду слова і сходаў, а таксама вызваліць затрыманых на пратэсных акцыях людзей і праводзіць сумленныя судовыя працэсы над абвінавачанымі^[35].

6 жніўня 2020 года ў час Дня адчыненых дзвярэй устаноў дадатковай адукацыі ў Мінску (вул. Кахоўская, Цэнтральны раён, мікрараён Каштанаўка), двое гукааператараў з Мінскага дзяржаўнага палаца дзяцей і моладзі, Кірыл Галанаў і Уладзіслаў Сакалоўскі, незапланавана ўключылі запіс песні Віктара Цоя «Перемен!», які гучаў перад шматтысячнай аўдыторыяй прыблізна хвіліну і быў перапынены кіраўніком адміністрацыі Цэнтральнага раёна Дзмітрыем Пятрушам. Сакалоўскі патлумачыў, што ўключыў песню ў знак пратэсту супраць таго, што ўлады адмовілі Святлане Ціханоўскай у пляцоўцы для перадвыбарчай агітацыі. Неўзабаве гукааператары былі затрыманы па абвінавачанні ў зрыве масавага мерапрыемства і хуліганстве (заяву ў міліцыю падпісаў кіраўнік упраўлення ідэалогіі адміністрацыі Цэнтральнага раёна Юрый Цаба). 7 жніўня 2020 года суд Цэнтральнага раёна прысудзіў Галанаву і Сакалоўскаму па 10 сутак адміністрацыйнага арышту^[36]. Таго ж дня пачалася масавая акцыя ў падтрымку арыштаваных: аўтамабілісты на вуліцах Мінска гудзелі і ўключалі песню «Перемен!»^[37].

Пратэсты пасля выбараў

Пратэсты ў ноч пасля выбараў

Ноч з 9 на 10 жніўня

У ноч пасля выбараў у Мінску і шэрагу рэгіёнаў Беларусі прайшлі масавыя акцыі пратэсту. На вуліцы выйшлі дзясяткі тысяч беларусаў, нязгодных з агалошанымі афіцыйнымі вынікамі выбараў. Сілавікі прымянялі спецсродкі — светлашумавыя гранаты, гумовыя кулі, вадамёты.

У Лідзе пасля закрыцця выбарчых участкаў людзі выйшлі на мітынг, распачаліся пратэсты перад будынкам Лідскага райвыканкама. Вакол уезду ў цэнтр горада з боку мікрараёнаў дзяжурыла дзяржаўтаінспекцыя і, як мяркуецца, асобы ў цывільным. Супрацоўнікі праваахоўных органаў у абмундзіраванні пачалі адцясняць пратэстуючых ад помніка героям-авітарам і Крыжаўзвіжынскага касцёла, частка людзей стала разыходзіца. Але хваляванні працягваліся. Адбываліся затрыманні мітынгуючых; тых, хто адыходзіў, з супрацьлеглага боку таксама затрымлівалі і змяшчалі ў аўтазакі. Частка цэнтральных вуліц была перакрытая, адбываліся збоі ў руху грамадскага транспарту. Пасля 22-й гадзіны хваляванні ў цэнтры Ліды завяршыліся^[38].

У Жлобіне паводле звестак МУС удзельнікі пратэсту закідалі супрацоўнікаў міліцыі тратуарнай пліткай і арматурай каля Дома культуры металургаў; пры гэтым былі пашкоджаны некалькі службовых аўтамабіляў. Пазней некалькі ўдзельнікаў гэтых акцый былі затрыманы^[39].

У Наваполацку пасля невялікай сутычкі з ротай шчытавікоў, якую не падтрымала грамада, пратэстоўцы засталіся пад гарвыканкамам і адбыўся імправізаваны канцэрт. Калі большасць разышлася, сілавікі зачысцілі плошчу Будаўнікоў.

У Пінску адбыўся мітынг на каля гарвыканкама з патрабаваннем паказаць вынікі галасавання. Пасля размоў удзельнікаў акцыі з прадстаўнікамі ўлады адбылася сутычка пратэстуючых з АМАПам у раёне вуліцы Леніна, падчас якой АМАП адступіў. На наступны дзень у горад прыехала падмога АМАПу і дзясяткі падазраваных ва ўдзеле ў начных падзеях былі затрыманы^[40]. Пазней гэтыя падзеі атрымалі назву «Пінскай бойні», а суд над імі «Пінскай справы».

10 жніўня

Па стане на вечар 10 жніўня пад вартаю заставаліся 17 журналістаў, затрыманыя напярэдадні на акцыях пратэсту.^[41] У іх ліку чатыры карэспандэнты расійскіх СМІ, уключаючы спецыяльнага карэспандэнта «Медузы» Максіма Солапава, якога збілі пры затрыманні. Журналістаў затрымлівалі як мінімум у шасці гарадах краіны.

Валанцёры побач з ІЧУ на Акрэсціна, жнівень 2020

Мінск

У Мінску 10 жніўня ўсё пачыналася як мірны пратэст пешаходаў і аўтамабілістаў. Формай пратэсту пераважна заставалася стаянне ўздоўж вуліц, на якіх ездзілі і сігналілі аўтамабілісты. Аднак спіраль насілля пачала раскручвацца: у некаторых дэманстрантаў стралялі святлошумавымі гранатамі, слезацечным газам, гумовымі кулямі. Яны ў адказ узводзілі барыкады ў розных месцах горада, але пераважна разбягаліся пры набліжэнні АМАПа, каб ізноў сабрацца, калі ён з’язджаў. Асабліва зацятыя сутычкі адбыліся ў раёнах Кальварыйскай, метро «Пушкінская», метро «Спартыўная», універсама «Рыга». Каля метро «Пушкінская» загінуў Аляксандр Тарайкоўскі^[42], у якога стралялі «сілавікі»^[43].

Брэст

У 22:33 TUT.BY паведаміў пра жорсткую сутычку пратэстуючых з АМАПам. Удзельнікі пратэсту кідалі бутэлькі і каменні ў міліцыю каля ЦУМа, а тыя стралялі рызінавымі кулямі^[44]. Тым жа вечарам каля паркавай зоны ля Нябярэжнай Ф. Скарыны жанчына атрымала раненне рызінавай куляй у жывот, калі з балкона папрасіла АМАПаўцаў не біць затрыманых^[45].

Віцебск

У Віцебску, на плошчы Перамогі і каля яе прайшлі вулічныя акцыі^[46]. Па даных праваабаронцы Паўла Левінава, было затрымана ад 100 да 200 чалавек^[47].

11 жніўня

Мінск

Зранку жыхары і госці Мінска пачалі несці кветкі да месца каля станцыі метро «Пушкінская», дзе 10 жніўня загінуў пратэстовец. Каля 15:00 супрацоўнікі МУС пачалі разганяць людзей.^[48]

14:36 невядомы хлопец выйшаў на рэйкі Маскоўскай лініі Мінскага метрапалітэна з патрабаваннем «Перастаньце калечыць і забіваць людзей». Уся лінія была зачынена. Акцыя працягвалася каля 5 хвілін^[49].

15:00 да Мінскага электратэхнічнага завода імя В. І. Казлова пачалі падыходзіць людзі, каб падтрымаць патрабаванні працоўных. Праз кароткі час іх пачалі затрымліваць^[50].

Тэлеканал АНТ паведаміў, што за гандлёвым цэнтрам «Рыга» знойдзены мікрааўтобус з расійскімі нумарамі, «цалкам загружаны амуніцыяй, намётамі і іншымі прадметамі для арганізацыі вулічных беспарадкаў». Аднак, як высветлілася пазней, гэты мікрааўтобус належаў кінапрадзюсеру В. Грубаву з Расіі, які пацвердзіў, што аўтамабіль стаіць на тым месцы паўгода, а ўсе рэчы (намёты, чайнікі і г.д.) небходныя для здымачнай групы, якая здымала серыял для каналу ТВЦ. Як паведамляла «Радыё Свабода», мікрааўтобус па-ранейшаму стаіць на той самай паркоўцы.

Брэст

Акрамя звычайных спецсродкаў пры разгоне пратэстаў у раёне вуліцы Маскоўскай была выкарыстана баявая зброя. 43-гадовы Генадзь Шутаў атрымаў агнястрэльнае раненне ў галаву ў раёне Маскоўскай адміністрацыі Брэста. 19 жніўня ён памёр^[51].

Гродна

Паводле даных газеты «Народная воля», цяжарную жанчыну Карыну Маліноўскую затрымалі ў сувязі з падазрэннем ва ўдзеле ў каардынацыі пратэстаў у горадзе 9-10 жніўня і даставілі ў Ленінскі РАУС, дзе білі, у выніку чаго яна страціла дзіця^[52].

Ліда

Увечары ў Лідзе адбываліся хваляванні. Горад вялікімі групамі патрулявалі міліцыянеры. Людзі сабраліся каля Дому гандлю. Адбываліся затрыманні тых, хто знаходзіўся паблізу пратэстаў, забіралі нават з аўтобусных прыпынкаў, нехта хаваўся ў кавярнях, нехта ў хрысціянскіх храмах. У 23 гадзіны ў цэнтры Ліды быў чутны гул аўтамабільных сігналаў, лозунгі і плясканні, раўлі маторы байкаў. Да гэтага дня стала вядома аб тым, што некаторых з затрыманых прысудзілі да адміністрацыйных арыштаў і штрафаў. Здзекі і катаванні затрыманых адбываліся на тэрыторыі Лідскага РАУС^[53].

12 жніўня

Раніцай 12 жніўня ў сталіцы часткова аднавіўся доступ у Інтэрнэт: сталі працаваць сацсеткі, мэсэнджары (Telegram, Viber, WhatsApp), пашукавікі (Google, Яндэкс) і іншыя сайты. Таксама зноў стаў даступным анлайн-заказ таксі^[54]. Разам з тым, у сувязі з выкарыстаннем піратэхнікі ў ходзе масавых дэманстрацый, у Беларусі была ўведзеная забарона на яе продаж^[55].

МУС паведаміла аб затрыманні каардынатараў масавых беспарадкаў у Мінску^[56]. Таксама гаварылася аб канфіскацыі дымавых шашак і іншых прыстасаванняў, якія маглі быць выкарыстаныя пратэстоўцамі, у Брэсцкай вобласці^[57].

Пасля поўдня ў Мінску, а затым і ў іншых гарадах пратэстуючыя (пераважна жанчыны) пачалі збірацца ў ланцугі салідарнасці з затрыманымі і пацярпелымі^[58].

12 жніўня ў цэнтры Ліды каля будынка райвыканкама пачалася жаночая акцыя мірнага пратэсту, сюды прыйшлі таксама святары. Праз нейкі час праваахоўнікі папрасілі ўсіх разысціся. Затым пачаліся затрыманні. У адказ пратэстоўцы кінулі некалькі камянёў у міліцэйскі транспарт^[59]. Па словах пацярпелых і сведкаў у здзеках над затрыманымі ўдзельнічалі АМАПаўцы і мясцовыя міліцыянеры^[60].

У Наваполацку цэнтр гораду быў ачэплены ўнутранымі войскамі, АМАПам і іншымі сілавікамі ў поўнай ахоўнай амуніцыі без апазнавальных знакаў. Яны праводзілі безразбору хапалі людзей. Каля 14:00 амапаўцы на двух аўтобусах ПАЗ, паспрабавалі выхапіць з вуліцы каля універсітэцкага інтэрнату «Бастылія» пару мінакоў, але нечакана атрымалі адпор ад мясцовых хлопцаў. АМАП ўцек, а калі неўзабаве вярнуўся з падмацаваннем, хлопцы ўжо схаваліся. Увечары у горад з поўначы на аўтазаках без апазнавальных знакаў і нумароў прыбылі невядомыя падмацаванні (па чутках Расгвардыя). На перакрыжаванні вуліц Калініна і Маладзёжнай сілавікі ў ахоўнай амуніцыі пачалі кідаць светашумавыя гранаты ў сабраных пратэстоўцаў і ў праезныя машыны. Потым шчытавікі пайшлі ў наступ і пачалі лупіць і хапаць усіх запар. Пратэстоўцы паспрабавалі зрабіць барыкаду каля «Дыяніса» на горцы, але не паспелі. Захопы людзей і зачыстка працягнуліся па Маладзежнай да ТЦ «Дзвіна». Было затрымана некалькі соцень чалавек. Месца ў мяцовым ЦІПе не хапала, нават у прагулачных клетках на вуліцы, зняволеных развезлі па суседніх раёнах.

У гэты ж дзень у Салігорску каля будынка КДБ адбылася сутычка паміж ваенным пенсіянерам-прыхільнікам прэзідэнта і рабочым з ліку апазіцыянераў. Пенсіянер забіў рабочага і ў лістападзе быў асуджаны на 10 год калоніі і штраф^[61].

13 жніўня

У сталіцы з раніцы сталі выстройвацца ў ланцугі салідарнасці з пацярпелымі падчас беспарадкаў, на акцыю выйшлі ў асноўным жанчыны, яны неслі з сабой белыя кветкі і выстройваліся ўздоўж дарог. Машыны сігналілі ў іх падтрымку^[62][63][64] На знак пратэсту кіроўцы на вуліцах сталіцы пачалі запавольваць рух да хуткасці 20-30 км/г^[65]. Аналагічныя акцыі праходзілі ў многіх іншых гарадах рэспублікі. Акцыі пратэсту ў гэты дзень адзначаліся таксама ў некаторых пасёлках і вёсках^[66][67]. Лекары па меншай меры двух бальніц у Мінску выйшлі на пікеты перад будынкамі сваіх устаноў^[68][69][70].

13 жніўня ў Лідзе жанчыны ўтварылі «ланцуг салідарнасці» ля касцёла Узвіжання Святога Крыжа. Яны выказвалі абурэнне збіццём і затрыманнямі на вуліцах. Старшыня райвыканкама беспаспяхова спрабаваў арганізаваць цэнтралізаваны дыялог з пратэстуючымі.

У Наваполацку ўвечары адбыўся велапрабег салідарнасці па цэнтры горада. На плошчы Будаўнікоў быў пакінуты ланцуг белых кветак.

Пачалося вызваленне арыштаваных з буйной жодзінскай турмы, што было патлумачана яе крайняй перапоўненасцю^[71]. Міністр унутраных спраў Беларусі Юрый Караеў пацвердзіў, што траўмы падчас пратэстаў маглі атрымліваць «выпадковыя людзі, якія трапілі пад раздачу», і паведаміў, што на частку затрыманых не заводзіліся адміністрацыйныя справы^[72].

14 жніўня

14 жніўня ЦВК абвясціла канчатковыя вынікі прэзідэнцкіх выбараў. І, па яе даных, на іх зноў перамог Аляксандр Лукашэнка, набраўшы 80,1 % галасоў. У выніку, у многіх населеных пунктах Беларусі зноў прайшлі масавыя акцыі пратэсту і страйкі на прадпрыемствах. Святлана Ціханоўская, вымушаная з’ехаць за мяжу, заявіла аб пачатку стварэння каардынацыйнага савета для забеспячэння трансферу ўлады ў Беларусі^[73].

Мінск

У гэты жа дзень пачалі выпускаць некаторых арыштаваных дэманстрантаў з ізалятараў часовага ўтрымання (ІЧУ). Большасць з іх была збітая, некаторыя адразу пераводіліся ў Бальніцу хуткай медыцынскай дапамогі ў Мінску. Многія арыштанты заяўлялі пра здзекі і катаванні з боку супрацоўнікаў ІЧУ і РАУСаў^[74][75].

У Мінску ў розных частках горада з раніцы людзі зноў сталі выстройвацца ў ланцугі салідарнасці. Аўтамабілісты, якія праязджалі міма гэтых людзей, сігналілі ім у падтрымку^[76]. Увечары на плошчы Незалежнасці прайшоў шматтысячны мітынг за адстаўку Лукашэнкі^[77].

Віцебск

Некалькі тысяч гараджан прайшлі па ўсім горадзе з патрабаваннем «правядзення паўторных выбараў, прыцягнення да адказнасці асоб, якія прынялі ўдзел у фальсіфікацыі галасавання на выбарах, неадкладнага вызвалення затрыманых на мірных пратэстах»^[78].

Ліда

На акцыю каля Лідскага райвыканкама выйшлі медыкі, яны выказваліся супраць гвалту. Супрацоўнікі ААТ «Лакафарба» сустрэліся са старшынём райвыканкама і начальнікам міліцыі, адбываліся хваляванні ў лакаматыўным дэпо. Шэраг афіцэраў міліцыі заявіў аб звальненні.^{[крыніца?]}

Забастоўкі працоўных калектываў 11—14 жніўня

11 жніўня з’явілася інфармацыя, што працоўныя Мінскага электратэхнічнага завода імя В. І. Казлова спынілі працу і прад’явілі патрабаванні да кіраўніцтва прадпрыемства^[79].

Па інфармацыі газеты «Наша Ніва», працаўнікі ААТ «Жабінкаўскага цукровага завода» запрасілі дырэктара І. Балтрамеюка і старшыню райвыканкама на тэрміновую размову. На сустрэчы таксама прысутнічаў старшыня Жабінкаўскага РАУС А. Лагота. Працаўнікі патрабавалі вызваліць механіка завода Ю. М. Васілюка, затрыманага 10 жніўня на мітынгу ў Жабінцы, а таксама патрабавалі сумленных выбараў. Забастоўкі на прадпрыемстве не было.^{[крыніца?]}

Пры гэтым кіраўнікі прадпрыемстваў, дзе паведамлялася аб стачках, сцвярджалі, што праца ідзе ў штатным рэжыме^[80].

14 жніўня ў розных гарадах краіны прайшлі сходы працоўных розных прадпрыемстваў (Мінскі электратэхнічны завод імя В. І. Казлова, трэст «Раммантажбуд», Гродна Азот, БМЗ, СТАА «ЗОВ-ЛенЕВРОМЕБЕЛЬ»). Працоўныя на сходах патрабавалі спыніць гвалт сілавікоў, выпусціць палітзняволеных і правесці сумленныя выбары. На некаторых прадпрыемствах гучала патрабаванне адстаўкі прэзідэнта Аляксандра Лукашэнкі^[81]

16 жніўня. Марш свабоды

Ланцуг пакаяння (Мінск, 21 жніўня)

Мінск

Адбылася самая масавая акцыя пратэсту ў гісторыі незалежнай Беларусі пад назвай «Марш свабоды». Асноўнае дзеянне адбывалася каля абеліска «Мінск — горад-герой». Прымала ўдзел больш за 200 тысяч чалавек. Таксама праходзіў мітынг за Лукашэнку, на які звозілі бюджэтнікаў з усёй Беларусі.

Ліда

Некалькі тысяч маніфестантаў сабралася на пляцоўцы ля Крыжаўзвіжанскага касцёла і помніка Францыску Скарыну. Адсюль калона пад бела-чырвона-белымі сцягамі рушыла па вуліцы Замкавай і далей у цэнтр горада па праспекце Перамогі, затым па вуліцах Міцкевіча і Савецкай людзі вярнуліся на месца збору. У «Лідскай газеце» знайшоў асвятленне факт, калі жанчына набыла ў краме чырвона-зялёныя сцяжкі і беспаспяхова спрабавала раздаць іх маніфестантам^[82].

Наваполацк

У час мінскіх падзей, адбыўся імправізаваны марш прыкладна 2 тысяч гараджан па галоўнай вуліцы Маладзёжнай на цэнтральную плошчу Будаўнікоў. На флогштоку пад гарвыканкамам быў узняты бел-чырвона-белы сцяг. Старшыня гарвыканкама выкліканы на цэнтральную плошчу, поўную пратэстоўцамі. Пасля размовы на агульныя тэмы, з плошчы частка калонны прыйшла пад гарадскую міліцыю, адкуль былі вызваленыя ўсе трыманыя палітычныя арыштанты.

17—18 жніўня

17 жніўня 2020 года супрацоўнікі радыё «Сталіца» падтрымалі забастоўку, пра што паведамілі на сваёй старонцы ў Facebook. 18 жніўня, кіраўніцтва прапанавала працягнуць працу, але не паведамляць навіны пра палітыку. Пасля гэтага большая частка калектыву напісала заявы аб сыходзе^[83].

Мінск

У дворыку паміж вуліцай Чарвякова і Смаргоўскім трактам упершыню з’явіўся мурал з «дыджэямі перамен»^[84], які ў далейшым некалькі разоў замалёўваўся на загад уладаў і аднаўляўся жыхарамі навакольных дамоў, стаўшы сімвалам культурніцкага супраціву. У пачатку верасня 2020 года пляцоўка перад муралам атрымала нефармальную назву «Плошча Перамен», а на будынку з муралам была ўсталявана шыльда з адпаведным надпісам (прыбрана ўладамі 9 верасня). На ўездзе з вуліцы Чарвякова з’явіўся таксама самаробны знак, які «забараняе» прысутнасць у дворыку сілавікоў^[85].

23 жніўня. Марш новай Беларусі

У Мінску ў атмасферы свята пад бел-чырвона-белымі сцягамі прайшоў шматтысячны Марш новай Беларусі. Сотні тысяч беларусаў сабраліся ля плошчы Незалежнасці і рушылі вялікай калонай да Стэлы, а пасля — да Палаца Незалежнасці — рэзідэнцыі А. Лукашэнкі. Частка дэманстрантаў ад Стэлы пасля рушыла да плошчы Дзяржаўнага Сцяга, што за Палацам Незалежнасці. Але праспект Пераможцаў там загарадзіў АМАП, і людзі развярнуліся разыходзіцца. У гэты момант у свой палац пад прыцэламі тэлекамер прыляцеў Аляксандр Лукашэнка з аўтаматам. Улады выставілі шчыльны кардон перад Стэлай з аўтаматамі ў якасці дэманстрацыі сілы. Жыхары дома насупраць Стэлы вывесілі два гіганцкія нацыянальныя сцягі. Дэманстранты паводзілі сябе мірна^[86].

26 жніўня

26 жніўня дырэктар радыё «Сталіца» Алег Міхалевіч, падтрымаў свой калектыў і забраў працоўную кніжку^[87].

30 жніўня. Марш міра і незалежнасці

Пратэстны мітынг у Мінску 30 жніўня

30 жніўня, у дзень нараджэння А. Лукашэнкі, па ўсёй рэспубліцы прайшлі пратэстныя Маршы міра і незалежнасці.

Адна з самых буйных акцый прайшла ў Мінску^[88]. Сілавікі перакрылі плошчу Незалежнасці і праспект каля ГУМа. Аднак спробы рассеяць такую вялікую колькасць пратэстоўцаў аказаліся бясплённыя. Было як мінімум 140 затрыманняў, але гэта толькі раззлавала людзей. Дэманстранты занялі ўвесь праспект Незалежнасці ад Кастрычніцкай да плошчы Перамогі і праспект Пераможцаў і дайшлі да Палаца Незалежнасці. Каля яго агароджы яны пакінулі тысячы плакатаў і «падарункаў». Гэта была самая дзёрзкая дэманстрацыя грамадзянскага непадпарадкавання за тры тыдні пратэстаў. Самымі папулярнымі крычалкамі ў гэты дзень былі «Сам ты крыса!», «Как ашчушчэнія?», «Выйдзі палічы!» і «Мы на дзень нараджэння!». Як знак пашырэння базы пратэстаў, праз увесь горад з дэманстрантамі прайшла калона спартоўцаў на чале з алімпійскай чэмпіёнкай Аляксандрай Герасіменяй. З Палаца да дэманстрантаў выйшаў памочнік Лукашэнкі па агульных пытаннях Мікалай Латышонак. Ён пераконваў людзей, што выбары былі сумленныя, а пратэсты негатыўна ўплываюць на курс рубля.

Мінск у трэці тыдзень пратэстаў паказаў гатоўнасць інтэнсіфікаваць іх. Упершыню маніфестанты фактычна акружылі Палац Незалежнасці, галоўную рэзідэнцыю Аляксандра Лукашэнкі. На гэты раз ён з аўтаматам да публікі не выйшаў.

Шматтысячныя Маршы міру і незалежнасці прайшлі таксама ва ўсіх абласных цэнтрах і некаторых раённых гарадах (Жабінка, Мёры, Баранавічы, Кобрын).

1-2 верасня, студэнцкія пратэсты

Яшчэ да верасня мноства студэнтаў беларускіх ВНУ адкрыта заклікалі пачаць страйк у дзень пачатку заняткаў, 1 верасня. Каля мінскіх ВНУ студэнты прайшлі з бчб-сцягамі, а таксама збіралі подпісы за адстаўку Аляксандра Лукашэнкі. На месца дэманстрацыі прыбыла міліцыя, прымусіла студэнтаў спыніць збор подпісаў і арыштавала частку ўдзельнікаў^[89].

2 верасня ў сталіцы прайшла дэманстрацыя студэнтаў. Частка дэманстрантаў сабраліся каля плошчы Перамогі, пасля чаго на плошчу прыбыў атрад АМАП і разагнаў дэманстрацыю. АМАП разагнаў натоўп мітынгуючых студэнтаў, многіх з тых, хто сабраўся, жорстка хапалі і арыштоўвалі. Некаторыя пратэстоўцы ўставалі перад міліцэйскімі на калені, каб адпусцілі студэнтаў. Студэнты таксама спрабавалі перакрыць уваходы ў некалькі карпусоў універсітэтаў, каб не даць міліцыі ўвайсці. Пазней МУС абвясціла аб арышце мноства студэнтаў, аднак не паведаміла дакладную колькасць.

Каля ўваходаў у мінскія інстытуты сабраліся студэнты і гучна выкрыквалі лозунгі. Частка студэнтаў прайшла праз цэнтр горада да будынка Міністэрства адукацыі, выкрыквалі лозунгі «Лукашэнка, сыходзь», трымалі плакаты з заклікамі вызваліць палітвязняў.

Міліцыя ўстанавіла загароды і запатрабавала, каб дэманстранты разышліся. Затым міліцыя арыштавала дзясяткі студэнтаў, якія не разышліся^[90]. Сведкі сцвярджаюць, што супрацоўнікі міліцыі затрымлівалі студэнтаў з ужываннем залішняй сілы^[91].

6 верасня. Марш адзінства

Пратэстны мітынг у Мінску 6 верасня

Шматтысячны Марш адзінства ў Мінску адбыўся ўжо чацвёртую нядзелю запар. Людзі размалявалі і абвешалі антылукашэнкаўскімі лозунгамі агароджу рэзідэнцыі прэзідэнта. Сілавікі нападалі на хвасты дэманстрантаў, кіраўнік ГУБАЗіКа Мікалай Карпянкоў дубінкай раскалаціў шкляныя дзверы кавярні.

У Гродне людзей хапалі ў дзясятку месцаў горада, каб сарваць Марш адзінства, на які ўсё адно выйшлі тысячы людзей. Гарадзенцы спрабавалі прайсці па цэнтры горада некалькі разоў. Першую калону разагналі ў раёне вуліцы Гарнавых з жорсткімі затрыманнямі. Другая калона прыкладна з 5 тысяч чалавек здолела прайсці некалькі кіламетраў па горадзе, пакуль не наткнулася на сцяну АМАПу. Шэсце таксама скончылася жорсткімі затрыманнямі^[92].

У Гомелі ў Маршы адзінства ўзялі ўдзел каля 6 тысяч чалавек. У Брэсце, як і ў Гродне, людзей асабліва жорстка затрымлівалі перад Маршам. Тым не менш, каля 3 тысяч чалавек прайшлі вуліцамі горада. У Магілёве на Марш адзінства выйшлі каля 3 тысяч чалавек. У Віцебску адбыліся жорсткія сутычкі міліцыі з жыхарамі.

13 верасня. Марш герояў

Пратэсны мітынг у Мінску 13 верасня

Сотні тысяч людзей выйшлі на Марш герояў ў Мінску і іншых гарадах Беларусі, нягледзячы на шматлікія затрыманні на этапе збору калон.

Дэманстранты ў Мінску ўпершыню дайшлі да Драздоў — элітнага квартала з адной з рэзідэнцый Аляксандра Лукашэнкі і дамамі найвышэйшай наменклатуры. Дэманстранты падышлі да дома Лідзіі Ярмошынай і пакінулі там плакаты і падарункі. Калі яны адыходзілі, іх абстралялі чымсьці падобным да святлошумавых гранат.

Падчас акцыі пратэсту ў Брэсце дэманстранты выйшлі на скрыжаванне праспекта Машэрава і бульвара Касманаўтаў. Рух аўтамабіляў і грамадскага транспарту на ўчастку быў ускладнены. Дэманстранты спявалі песні, вадзілі карагоды да тых часоў, пакуль не прыехаў вадамёт. Услед за ім выбеглі сілавікі і сталі затрымліваць пратэстоўцаў^[93]. Паводле звестак следства, былі парушэнні ў працы тралейбусаў (агульны прастой склаў больш за 29 гадзін) і спынены рух маршрутаў і сарваны 2 рэйсы гарадскіх аўтобусаў (агульны прастой склаў больш за 5 гадзін), спынены рух двух экспрэсных маршрутаў на 5 хвілін. Акрамя таго, час працы трох гандлёвых кіёскаў і аднаго рэстарана скарацілі на розны час. Была ўзбуджана крымінальная справа^[94].

Пратэсты ахапілі ўсю краіну. Людзі выйшлі ў Гомелі, Гродне, Магілёве, Віцебску, Жодзіне, Лідзе, Наваполацку, Маладзечне, Пінску, іншых гарадах. У Брэсце дэманстрантаў упершыню разганялі вадамётамі.

19 верасня. Бліскучы марш

У Мінску ў раёне вул. Сурганава каля ТЦ «Айсберг» падчас жаночага маршу, які праходзіў кожную суботу былі затрыманы шэраг пратэстуючых, у тым ліку Н. Багінская, якую пазней адпусцілі. Таксама затрымалі музыку Аляксандра Памідорава, які выступаў на лесапалсе ў раёне Ангарскай^[95].

20 верасня. Марш справядлівасці

У нядзелю 20 верасня ў Мінску і некаторых іншых гарадах Беларусі прайшоў Марш справядлівасці.

23 верасня

Раніцай у Палацы Незалежнасці ў Мінску прайшла інаўгурацыя прэзідэнта, у адказ на якую прайшла новая хваля пратэстаў у розных гарадах Беларусі. У Мінску пратэсты разганялі вадамётамі каля стэлы «Мінск — горад-герой», на пр. Пераможцаў, каля універсама «рыга» і на вул. Няміга. Таксама выкарыстоўвалі газ і рызінавыя дубінкі ад чаго некалькі чалавек атрымалі траўмы. На пр. Дзяржынскага невядомыя білі дубінкамі па машынах. Каля станцыі метро «Пушкінская» адбыліся бойкі паміж пратэстуючымі і АМАПам, які выкарыстоўваў светлашумавыя гранаты. У розных спальных раёнах Мінска стаялі ланцугі салідарнасці. У гэты дзень было затрымана больш за 200 чалавек^[96][97].

24 верасня

У адказ на разгоны прайшлі новыя акцыі пратэсту ў Мінску у форме ланцугоў салідарнасці на вул. Маякоўскага, спробы перакрыць праезную частку каля станцыі метро «Уручча» і пратэстаў студэнтаў БДУІР, МДЛУ, БДУКМ і БДУ^[98].

27 верасня. Марш 97 %. Генеральны наступ

Каля 100 000 чалавек выйшлі на «Марш 97 %. Генеральны наступ» у Мінску, нягледзячы на нязменна шматлікія затрыманні і благое надвор’е. Гэты марш быў адказам на таемную інаўгурацыю А. Лукашэнкі, якая нечакана адбылася 23 верасня. Таму многія неслі плакаты С. Ціханоўскай. Калона сабралася ля Стэлы, рушыла па праспекце Машэрава на Багдановіча, звярнула на Сурганава і праспектам Незалежнасці прайшла аж да Уручча. Лукашэнкаўцы хапалі дэманстрантаў у хвасце калоны. Калону пратэстоўцаў суправаджала брыгада медыкаў, гатовых пры патрэбе аказаць першую дапамогу.

Найбольш жорскае супрацьстаянне з сілавікамі было ў Гомелі. Сілавікі распылілі слезацечны газ проста людзям у вочы, шмат разоў стралялі ў паветра. Аднаму хлопцу пашчасціла ўцячы з аўтазака.

Брутальныя сутычкі адбыліся ў Магілёве і Гродне, дзе лукашэнкаўцы таксама ўжывалі спецсродкі. Раззлаваным гарадзенцам удалося адбіць у сілавікоў некалькі дэманстрантаў, якіх валаклі па зямлі ў аўтазак. Грубыя затрыманні былі і ў Жодзіне. Выйшлі таксама Салігорск, Баранавічы, Ваўкавыск, Бабруйск, Кобрын, Жабінка, Ліда, Смаргонь і інш.

4 кастрычніка. Марш вызвалення палітвязняў

Пратэстны марш 4 кастрычніка

Больш за 100 тысяч чалавек узялі ўдзел у Маршы за вызваленне палітвязняў у Мінску. Частка галоўнай калоны пайшла да Акрэсціна, а іншая — да Малінаўкі. Другая калона сабралася з людзей, якіх рассеялі на праспекце Пераможцаў, яна прайшла па Нямізе, Цэткін, Кальварыйскай, пасля чаго сілавікі разагналі яе вадамётамі каля Кальварыі.

5 кастрычніка

Удзень у Мінску прайшоў марш пенсіянераў, у якім прынялі ўдзел каля 100 пажылых людзей. Пенсіянеры прайшлі па пр. Незалежнасці з патрабаваннямі адстаўкі прэзідэнта Лукашэнкі і спынення міліцэйскага гвалту.

11 кастрычніка. Марш гонару

У абласных цэнтрах, некалькіх райцэнтрах і сталіцы Беларусі адбыліся чарговыя шэсці пратэстуючых пад назвай «Марш гонару». У кожным горадзе былі затрыманні. У Мінску каля Стэлы «Горад-герой» АМАП жорстка разганяў удзельнікаў шэсця і некалькі чалавек атрымалі траўмы. Пасля гэтага ў мікрараёнах Малінаўка і Каменная горка былі спробы пабудаваць барыкады на праезных частках, а каля станцый метро «Уручча» і «Усход» пратэстуючыя спрабавалі спыніць рух машын на пр. Незалежнасці.

12 кастрычніка

Другі марш пенсіянераў у Мінску скончыўся сутычкай з сілавікамі на пр. Незалежнасці насупраць 1-й гарадской клінічнай бальніцы. Пенсіянеры, якія ішлі на супрацьлеглым баку праспекта і праходзілі побач з БНТУ, убачылі, што сілавікі спрабуюць затрымаць студэнтаў, і вырашылі адбіць затрыманых. Удзельнікі маршу пенсіянераў перабеглі вуліцу і пачалі прымусова адчыняць дзверы трох аўтобусаў, у якіх сядзелі міліцыянеры. У адказ адзін з міліцыянераў двойчы стрэліў у паветра светлашумавымі патронамі (што некаторыя палічылі выбухам светлашумавых гранат). Яшчэ з аўтобусаў на пенсіянераў распылілі слезацечны газ. Пазней вечарам таго дня і ноччу на 13 кастрычніка адбылося некалькі жорсткіх затрыманняў сілавікамі людзей на вуліцах сталіцы, сярод якіх быў Мікіта Домрачаў, брат Д. Домрачавай.

14 кастрычніка

У сувязі з Днём маці ў Мінску адбылося шэсця маці з асуджэннем міліцэйскага гвалту. Удзельніцы прайшлі ад пл. Незалежнасці да пл. Я Коласа^[99].

15 кастрычніка

Удзень на плошчы Незалежнасці ў Мінску сабраліся інваліды і прайшліся маршам салідарнасці з пратэстоўцамі па праспекце Незалежнасці^[100]. Падчас шэсця быў затрыманы Алег Граблеўскі, юрыст офіса па правах людзей з інваліднасцю.

У гэты ж дзень ў Салігорску яшчэ адзін шахцёр «Беларуськалія» Аляксандр Курбан прыкаваў сябе ланцугом у шахце з патрабаваннем спыніць ціск адміністрацыі прадпрыемства на рабочых і іх незалежны прафсаюз і падняць рабочым зарплату.

18 кастрычніка. Партызанскі марш

Пратэстны марш 18 кастрычніка

18 кастрычніка пратэстуючыя прайшлі па мінскім Партызанскім праспекце. Шэсце атрымала назву «Партызанскі марш». У раёне ўнівермага Беларусь адбыліся нязначныя сутычкі ўдзельнікаў шэсця з сілавікамі. Марш праходзіў і ў іншых гарадах Беларусі.

25 кастрычніка. Народны ўльтыматум

У нядзелю 25 кастрычніка чарговы марш у буйных гарадах Беларусі быў прымеркаваны да народнага ўльтыматуму С. Ціханоўскай. Сутнасць ультыматума была ў патрабаванні адстаўкі А. Лукашэнкі, спынення насілля на вуліцах Беларусі і вызвалення ўсіх палітвязняў. У адказ на не выкананне патрабаванняў аб’яўлялася аб пачатку безтэрміновай нацыянальнай забастоўкі з 26 кастрычніка. У Мінску удзельнікаў шэсця разганялі ў раёне вуліц Нававіленскай і Арлоўскай з выкарыстаннем рызінавых куляў, светлашумавых гранат і рызінавых дубінак у выніку чаго частка ўдзельнікаў шэсця атрымала траўмы^[101]. МУС РБ заявіла, што падчас гэтай акцыі пацярпелі 2 супрацоўнікі міліцыі, РУУС Цэнтральнага раёна Мінска закідалі камянямі і пашкодзілі там вокны і службовы транспарт^[102]. Па даных міліцыі ў Мінску ў той дзень затрымалі 120 чалавек^[103].

26-28 кастрычніка. Аб’яўленне нацыянальнай забастоўкі

26 кастрычніка на некаторых дзяржаўных прадпрыемствах, такіх як Гродна Азот, і ў шэрагу навучальных устаноў адбыліся спробы пачаць забастоўку. У той дзень студэнты-забастоўшчыкі з БДУІР, МДЛУ, БДАМ, БДУ разам з пенсіянерамі, якія сабраліся на свой традыцыйны марш, прайшліся шэсцем па праспекце Незалежнасці ў Мінску. Забастоўку студэнтаў падтрымалі некаторыя выкладчыкі БДУІР і МДЛУ. У выніку частка ўдзельнікаў была затрымана. 27 і 28 частка студэнтаў і рабочых спрабавалі працягнуць забастоўку, што прывяло да блакіроўкі прапускоў у рабочых-забастоўшчыкаў, а прэзідэнт Лукашэнка загадаў адлічваць студэнтаў-забастоўшчыкаў з вну і прызываць іх у армію^[104].

27 кастрычніка 2020 года 12 чалавек (9 актораў і 3 супрацоўнікі) Новага драматычнага тэатра падпісалі ліст пра далучэнне да агульнанацыянальнага страйку. Акторы, якія падпісалі ліст, адмовіліся выйсці на сцэну ў спектаклі «Бонусны сеанс псіхааналіза»^[105].

29 кастрычніка

Па стане на 29 кастрычніка, маштабы палітычных рэпрэсій, якія адбываюцца ў Беларусі, не ведала ні адна краіна Еўропы за апошнія 40 гадоў. За час пратэстаў было заведзена 657 крымінальных спраў, заявіў генеральны пракурор Андрэй Швед. Акрамя таго, за час пратэстаў адбылося больш за 16 тысяч палітычна матываваных затрыманняў^[106].

Быў адпраўлены ў адстаўку міністр унутраных спраў Юрый Караеў. Так атрымалася, што апошняя заява міністра датычыла выкарыстання дэманстрантамі баявых рагатак^[107].

У Мазыры быў арыштаваны Вячаслаў Астанін, які выйшаў на адзіночны пікет перад прахадной НПЗ з плакатам «Вам не сорамна перад Азотам»^[108].

1 лістапада. Марш супраць тэрору

Марш 1 лістапада на праспекце Незалежнасці

Дзесяткі тысяч людзей спрабавалі прайсці маршам у Мінску, але сілавыя структуры ўвесь час разбівалі калоны дэманстрантаў. У раёне Лагойскага тракту адбылася інсцэніроўка падрыву выбуховай прылады нібыта супраць супрацоўнікаў МУС. Усё гэта было на вачах здымачнай групы Белтэлерадыёкампаніі. Дэманстрантаў разганялі і абстрэльвалі ў розных раёнах гораду: ля метро «Маскоўская», на вуліцах Кедышкі, Каліноўскага, Валгаградскай, Лагойскім тракце, на падыходзе да Курапат. Было затрымана больш за 300 чалавек.

3 лістапада

Паводле даных Нацыянальнага атыкрызіснага ўпраўлення са спасылкай на ўнутраныя спаваздачы МУС РБ з 9 жніўня па 3 лістапада ў Беларусі затрымалі больш за 25800 чалавек за парушэнне заканадаўства аб масавых мерапрыемствах было складзена больш за 24000 пратаколаў, беларусы падалі ў органы 4000 заяў наконт насілля з боку сілавікоў^{[109][патрэбна лепшая крыніца]}.

7 лістапада

Спробы правесці чарговы жаночы марш і марш медыкаў 1 ГКБ Мінска скончыліся арыштамі^[110]. Пазней былі арыштаваны і некаторыя ўдзельнікі дваровых канцэртаў Мінска^[111].

8 лістапада. Марш народаўладдзя

Марш народаўладдзя 8 лістапада ў Мінску

У нядзелю 8 лістапада ў Мінску, Віцебску, Гродне, Гомелі, Бярозе, Пінску, Жлобіне, Бабруйску, Ляхавічах, Полацку, Магілёве прайшлі спробы правесці чарговы пратэстны марш, але сілавікі правялі масавыя затрыманні (больш за 1000 чалавек) і не далі людзям сабрацца калоннамі^[112]. Сярод затрыманых былі некаторыя вядомыя беларускія дзеячы спорту і культуры^[113].

11-13 лістапада. Гібель Рамана Бандарэнкі

Увечары 11 лістапада жыхар Двара Перамен Раман Бандарэнка быў збіты невядомымі ў цывільным, дастаўлены ў Цэнтральны РУУС Мінска, адкуль быў дастаўлены ў бальніцу. 12 лістапада ён памёр, што выклікала новую хвалю пратэстаў. Пераважна гэтыя пратэсты выражаліся ў запальванні свечак каля вакон уласных дамоў, у наведванні плошчы перамен і ў стварэнні іншых стыхійных мемарыялаў Р. Бандарэнкі ў розных гарадах Беларусі.

12 лістапада ў Мінску прайшлі арышты лідараў студэнцкіх пратэстаў, у тым ліку прадстаўніцы Святланы Ціханоўскай па справах моладзі Аланы Гебрэмарым і Ксеніі Сырамалот, чальцоў Рады Задзіночання беларускіх студэнтаў. Таксама была затрыманая выкладчыца БДУІР Вольга Філатчэнкава. Студэнтаў і выкладчыцу адвезлі ў СІЗА КДБ^[114][115].

15 лістапада. Марш смелых

АМАП затрымлівае і збівае некалькіх пратэстоўцаў. Мінск, 15 лістапада, ст. м. Пушкінская

15 лістапада ў Мінску прайшоў марш памяці Рамана Бандарэнкі. Сілавікі перашкодзілі ўтварыцца вялікай калоне дэманстрантаў. Людзі разбягаліся, але ўпарта вяртаюцца на маршрут да плошчы Перамен. Сілавікі прымянілі супраць дэманстрантаў спецсродкі: святлошумавыя гранаты і слезацечны газ у раёне станцыі метро «Пушкінская» і на плошчы Перамен. Некаторых затрыманых моцна білі дубінкамі на Пушкінскім праспекце, вуліцах Чарвякова і Арлоўскай. Пратэсты таксама ішлі ў Гомелі, Віцебску, Гродне, Барнавічах, Лідзе, Салігорску, Маладзечне, Жодзіне, Брэсце, Навагрудку, Докшыцах і іншых гарадах. Марш у Мінску завяршыўся разгромам плошчы Пераменаў. Сілавікі сцягнулі да яе велізарную колькасць сіл асабістага складу. Пад канец сілавікоў было ў некалькі разоў больш, чым пратэстуючых. Усё скончылася масавым затрыманнем і зачысткай мемарыяла Рамана Бандарэнкі^[116]. Было затрымана каля 1100 чалавек.

16 лістапада. Марш жалобы

16 лістапада традыцыйны марш пенсіянераў (які звычайна праходзіў пад назвай «Марш мудрасці») прайшоў пад назвай «Марш жалобы па загінулым». Пенсіянеры прайшліся па праспекце Незалежнасці ад плошчы Незалежнасці ў бок Кастрычніцкай плошчы. Пасля акцыі былі затрыманыя 2 журналісты.

20 лістапада. Пахаванне Рамана Бандарэнкі

20 лістапада 2020 года. Развітанне з Раманам Бандарэнкам

Каля царквы Уваскрасення Хрыстова на вул. Гамарніка ў Мінску раніцай сабраліся некалькі тысяч чалавек, каб развітацца з Раманам Бандарэнкам, які загінуў 12 лістапада. Некаторыя пайшлі калоннай ў бок Паўночных могілак, дзе адбылося пахаванне.

У той жа дзень падчас акцыі ў пераходзе станцыі метро «Плошча Якуба Коласа» былі затрыманы музыкі Дзяніс Варонскі і Аляксанд Шкіранда^{[117][патрэбна лепшая крыніца]}.

22 лістапада. Марш супраць фашызма

У шэрагу гарадоў Беларусі прайшлі штонядзельныя маршы, якія скончыліся разгонамі і затрыманнямі 345 чалавек^[118] у Мінску, Бараўлянах, Пінску, Брэсце, Гомелі, Наваполацку, Заслаўі, Гродне, Ляхавічах. Некалькі чалавек у Мінску забралі на машынах «хуткай дапамогі» ў бальніцу з Фрунзенскага і Савецкага РУУС Мінска.

23 лістапада

У Мінску прайшоў чарговы марш пенсіянераў, якія прайшліся па пр. Незалежнасці, вул. Чычэрына і Камуністычнай. У гэты ж дзень БДАМ узялі пад міліцэйскую ахову, зафарбавалі мурал «Плошчы Марыі Калеснікавай» на вул. Калеснікава і вызвалілі многіх з тых, хто адбываў адміністратыўнае пакаранне ў СІЗА Баранавіч і Магілёва^[119].

29 лістапада. Марш суседзяў

У нядзелю 29 лістапада чарговы марш пратэсту прайшоў як «Марш суседзяў». Удзельнікі збіраліся невялікімі групамі ў розных частках Мінска і іншых гарадоў Беларусі. Затрыманні ўдзельнікаў былі ў Мінску, Бараўлянах, Лясным, Дзяржынску, Жодзіна, Магілёве, Віцебску, Гродна і Брэсце. Паводле даных МУС, затрымалі 340 чалавек, паводле даных праваабарончага цэнтра «Вясна», затрымалі не менш 360 чалавек^[120]. У адрозненні ад некаторых іншых нядзельных маршаў, у шэрагу спальных мікрараёнаў Мінска, напр., Залатая Горка, Усход-1, пратэстуючыя выходзілі і вечарам^[121]. На скрыжаванні Астрашыцкай вуліцы і пр. Незалежнасці быў паранены рызінавай куляй адзін з удзельнікаў^[122].

30 лістапада

Чарговы Марш Мудрасці (марш пенсіянераў) у Мінску сілавікі спрабавалі раздзяліць на дзве групы ў раёне скрыжавання вуліцы Валадарскага з пр. Незалежнасці і разагнаць. На тым шэсці затрымалі 17 удзельнікаў, некаторых з якіх потым судзілі за несанкцыянаванае шэсце.

6 снежня. Марш волі

Удзельнікі нядзельнага маршу зноў спрабавалі сабрацца невялікімі групамі па мікрараёнах, у Мінску, населеных пунктах Мінскага раёна і абласных цэнтрах. Сілавікі затрымлівалі ўдзельнікаў на месцах збору ці разганялі шэсці. Паводле даных МУС, былі затрыманы 344 чалавекі^[123]. Мабільны інтэрнэт упершыню пасля выбараў працаваў, але адбываліся цяжкасці з дзейнасцю мабільнага прыкладання Telegram.

7 снежня

Чарговы марш мінскіх пенсіянераў прайшоў традыцыйна па пр. Незалежнасці; у раёне плошчы Я. Коласа некалькіх журналістаў затрымалі^[124].

12 снежня

У Мінску, Валкавыску і некаторых іншых гарадах пратэстоўцы збіраліся невялікімі групамі.

13 снежня. Марш народнага абвінавачвання

У Мінску і некаторых гарадах Беларусі другую нядзелю запар пратэстоўцы спрабавалі сабрацца мікрараёнамі. У большасці выпадкаў міліцыя адразу разганяла ўдзельнікаў і затрымала 250—300 чалавек. Упершыню са жніўня ў нядзелю не зачынялі станцыі метро і не спынялі працу мабільнага інтэрнэта і мабільных прыкладанняў^[125].

14 снежня

На плошчы Незалежнасці ў Мінску спрабавалі сабрацца ўдзельнікі марша пенсіянераў, але сілавікі затрымалі большасць удзельнікаў каля навагодняй ёлкі^[126].

19 снежня

У суботу 19 снежня былі новыя спробы сабрацца дварамі. У мінскім мікрараёне «Лябяжы» гэта прывяло да затрымання трох мужчын.

20 снежня. Марш народнага трыбунала

Гэты нядзельны марш прайшоў у фармаце дваровых прагулак, пераважна ў Мінску. Згодна даным МУС, затрымалі каля 100 чалавек. Таксама ў гэты дзень выйшла на свабоду «Міс Беларусь 2008» Вольга Хіжынкова.

21-26 снежня

У гэты дзень у Мінску і Гродна прайшоў чарговы марш пенсіянераў. Пасля гэтага да наступнай нядзелі адкрытыя маршы не праводзіліся, але ўдзельнікі пратэсту час ад часу ладзілі прагулкі і фотасэсіі невялікімі групамі.

27 снежня. Марш геліевых шарыкаў

У сувязі са зніжанай пратэстнай актыўнасцю частка ўдзельнікаў нядзельных маршаў вырашыла правесці чарговы марш у форме выпускання геліевых шарыкаў з вакон сваіх кватэр. Некаторыя жыхары Мінска і Мінскага раёна збіраліся і гулялі групамі раніцай, удзень ці вечарам. Некалькі чалавек затрымала міліцыя.

28-31 снежня

Пратэстная актыўнасць была зніжана і людзі не збіраліся на маршы, але 31 снежня некаторыя жыхары Мінска гулялі з бел-чырвона-белымі парасонамі. У 23:34 многія пратэстоўцы правялі акцыю падтрымкі палітзняволеных: крычалі з вакон сваіх дамоў «Жыве Беларусь!». Час быў адмыслова абраны па аналогіі з артыкулам 23.34 КоАП РБ, па якім былі асуджаны многія палітвязні за парушэнні пры правядзенні пікітаў і масавых мерапрыемстваў.

Пратэсты ў 2021 годзе

Студзень

Пачынаючы з 1 студзеня пратэстная актыўнасць праходзіла ў форме невялікіх флэш-мобаў з БЧБ, дваровых маршаў і вечарын. Вечарам 5 студзеня сілавікі Мінска правялі рэйд супраць удзельнікаў дваровых акцый з затрыманнямі больш за 18 чалавек, пры гэтым у Новай Баравой пад Мінскам адзін з сілавікоў стукнуў мужчыну нагой у жывот і пагражаў яму зброяй^[127][128]. За выходныя 7-10 студзеня паводле афіцыйнай інфармацыі МУС, былі затрыманы 40 чалавек^[129] у тым ліку частка ўдзельнікаў нядзельных маршаў 10 студзеня ў Мінску, Гродна і Брэсце^[130].

23 студзеня 2021 года падчас акцый пратэсту былі затрыманы 142 чалавекі ў Мінску і 10 у Брэсце^[131].

29 студзеня 2021 года Г.Казакевіч, міністр унутраных спраў выступіў з прамовай на афіцыйнай нарадзе, у якой зазначыў, што «з 9 жніўня зарэгістравана 1750 злачынстваў, звязанных з масавымі хваляваннямі, пагрозамі, насіллем, супраціўленнм праваахоўцам. З іх 667 зроблены супраць супрацоўнікаў органаў унутраных спраў. Акрамя таго… зарэгістраваны 161 факт проціпраўных пасягальнітцваў на» аб’екты беларускай чыгункі^[132]".

31 студзеня 2021 года ў цэнтры Мінска былі новыя затрыманні ў сувязі з магчымасцю правядзення палітычных шэсцяў без сімволікі. Усяго па Рэспубліцы затрымалі болей за 160 чалавек^[133].

Па даных тэлеграм-канала МУС РБ было «ўзбуджана каля 170 крымінальных спраў, з якіх больш за 100 звязаныя з публічнай абразай праваахоўцаў»^[134].

Люты

13 лютага міліцыя спыніла «БЧБ-вечарынку» на базе пад Смалявічамі, былі затрыманы 68 чалавек, з якіх 10 чалавек адпусцілі; на наступны дзень каля падстанцыі «Мінскэнерга» ля вёскі Лешна пад Маладзечнам затрымалі 19 лыжнікаў з Маладзечна, якія праводзілі акцыю з БЧБ-сімволікай^[135].

26 лютага на цягніку маладзечанскага напрамку пры выхадзе на станцыі «Мінск-Паўночны» і «Ждановічы» і паўстанак «Масюкоўшчына» затрымалі і даставілі на Акрэсціна каля 13 пенсіянераў, якія чыталі кнігі беларускіх пісьменнікаў у вагоне электрапоезда і, па версіі міліцыі, таксама агучавалі палітычныя лозунгі^[136].

27 лютага пад Маладзечнам міліцыя затрымала 25 чалавек, якія сабраліся на шашлыкі і, паводле версіі сілавікоў, спрабавалі спаліць чучала, апранутае ў колер дзяржаўнага сцяга^[137].

Сакавік

7 сакавіка прайшлі лакальныя акцыі пратэсту, і 5 чалавек былі затрыманыя каля мінскай станцыі метро «Усход».

18 сакавіка Святлана Ціханоўская аб’явіла аб правядзенні на платформе «Голас» галасавання за правядзенне перамоў паміж уладай і апазіцыяй. 19 сакавіка ў Беларусі быў абмежаваны доступ да гэтай платформы, але праз 5 дзён колькасць галасоў за перамовы склала каля 700 тысяч^[138][139].

Лакальныя акцыі праходзілі ў розныя дні месяца, але кульмінацыяй процістаяння сілавікоў і пратэстоўцаў сталі 24-27 сакавіка. 24 і 25 сакавіка акрамя лакальных шэсцяў невялікімі групамі ў гонар Дня Волі ў 23:34 у розных раёнах Мінска невядомыя запусцілі феерверкі. 25 сакавіка былі затрыманы больш за 200 чалавек^[140]. 26 сакавіка з акна 4 корпуса БДУІР на мінскай вуліцы Гікалы нехта вывесіў бела-чырвона-белы сцяг^[141]. У суботу 27 сакавіка былі анансаваныя новыя шэсці, у адказ сілавікі затрымалі 245 чалавек у Мінску і іншых гарадах Беларусі^[142].

Па даных МУС РБ 27 сакавіка было затрымана 247 чал., у т.л. галоўны рэдактар «Нашай Нівы» Ягор Марціновіч, фатографка Надзея Бужан і рэпарцёрка Кацярына Карпіцкая, рэдактары партала tut.by Ганна Калтыгіна і Галіна Уласік. У Навагрудку затрымалі каля 14-15 чал., якія прыйшлі на экскурсію ў Навагрудскі гісторыка-краязнаўчы музей.

Красавік

7 красавіка за ўдзел у жаночай прагулцы з БЧБ-парасонамі затрымалі дзяўчыну, якой далі адміністратыўны арышт, пакаралі таксама членаў яе сям’і, якія не прымалі ўдзелу ў акцыі^[143].

26 красавіка на Чарнобыльскі шлях жаночая пратэстная прагулка прайшла ў чорным адзенні^[144]. У гэты дзень удзельнікі пратэсту планавалі паставіць лампадкі на вуліцах і каля храмаў, і з гэтай нагоды міліцыя затрымлівала некалькіх чалавек, у якіх знаходзілі лампадкі^[145].

Май

На працягу месяца ў розныя дні праходзілі лакальныя шэсці ў Мінску.

У ноч на 8 мая невядомыя аднавілі мурал «Дыджэяў перамен» на плошчы перамен^[146].

12 мая група жанчын у белым прайшлася каля Камароўскага рынка з нагоды 9 месяцаў пачатку мірных жаночых пратэстаў 12 жніўня 2020 г^[147].

14 мая ў Палацы правасуддзя ў Мінску пачалося слуханне «справы студэнтаў», затрыманых 12 лістапада 2020 года. Тыя, хто не здолеў патрапіць на слуханне, знаходзіліся ў двары, прадстаўнікі міліцыі патрабавалі, каб яны разыйшліся і затрымалі некаторых прысутных, у тым ліку палітыка А. Лябедзьку і журналіста TUT.BY Любоў Каспяровіч^[148], якая пазней атрымала 15 сутак за ўдзел у несанкцыянаваным мерапрыемстве.

23 мая самалёт рэйса «Афіны-Вільнюс» быў разгорнуты ў небе каля Ліды і пасаджаны ў аэрапорце Мінска пасля чаго там быў затрыманы Раман Пратасевіч і яго дзяўчына, студэнтка ЕГУ Сафія Сапега^[149]. Па версіі беларускіх улад затрыманне Пратасевіча было выпадковым, а самалёт сеў у Мінску па прычыне магчымасці знаходжання ў ім бомбы, закладзенай тэрарыстамі, але ў адказ многія авіякампаніі свету спынілі рэйсы ў Беларусь і транзітныя палёты праз яе, а ўрады розных краін Еўропы забаранілі «Белавія» палёты на сваю тэрыторыю і праз яе.

26 мая ў Бярозаўцы быў пахаваны Вітольд Ашурак, які 21 мая 2021 г. памёр пры невысветленых абставінах у шклоўскай калоніі № 17^[150].

У ноч на 26 мая каля дома 16 на вуліцы Кірылы Тураўскага было знойдзена цела 18-гадовага Дзмітрыя Стахоўскага, які знаходзіўся пад следствам як адзін з тых, хто будаваў барыкады каля ўніверсама «Рыга», перад гэтым ён пакінуў УКантакце пост з прадсмяротным паведамленнем, у якім абвінавачваў Следчы камітэт Рэспублікі Беларусь у аказанні на яго ціску. На месцы яго гібелі ўзнік стыхійны мемарыял, які быў ліквідаваны 28 мая гарадскімі службамі пры ўдзеле сілавікоў^[151]. Людзі працягвалі прыносіць кветкі да гэтага дома.

Чэрвень

14 чэрвеня ў Мінску ўпершыню пасля некалькіх месяцаў перапынку прайшоў марш пенсіянераў у падтрымку палітзняволеных^[152]

У гэтым месяцы элементы палітычнага пратэсту назіраліся на футбольных матчах^[153][154].

17 чэрвеня падчас канцэрта на Мінск-Арэне адзін з прысутных разгарнуў дзяржаўны сцяг, што выклікала абурэнне некаторых іншых прыстуных. У выніку славеснага канфлікта адзін з прысутных быў выведзены з Арэны АМАПам^[155].

Ліпень і жнівень

У ліпені і жніўні было заўважана па адной акцыі шэсця жанчын ў Мінску. У акцыях прынялі удзел некалькі адмыслова апранутых жанчын з парасонамі белага і чырвонага колеру.

9 жніўня ў 23:34 у некаторых раёнах Мінска былі запушчаны фейерверкі з нагоды гадавіны пратэстаў пасля выбараў^[156].

Верасень

1 верасня кіберпартызаны перадалі ТГ-каналам стачкамаў некалькіх вну асабістыя даныя пэўных супрацоўнікаў БДУІР і БНТУ для публікацыі, што і было зроблена.

9 верасня ў мінскім жылым раёне Кунцаўшчына прайшоў дваравы марш, на якім былі затрыманы некалькі чалавек, атрымаўшых за гэта адміністратыўнае пакаранне^[157].

Пацярпелыя

Асноўны артыкул: Спіс загінулых падчас акцый пратэсту ў Беларусі (2020)

Забітыя

10 жніўня каля станцыі метро «Пушкінская» быў забіты адзін з удзельнікаў мітынга Аляксандр Тарайкоўскі. Паводле звестак МУС, пратэстуючы паспрабаваў кінуць выбуховае прыстасаванне ва ўрадавыя войскі, і яно выбухнула ў яго ў руках^[158]. Аднак былі выказаныя некаторыя сумневы ў абставінах смерці 34-гадовага мужчыны. 15 жніўня было апублікавана відэа, на якім бачна, што пратэстуючы з пустымі рукамі застрэлены супрацоўнікамі правапарадку^[159]. У той жа дзень агенцтва Associated Press апублікаваў адзіны кадр з відэароліка, знятага 10 жніўня. На ім выява мужчыны ў белай кашулі, падобны на Тарайкоўскага, які хістаецца, з вялікай чырвонай плямай на грудзях (меркавана крывёй)^[160]. Ніякіх далейшых каментароў з боку МУС не было, аднак, па даных Следчага камітэта Беларусі, па стане на 15 жніўня 2020 года абставіны смерці Тарайкоўскага расследаваліся^[161]. 15 жніўня тысячы людзей сабраліся на пахаванні Тарайкоўскага у Мінску.

12 жніўня ў Гомелі памёр 25-гадовы Аляксандр Віхор. Лічыцца, што ў яго была сардэчная хвароба. Віхор быў затрыманы ў дзень выбараў 9 жніўня, калі ён ішоў на спатканне да дзяўчыны. Яго кінулі ў аўтазак, але ён паспеў даслаць СМС родным. Пасля збіцця ў аўтазаку яму стала блага. Як расказаў сведка^[162]:

Ён быў у страшным стрэсе, пацеў, хваляваўся, прасіў праз увесь час медыцынскай дапамогі, на яго ніхто не звяртаў увагі. Калі нас везлі з суда ў СІЗА, яму было вельмі блага, ён зноў прасіў дапамогі, клікаў маму, тату. Тады міліцыянеры, ці хто яны, канвой ці наглядчыкі, пырснулі яму пярцовым газам. Нас вывелі, ён застаўся ў аўтазаку адзін. Я толькі чуў, як яны спыталіся: «А з гэтым што рабіць?», і ім адказалі: «Хай здыхае»

Пазней хлопца палічылі за вар’ята і адвезлі ў псіхіятрычную бальніцу. Адтуль яго ў стане клінічнай смерці даставілі ў шпіталь, але было запозна — ён памер. 13 жніўня, з слоў сястры памерлага Вольгі, следчы паведаміў сям’і, што Аляксандр памёр ад перадазавання. Сваякі не пагадзіліся з такою заявай, бо Аляксандр нават не курыў. У заключэнні аб смерці, якое аддалі 15 жніўня, напісана «прычына смерці высвятляецца»^[163][164].

44-гадовы Генадзь Шутаў памёр 19 жніўня ў ваенным шпіталі ў Мінску^[165]. Ён быў адным з тых, па якім 11 жніўня ў Брэсце адкрылі агонь сілавікі^[166][167]. Кулявая рана ў галаву непапраўна пашкодзіла мозг^[165].

12 лістапада 2020 года 31-гадовы Раман Бандарэнка памёр у Мінску ў бальніцы пасля жорсткага збіцця сілавікамі ў цывільным напярэдадні на Двору Пераменаў, але Міністэрства ўнутраных спраў Беларусі заявіла, што Бандарэнка загінуў не ад рук яго супрацоўнікаў, а ў выніку бойкі^[168].

Пры гэтым улады і кіраўніцтва МУС Беларусі ні разу не прызналі, што людзі загінулі ад рук супрацоўнікаў сілавых структураў рэжыму Лукашэнкі^[169].

Затрыманыя

Праваабарончы цэнтр «Вясна» з дапамогай актывістаў Валанцёрскай службы з 9 жніўня 2020 года збіраў даныя пра колькасць затрыманняў на мірных акцыях пратэстаў. У выніку структуравання, падліку і аналізу даных валанцёры «Вясны» атрымалі наступныя звесткі пра адміністрацыйны пераслед за перыяд з 9 жніўня па 31 снежня прошлага года. Агульная колькасць затрыманняў, якія адбыліся, склала не менш 26577, пры гэтым колькасць затрыманых грамадзянаў — 25326 чалавек. Гэта азначае, што больш за 1000 чалавек былі затрыманыя міліцыяй два і больш разоў. Судамі краіны ў дачыненні да затрыманых было агулам вынесена не менш як 6886 пастаноў аб арыштах і 3889 пастаноў аб штрафах. Агульная колькасць сутак, якія адбывалі мірныя дэманстранты, за амаль пяць месяцаў склала 83006, а базавых велічынь штрафаў — 66663, што ў грашовым эквіваленце склала амаль 1,8 млн рублёў. Найчасцей выносіліся рашэнне аб пакаранні 15 суткамі арышту. Пры затрыманнях былі збітыя і моцна збітыя не менш як 381 чалавек, шпіталізацыя спатрэбілася ў 482 выпадках, не менш за 10 чалавек атрымалі агнястрэльныя раненні^[170].

Выкарыстанне псіхіятрыі

Упершыню практыка барацьбы ўлады з пратэстуючымі выкарыстоўваючы псіхіятрыю была выкарыстаная 15 кастрычніка, калі шахцёраў «Беларуськалія», якія адмаўляліся падымацца на паверхню да выканання іх патрабаванняў, дастаўляліся медыкамі пасля ўзняцця ў псіханеўралагічны дыспансер, дзе іх аглядалі і адпускалі^[171].

Рабочы прадпрыемства «Атлант» Віктар Манкевіч, які днём 28 кастрычніка ўздымаўся на трубу на тэрыторыі завода з бел-чырвона-белым сцягам і запісаў зварот да А. Лукашэнка, каб той сышоў, патрапіў у РНПЦ псіхічнага здароўя^[172].

Пераслед па прычынах, звязаных з рэлігіяй

Падчас выбарчай кампаніі і цягам пратэстаў у 2020 годзе шэраг супрацоўнікаў рэлігійных арганізацый былі звольнены або былі вымушаны пакінуць працу з-за сваіх палітычных перакананняў.^[173] Шэраг пастараў і святароў былі затрыманы, прысуджаны да арыштаў ці штрафаў,^[174][175] атрымалі афіцыйныя папярэджанні^[176][177] і былі пазбаўлены рэгістрацыі на права пастырскай дзейнасці ў Беларусі^[175] за ўдзел у пратэстах,^[178] іх публічную падтрымку^[179] або знаходжанне^[180] недалёка ад месцаў пратэстаў. Праваслаўны святар Уладзімір Драбышэўскі з сям’ёй,^[175] сям’я стараабрадцаў Германа і Наталлі Сняжковых^[181] і рыма-каталіцкі святар-сэрцанін Дзмітры Прыступа^[182] мусілі пакінуць Беларусь з-за пераследу. Змест відэа-блога ксёндза Вячаслава Барка накіроўваўся Следчым камітэтам на экспертызу на прадмет наяўнасці прыкмет экстрэмізму.^[183] Беларуская Праваслаўная Царква^[175] і дзве грэка-каталіцкія парафіі^[175][184] атрымалі афіцыйныя папярэджанні аб парушэнні заканадаўства, якія, пры паўторных парушэннях, маглі быць выкарыстаны дзяржаўнымі органамі для ліквідавання гэтых рэлігійных арганізацый. Кіраўнік Беларускай Праваслаўнай Царквы мітрапаліт Павел (Панамароў) сышоў з пасады Патрыяршага экзарха ўсёй Беларусі, пра што ён заўважыў, што змена экзарха была прадыктавана палітычнай сітуацыяй.^[175] Рыма-каталіцкаму арцыбіскупу Тадэвушу Кандрусевічу было адмоўлена ў вяртанні ў краіну і ён чатыры месяцы пражыў у выгнанні.^[185][186] Трансляцыя нядзельнай рыма-каталіцкай імшы была скасавана Беларускім радыё.^[187] Шматлікія затрыманні і арышты адбыліся таксама ў дачыненні да свецкіх вернікаў.^[175] Да некаторых прымяняліся катаванні.^[188][189] Права арыштаваных вернікаў мець прадметы культу і карыстацца рэлігійнай літаратурай ва ўстановах папярэдняга затрымання і адбывання пакарання неаднаразова парушаліся.^[190][191]

22 жніўня 2020 г. Аляксандр Лукашэнка заклікаў рэлігійныя супольнасці не падтрымліваць пратэсты, прысароміў іх за іх пазіцыю і папярэдзіў, што «дзяржава не будзе глядзець на гэта з абыякавасцю».^[192]

Сілавы супраціў і помста падчас пратэстаў

Пратэсты 2020-2021 гадоў былі пераважна мірнага характар, але былі зафіксаваны шэраг актаў ванадалізму, пераважна ў формах надпісаў на сценах і дарогах і знішчэння дзяржаўнага сцяга РБ. Таксама былі зафіксаваны некалькі нападаў на аддзяленні міліцыі, асабісты транспарт і жыллё супрацоўнікаў МУС і спробы спыніць чыгуначны транспарт. У адрозненне ад папярэдняй судовай практыкі, у 2020-2021 гадах прыгаворам за "вандалізм" ці "знішчэнне дзяржаўнай сімволікі" замест штрафа нярэдка давалі пазбаўленне ці абмежаванне свабоды.

3 верасня 2020 года дзяржаўныя сцягі былі знішчаны побач з будынкамі пракуратуры і СК г. Івацэвічы, 4 верасня — ў Брэсце, 6 верасня ў Жабінцы; 10 верасня ў Мінску, на вул. Галадзеда; 15 верасня ў Жлобіне, 16 верасня — ў Брэсце і Слоніме; 23 верасня ў Брэсце; 5 кастрычніка ў Мінску; 16 кастрычніка ў Асіповічах; 27 кастрычніка ў Жыткавічах; 1 лістапада ў Гомелі 7 і 10 лістапада ў Мінску; 13 лістапада ў пасёлку Антопаль (Драгічынскі раён)^[193]. Змена дзяржаўнага сцяга на БЧБ таксама адбылася ў ноч на 15 жніўня ў вёсцы Падгор’е (Магілёўскі раён), 18 кастрычніка ў Смаргоні.

У 2021 годзе МУС зарэгістравала яшчэ некалькі выпадкаў знішчэння дзяржаўнага сцяга Беларусі, у тым ліку 12 красавіка ў Бабруйску і 4 мая ў Кобрынскім раёне^[194]

9 верасня была затрымана Марыя Бабовіч, а 10 верасня — Дзяніс Гараханаў за спробу аднавіць народны мемарыял Тарайкоўскаму і надпіс «не забудзем»; 20 верасня мужчына ў Жлобіне пакінуў фарбай пагрозы на пешаходным пераходзе ў адрас міліцыі і ўлады, 7 кастрычніка ў Мінску 20-гадовая дзяўчына намалявала бела-чырвона-белы сцяг на дзвярах і сценах, за што пазней была асуджана на тры месяцы пазбаўлення волі^[193].

У ноч на 11 жніўня^[калі?] на вуліцы Прытыцкага ў Мінску вадзіцель BMW накіраваў сваю машыну на супрацоўнікаў міліцыі, 5 з якіх пацярпелі; пазней ён быў знойдзены і асуджаны.^{[крыніца?]}

18 верасня 2020 года супрацоўнік газеты «СБ-Беларусь сегодня» Раман Рудзь заявіў, што вечарам 14 верасня невядомыя ўдзельніку пратэсту падпалілі яго аўтамабіль^[195]. Пра далейшае развіццё справы не вядома.

Увосень 2020 года пэўнае распаўсюджанне атрымалі напады на транспарт, жыллё і службовыя будынкі супрацоўнікаў МУС.^{[крыніца?]}

2 кастрычніка была падпалена машына супрацоўніка міліцыі ў Ваўкавыску.^{[крыніца?]}

7 кастрычніка дзверы пракуратуры Жодзіна былі пашкоджаны агнём, пазней быў затрыманы мужчына, які прызнаў што зрабіў гэты ўчынак пад уплывам пратэстных Telegram-аналаў^[196].

У ноч на 11 кастрычніка ў вёсцы Гарадзілава (Маладзечанскі раён) быў падпалены дом, у якім правёў дзяцінства камандзір мінскага АМАПу Дзмітрый Балаба.

22 кастрычніка каля будынка пракуратуры ў Салігорску былі падпалены некалькі аўтамабіляў^[197].

МУС РБ заявіла, што падчас шэсця 25 кастрычніка пацярпелі 2 супрацоўнікі міліцыі, РУУС Цэнтральнага раёна Мінска закідалі камянямі і пашкодзілітам вокны і службовы транспарт^[198].

28 кастрычніка ў будынку ДАІ Мозыра невядомы разбіў акно і кінуў ў памяшканне «кактэйль Молатава», у выніку чаго адзін з пакояў быў пашкоджаны агнём. У гэты ж дзень каля граніцы з Украінай былі затрыманыя 4 чалавекі, якіх абвінівацілі ў падпале машын у Салігорску і будынка ДАІ ў Мазыры; у СМІ гэта група стала вядома як «група Аліневіча^[199]».

20 лістапада невядомыя падпалілі машыну супрацоўніка міліцыі ў Гродна.

8 снежня па тэлеканала АНТ перадалі аб затрыманні 8 чалавек з групы Мікалая Аўтуховіча, якіх абвінівацілі знішчэнні машын ў Ваўкавыску 2 кастрычніка і 20 лістапада ў Гродна ^[200]. Пазней былі затрыманыя і ўнесеныя ў спіс тэрарыстаў 11 чалавек па справе «групы Аўтуховіча^[199]».

У ноч на 26 сакавіка 2021 г. ў Пячах быў затрыманы жыхар Пінскага раёна, які, паводле версіі следства заклаў выбуховае рэчыва ў сметніцу ў Мінску на вул. Убарэвіча і планаваў зрабіць тое ж самае на тэрыторыі АВЦ-72, таксама прадстаўнікі сілавых ведамстваў заявілі аб тым, што за дзеяннямі затрыманага стаяла ініцыятыва BYPOL^[201].

Яшчэ адной папулярнай палітычнай акцыяй было накладанне дроту на чыгуначныя рэйкі для спынення руху чыгункі. Асабліва акітыўна гэтыя дзеянні адбываліся пасля аб’яўлення Святланай Ціханоўскай пачатку нацыянальнай забастоўкі 26 кастрычніка. Паводле даных прэс-сакратара МУС, апублікаваных 16 сакавіка, з авчатку 2020 года было выяўлена больш за 160 фактаў накладання дроту на рэйкі і 29 падазраваных ў гэтых злачынствах^[202].

Акрамя актаў хуліганства, вандалізма і насілля супраць сілавікоў, прадстаўнікоў улады і праўладных СМІ, у Беларусі ў азначаны перыяд былі заўважаны выпадкі насілля і вандалізму супраць прыхільнікаў пратэсту. 12 жніўня ў Салігорску Леанід Штайда падчас сваркі забіў аднаго з удзельнікаў пратэсту.

Па матывах нянавісці да ўздельнікаў пратэсту былі забітыя Г.Кісель у Салігорску 12 жніўня і Р.Бандарэнка 12 лістапада ў Мінску. У Брэсце 5 студзеня 2021 г. п’яны пацыент стукнуў доктара хуткай дапамогі, паколькі падазраваў апошняга ў несімпатыях да Лукашэнкі; супраць хулігана ўзбудзлілі крымінальную справу^[203].

У канцы 2020 года ў розных гарадах Беларусі былі зафіксаваны выпадкі, калі невядомыя разбівалі вокны прыватных кватэр ці дамоў, за якімі была размешчана пратэстная сімволіка^{[204][205][206][207]}.

Рэакцыя

Упраўленне вярхоўнага камісара ААН па правах чалавека выказала заклапочанасць сітуацыяй вакол пратэстаў у Беларусі і заклікала ўлады забяспечыць поўнае выкананне правоў на свабоду слова і мірных сходаў^[208].

Каля пасольстваў Рэспублікі Беларусь былі праведзеныя акцыі з патрабаваннем вызваліць затрыманых. Такія акцыі ў падтрымку зняволеных і права беларусаў на сумленныя выбары прайшлі ў больш чым дваццаці краінах і ў больш чым трыццаці гарадах свету^{[209][210][211]}.

Ксёндз-канонік Уладзіслаў Завальнюк побач з Чырвоным Касцёлам падчас пратэстаў (14 жніўня 2020 года).

Рымска-каталіцкі арцыбіскуп, мітрапаліт Мінска-Магілёўскі Тадэвуш Кандрусевіч заклікаў да спынення гвалту і правядзення экстраннага круглага стала^[212]. 12 жніўня 2020 года віцебскі біскуп Алег Буткевіч выступіў са зваротам, дзе сярод іншага заявіў^[213]:

Пабудаваныя на крыві сістэмы ў гісторыі ніколі не былі трывалымі, а Справядлівасць заўсёды вяртала здзейсненае тым, хто пераступаў усялякія людскія (не кажучы ўжо пра Божыя) нормы.

14 жніўня Прэзідэнт Малдовы І. Дадон назваў падзеі, якія адбываюцца ў Беларусі, унутранай справай беларусаў^[214]. У сваю чаргу, прэм’ер-міністр Чэхіі А. Бабіш заклікаў да паўторных прэзідэнцкіх выбараў з прысутнасцю міжнародных назіральнікаў^[215].

14 жніўня адбылася відэаканферэнцыя міністраў замежных спраў Еўрапейскага саюза, на якой абмяркоўвалася сітуацыя ў Беларусі. Было вырашана лічыць вынікі выбараў сфальсіфікаванымі і таму не прызнаваць іх у тым выглядзе, у якім яны былі прадстаўлены Цэнтральнай выбарчай камісіяй Беларусі. Таксама міністры заклікалі пакараць асоб, адказных за гвалт, рэпрэсіі і фальсіфікацыю вынікаў выбараў^[216].

23 верасня Дзярждэп ЗША выпусціў заяву для амерыканскіх грамадзян, якія знаходзяцца ў краіне, у якой рэкамендаваў адмовіцца ад наведвання месцаў масавага скаплення людзей, бо мірныя пратэсцы могуць перарасці ў беспарадкі^[217].

2 кастрычніка Еўрапейскі саюз увёў санкцыі ў дачыненні да 40 афіцыйных асоб Беларусі, адказных за фальсіфікацыю выбараў і парушэнне правоў чалавека. У спіс увайшлі кіраўнік МУС Беларусі Юрый Караеў, камандзір АМАПа Дзмітрый Балаба, намеснік камандуючага Унутранымі войскамі МУС Беларусі Хазалбек Атабекаў — як адказныя за кампанію рэпрэсій і запалохвання, якую праводзілі сілы МУС пасля прэзідэнцкіх выбараў 2020 года, у прыватнасці, за адвольныя арышты і жорсткае абыходжанне, у тым ліку за катаванні, мірных дэманстрантаў, а таксама за запалохванне і гвалт супраць журналістаў^[218].

22 кастрычніка Еўрапейскі парламент узнагародзіў беларускую апазіцыю, прадстаўленую Каардынацыйный радай, прэміяй Сахарава^[219][220].

У сумеснай заяве ЗША і яшчэ больш за пяцідзесяці краінаў і ЕС аб сітуацыі з правамі чалавека ў Беларусі ад 26 кастрычніка 2020 года былі асуджаны масавыя парушэнні правоў чалавека, якія мелі месца ў сувязі з прэзідэнцкімі выбарамі, якія «не былі ні свабоднымі, ні справядлівымі»^[221][222].

17 снежня 2020 года Савет Еўрапейскага саюза ўвёў трэці пакет санкцый адносна Беларусі, у які трапілі 7 юрыдычных асоб (Белтэхэкспарт, Дана Холдынгз, Кіраўніцтва справамі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, Synesis Group, Агат — электрамеханічны завод, 140-ы рамонтны завод, Мінскі завод колавых цягачоў) і 29 фізічных асоб (Анатоль Сівак, Іван Эйсмант, Уладзімір Каранік, Наталля Качанава, Павел Лёгкі, Ігар Луцкі, Андрэй Швед, Генадзь Богдан, Аляксандр Турчын, Аляксандр Шакуцін, Мікалай Варабей і іншыя)^[223][224].

Меркаванне дзеячаў культуры, навукі і спорту

11 жніўня папулярны выканаўца Макс Корж апублікаваў у сваім інстаграме заклік да ўдзельнікаў пратэстаў. Спявак прапанаваў спыніць сутычкі з праваахоўнікамі; на яго думку, гэткія пратэсты маглі прывесці да новых чалавечых ахвяр^[225].

15 жніўня форвард ФК ЦСКА Ілья Шкурын напісаў на сваёй старонцы ў Instagram, што адмаўляецца выступаць за зборную Беларусі «да таго часу, пакуль дзейнічае рэжым Лукашэнкі»^[226].

19 жніўня мастацкі кіраўнік Маладзёжнага тэатра эстрады, рэжысёр парадаў на 3 ліпеня, адкрыцця Чэмпіяната свету па хакеі ў Мінску Вячаслаў Панін вярнуў званне «Заслужаны дзеяч мастацтваў Рэспублікі Беларусь», медаль Францыска Скарыны і іншыя ўзнагароды ў знак пратэсту^[227]. У гэты ж дзень гурт «Стары Ольса» вярнуў Міністэрству культуры ўзнагароду Нацыянальнай музычнай прэміі^[228].

Фэйкавыя паведамленні

Гэты ж канал^{[удакладніць]} выпусціў заяву аб гібелі дэманстранта Яўгена Заічкіна ў першую ноч пасля выбараў. Аднак мужчына аказаўся жывым^[229].

Раней у СМІ з’явілася інфармацыя, што самалёт прэзідэнта Беларусі выляцеў з Мінска ў Турцыю. Выказваліся здагадкі, што ў самалёце можа знаходзіцца сям’я Лукашэнкі альбо сам Аляксандр Лукашэнка^[230].

Каналам Медуза са спасылкай на тэлеграм-канал NEXTA апублікаваў відэаролік, дзе выкідае сваю форму нібыта беларускі спецназавец Арцём Беліновіч, аднак ім выявіўся рускі трэнер у Берліне (пра іншага згаданага байца Яўгена Навіцкага з Лагойска абвяржэнне інфармацыі не паступала)^[231].

Тэлекампанія «АНТ» паведамляла, што за гандлёвым цэнтрам «Рыга» быў знойдзены мікрааўтобус з расійскімі нумарамі, які быў цалкам загружаны амуніцыяй і іншымі прадметамі нібыта для арганізацыі вулічных беспарадкаў. Пазней газета «Наша Ніва», спасылаючыся на Бі-Бі-Сі, высветліла, што мікрааўтобус, які паўгода стаяў на гэтым месцы, належыць кінапрадзюсеру з Масквы, які здымаў у Мінску серыял^[232].

Тэлеканал «Беларусь 1» паведамляў аб магчымым подкупе ўдзельнікаў акцый: адзін з падазраваных нібыта быў затрыманы з буйной сумай грошай. У гэты ж дзень недзяржаўныя СМІ апублікавалі выкрыццё: Міхаіл Сімакоў як індывідуальны прадпрымальнік займаўся камісійным продажам аўто, а напярэдадні ён прадаў Opel Zafira і атрымаў 10,5 тыс. долараў ЗША, з якімі яго і затрымалі. 14 жніўня Міхаіла выпусцілі з ізалятара^[233].

Зноскі

1. Hundreds arrested in Belarus 'Freedom Day' protest (нявызн.). Associated Press (25 сакавіка 2021). Праверана 25 May 2021.
2. Hundreds arrested in Belarus 'Freedom Day' protest (нявызн.). Associated Press (25 сакавіка 2021). Праверана 25 мая 2021.
3. Global Protest Tracker, Carnegie Endowment for International Peace (сайт правераны 21 кастрычніка 2021)
4. Why wearing the wrong socks is risky in Belarus, BBC News (6 мая 2021)
5. Лукашенко заявил об использовании ССО для наведения порядка в стране (руск.). Sputnik Беларусь. Праверана 10 лістапада 2020.
6. В разгоне протестов принимают участие офицеры спецназа Минобороны в штатском? (руск.). Наша Ніва. Праверана 10 лістапада 2020.
7. На улицах Минска появились внедорожники, которые есть только у Сил спецопераций. Разобрались в вопросе (руск.)(недаступная спасылка). 21.by. Архівавана з першакрыніцы 3 сакавіка 2021. Праверана 10 лістапада 2020.
8. Ад вусных патрабаванняў да фізічнай сілы: што могуць “добраахвотныя дружыны” // Еўрарадыё, 19 кастрычніка 2020.
9. Милиция объявила о формировании народных дружин. Может ли дружинник применить к вам силу? // Onliner, 19 октября 2020.
10. Людмила Гладкая. Репортаж с улиц. Невероятная наглость протестующих уже достала горожан (нявызн.). «СБ. Беларусь сегодня» (20 кастрычніка 2020). Архівавана з першакрыніцы 28 студзеня 2021. Праверана 12 лістапада 2020.
11. nn.by
12. Протести у Білорусі: правоохоронці застосували силу проти демонстрантів — dw.com, 09.08.2020 (укр.)
13. Водомёты, дубинки, резиновые пули: как в ночь после выборов 9 августа силовики разгоняли протестующих в Минске(недаступная спасылка) // Комсомольская правда, 10.08.2020
14. https://naviny.by/article/20200817/1597663611-skolko-chelovek-pogiblo-pri-razgonah-ulichnyh-akciy Архівавана 19 жніўня 2020.
15. Shotter, James. Violent crackdown fails to silence Belarus protesters (англ.). Financial Times (2 снежня 2020). — «But backing from Russian counterpart Vladimir Putin at the peak of the protests helped Mr Lukashenko cling on and, after a brief lull, the security forces have embarked on an aggressive campaign to intimidate his opponents.»  Архівавана з першакрыніцы 2 снежня 2020. Праверана 5 снежня 2020.
16. Марчук, Виктор (2020-12-11). "Белорусы не хотят рушить «берлинскую» стену". Брестская газета(руск.) (50 (939)): 17. Очередное подтверждение их схожести мир получил после того, как Путин поздравил Лукашенко с «победой» и взялся помогать ему бороться с протестами и поддержал финансово.{{cite journal}}: Папярэджанні CS1: date і year (спасылка)
17. Олександровська, Богдана. Чому в Білорусі досі немає кримінальних справ про катування протестувальників (укр.). Deutsche Welle (24 студзеня 2021). Архівавана з першакрыніцы 25 лютага 2021. Праверана 20 красавіка 2021.
18. Пульша, Сяргей (2021-04-16). "Дзесяць гадоў прайшло, а пытанні застаюцца". Новы Час (15 (723)): 4. Андрэй Швед – той самы, які 9 верасня 2020-га быў прызначаны генеральным пракурорам Беларусі, і пры якім не заведзена ніводнай крымінальнай справы на бязмежжа сіловікоў пасля выбарчай кампаніі.
19. Brunner, Simone. Weißrussland - Kafka in Minsk: Lukaschenkos Säuberungen (ням.). Wiener Zeitung  (польск.) (15 красавіка 2021). — «Der Fall Kardsjukou steht stellvertretend für viele andere Fälle - und die eklatante Schieflage bei den Prozessen, die derzeit laufen: Hunderte Menschen wurden wegen Widerstand gegen die Staatsgewalt verurteilt, so etwa die schweizerisch-weißrussische Doppelstaatsbürgerin Natallia Hersche, die einem Polizisten die Sturmhaube vom Gesicht riss und dafür zweieinhalb Jahre ins Gefängnis muss. Zugleich wurde aber kein einziger Fall von Polizeigewalt untersucht, allen Berichten von Gewaltexzessen, Folterungen und sogar Toten zum Trotz. Lukaschenko hält seine schützende Hand über die "silowiki", den mächtigen Sicherheitsapparat aus Polizei, Militär und Geheimdienst. Die Schauprozesse erfüllen zwei Funktionen: die belarussische Protestbewegung einzuschüchtern, wegzusperren oder außer Landes zu jagen und zugleich den "silowiki" zu signalisieren, dass das Regime zu ihnen hält, komme, was wolle. Ein blutiger Poker, der Lukaschenko bis heute an der Macht hält.»  Архівавана з першакрыніцы 8 мая 2021. Праверана 8 мая 2021.
20. naviny.media Архівавана 12 студзеня 2021.
21. zviazda.by
22. eeas.europa.eu
23. nashaniva.by
24. nashaniva.by
25. Ва ўпраўленнях уласнай бяспекі шок: супрацоўнікі міліцыі, СК, КДБ выступаюць праз сацсеткі супраць Лукашэнкі
26. Караеў: незаконныя вулічныя акцыі добра арганізаваныя, імі кіруюць праз Telegram-каналы і стрым Радыё Свабода
27. nashaniva.by
28. svaboda.org
29. nashaniva.by
30. nashaniva.by
31. nashaniva.by
32. news.tut.by Архівавана 14 жніўня 2020.
33. news.tut.by Архівавана 31 ліпеня 2020.
34. news.tut.by Архівавана 27 ліпеня 2020.
35. ohchr.org
36. https://news.tut.by/society/695781.html Архівавана 7 жніўня 2020.
37. https://nn.by/?c=ar&i=256749
38. bizlida.by Архівавана 27 верасня 2020.
39. Інфармацыя з тэлеграм-канала pressmvd
40. 9 и 10 августа: противостояние в Пинске Архівавана 23 кастрычніка 2021. // Першы рэгіён
41. Пасля пратэстаў 9 жніўня ў Беларусі застаюцца пад вартай 17 журналістаў. Спіс
42. «Ён мусіў жыць». Аляксандра Тарайкоўскага, які загінуў на Пушкінскай падчас разгону, сям’я шукала двое сутак
43. https://www.youtube.com/watch?time_continue=34&v=nTjwhZSYIpQ
44. Массовые акции в городах Беларуси: люди строили баррикады, силовики использовали спецсредства, есть погибший. Онлайн Архівавана 12 жніўня 2020. // TUT.BY
45. Станислав Коршунов. Стоматолог в Бресте с балкона попросила силовиков не бить девушку — и получила пулю в живот Архівавана 29 жніўня 2020. // TUT.BY
46. Максимова, Маргарита. Хроника событий в Витебске вечером 9 августа (руск.). Витебский курьер (10 жніўня 2020). Праверана 11 жніўня 2020.
47. У другую ноч пратэстаў у Віцебску затрымалі больш за сотню чалавек, — праваабаронцы  (бел.). Радыё Свабода (11 жніўня 2020). Праверана 17.09.2023.
48. На месцы сьмерці пратэстоўца ў Менску разганялі людзей, якія прыйшлі ўскласьці кветкі  (бел.). Радыё Свабода (11 жніўня 2020). Праверана 17.09.2023.
49. У знак пратэсту супраць міліцэйскага гвалту мужчына выйшаў на рэйкі мэтро ў Менску. ВІДЭА  (бел.). Радыё Свабода (11 жніўня 2020). Праверана 17.09.2023.
50. На плошчы Незалежнасці прайшоў шматтысячны мітынг за адстаўку Лукашэнкі ФОТЫ (нявызн.). Наша Ніва (14 жніўня 2020). Праверана 15 жніўня 2020.
51. Тело застреленного на протестах Геннадия Шутова из Бреста отдали родным. Что в справке о смерти? Архівавана 25 жніўня 2020. // TUT.BY
52. «У выніку ястраціла цяжарнасць», Народная Воля 25.09.2020, перадрукавана: «Адзінае, аб чым я папрасіла, каб мяне больш не білі… У выніку я страціла цяжарнасць» // Новы час
53. news.tut.by Архівавана 12 лістапада 2020.
54. Доступ в интернет в Минске возобновился | Новости Беларуси | euroradio.fm (руск.). euroradio.fm. Праверана 17 верасня 2023.
55. Без фейерверков и салютов: в Беларуси запретили продавать пиротехнику (руск.)  (нявызн.) ?. Новости — Новости и события Гродно. Вечерний Гродно (12 жніўня 2020). Праверана 17 верасня 2023.
56. МВД: В Минске задержали координаторов массовых беспорядков (руск.)  (нявызн.) ?. media-polesye.by. Праверана 17 верасня 2023.
57. В Бресте в автомобилях обнаружили дымовые шашки (руск.). Известия (12 жніўня 2020). Праверана 17.09.2023.
58. Мелкозеров, Александр Чернухо, Андрей Рудь, Никита. Вечер в Беларуси: жесткое задержание на Октябрьской, цепи солидарности, медики против насилия - Лайфстайл Onlíner (руск.). Onlíner (12 жніўня 2020). Праверана 17 верасня 2023.
59. Жыхару Ліды далі тры гады «хіміі» за гвалт над міліцыянерам  (бел.). Наша Ніва. Праверана 17 верасня 2023.
60. news.tut.by Архівавана 13 лістапада 2020.
61. Сторож КГБ, убивший из-за спора о политике шахтера-«змагара», получил 10 лет колонии Архівавана 31 сакавіка 2022. // Мail.ru
62. В Минске уже с раннего утра — цепи солидарности Архівавана 22 жніўня 2020.
63. "В Минске с утра начались акции солидарности. ОНЛАЙН". Белсат TV. 2020-08-13.
64. "С утра в Беларуси люди становятся в цепочки солидарности, свой протест возобновили медики". канал: Настоящее время. 2020-08-13.
65. Автопротест. Водители начали замедлять движение на улицах столицы, но пробок нет Архівавана 29 жніўня 2020.
66. В Беларуси к вечеру начались новые акции протеста
67. Новая тактика властей: «включать дурака» и тянуть время
68. "Медики 6-ой ГКБ против насилия". телеграм канал "Баста!". 2020-08-13.
69. "Медики против насилия". charter97.org. 2020-08-13.
70. Птушко, Алексей Носов, Сергей. Минск вечером: что происходило в городе - Лайфстайл Onlíner (руск.)(недаступная спасылка). Onlíner (13 жніўня 2020). Архівавана з першакрыніцы 13 жніўня 2020. Праверана 17 верасня 2023.
71. Белорусская тюрьма в Жодино переполнена: из изолятора начали выпускать людей среди ночи (руск.). www.mk.ru (13 жніўня 2020). Праверана 17 верасня 2023.
72. Глава МВД Белоруссии извинился за травмы "случайных людей" (руск.). Interfax.ru (13 жніўня 2020). Праверана 17 верасня 2023.
73. Тихановская инициирует создание координационного совета для трансфера власти в Беларуси Архівавана 19 жніўня 2020.
74. Ельяшевич, Ксения. «Говорю: мужики, не расстреливайте меня». Монологи пациентов БСМП (некоторые — из реанимации) (руск.)(недаступная спасылка). Tut.by (15 жніўня 2020). Архівавана з першакрыніцы 19 жніўня 2020.
75. Матвеева, Татьяна. «Раздвигала ноги — и прицельно дубинкой в пах». Один из задержанных в Минске — про жестокость девушки из милиции (руск.)(недаступная спасылка). Tut.by (15 жніўня 2020). Архівавана з першакрыніцы 29 жніўня 2020.
76. В Беларуси протестующие вновь выходят на улицы. Онлайн Архівавана 26 верасня 2020.
77. Шматтысячны мітынг каля Дому ўраду. Вайскоўцы апусцілі шчыты. ОНЛАЙН, ВІДЭА, ФОТА  (бел.). belsat.eu. Белсат (14 жніўня 2020). Праверана 17 верасня 2023.
78. Матвеева, Татьяна. Передали петицию властям, были возле ИВС. В Витебске несколько тысяч человек прошли по всему городу (руск.)(недаступная спасылка). Tut.by (15 жніўня 2020). Архівавана з першакрыніцы 19 жніўня 2020.
79. В Белоруссии началась забастовка (руск.). Lenta.ru (11 жніўня 2020).
80. https://yandex.by/turbo/s/sb.by/articles/generalnyy-direktor-oao-maz-predpriyatie-rabotaet-v-shtatnom-rezhime.html?utm_source=yxnews&utm_medium=mobile
81. Неабходна задаць title= і url= для шаблона {{cite web}}.  (руск.)(недаступная спасылка). Tut.by (14 жніўня 2020). Архівавана з першакрыніцы 14 жніўня 2020.
82. Мы живем в своей стране и хотим гордиться ею // Лідская газета. 19 жніўня 2020. № 65(13132)
83. В знак протеста увольняется коллектив радио «Сталіца» (руск.)(недаступная спасылка). TUT.BY (19 жніўня 2020). Архівавана з першакрыніцы 9 студзеня 2021. Праверана 1 кастрычніка 2020.
84. https://belisrael.info/?p=25256
85. https://belisrael.info/?p=25432
86. nn.by
87. Мартинович, Денис. Директор радио «Сталіца» уволился со своим коллективом (руск.)(недаступная спасылка). TUT.BY (26 жніўня 2020). Архівавана з першакрыніцы 9 студзеня 2021. Праверана 1 кастрычніка 2020.
88. День рождения Лукашенко и протесты в Беларуси // Спецэфир (руск.). Дождь (2020-08-1130).
89. Беларускія студэнты распачалі забастоўку і патрабуюць новыя прэзідэнцкія выбары (кіт.) China Times
90. В Минске милиция задержала несколько десятков протестующих студентов (руск.). Коммерсантъ (1 верасня 2020). Праверана 5 верасня 2020.
91. Тысячы студэнтаў Беларусі выходзяць на вуліцы, каб прызваць прэзідэнта сысці з пасады (кіт.) Bastille Post
92. Радыё Свабода Архівавана 4 сакавіка 2021.
93. 19 абвінавачаных, 37 падазраваных. У Брэсце працягваецца расследаванне крымінальнай справы аб пратэсным карагодзе  (бел.). Наша Ніва. Праверана 17 верасня 2023.
94. sk.gov.by (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 17 снежня 2021. Праверана 10 лютага 2022.
95. Дворовые активности, женский марш, массовые задержания. Что происходит в Беларуси в субботу Архівавана 20 верасня 2020. //TUT.BY
96. Внезапная инаугурация, стихийные протесты и их жесткие разгоны. Итоги 23 сентября в фото и видео Архівавана 26 верасня 2020. // TUT.BY
97. Правозащитники: на акциях протеста после инаугурации по всей Беларуси задержаны 259 человек Архівавана 26 верасня 2020. // TUT.BY
98. Цепи солидарности, новые задержания и журналисты на свободе. Что происходило в Беларуси в четверг Архівавана 25 верасня 2020. // TUT.BY
99. У Мінску прайшоў Марш маці (фота, відэа) | Навіны Беларусі | euroradio.fm  (бел.). euroradio.fm. Праверана 17 верасня 2023.
100. Еще один марш(недаступная спасылка) // TUT.BY
101. В Минске против протестующих применили спецсредства. Фото и видео Архівавана 6 студзеня 2021. // TUT.BY
102. Новости, Р. И. А.. На акции протеста в Минске пострадали два сотрудника МВД Белоруссии (руск.). РИА Новости (25 кастрычніка 2020). Праверана 17 верасня 2023.
103. Беларусь, Sputnik. Минская милиция назвала количество задержанных на акции 25 октября (руск.). Sputnik Беларусь (25 кастрычніка 2020). Праверана 17 верасня 2023.
104. Лукашенко потребовал отчислить участвующих в протестах студентов (руск.). РБК (27 кастрычніка 2020). Праверана 17 верасня 2023.
105. Мартинович, Денис. Актеры минского Нового драматического театра объявили забастовку (руск.)(недаступная спасылка). TUT.by (27 кастрычніка 2020). Архівавана з першакрыніцы 4 лістапада 2020. Праверана 1 лістапада 2020.
106. За час пратэстаў завялі 657 крымінальных спраў (нявызн.). Радыё Свабода (29 кастрычніка 2020). Праверана 17.09.2023.
107. Министр пообещал, что все организаторы беспорядков, нападений на правоохранителей будут найдены и ответят по закону (руск.). Sputnik (29 кастрычніка 2020).
108. Пяцярых работнікаў Мазырскага НПЗ затрымалі за акцыю ў падтрымку калегі, якога затрымалі напярэдадні  (бел.). «Наша Ніва» (3 лістапада 2020). Праверана 17.09.2023.
109. [t.me/nau_belarus телеграм-канал Народного антикризисного управления], 14.11.2020
110. Правозащитники: На акции врачей в Минске задержано почти 60 человек Архівавана 9 лістапада 2020. // TUT.BY
111. Правозащитники: Во время субботних акций и дворовых концертов силовики задержали больше 100 человек Архівавана 13 лістапада 2020. // TUT.BY
112. Больше 1000 задержанных, избиения и скопление военной техники. Что происходило 8 ноября. Архівавана 9 лістапада 2020. // TUT.BY
113. Одни знаменитости. Кого задержали 7−8 ноября Архівавана 9 лістапада 2020. // TUT.BY
114. https://euroradio.pl/vyasna-pradstaunica-cihanouskay-i-aktyvisty-zbs-u-kdb Архівавана 31 сакавіка 2022.
115. К нескольким студентам вчера пришли с обыском, родные и знакомые говорят, что они в КГБ. Что известноАрхівавана 3 лютага 2021.
116. Сілавікі ліквідавалі мемарыял Рамана Бандарэнкі АНЛАЙН  (бел.). Наша Ніва. Праверана 17 верасня 2023.
117. Паводле даных афіцыйнага тэлеграм-канала TUT.BY
118. "Марш против фашизма" в Беларуси: более 300 задержанных, силовики снова применили светошумовые гранаты (руск.). BBC News Русская служба (22 лістапада 2020). Праверана 17 верасня 2023.
119. Марш пенсионеров, массовый выход после «суток». Что происходит в Беларуси 23 ноября Архівавана 22 студзеня 2021.
120. Марш суседзяў ды «ілжывая таямніца». Як прайшоў 113-ы дзень пратэстаў у Беларусі  (бел.). Белсат (29 лістапада 2020). Праверана 17 верасня 2023.
121. Згодна даным тэлеграм-каналаў «Золотая Горка News» i «Восток/Усход/Первомайский/Маяк»
122. Программист на воскресном марше в Минске получил огнестрельное ранение Архівавана 6 снежня 2020. //TUT.BY
123. МВД Беларуси (нявызн.). Telegram. Праверана 17 верасня 2023.
124. Что происходит в Беларуси 7 декабря Архівавана 21 снежня 2020.//TUT.BY
125. Марши в районах Минска, задержания и вечерние активности. Что происходило в Беларуси 13 декабря Архівавана 1 сакавіка 2021.//TUT.BY
126. Что происходит в Беларуси 14 декабря Архівавана 24 студзеня 2021.//TUT.BY
127. Вечером вторника в минских дворах задерживали людей // REFORM.by
128. Силовик бил ногами и угрожал пистолетом: видео задержания в Минске // REFORM.by
129. В ходе акций протеста в выходные и праздничные дни 7-10 января в столице Беларуси Минске задержаны 40 человек Архівавана 31 сакавіка 2022. //ukrinform.ru
130. Беларусы не спыняюцца. Што адбываецца ў краіне 10 студзеня. Онлайн  (бел.). Белсат (10 студзеня 2021). Праверана 17 верасня 2023.
131. Згодна даным Telegram-канала TUT.BY
132. [t.me/pressmvd Пресс-секретарь МВД Беларуси], паведамленне 29.01.21
133. Локальные акции в Беларуси, задержания, письмо врачам-чиновникам. Что происходило 31 января. Архівавана 5 лютага 2021. // TUT.BY
134. [t.me/pressmvd Пресс-секретарь МВД Беларуси], паведамленне 5.02.21
135. [t.me/pressmvd Пресс-секретарь МВД Беларуси], паведамленне 14.02.21
136. Екатерина Пантелеева. Пенсионерка из электрички рассказала подробности о задержании и Окрестина Архівавана 28 лютага 2021. // TUT.BY
137. Екатерина Пантелеева. Под Молодечно задержали компанию из 25 человек. МВД: «Они собирались сжечь чучело в цветах национального флага» Архівавана 3 сакавіка 2021. // TUT.BY
138. «Получилось в 5 раз больше, чем всех силовиков»: Как беларусы делают Новую Беларусь прямо сейчас // Тhe village
139. В Беларуси ограничили доступ к сайту «Голос». На нем голосуют о переговорах с властью // dw.com
140. День Воли, больше 200 задержанных, автозаки в Минске, фейерверки. Что происходило 25 марта. Архівавана 3 красавіка 2021. // TUT.BY
141. В БГУИР вывесили бчб-флаг. Одного студента задержали Архівавана 26 сакавіка 2021. //dev.by
142. Беларусь: правозащитники назвали число задержанных на акции 27 марта // dw.com
143. За прогулку с БЧБ-зонтиком девушка получила 25 суток ареста. «Сутки» получили и ее мать и брат Архівавана 3 мая 2021. // TUT.BY
144. В Минске прошел марш женщин в черном Архівавана 31 сакавіка 2022. // Telegraf.by
145. Вместо защиты кандидатской — 15 суток. Как судили задержанных 26 апреля Архівавана 3 мая 2021. //TUT.BY
146. Ксения Фрилетова.В Минске восстановили изображение диджеев во дворе на Червякова // Newsbel.by
147. На Комаровку, где 9 месяцев назад начались женские мирные акции протеста, вернулись минчанки в белом Архівавана 14 мая 2021. // Гомель сегодня
148. В Минске рассматривают большое «дело студентов». К зданию суда пришли более ста человек, прошли задержания Архівавана 17 мая 2021. // TUT.BY
149. В Минске задержан основатель Telegram-канала NEXTA //Lenta.ru
150. У шклоўскай калоніі памёр палітвязень Вітольд Ашурак  (бел.). Наша Ніва (21 мая 2021). Архівавана з першакрыніцы 21 мая 2021. Праверана 21 мая 2021.
151. Да стыхійнага мемарыяла на месцы гібелі Дзмітрыя Стахоўскага прыехалі сілавікі // Новы час
152. «Беларусь будет свободной!». В Минске пенсионеры провели марш в поддержку политзаключенных (видео)(недаступная спасылка) // Еx-press.by
153. На Суперкубке трибуны кричали «Уходи!» (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 31 сакавіка 2022. Праверана 10 лютага 2022.
154. На матч «Крумкачэй» и «Волны» не пустили людей в футболках с номером 25, под которым играет задержанный Ивулин. Некоторых отвели в бус Архівавана 25 чэрвеня 2021. // Гомель сегодня
155. Провокация на концерте группы «Кино» в Минске(недаступная спасылка) // Тjournal.ru
156. Тэлеграм-канал Zerkalo.io, паведамленне 10 жніўня 00:06
157. Трех участников вчерашнего марша наказали сутками, про остальных неизвестно Архівавана 31 сакавіка 2022. // Белорусский партизан
158. Гункель, Елена. В Минске при взрыве погиб демонстрант (руск.). Deutsche Welle (10 жніўня 2020). Праверана 29 верасня 2020.
159. Опубликовано видео, как в Минске погиб Александр Тарайковский. У него ничего не было в руках — МВД утверждало, что он бросал бомбу (руск.). Meduza (15 жніўня 2020). Праверана 29 верасня 2020.
160. Появились фото и видео предполагаемого момента убийства Александра Тарайковского (руск.)(недаступная спасылка). Onliner.by (15 жніўня 2020). Архівавана з першакрыніцы 15 жніўня 2020. Праверана 29 верасня 2020.
161. Опровергает версию МВД. AP опубликовало кадр из видео с гибелью Александра Тарайковского на «Пушкинской» (руск.)(недаступная спасылка). TUT.BY (15 жніўня 2020). Архівавана з першакрыніцы 1 кастрычніка 2020. Праверана 29 верасня 2020.
162. Пад Гомлем развітваюцца з Аляксандрам Віхрам, які загінуў пасля затрымання АМАПам (нявызн.). Радыё Свабода (16 жніўня 2020). Праверана 29 верасня 2020.
163. Родным памерлага ў Гомелі пратэстоўца аддалі заключэнне аб яго смерці (нявызн.). Радыё Свабода (15 жніўня 2020). Праверана 29 верасня 2020.
164. Борисевич, Катерина. «Мой сын не умер, он погиб ни за что». В Гомеле скончался 25-летний парень, которого задержали на улице (руск.)(недаступная спасылка). TUT.BY (15 жніўня 2020). Архівавана з першакрыніцы 12 жніўня 2020. Праверана 29 верасня 2020.
165. TUT.BY. В госпитале умер мужчина из Бреста, в которого силовики выстрелили на протестах. Ему было 44 года (руск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 17 лістапада 2020. Праверана 14 кастрычніка 2020.
166. Шунтов, Алексей. Выстрел на Московской улице. Что мы знаем о смерти Геннадия Шутова (руск.). Медиазона (3 верасня 2020). Архівавана з першакрыніцы 5 кастрычніка 2020. Праверана 5 кастрычніка 2020.
167. Шунтов, Алексей. Убийство Геннадия Шутова в Бресте. Что мы узнали из записи камеры видеонаблюдения (руск.). Медиазона (21 верасня 2020). Архівавана з першакрыніцы 5 кастрычніка 2020. Праверана 5 кастрычніка 2020.
168. "Шансы на выживание – 1 из 1000". В Минске силовики в штатском избили мужчину за бело-красно-белые ленты, он умер в реанимации (руск.). Настоящее время (12 лістапада 2020).
169. Радыё Свабода. Відавочцу сьмерці Генадзя Шутава абвінавацілі ў замаху на забойства  (бел.). Радыё Свабодная Еўропа/Радыё Свабода. Архівавана з першакрыніцы 28 снежня 2020. Праверана 28 снежня 2020.
170. spring96.org Архівавана 8 студзеня 2021.
171. Работник «Беларуськалия» приковал себя цепью в шахте. Он требовал новые выборы и повышение зарплат (руск.)(недаступная спасылка). TUT.BY (15 кастрычніка 2020). Архівавана з першакрыніцы 31 кастрычніка 2020. Праверана 28 кастрычніка 2020.
172. Рабочага «Атланту», які зьвярнуўся да Лукашэнкі, даставілі ў РНПЦ псыхічнага здароўя (нявызн.). Радыё Свабода (28 кастрычніка 2020).
173. Увольнения в церковных институтах по политическим мотивам (руск.)(недаступная спасылка). Царква і палітычны крызіс у Беларусі (8 лістапада 2020). Архівавана з першакрыніцы 29 красавіка 2021. Праверана 10 лютага 2022.
174. Віктар Шукеловіч. Двух каталіцкіх святароў трымаюць за кратамі ў Баранавічах (нявызн.). Belsat (15 жніўня 2020). Праверана 26 красавіка 2021.
175. Группа «Христианское видение» Координационного совета Беларуси. Мониторинг преследований по основаниям, связанным с религией, во время политического кризиса в Беларуси (ОБНОВЛЯЕТСЯ) (нявызн.). Царква і палітычны крызіс у Беларусі. Праверана 26 красавіка 2021.
176. Генпрокуратура отреагировала на заявления священнослужителей. «Спросить с деятелей» накануне велел Лукашенко (руск.)(недаступная спасылка). TUT.BY (18 лістапада 2020). Архівавана з першакрыніцы 28 красавіка 2021. Праверана 26 красавіка 2021.
177. Суд за малітву: папярэджанні двум святарам і аднаму верніку (нявызн.). Радыё Рацыя (24 снежня 2020). Праверана 26 красавіка 2021.
178. Заявление группы Координационного совета «Христианское видение» по поводу вынесения второго предупреждения иерею Александру Богдану (руск.). Царква і палітычны крызіс у Беларусі. Группа «Христианское видение» Координационного совета Беларуси (16 кастрычніка 2020). Праверана 26 красавіка 2021.
179. Каталіцкі святар Вячаслаў Барок асуджаны на 10 сутак (нявызн.). Группа «Христианское видение» Координационного совета Беларуси. Группа «Христианское видение» Координационного совета Беларуси (3 снежня 2020). Праверана 26 красавіка 2021.
180. Греко-католического священника Виталия Быстрова судили в суде Ивацевичского района за участие в массовой акции 25 октября в Бресте (руск.)(недаступная спасылка). Першы рэгiён (30 лістапада 2020). Архівавана з першакрыніцы 23 кастрычніка 2021. Праверана 26 красавіка 2021.
181. Семья староверов из Гомеля смогла воссоединиться после преследований (нявызн.). Царква і палітычны крызіс у Беларусі. Группа «Христианское видение» Координационного совета Беларуси (6 студзеня 2021). Праверана 26 красавіка 2021.
182. «Такого человечища еще поискать». История провинциального ксендза, который бежал от «уголовки» за протесты (руск.)(недаступная спасылка). TUT.BY (7 красавіка 2021). Архівавана з першакрыніцы 29 красавіка 2021. Праверана 26 красавіка 2021.
183. Ксёндз Вячаслаў Барок. Следчы Камітэт пакуль не ўбачыў экстрэмізму на ютуб-канале ксяндза (нявызн.). Царква і палітычны крызіс у Беларусі. Группа «Христианское видение» Координационного совета Беларуси (19 студзеня 2021). Праверана 26 красавіка 2021.
184. Прэс-служба курыі Апостальскага візітатара БГКЦ пра арышт сьвятара Віталя Быстрова (нявызн.)(недаступная спасылка). Газета «ЦАРКВА» (1 снежня 2020). Архівавана з першакрыніцы 31 сакавіка 2022. Праверана 26 красавіка 2021.
185. Адказ з пагранкамітэту не вырашыў праблемы з вяртаннем арцыбіскупа Кандрусевіча. Іерарх звяртаецца ў МУС (BY / RU) (нявызн.). Catholic.by (14 верасня 2020). Праверана 26 красавіка 2021.
186. Лукашенко объяснил отказ во въезде архиепископу Кондрусевичу (руск.). Интерфакс (1 верасня 2020). Праверана 26 красавіка 2021.
187. Трансляцый святой Імшы на радыё ў верасні не будзе. Тэхнічныя прычыны — ні пры чым (нявызн.). Catholic.by (9 верасня 2020). Праверана 26 красавіка 2021.
188. Мельянец, Сергей. “Я запомнил, как один сотрудник ОМОН сказал: “Если бы мне дали возможность, я бы всех вас сжег живьем!” (руск.). Август2020/August2020. Праверана 26 красавіка 2021.
189. Заявление группы Координационного совета «Христианское видение» по поводу административного ареста в отношении Дмитрия Дашкевича и Артема Ткачука (нявызн.). Царква і палітычны крызіс у Беларусі. Группа «Христианское видение» Координационного совета Беларуси (28 кастрычніка 2020). Праверана 26 красавіка 2021.
190. Нарушение права на пользование религиозной литературой в отношении политических заключенных в Беларуси (нявызн.). Царква і палітычны крызіс у Беларусі. Группа «Христианское видение» Координационного совета Беларуси (26 студзеня 2021). Праверана 26 красавіка 2021.
191. Заявление группы Координационного совета «Христианское видение» по поводу отказа в передаче Библии лицам, находящимся под административным арестом или под следствием (руск.). Царква і палітычны крызіс у Беларусі. Группа «Христианское видение» Координационного совета Беларуси (31 сакавіка 2021). Праверана 26 красавіка 2021.
192. Лукашенко: церкви, костелы — не для политики (нявызн.). Царква і палітычны крызіс у Беларусі (22 жніўня 2020). Праверана 21 красавіка 2021.
193. Уголовные дела за надругательство над флагом и «циничные надписи» — как идет война символов Архівавана 12 красавіка 2021. // TUT.BY
194. згодна паведмленняў Тэлеграм-канала прэс-сакратара МУС за адпаведныя даты
195. В Минске сожгли машину сотрудника государственного СМИ //Лента.ру
196. Задержан подозреваемый в повреждении здания прокуратуры Жодино // Белтэлерадыёкампанія
197. В Солигорске возле прокуратуры горело несколько автомобилей // Белтэлерадыёкампанія
198. На акции протеста в Минске пострадали два сотрудника МВД Белоруссии // РИА Новости
199. КГБ внес 17 белорусов в перечень физлиц, причастных к террористической деятельности Архівавана 12 красавіка 2021. // TUT.BY
200. Деятельность террористической группы раскрыта в Беларуси // БелТА, 8/12/2020, 21:49
201. МВД: в Минске и Печах предотвращены теракты — след ведет в BYPOL // БелТА, 26/03/2021, 16:01
202. Официальный канал Telegram пресс-секретаря МВД О. Чемодановой, сообщение 16.03.2021
203. На пациента, ударившего в «политическом конфликте» врача скорой в Бресте, завели уголовное дело Архівавана 25 лютага 2021. // TUT.BY
204. Аня Перова. Семье минчан разбили окно, в котором висел БЧБ-флаг. Рассказываем, что случилось Архівавана 12 красавіка 2021. // TUT.BY
205. В Лебяжьем и на площади Победы неизвестные разбили окна с бчб-флагами Архівавана 31 сакавіка 2022. Onliner.by
206. В Волковыске неизвестные разбили камнем окно, за которым был БЧБ-флажок. И тут людей накрыло волной солидарности Архівавана 12 красавіка 2021. // TUT.BY
207. Минчанке за БЧБ-снежинки кто-то разбил окно. Вот что сказал замминистра МВД Архівавана 12 красавіка 2021. // Citydog
208. В ООН заявили об обеспокоенности ситуацией в Белоруссии
209. В ряде стран прошли акции солидарности с белорусами. Посмотрите, что там было (руск.)(недаступная спасылка). TUT.BY (21 чэрвеня 2020). Архівавана з першакрыніцы 17 ліпеня 2020. Праверана 16 ліпеня 2020.
210. В мире идут акции солидарности с белорусами. В Санкт-Петербурге мероприятие сорвалось из-за полиции (руск.)(недаступная спасылка). TUT.BY (27 чэрвеня 2020). Архівавана з першакрыніцы 29 чэрвеня 2020. Праверана 16 ліпеня 2020.
211. "В Европе пройдут акции солидарности с Беларусью | Борисовские новости". Борисовские новости. 2020-06-25. Архівавана з арыгінала 27 чэрвеня 2020. Праверана 2020-07-16.
212. Зварот арцыбіскупа Тадэвуша Кандрусевіча ў сувязі са складанай грамадска-палітычнай сітуацыяй у Беларусі
213. Каталіцкі біскуп Віцебска: Пабудаваныя на крыві сістэмы ў гісторыі ніколі не былі трывалымі
214. Президент Молдовы назвал внутренним делом странаы события в Беларуси (руск.). Интерфакс (14 жніўня 2020).
215. Andrej Babis. Mluvil jsem... (чэшск.)  (нявызн.) ?. Twitter (14 жніўня 2020).
216. Евросоюз не признал итоги выборов в Беларуси — возможен ввод санкций (руск.)(недаступная спасылка). Tut.by (14 жніўня 2020). Архівавана з першакрыніцы 15 жніўня 2020.
217. Госдеп США выпустил предупреждение для своих граждан в Беларуси
218. Council Implementing Regulation (EU) 2020/1387 of 2 October 2020 implementing Article 8a(1) of Regulation (EC) No 765/2006 concerning restrictive measures in respect of Belarus // Official Journal of the European Union L 319 I
219. 2011 - 2020 | Preisträger | Sacharow-Preis | Europäisches Parlament (ням.). Праверана 22 кастрычніка 2020.
220. Премія Європарламенту імені Сахарова присуджена опозиції Білорусі (нявызн.). Украінская праўда (22 кастрычніка 2020). Праверана 23 кастрычніка 2020.
221. Joint Statement on the Human Rights Situation in Belarus (англ.). U.S. Embassy in Belarus (28 кастрычніка 2020). Архівавана з першакрыніцы 28 кастрычніка 2020. Праверана 28 кастрычніка 2020.
222. Сумесная заява аб сітуацыі з правамі чалавека ў Беларусі  (бел.). Амбасада ЗША ў Беларусі (28 кастрычніка 2020). Архівавана з першакрыніцы 28 кастрычніка 2020. Праверана 28 кастрычніка 2020.
223. Council implementing regulation (EU) 2020/2129 of 17 December 2020 implementing Article 8a(1) of Regulation (EC) No 765/2006 concerning restrictive measures in respect of Belarus
224. Еўрасаюз зацвердзіў трэці пакет санкцый адносна Беларусі. Спіс Архівавана 12 студзеня 2021.
225. Макс Корж призвал протестующих прекратить акции Архівавана 31 сакавіка 2022.
226. Шкурин отказался играть за сборную при Лукашенко (руск.)(недаступная спасылка). Tut.by (15 жніўня 2020). Архівавана з першакрыніцы 18 жніўня 2020.
227. Рэжысёр парадаў на 3 Ліпеня вяртае ўзнагароды і званні ў знак пратэсту
228. NN.by. Гурт «Стары Ольса» вярнуў Мінкульту ўзнагароду Нацыянальнай прэміі  (бел.). Наша Ніва (19 жніўня 2020). Архівавана з першакрыніцы 5 верасня 2020. Праверана 5 верасня 2020.
229. Корреспонденты телеканала БелСАТ утверждают, что нашли и поговорили с Евгением Заичкиным, который, как сообщалось, погиб (руск.)
230. Самолет Лукашенко вылетел из Минска
231. Пользователи Сети разоблачили фейк про белорусского спецназовца
232. Микравтобус с амуницией для уличных беспорядков обнаружен за ТЦ «Рига» в Минске — СМИ(недаступная спасылка)
233. Михаила, которого показали как одного из организаторов беспорядков, отпустили Архівавана 31 сакавіка 2022. (руск.)

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)
• «Положение в области прав человека в Беларуси в преддверии президентских выборов 2020 года и после них» — Доклад Верховного комиссара Организации Объединенных Нацийпо правам человека (руск.)(недаступная спасылка). Генеральная Асамблея ААН (4 сакавіка 2022). Архівавана з першакрыніцы 7 лютага 2023. Праверана 17.09.2023.