Nova Zelandia
país de Oceanía From Wikipedia, the free encyclopedia
Nova Zelandia[1] ou Nova Celandia[2] (en inglés: New Zealand 
i/njuːˈziːlənd/, e en maorí: Aotearoa) é un país insular de Oceanía que se localiza no suroeste do océano Pacífico, formado por dúas grandes illas, a Illa Norte e a Illa Sur, xunto a outras moitas illas menores, destacando entre elas a Illa Stewart e as Illas Chatham. O Reino de Nova Zelandia tamén inclúe as Illas Cook e Niue (estados autónomos en libre asociación), e Tokelau.
Aotearoa (mi)  | |||||
| |||||
| Himno | God Defend New Zealand | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Lema | «100% Pur» | ||||
| Epónimo | Zelandia | ||||
| Localización | |||||
| |||||
| Capital | Wellington (1865–) | ||||
| Contén a división administrativa | Canterbury (pt)  Chatham Islands Council (en) Costa Oeste (pt) Gisborne (pt) Hawke's Bay (pt) Manawatu-Wanganui (pt) Nelson Region (en) Região de Marborough (pt) Rexión da Baía de Plenty Rexión de Auckland Rexión de Northland Rexión de Otago Southland (pt) Taranaki (pt) Tasman (pt) Waikato Wellington (pt) | ||||
| Poboación | |||||
| Poboación | 5.118.700 (2021) (19,1 hab./km²) | ||||
| Lingua oficial | Lingua maorí língua de sinais da Nova Zelândia (pt) lingua inglesa | ||||
| Xeografía | |||||
| Parte de | |||||
| Superficie | 268.021 km² | ||||
| Punto máis alto | Monte Cook (pt) (3.724 m) | ||||
| Punto máis baixo | Taieri Plain (en) (−2 m) | ||||
| Comparte fronteira con | |||||
| Datos históricos | |||||
| Precedido por | |||||
Cronoloxía | |||||
Evento clave
| |||||
| Organización política | |||||
| Forma de goberno | Monarquía parlamentaria | ||||
| • Monarca | Carlos III do Reino Unido (2022–) | ||||
| Órgano executivo | Government of New Zealand (en) | ||||
| • Primeiro-ministro da Nova Zelândia (pt) | Christopher Luxon (2023–) | ||||
| Órgano lexislativo | Parlamento da Nova Zelândia (pt) , (Escano: 120) | ||||
| Máxima autoridade xudicial | Supreme Court of New Zealand (en) | ||||
| Membro de | The Technical Cooperation Program (en) ANZUK (en) Air Force Interoperability Council (en) ../... 36+ | ||||
| PIB nominal | 255.551.704.626 $ (2021) | ||||
| PIB per cápita | 41.666,64 $ (2019) | ||||
| Moeda | Dólar neozelandés | ||||
| Identificador descritivo | |||||
| Fuso horario | |||||
| Dominio de primeiro nivel | .nz | ||||
| Prefixo telefónico | +64 | ||||
| Teléfono de emerxencia | 111 | ||||
| Código de país | NZ | ||||
| Páxina web | govt.nz | ||||
 | |||||
Nova Zelandia, notable polo seu illamento xeográfico, está situada preto de 2000 quilómetros ao sueste de Australia no mar de Tasmania, e os seus veciños máis próximos ao norte son Nova Caledonia, Fidxi e Tonga. Debido a este longo illamento, no país desenvolveuse unha fauna endémica dominada polas aves, moitas das cales se extinguiron logo da chegada dos humanos e os mamíferos que introduciron sen ningún control[3]. A maior parte da poboación neozelandesa é de ascendencia europea; os indíxenas maorís son a minoría máis numerosa[4]. Os asiáticos e os polinesios tamén son minorías significativas, especialmente nas zonas urbanas. Aínda que ten tres idiomas oficiais, o máis falado con diferenza é o inglés[5].
O xefe de Estado de Nova Zelandia é Carlos III, como rei de Nova Zelandia, e está representado por un gobernador xeral[6], mentres que o poder executivo é exercido polo gabinete e o Primeiro Ministro. As súas cidades sitúanse entre as de mellor calidade de vida no mundo[7]. Nova Zelandia é un país desenvolvido que se sitúa en lugares altos dentro de escalas internacionais sobre moitos temas, incluíndo a ausencia de corrupción, o nivel de educación e a liberdade económica, pero sen dúbida entre o que máis resalta, é no seu índice de desenvolvemento humano, que o sitúa sexto no mundo en 2012, e os seus índices de democracia, os cales sitúano na gran maioría das publicacións e estudos importantes como o país máis libre e co maior respecto aos dereitos civís no mundo[8].
Etimoloxía
Os maorís refírense á illa Norte como Te Ika un Maui (o peixe de Maui) e á Illa Sur como Te wai pounamu (as augas de pedra verde) ou Te Waka ou Aoraki (a canoa de Aoraki)[9]. Ata principios do século XX, a illa Norte foi tamén coñecida como Aotearoa (coloquialmente traducido como 'terra da gran nube branca')[10]; no maorí moderno, este nome refírese a todo o país. Aotearoa é tamén utilizado neste sentido no inglés de Nova Zelandia, onde pode ser utilizado por si só ou combinado co nome en inglés, Aotearoa New Zealand.
O primeiro nome europeo para Nova Zelandia foi Staaten Land, nome dado polo explorador neerlandés Abel Tasman, quen, en 1642 se converteu no primeiro europeo en ver as illas. Tasman asumiu que era parte do «continente austral» descuberto por Jacob Le Maire en 1615, fronte á punta meridional de América do Sur. Este tamén fora nomeado Staten Landt, que significa «terra dos Estados xerais (neerlandeses)»[11][12].
O nome de Nova Zelandia orixinouse cos cartógrafos neerlandeses, quen chamaron a estas illas Nova Zeelandia, en honor á provincia neerlandesa de Zelandia[12]. Non está claro exactamente quen acuñou a expresión «Nova Zelandia», pero apareceu por vez primeira en 1645 e puido ser elixido polo cartógrafo Joan Blaeu[13].
Historia
- Artigo principal: Historia de Nova Zelandia.
Asentamentos polinesios
Nova Zelandia é unha das masas de terra máis recentemente poboadas. Os primeiros poboadores coñecidos foron os polinesios que, de acordo coa maioría dos investigadores, chegaron en canoa entre os anos 1300 e 1250 a. C.[14] Algúns investigadores suxiren que no 150 a. C. existiu outra vaga de inmigrantes; anos máis tarde estes habitantes morreron ou abandonaron as illas[9][15][16]. Ao longo dos séculos seguintes, os inmigrantes polinesios crearon unha cultura distinta, agora coñecida como maorí. A poboación dividíase en iwi (tribos) e hapu (subtribos) que cooperaban, competían e, nalgunhas ocasións, loitaban entre si. Nalgún momento, un grupo maorí emigrou ás illas Chatham, onde desenvolveron unha cultura distinta, a moriori.[17][18]
Exploradores europeos
- Véxase tamén: Guerras dos Mosquetes.
Os primeiros europeos que chegaron a Nova Zelandia foron o explorador neerlandés Abel Tasman e a súa tripulación en 1642[19]. Os maorís mataron catro membros da tripulación e ningún europeo regresou para Nova Zelandia ata a viaxe do explorador inglés James Cook[19]. En 1769, Cook chegou a Nova Zelandia e explorou case toda a costa. Logo de Cook, o territorio neozelandés foi visitado por numerosos cazadores de baleas e focas, e buques comerciais provenientes de Europa e os Estados Unidos. Alí intercambiaban alimentos e bens europeos, especialmente metais, ferramentas e armas, por madeira maorí, alimentos, artefactos, auga e en ocasións, sexo[20].
A introdución da pataca e o mosquete transformou a agricultura e a guerra, comezando no norte e estendéndose cara ao sur. A pataca foi especialmente adecuada para o clima frío e a grande altitude do país, proporcionando unha fonte de alimento fiable, o que permitiu unha maior duración das campañas militares cada vez máis agresivas[21]. Como resultado, nas Guerras dos Mosquetes producíronse máis de 600 batallas entre tribos maorís desde 1801 a 1840, nas que se utilizaron mosquetes proporcionados por comerciantes europeos, que causaron a morte de entre 30 000 e 40 000 maorís.[22] Porén, as enfermidades introducidas polos colonizadores tiveron un papel aínda maior no declive da poboación maorí, que caeu preto dun 40 % durante o século XIX[23]. Desde principios do mesmo século, os misioneiros cristiáns comezaron a chegar a Nova Zelandia, para finalmente converter a maioría da poboación maorí, aínda que os seus avances iniciais foron principalmente entre os membros máis descontentos da sociedade[24].
Tratado de Waitangi
- Artigo principal: Tratado de Waitangi.
Debido á natureza sen lei do asentamento europeo e do crecente interese francés polo territorio, en 1832 o goberno británico enviou a James Busby como representante británico para Nova Zelandia[25]. Busby non puido levar a lei e a orde á colonia europea, pero si puido supervisar a introdución da primeira bandeira nacional o 20 de marzo de 1834. En outubro de 1835, tras un anuncio polo que impedían a soberanía francesa, a efémera nación das Tribos Unidas de Nova Zelandia enviou a Declaración de independencia de Nova Zelandia ao rei Guillerme IV do Reino Unido, pedíndolle protección[25].
Os continuos disturbios e a acción legal da Declaración de independencia, levaron a que a Oficina Colonial enviase o capitán William Hobson a Nova Zelandia para reclamar a soberanía da Coroa británica e negociar un tratado cos maorís. O Tratado de Waitangi asinouse na Baía de Illas o 6 de febreiro de 1840[26]. Aínda que a redacción se fixo de forma apresurada, e a confusión e os desacordos aínda rodean a súa tradución, o tratado é xeralmente recoñecido como un dos documentos fundadores do país e é considerado polos maorís como unha garantía dos seus dereitos [27]. En resposta ao intento da Compañía de Nova Zelandia por establecer un asentamento independente en Wellington[28] e a «compra» de terra en Akaroa por parte de colonos franceses[29], Hobson declarou a soberanía británica sobre a totalidade do territorio neozelandés o 21 de maio de 1840, pese a que aínda circulaban algunhas copias do Tratado[30][31]. Coa firma do Tratado e a declaración de soberanía, o número de inmigrantes, especialmente os que proviñan do Reino Unido, comezou a aumentar[32].
Primeiros gobernos
- Véxase tamén: Guerra das Terras de Nova Zelandia.
Baixo o mandato británico, Nova Zelandia foi orixinalmente parte da colonia de Nova Gales do Sur, pero en 1841 converteuse nunha colonia separada[33]. En 1840 Hobson seleccionou Okiato como a capital, pero un ano despois tivo que trasladar a sede do goberno a Auckland. Inicialmente, os maorís atopábanse desexosos de comerciar cos colonos e moitos iwi fixéronse ricos. Nas décadas de 1860 e 1870 o aumento do número de inmigrantes e dos conflitos sobre a terra levaron á Guerra das Terras de Nova Zelandia, que terminou na perda e a confiscación de moitas propiedades maorís[34].
En 1852 creouse un goberno representativo para a colonia, logo de que o Reino Unido aprobase a Lei Constitucional de Nova Zelandia nese mesmo ano[35]. En 1854 reuniuse o primeiro parlamento de Nova Zelandia, e para 1856 a colonia volveuse efectivamente autónoma coa creación dun goberno responsable de todos os asuntos nacionais distintos á lexislación local[35]. O control sobre a política nativa pasou ao goberno colonial ata mediados da década de 1860.
En 1863 Alfred Domett realizou unha proposta para trasladar a capital a unha localidade no estreito de Cook, ao parecer debido ao temor de que a illa Sur puidese formar unha colonia separada. Varios comisionados de Australia (elixidos pola súa condición de país neutral) opinaron que Wellington era a cidade axeitada debido ao seu porto e a súa situación central, e en 1865, o parlamento reuniuse oficialmente por primeira vez naquela localidade[36]. En 1893 o país converteuse no primeiro estado do mundo en conceder o sufraxio universal feminino[37].
Séculos XX e XXI
En 1907 Nova Zelandia declarouse un dominio dentro do Imperio británico, e en 1947[38] adoptou o Estatuto de Westminter, que a converteu nun membro da Mancomunidade de Nacións[35], malia que na práctica o Reino Unido deixara de xogar un papel importante no goberno de Nova Zelandia desde había tempo. A medida que o país se volveu politicamente máis independente crecía a súa dependencia económica; na década de 1890, o envío refrixerado permitiu a exportación de carne e produtos lácteos para o Reino Unido, un comercio que serviu de base para o crecemento económico neozelandés[39].
Sendo o país membro do Imperio británico, os soldados de Nova Zelandia combateron ao seu lado na guerra dos Bóeres, a primeira e a segunda guerra mundial[40]. O país segue en gran parte as tendencias da economía mundial e sufriu como outros a Gran Depresión da década de 1930[41]. A crise económica conduciu á elección dun goberno liderado polo Partido Laborista, que estableceu un amplo Estado de benestar e unha economía proteccionista[42].
Deste xeito, a economía experimentou unha crecente prosperidade trala segunda guerra mundial[43]. Porén, estábanse desenvolvendo algúns problemas sociais, sobresaíndo o feito de que os maorís comezaron a deixar a súa típica vida rural para se trasladaren ás cidades á busca de traballo[44]. Desenvolveuse entón un movemento de protesta maorí, que criticou o eurocentrismo e traballou para un maior recoñecemento da cultura maorí e o Tratado de Waitangi, que segundo sentían, non fora cumprido totalmente[45]. En 1975, creouse un tribunal Waitangi para investigar denuncias de violacións do Tratado, que en 1985 aínda seguía activo para investigar varios agravios históricos[46]. Do mesmo xeito que noutros países desenvolvidos, a evolución social acelerouse na década de 1970 e os costumes sociais e políticas mudaron.
O acceso do Reino Unido á Comunidade Económica Europea en 1973 reduciu drasticamente as exportacións de Nova Zelandia ao que fora o seu maior mercado[47]. Isto e a crise do petróleo de 1973 implicaron importantes cambios económicos e sociais durante a década de 1980. Este proceso tivo lugar baixo o cuarto mandato do goberno laborista, encabezado polo Ministro de Facenda Roger Douglas, quen introduciu unha serie de medidas para transformar a economía, comunmente denominadas como Rogernomics, as cales comezaron a funcionar desde 1984[48].
As novas políticas económicas levaron á liberalización da economía de Nova Zelandia[49], o cal evitou unha crise económica e levou o país a manter relacións diplomáticas con máis estados, destacando Australia e os Estados Unidos, ademais de participar en varios conflitos armados ao redor do mundo[50]. A comezos do século XXI mantense como un dos países con mellor calidade de vida segundo a ONU[8]; aínda que a inmigración, a desigualdade social[51] e outros fenómenos como a fuga de cerebros[52], son algúns dos problemas que aínda prevalecen no país.
Xeografía
- Artigo principal: Xeografía de Nova Zelandia.
Nova Zelandia está formada por dúas illas principais, as illas Norte e Sur, (Che Ika un Maui e Che wai pounamu en maorí e respectivamente) así como por bastantes illas máis pequenas. As illas atópanse entre as latitudes 29° e 53° S e lonxitudes de 165° e 176° E. As dúas illas principais están separadas polo estreito de Cook, que ten 22 km de ancho no seu punto máis angosto[53]. A área total do país ascende a 268 021 km², é lixeiramente menor que Italia ou Xapón e un pouco maior que o Reino Unido[54]. O país é longo (máis de 1600 km no seu eixe nor-nordeste) e estreito (cun ancho máximo de 400 km)[55], con aproximadamente 15 134 km de litoral[56]. Logo das Illas Norte e Sur, as cinco illas habitadas maiores son a Illa Stewart, as Illas Chatham (Rekohu), Illa Gran Barreira (no golfo de Hauraki), Illa D'Urville (no estreito de Marlborough)[57] e a Illa Waiheke (a máis poboada das cinco)[58]. O país conta con extensos recursos mariños, coa sétima zona económica exclusiva maior no mundo, que cobre máis de 4.000.000 km², o que se traduce en máis de quince veces a súa superficie terrestre[59].
A Illa Sur é a masa de terra maior de Nova Zelandia e está dividida ao longo polos Alpes do Sur[60]. Dentro desta cordilleira existen 23 picos de máis de 3000 msnm, o máis alto dos cales é o monte Cook ou Aoraki, con 3724 msnm, que ten ó pé o laga glaciar Pukaki.[61] As partes máis altas da Illa Sur están cubertas por bosques, protexidos por varios parques nacionais como os de Abel Tasman e Kahurangi[62]. Fiordland, na esquina suroeste da Illa Sur, é unha área de altas montañas cortadas por fiordes empinados[63]. A Illa Norte é menos montañosa pero está marcada polo vulcanismo. A zona volcánica de Taupo, unha gran meseta volcánica, segue sendo moi activa. Nesta meseta atópanse a montaña máis alta da Illa Norte, o monte Ruapehu (2797 msnm), e o lago maior do país, o lago Taupo[64]. O norte da illa é unha área máis chá, que antes da chegada dos europeos estaba cuberta por árbores kauri[65].
O país debe a súa variada topografía, e talvez a súa aparición por encima das ondas, ao límite dinámico que se atopa entre as placas do Pacífico e indoaustraliana[66]. Nova Zelandia é parte de Zealandia, un continente case da metade do tamaño de Australia, que se mergullou gradualmente logo de separarse do supercontinente Gondwana[67]. Hai aproximadamente 25 millóns de anos un cambio nos movementos das placas tectónicas comezou un proceso de elevación e compresión do terreo. Agora este proceso é máis evidente nos Alpes do Sur, formados pola compresión da cortiza terrestre xusto á beira da falla alpina. Noutros lugares, o límite das placas implica a subdución dunha placa debaixo da outra, creando varias fosas, como a de Puysegur, ao sur, a fosa de Hikurangi, ao leste e as fosas de Kermadec e de Tonga máis ao norte[66][68]. Esta situación nun límite de placas fai que en Nova Zelandia a sismicidade sexa moi activa e teña vulcanismo.
Clima
A latitude de Nova Zelandia, entre os paralelos 34° a 47° S, corresponde estreitamente á de Italia no hemisferio norte. Con todo, o seu illamento de influencias continentais e a exposición aos ventos fríos do sur e as correntes oceánicas, dan ao clima un carácter máis temperado[69]. O clima en todo o país é temperado, principalmente oceánico, con temperaturas anuais medias que van desde os 10 °C no sur, ata os 16 °C no norte. As temperaturas máximas e mínimas históricas foron 42,4 °C en Canterbury e -21,6 °C en Ophir, Otago[70].
As condicións climáticas varían considerablemente entre as distintas rexións: de extremadamente húmido en West Coast, a case semiárido no interior de Canterbury e subtropical en Northland[71]. Das sete cidades máis importantes, Christchurch é a máis seca, recibindo de media só 640 mm de choiva por ano; Auckland, a máis húmida, recibe case o dobre desa cantidade[72]. Auckland, Wellington e Christchurch reciben unha media anual de 2000 horas de sol. O sur e o suroeste da Illa Sur teñen un clima máis frío, con arredor de 1400 a 1600 horas de luz solar; o norte e o nordeste da Illa Sur son as áreas máis solleiras do país e reciben aproximadamente entre 2400 e 2500 horas de sol[73].
Flora e fauna
O illamento xeográfico de 80 millóns de anos e a bioxeografía das illas son os responsables da variedade única de especies vexetais e animais do país[74], os cales evolucionaron da vida silvestre de Gondwana, ou ben, lograron chegar ás costas voando, nadando ou arrastrados polo océano[75]. Arredor do 82 % das plantas vasculares nativas de Nova Zelandia son endémicas, abarcando 1944 especies de 65 xéneros dunha soa familia[76][77]. Os dous tipos principais de bosques son aqueles dominados por podocarpos e/ou kauris, e en climas máis frescos os máis importantes son as faias do sur[78]. Os tipos de vexetación restantes consisten en pastos, a maioría dos cales son matas[79].
Antes da chegada dos seres humanos aproximadamente o 80 % da terra estaba cuberta por bosques, xa que só as zonas altas, estériles e volcánicas non tiñan árbores[80]. As fragas foron dominadas polas aves, e a ausencia de predadores mamíferos causou que algunhas especies como o kiwi, o kakapo e o takahe evolucionasen sen a habilidade de voar[81]. A chegada dos seres humanos e a introdución de ratas, furóns e outros mamíferos levaron á extinción de varias especies de aves, incluíndo aves grandes como a moa e a aguia de Haast[3][82].
Outros animais nativos inclúen varios réptiles (escíncidos, xecónidos e o fósil vivente tuatara), ras, arañas (katipo), insectos (como o weta) e caracois[83][84]. O único rexistro de mamíferos terrestres nativos de Nova Zelandia eran tres especies de morcegos (un extinto), ata 2006, cando se descubriron os ósos dun mamífero endémico, do tamaño dun rato[85]. Porén, os mamíferos mariños son abundantes, xa que nas augas do país hai exemplares de case a metade das especies de cetáceos e lobos mariños[86].
Desde a chegada dos humanos, estímase que se extinguiron cincuenta e unha especies de aves, tres de ras, tres de lagartos, un peixe de auga doce, catro plantas, un morcego e varias especies de invertebrados[3]; moitas outras están en perigo ou o seu hábitat reduciuse severamente[3]. Nova Zelandia foi pioneira no uso da restauración ecolóxica da illa como un medio para protexer estas especies silvestres ameazadas[87][88][89], ademais de que preto de 220 illas de máis de 5 hectáreas foron designadas como santuarios en 2009[90].
Medio ambiente
Os patróns das emisións de gases de efecto invernadoiro son similares aos dos países escandinavos, grazas ao correcto uso e aproveitamento da terra e á reforestación[91]. A maioría das 11,9 millóns de hectáreas de terras agrícolas, que representan ao redor do 44 % da superficie total do país, limpáronse[91]. Os primeiros intentos para diminuír os efectos da deforestación, tales como a Lei de rexistro de dereitos de silvicultura de 1983, que creou os «dereitos de silvicultura», só tiveron un éxito moderado[91]. Porén, crearon estándares de clase mundial na recolección de datos e en dereitos sobre a propiedade, que deron paso á primeira emenda á Lei de bosques de 1949, realizada en 1993, que máis tarde serviría de base á Lei de resposta de cambio climático de 2002[91]. A reforestación foi vista como a principal ferramenta para cumprir cos obxectivos do Protocolo de Kyoto[91]. En consecuencia, implementáronse programas para a redución das emisións provocadas pola deforestación e a degradación dos bosques e estableceuse o uso de bonos de carbono para o comercio de dereitos de emisión[91]. Debido a que o goberno foi o primeiro en ter acceso aos bonos de carbono, cando comezaron a manexarse, houbo un aumento da deforestación. Cando a iniciativa privada tivo acceso ao comercio de dereitos de emisión, finalmente o programa comezou a reducir os niveis de deforestación[91].
Goberno e política
- Artigo principal: Política de Nova Zelandia.
.jpg)
.jpg)
.png)
Nova Zelandia é unha monarquía constitucional e unha democracia parlamentaria[92]. O rei Carlos III é o actual xefe de Estado e ten o título de «rei de Nova Zelandia», en virtude da Lei de títulos reais de 1974[93]. As funcións e poderes do rei están limitados pola constitución[94]. Malia que Nova Zelandia carece dunha constitución escrita, a Lei Constitucional de 1986 é a principal declaración formal da estrutura «constitucional» de Nova Zelandia[95]. O rei é representado polo gobernador xeral, quen é nomeado por ela co asesoramento exclusivo do primeiro ministro[6]. A actual gobernadora xeral é Cindy Kiro.
O gobernador xeral pode exercer poderes de prerrogativa real (por exemplo, a revisión de casos de «inxustiza» e facer nomeamentos de ministros para o gabinete, embaixadores e outros funcionarios públicos claves)[96] e en raras ocasións, os poderes da reserva (o poder para destituír un primeiro ministro, disolver o parlamento ou rexeitar o consentimento real dun proxecto de lei)[97]. O gobernador xeral tamén preside, pero sen ser membro, o Consello Executivo[98], unha comisión oficial integrada por todos os Ministros da Coroa que aconsellan ao gobernador xeral. O rei e o gobernador xeral normalmente non poden exercer ningún poder sen o asesoramento do gabinete, agás en circunstancias onde non hai ningún gabinete ou o gabinete perdeu a confianza do parlamento[97].
O parlamento de Nova Zelandia é o representante do poder lexislativo e está conformado polo soberano (representado polo gobernador xeral) e a Cámara de Representantes[94]. Desde 1950 o parlamento consta dunha soa cámara; anteriormente tamén existía unha cámara alta, coñecida como o Consello Lexislativo[95]. A supremacía da Cámara de Representantes sobre o soberano foi establecida en Inglaterra pola Carta de dereitos de 1689, a cal foi ratificada como lei en Nova Zelandia[94]. A Cámara de Representantes é elixida democraticamente e desta fórmase un goberno do partido ou coalición que posúe a maioría dos escanos[94]. Se non hai ningunha maioría pódese formar un goberno de minoría se se obtén o apoio doutros partidos a través de votos de confianza. O gobernador xeral nomea os Ministros da Coroa baixo o asesoramento do primeiro ministro, que é por convención, o líder do partido ou coalición gobernante, é dicir, coa maioría no parlamento[99]. O gabinete, encabezado polo primeiro ministro, é o máximo órgano de formulación de políticas e consiste na maioría dos Ministros da Coroa[100].
Case todas as eleccións parlamentarias xerais entre 1853 e 1996 celebráronse por sufraxio directo[101]. A única elección sen voto directo foi a de 1908, cando se utilizou un sistema con segunda volta[101]. Desde 1930 as eleccións estiveron dominadas por dous partidos políticos: o Partido Nacional e o Partido Laborista. As críticas ao sistema de sufraxio directo comezaron na década de 1950 e intensificáronse despois de que o Partido Laborista perdese as eleccións de 1978 e 1981, malia ter máis votos que o Partido Nacional[102]. En 1992 celebrouse un referendo consultivo para cambiar o sistema de votación, o que conduciu a un referendo vinculante durante as eleccións de 1993[102]. Elixiuse unha forma de representación proporcional, chamada representación proporcional mixta, a cal continúa ata o momento. Baixo este sistema, cada persoa ten dereito a dous votos: un decide os 65 asentos electorais (incluíndo sete reservados para os maorís) a través de sufraxio directo, e o outro é para elixir un partido político. Os restantes 55 asentos son asignados para que a representación no parlamento reflicta os resultados do segundo voto[95]. Un partido ten que obter o 5 % dos votos totais para ser elixible a ocupar un dos 120 escanos do parlamento.
Unha vez que Nova Zelandia se converteu nunha colonia da coroa, xa non estaba baixo a xurisdición da Corte Suprema de Nova Gales do Sur, cuxa autoridade no país terminou o 22 de decembro de 1841[103]. O primeiro xuíz do poder xudicial neozelandés foi designado tres semanas máis tarde. O poder xudicial está conformado polos xuíces e funcionarios xudiciais que son nomeados baixo normas estritas en canto ao seu exercicio e non politicamente, a fin de manter a independencia constitucional do goberno[95]. Isto teoricamente permite interpretar a lei baseándose nas políticas aprobadas polo parlamento sen outras influencias sobre a súa decisión[104]. Ata 2004 o Consello Privado do Reino Unido en Londres, era a corte final de apelación, pero foi abolida e substituída pola Corte Suprema de Nova Zelandia, que é agora a corte máis alta no país. O poder xudicial inclúe tamén o Tribunal de apelación, o Tribunal superior e os tribunais inferiores[95]. O xefe da xudicatura é o presidente do Tribunal Supremo, posto ocupado dende 1999 por Sian Elias[105]. Entre marzo de 2005 e agosto de 2006, 112 anos despois de converterse no primeiro país en outorgar á muller o dereito a voto, Nova Zelandia foi o único país do mundo no que todos os cargos máis altos do goberno foron ocupados simultaneamente por mulleres: Isabel II (raíña), Silvia Cartwright (gobernadora xeral), Helen Clark (primeira ministra), Margaret Wilson (presidenta da Cámara de Representantes) e Sian Elias (presidenta do Tribunal Supremo)[106].
Relacións exteriores
- Véxase tamén: Misións diplomáticas de Nova Zelandia.
Durante a época colonial permitiuse ao goberno británico determinar as políticas de comercio exterior e outros asuntos de política exterior[107]. Nas Conferencias Imperiais de 1923 e 1926, outorgouse a Nova Zelandia a liberdade para negociar os seus propios tratados internacionais, sendo o primeiro deles co Xapón en 1928. Malia esta independencia, Nova Zelandia seguiu rapidamente ao Reino Unido ao declarar a guerra a Alemaña o 3 de setembro de 1939. Nesta declaración, o primeiro ministro Michael Savage proclamou, «onde ela vai, imos; onde ela se atopa, estamos»[108].
Os neozelandeses loitaron e morreron nas dúas guerras mundiais, con notables actuacións nas batallas de Gallípoli, Creta[109], O Alamein[110] e Montecassino[111]. En Gallípoli, 2721 neozelandeses perderon a vida en máis de nove meses de loita[112]. A campaña tivo un papel importante no fomento dunha identidade nacional[113][114] e fortaleceu a tradición de ANZAC entre Nova Zelandia e Australia. O exército neozelandés tamén tivo un papel clave na batalla do Río da Prata[115] e na batalla de Inglaterra[116][117]. Durante a Guerra do Pacífico da segunda guerra mundial, os Estados Unidos tiñan máis de 400 000 militares estacionados en Nova Zelandia[118].
En 1951 Nova Zelandia uniuse a Australia e os Estados Unidos no Tratado de Seguridade ANZUS[119], e máis tarde loitou xunto ao exército estadounidense nas guerras de Corea[120] e Vietnam[121]. Pola contra, o Reino Unido centrouse cada vez máis nos seus intereses europeos logo da Crise de Suez, e Nova Zelandia viuse obrigada a expandirse cara a novos mercados, despois de que o Reino Unido se uniuse á Comunidade Económica Europea en 1973[122]. Porén, a influencia dos Estados Unidos no país debilitouse tamén logo das protestas durante a guerra de Vietnam[123], o fracaso dos Estados Unidos para sancionar a Francia despois do afundimento do Rainbow Warrior[124], os desacordos sobre as políticas ambientais e o comercio agrícola e a adopción dunha política antinuclear.
En febreiro de 1985, o país negou a entrada do US Buchanan ás súas augas, debido á implantación dunha nova política en contra da enerxía nuclear e a prohibición do acceso aos seus portos a buques con armas nucleares[125]. En resposta, Estados Unidos anunciou que suspendería as súas obrigas contractuais a menos que se restaurase o acceso aos portos. Con todo, Nova Zelandia fortaleceu a súa postura antinuclear aprobando a acta da Zona Libre de Enerxía Nuclear de Nova Zelandia, Desarme e Control de Armas de 1987, sendo o primeiro Estado occidental en promulgar este tipo de lei[126][127]. En 2010 ambos os dous países comezaron unha nova asociación estratéxica coa firma da Declaración de Wellington[128]. Segundo o primeiro ministro, a declaración non foi un regreso a un tratado de seguridade como o ANZUS[129], malia informes dun aumento na cooperación militar desde 2007[130].
Nova Zelandia traballa estreitamente con Australia, cuxa política exterior seguiu unha tendencia histórica similar[131]. Estes lazos débense á proximidade xeográfica, ao relativo illamento do resto do mundo e a fortes similitudes culturais. A campaña de Gallípoli solidificou esta relación, creando o chamado «espírito ANZAC»[132]. Os dous manteñen un contacto político moi próximo, e o tratado comercial de Relacións Económicas máis Estreitas permite o libre comercio entre eles[133]. O Acordo de Viaxe de Trans-Tasman de 1973, proporciona á cidadanía a liberdade de visitar, vivir e traballar en ambos os dous países sen restricións. Máis de 500 000 neozelandeses viven en Australia, mentres que 65 000 australianos viven en Nova Zelandia. Malia que os Estados Unidos xa non recoñece as súas obrigas na ANZUS, o tratado aínda está en vigor entre Australia e Nova Zelandia[133]. En 2009 había plans para crear «voos nacionais» entre Nova Zelandia e Australia[134], pero suspendéronse desde o cambio de poder no goberno de Australia.[135].
Nova Zelandia ten unha forte presenza entre os países insulares do Pacífico. Gran parte da axuda internacional de Nova Zelandia vai para as illas, polo que moitos dos seus habitantes emigran a Nova Zelandia á busca de emprego[136]. A nación participa no Foro das Illas do Pacífico, o Foro de Cooperación Económica Asia-Pacífico e o Foro Rexional da Asociación de Nacións do Sueste Asiático (incluíndo o Cumio de Asia Oriental)[133]. Nova Zelandia tamén é membro da Organización das Nacións Unidas[137], a Mancomunidade de Nacións[138], a Organización para a Cooperación e o Desenvolvemento Económico[139] e asinou o Acordo de Defensa das Cinco Potencias[140]. Nova Zelandia tamén ten unha serie de acordos de libre comercio, un dos máis importantes con China (o primeiro acordo de libre comercio dun país desenvolvido coa China)[141].
Forzas armadas
- Véxase tamén: Forzas de Defensa de Nova Zelandia.
As Forzas de Defensa de Nova Zelandia compóñense de tres ramas: o Exército de Nova Zelandia, a Armada Real de Nova Zelandia e a Real Forza Aérea de Nova Zelandia[142]. O goberno considerou que as súas necesidades de defensa nacional son modestas, e en 2001 desmantelaron as súas instalacións de combate aéreo[143]. O país combateu nas dúas guerras mundiais, con campañas destacadas en Gallípoli, Creta,[144] El Alamein[145] e Cassino.[146] A campaña de Gallípoli xogou un importante papel no fomento da identidade nacional de Nova Zelandia,[147][148] e fortaleceu a tradición ANZAC compartida con Australia.[149] De acordo con Mary Edmond-Paul:[150]
| “ | A primeira guerra mundial deixou cicatrices na sociedade neozelandesa, con case 18 500 falecidos en total ao finalizar a contenda, máis de 41 000 feridos, e outros afectados emocionalmente, dunha forza de combate no estranxeiro duns 103 000 soldados e unha poboación de pouco máis dun millón de habitantes. | ” |
Nova Zelandia tamén tomou parte na batalla naval de río da Prata[151] e a batalla aérea de Inglaterra.[152][153] Durante a segunda guerra mundial, os Estados Unidos tiveron en Nova Zelandia un total de máis de 400.000 persoas de persoal militar.[154]
A maiores das dúas guerras mundiais e as guerras de Vietnam e Corea, as forzas de defensa de Nova Zelandia loitaron na segunda guerra bóer[155], a emerxencia de Malaia[156], a guerra do Golfo e a guerra de Afganistán. Ademais, en épocas recentes tamén contribuíu noutras misións de mantemento da paz, como as de Chipre, Somalia, Bosnia e Hercegovina, o Sinaí, Angola, Camboxa, a fronteira Irán/Iraq, Bougainville, Timor Oriental e as Illas Salomón[50]. Tamén enviou unha unidade de enxeñeiros do exército para axudar á reconstrución da infraestrutura iraquí durante un ano na guerra de Iraq. As forzas de Nova Zelandia aínda están activas en Afganistán[157].
Organización territorial
- Artigo principal: Organización territorial de Nova Zelandia.
- Véxase tamén: Provincias de Nova Zelandia.
Os primeiros colonos europeos dividiron o territorio en provincias, que tiñan certo grao de autonomía[158]. Estas foron abolidas en 1876 e o goberno foi centralizado. Moitas provincias estaban baixo presión financeira, debido a problemas sobre a propiedade da terra e ao sistema ineficiente de recadación de impostos, ademais de que o goberno central quería consolidar os ferrocarrís, a educación e outras políticas que diverxeran[159]. Como resultado, Nova Zelandia non estaba conformada por entidades subnacionais, como provincias, estados ou territorios. Con todo, o legado da división en provincias continúa nas rivalidades competitivas exhibidas en acontecementos deportivos e culturais[160]. Desde 1876, o goberno municipal administrou as distintas rexións de Nova Zelandia[158].
En 1989 descentralizouse o goberno local para darlle a estrutura actual de dous niveis: consellos rexionais e autoridades territoriais[161]. A Lei de Administración de Recursos de 1991 substituíu a Lei de Planificación do País e a Cidade como a principal lexislación de planificación para os gobernos municipais[162]. O papel dos consellos rexionais é regular «o medio natural, con especial atención á xestión dos recursos»[161]. As autoridades territoriais son responsables das augas residuais, a auga potable, as estradas locais, permisos de construción e outros asuntos locais[163]. A maior parte dos seus ingresos proceden de impostos sobre a propiedade e representan menos dun 2 % do Produto Interno Bruto (PIB) nacional.
Os 249 municipios que existían en 1975[161] reorganizáronse en 73 autoridades territoriais dentro de 11 consellos rexionais[164]. Cinco das autoridades territoriais (dúas cidades e tres distritos) son autoridades unitarias, as cales tamén actúan como consellos rexionais[165]. As autoridades territoriais constan de 16 concellos, 57 consellos de distrito e o consello das Illas Chatham. Aínda que oficialmente o consello das Illas Chatham non é unha autoridade unitaria, é responsable de moitas das funcións características deste tipo de división[166]. A rexión de Auckland ten con diferenza a poboación maior, estimada en 1.459.700 habitantes, e desde 2001 é a rexión de máis rápido crecemento demográfico[164].
Ser parte dunha monarquía fai de Nova Zelandia un «reino»[167]. sendo un dos 16 reinos que existen dentro da Mancomunidade de Nacións[168]. O Reino de Nova Zelandia componse de Nova Zelandia, Tokelau, a Dependencia Ross, as Illas Cook e Niue[167]. As Illas Cook e Niue son estados autónomos en libre asociación con Nova Zelandia[169][170]. O parlamento de Nova Zelandia non pode promulgar leis efectivas para todo o reino, pero co consentimento dos outros países constituíntes, pode actuar en nome deles en asuntos exteriores e de defensa. Tokelau é un territorio non autónomo que utiliza o himno e a bandeira de Nova Zelandia, pero é administrado por un consello de tres anciáns (un para cada país-atol)[171][172]. Nova Zelandia opera a Base Scott no territorio antártico que reclama, a Dependencia Ross[173].
| Consello Rexional | Capital | Área (km²) | Poboación(2) | Código ISO |  | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Northland | Whangarei | 13 941 | 152 700 | NZ-NTL | |
| 2 | Auckland | Auckland | 6 059 | 1 371 .000 | NZ-AUK | |
| 3 | Waikato | Hamilton | 25 598 | 395 100 | NZ-WKO | |
| 4 | Bay of Plenty | Tauranga | 12 447 | 265 300 | NZ-BOP | |
| 5 | Gisborne (East Cape) (1) | Gisborne | 8 351 | 46 000 | NZ-GIS | |
| 6 | Hawke's Bay | Napier | 14 164 | 152 100 | NZ-HKB | |
| 7 | Taranaki | Nova Plymouth | 7 273 | 107 300 | NZ-TKI | |
| 8 | Manawatu-Wanganui | Palmerston North | 22 215 | 229 400 | NZ-MWT | |
| 9 | Wellington | Wellington | 8 124 | 466 300 | NZ-WGN | |
| 10 | Tasman (1) | Richmond | 9 786 | 45 800 | NZ-TAS | |
| 11 | Nelson (1) | Nelson | 445 | 44 300 | NZ-NSN | |
| 12 | Marlborough (1) | Blenheim | 12 484 | 43 600 | NZ-MBH | |
| 13 | West Coast | Greymouth | 23 000 | 32 100 | NZ-WTC | |
| 14 | Canterbury | Christchurch | 45 845 | 540 000 | NZ-CAN | |
| 15 | Otago | Dunedin | 31 476 | 199 800 | NZ-OTA | |
| 16 | Southland | Invercargill | 30 753 | 93 200 | NZ-STL | |
|
(1) Estas rexións son: «autoridades unitarias». | ||||||
Economía
- Artigo principal: Economía de Nova Zelandia.
Nova Zelandia ten unha economía de mercado moderna, próspera e desenvolvida, cun PIB (PPA) per cápita estimado entre 27 420 e 29 352 dólares[nota 1][175][176][177][178] A moeda nacional é o dólar de Nova Zelandia, chamado tamén «dólar Kiwi», que ademais circula nas Illas Cook (xunto co dólar das Illas Cook), Niue, Tokelau e as Illas Pitcairn[179]. Nova Zelandia ten un nivel de vida relativamente alto, comparable ao do norte de Europa[180][181]. Ocupou o cuarto lugar no Índice de Liberdade Económica de 2011 publicado por The Heritage Foundation[182]. En 2010, Auckland e Wellington ocuparon os postos 4° e 12° da lista de cidades con mellor calidade de vida realizada por Mercer[183].
Historicamente, a sólida relación de Nova Zelandia co Reino Unido e maila gran demanda de produtos agrícolas axudaron á poboación no logro de mellores estándares de vida que os de Australia ou Europa occidental en 1950 e 1970[184]. En 1973 o mercado de exportación de Nova Zelandia reduciuse cando o Reino Unido se uniu á Comunidade Europea, sumados outros factores, tales como a crise do petróleo de 1973 e a crise enerxética de 1979, levando a unha severa depresión económica[185]. Os niveis de calidade de vida en Nova Zelandia caeron detrás dos de Australia e Europa occidental, e en 1982, Nova Zelandia tiña o ingreso per cápita máis baixo de todas as nacións desenvolvidas descritas polo Banco Mundial[186]. Desde 1984, os gobernos comprometidos cunha reestruturación maior na economía (coñecida primeiro como Rogernomics e, a continuación, Ruthanasia), rapidamente transformaron a Nova Zelandia dunha economía altamente proteccionista a unha economía liberalizada aberta ao libre comercio[49][187].
Despois do esborralle do mercado de valores de 1987, o desemprego (que alcanzara un máximo do 10 %) foi descendendo gradualmente ata o 2007, cando se rexistrou o récord mínimo de 3,4 % (o quinto máis baixo entre as 27 nacións da OCDE)[188]. Porén, a crise global que seguiu tivo un grande impacto e durante cinco trimestres consecutivos o PIB contraeuse, dando lugar á recesión máis longa en máis de trinta anos[189][190]. Desde a década de 1970 Nova Zelandia experimentou unha serie de "fuga de cerebros"[52][191]: case unha cuarta parte dos traballadores altamente cualificados viven no exterior, a maioría en Australia e o Reino Unido, a maior porcentaxe para un país desenvolvido[192]. Estes neozelandeses elixiron vivir e traballar no estranxeiro principalmente debido á carreira, a cultura e os factores económicos, aínda que eventualmente algúns volven por razóns de familia e estilo de vida[192]. Nos últimos anos, realizáronse esforzos por atraer profesionais de Europa e doutros países menos desenvolvidos[193][194].
Nova Zelandia depende en gran medida do libre comercio, especialmente en produtos agrícolas. As exportacións representan unha porcentaxe relativamente alta da súa produción[nota 2][56], o que a fai vulnerable aos prezos internacionais de produtos básicos e ás recesións globais. Os seus principais produtos de exportación proveñen da agricultura, a horticultura, a pesca e da silvicultura, que constitúen aproximadamente a metade das exportacións do país. Os seus principais socios mercantís son Australia, Estados Unidos, Xapón, China e o Reino Unido[56]. O 7 de abril de 2008 Nova Zelandia e a China asinaron un acordo de libre comercio, o primeiro acordo que firmou China cun país desenvolvido[196]. No entanto, o sector servizos é o sector máis importante na economía, seguido da industria, a construción, a agricultura e a extracción de materias primas[56]. O turismo tamén desempeña un papel importante na economía de Nova Zelandia; en 2010 contribuíu con 15 000 millóns de dólares ao PIB total do país, ademais de dar emprego ao 9,6 % da poboación activa[197]. Ese mesmo ano, os turistas internacionais aumentaron un 3,1 %[198], e espérase que a cifra aumente a un ritmo de 2,5 % cada ano ata 2015[197].
A agricultura e a gandería foron e seguen sendo as principais actividades económicas en Nova Zelandia[199]. A la era o principal produto exportado polo país e chegou a constituír máis dun terzo de todos os ingresos de exportación; pero desde a década de 1960, o seu prezo diminuíu constantemente[200] e a la xa non é un produto rendible para moitos granxeiros[201]. Pola contra, as vendas de produtos lácteos aumentaron e o número de vacas leiteiras duplicouse entre 1990 e 2007[202], para converterse nunha das fontes de ingresos máis importante para o país[203]. En 2009 os produtos lácteos representaron o 21 % (9.100 millóns de dólares) dos produtos de exportación totais[204], e a compañía maior no país, Fonterra, controla case unha terceira parte do comercio internacional de produtos lácteos[205]. O mesmo ano, a carne ocupou o 13,2 % das exportacións, a la o 6,3 %, as froitas o 3,5 % e a pesca o 3,3 %. A maioría dos animais de granxa son alimentados con pastos (feo e, en tempos de escaseza, ensilado) e as vacas e ovellas de cando en cando mantéñense baixo teito ou son alimentadas con grandes cantidades de grans. Os porcos en xeral mantéñense no interior de granxas e cortellos[206]. A industria do viño de Nova Zelandia seguiu unha tendencia similar aos produtos lácteos, xa que o número de viñedos duplicouse durante o mesmo período[207], superando as exportacións de la brevemente en 2007[208].
Durante a década de 1970, o goberno ofreceu unha serie de subsidios para axudar os agricultores e granxeiros[209], e para 1980 estes subsidios proporcionaban o 40 % dos ingresos dalgúns agricultores[210]. En 1984, o goberno laborista anulou os subsidios agrícolas[211], e en 1990 o campo converteuse no sector menos organizado da economía[212]. Para competir cos mercados europeos e estadounidenses fortemente subsidiados, os granxeiros aumentaron a eficiencia das súas operacións[213][214].
Infraestruturas
En 2008 o petróleo, o gas natural e o carbón xeraron aproximadamente o 69 % do fornecemento de enerxía de Nova Zelandia, mentres que o restante 31 % proveu de fontes de enerxía renovable, principalmente a enerxía hidroeléctrica e a enerxía xeotérmica[215]. A rede de transporte neozelandesa consta de 93.906 km de estradas, cun valor estimado de 23.000 millóns de dólares[216]. A maioría das principais cidades e vilas están unidas por servizos de autobús, aínda que os automóbiles privados son o modo predominante de transporte[217]. En 1993 privatizouse o servizo de ferrocarrís, pero eventualmente volveron ser unha empresa de propiedade estatal[218]. Os ferrocarrís corren ao longo do país, aínda que a maioría das liñas transporta carga no canto de pasaxeiros[219].
A maioría dos visitantes internacionais chegan por vía aérea[220]. grazas aos sete aeroportos internacionais que existen. Con todo, destes sete, só o de Auckland e o de Christchurch teñen voos directos a outros países separadamente de Australia ou Fidxi[221]. A Oficina de Correos de Nova Zelandia mantivo un monopolio sobre as telecomunicacións ata 1989, cando se creou Telecom New Zealand, inicialmente unha empresa do Estado que foi privatizada un ano despois[222]. Telecom posúe aínda a maior parte da infraestrutura das telecomunicacións no país, pero a competencia doutros provedores do servizo continúa en aumento[223].
A radio e a televisión comezaron as súas transmisións en 1922 e 1960, respectivamente[224]. A liberalización na década de 1980 viu un aumento repentino no número de estacións de radio e televisión[224]. A televisión de Nova Zelandia emite programación na súa maioría de orixe estadounidense e británica, xunto cun gran número de programas de espectáculos australianos e locais. A industria dos medios de comunicación de Nova Zelandia está dominada por un pequeno número de empresas, a maioría das cales son estranxeiras[nota 3], malia que o Estado mantén a propiedade dalgunhas estacións de radio e televisión. Entre 2003 e 2008, Reporteiros sen Fronteiras colocou Nova Zelandia dentro das vinte nacións con maior liberdade de prensa[225].
Demografía
- Artigo principal: Demografía de Nova Zelandia.
Etnias e inmigración
A poboación de Nova Zelandia é de aproximadamente 4,4 millóns de habitantes.[226][nota 4] No censo de poboación de 2006 o 67,6 % das persoas cuestionadas identificouse etnicamente como europeo e o 14,6 % como maorí[4]. Outros grupos étnicos importantes inclúen os asiáticos (9,2 %) e os pobos do Pacífico (6,9 %), mentres que o 11,1 % identificáronse a si mesmos simplemente como «neozelandés» (ou similar) e o restante 1 % identificouse con outras etnias[227][nota 5][228]. Isto contrasta coas cifras de 1961, cando o censo informou de que a poboación de Nova Zelandia se compoñía de 92 % de europeos e só 7 % de maorís, coas minorías asiáticas e do Pacífico compartindo o 1 % sobrante[229]. Aínda que o xentilicio para un cidadán de Nova Zelandia é neozelandés, o termo informal «kiwi» é comunmente utilizado tanto polos estranxeiros[230] como pola poboación local[231]. O termo «pakeha» adoita referirse aos neozelandeses de ascendencia europea, aínda que algúns rexeitan esta denominación de orixe[232][233], ademais de que algúns maorís o usan para referirse a todos os neozelandeses que non descenden de maorís ou algún outro pobo polinesio[234].
A maioría dos neozelandeses de orixe europea teñen ascendencia británica e irlandesa, aínda que hai poboacións significativas de orixe neerlandesa, dálmata[235], italiana e alemá, xunto con inmigrantes europeos que viaxaron a través de Norteamérica, Suramérica, Australia e Suráfrica[236].
Lingua
- Véxase tamén: Kōhanga reo.
Ata 1987 o inglés era o único idioma oficial de Nova Zelandia, aínda que segue sendo hoxe en día o idioma predominante na maioría das rexións; o maorí converteuse nun idioma oficial en virtude da Lei da lingua maorí de 1987[237], mentres que a lingua de sinais de Nova Zelandia fíxoo grazas á Lei da linguaxe de sinais de Nova Zelandia de 2006[238][239]. Os dous idiomas oficiais falados son tamén os máis utilizados; o inglés é falado por un 98 % da poboación e o maorí polo 4,1 %[5]. O samoano é o idioma non oficial máis falado (2,3 %). Das 85 428 persoas que dixeron falar samoano no censo de 2006, 57.828 vivían na rexión de Auckland. Ségueno o francés, o hindi, o chinés cantonés e o mandarín[5][240][nota 6].
Educación
A escola primaria e secundaria é obrigatoria para os nenos e nenas entre 6 e 16 anos, aínda que a maioría asiste a partir dos 5 anos[241]. Hai 13 anos de escola obrigatoria e a asistencia ás escolas públicas é gratuíta. Nova Zelandia ten unha taxa de alfabetización de persoas adultas do 99%[56], e máis da metade da poboación de entre 15 e 29 anos cursa algún tipo de educación superior[241][nota 7]. A escolaridade entre a poboación adulta é diversa: 14,2 % ten un título de grao, 30,4 % ten un diploma de educación secundaria e o 22,4 % non ten unha escolaridade ben establecida[242].
Relixión
- Artigo principal: Relixión en Nova Zelandia.
Segundo o censo realizado en 2006, o cristianismo é a relixión predominante en Nova Zelandia, practicada polo 55,65 % da poboación; o 34,7 % dos cuestionados dixo que non practicaba ningunha relixión (subiu do 29,6 % en 2001) e ao redor do 4 % estaba asociado con outras relixións[243][nota 8]. As principais denominacións cristiás son o anglicanismo, o catolicismo, o presbiterianismo e o metodismo. Tamén hai un número significativo de adeptos ás igrexas pentecostais, baptistas e mormonas. De acordo coas cifras do censo, outras relixións que comprenden unha minoría significativa son o islam, o budismo e o hinduísmo[240][244]. Os indíxenas maorís tenden a estar asociados coas igrexas presbiteriana e mormona, mais o censo amosa que as igrexas con sé en Nova Zelandia Ringatū e Rātana experimentaron un considerable crecemento.[245]
Cidades principais
Cultura
- Artigo principal: Cultura de Nova Zelandia.
Os primeiros maorís desenvolveron a súa propia cultura característica, baseada na cultura polinesia. A organización social foi en gran medida comunal con familias (whanau), sub-tribos (hapu) e tribos (iwi) gobernadas por un xefe (rangatira), cuxa posición estaba suxeita á aprobación das comunidades[247]. Os inmigrantes británicos e irlandeses levaron os aspectos da súa propia cultura a Nova Zelandia e tamén influenciaron a cultura maorí[248][249], especialmente coa introdución do cristianismo[250]. Porén, os maorís consideran aínda a súa lealdade aos grupos tribais como unha parte vital da súa identidade e os roles nos parentescos dentro das familias maorís son similares aos doutros pobos da Polinesia[251]. Máis recentemente, as culturas dos Estados Unidos, Australia, Asia e doutros países europeos exerceron certa influencia en Nova Zelandia.
Na época colonial, a vida en gran parte rural levou o estereotipo dos neozelandeses resistentes, enxeñosos («enxeño Kiwi») e cun carácter demasiado modesto[252]. Naquel momento, Nova Zelandia non era coñecida como un «país intelectual»[253] e o fenómeno coñecido como «síndrome de alta exposición», onde se critica aos alumnos de alto rendemento máis severamente que aos seus compañeiros de menos éxito, era moi evidente[254]. Na década de 1960 o mellor acceso á educación superior e o crecemento das cidades[255] deu inicio ao dominio da cultura urbana[256]. Malia que a maioría da poboación xa vive en cidades, gran parte da arte, a literatura, o cine e o humor de Nova Zelandia ten unha temática rural.
A cultura maorí foi suprimida durante o intento de asimilación dos maorís por parte dos británicos[51]. Logo da segunda guerra mundial desalentouse o uso da lingua maorí (te reo maorí) nas escolas e lugares de traballo, reducindo o coñecemento do idioma a só algunhas comunidades nalgunhas zonas remotas[51] Recentemente sufriu un proceso de revitalización,[257][258], aínda que en 1987 outorgóuselle o status de idioma oficial[237]. A comezos do século XXI crearonse escolas para aprender o idioma e dúas canles de Televisión Maorí, os únicos a nivel nacional que transmiten a maioría do seu contido do horario estelar en maorí[259].
Artes plásticas
Como parte do rexurdimento da cultura maorí estendeuse a elaboración de artesanías tradicionais, como o tallado de madeira e o tecido, e os artistas maorís están aumentando en número e influencia[260]. As primeiras pinturas e fotografías de Nova Zelandia estiveron dominadas polas paisaxes[261]. As primeiras formas de arquitectura consistían en casas de reunión talladas en madeira (marae) decoradas con gravados e tallas simbólicas. Estes edificios eran moi diversos e orixinalmente estaban deseñados para reconstruírse constantemente, cambiar e adaptarse a diferentes formas e necesidades[262]. Antes do século XXI a moda de Nova Zelandia tiña a reputación de ser casual, práctica e mediocre[263][264]. Desde entón, a industria da moda aumentou de modo significativo, co establecemento de máis de cincuenta marcas comerciais e a duplicación das exportacións en tan só dez anos, tempo durante o cal, algunhas marcas gañaron recoñecemento internacional[264].
Literatura
Os maorís adoptaron axiña a escritura como un medio para o intercambio de ideas, e moitos dos seus poemas e tradicións orais conserváronse de xeito escrito[265]. A maior parte da literatura neozelandesa era moi similar á do Reino Unido, e non foi ata a década de 1950, co aumento do número de librerías e editoriais, que a literatura de Nova Zelandia comezou a ser amplamente coñecida[266]. Aínda que moi influenciada polas tendencias globais (modernismo) e acontecementos (a Gran Depresión), os escritores da década de 1930 comezaron a desenvolver historias cada vez máis centradas nas súas experiencias en Nova Zelandia. Durante este reríodo a literatura neozelandesa cambiou dende unha actividade xornalística a unha procura máis académica.[267] A participación nas guerras mundiais deulles a algúns escritores unha nova perspectiva da cultura de Nova Zelandia e coa expansión das universidades despois na posguerra a literatura local floreceu.[268]
Música
- Artigo principal: Música de Nova Zelandia.
O pobo maorí desenvolveu cantos e cancións tradicionais a partir das súas orixes do sueste asiático, e despois de séculos de illamento crearon un "monótono" e "triste" son.[269] As frautas e trompetas foron empregadas como instrumentos musicais ou como dispositivos de sinalización durante a guerra ou en ocasións especiais.[270][271] Os primeiros colonos levaron as súas músicas tradicionais, con populares brass bands e música coral, e os músicos comezaron a viaxar ao país na década de 1860.[272][273] Os inmigrantes tamén trouxeron ao país a súa propia música folclórica, como é o caso das bandas escocesas de gaitas, unha das primeiras influencias musicais estranxeiras e que se estenderon polo país a principios do século XX.[274][275] Actualmente existen algúns artistas que interpretan cancións en maorí, que trouxeron consigo o rexurdimento da tradición maorí do kapa haka (canto e danza).[276]
A música moderna neozelandesa estivo influenciada por xéneros como o hip hop, o rock and roll, o country, o blues e o jazz, os cales mesturáronse coa música folclórica de Nova Zelandia e Polinesia[274].
A industria discográfica de Nova Zelandia comezou a desenvolverse dende 1940, e moitos músicos neozelandeses teñen obtido éxitos no Reino Unido e os Estados Unidos.[274] Os New Zealand Music Awards son outorgados anualmente por Recorded Music NZ; os premios foron outorgados por primeira vez en 1965 por Reckitt & Colman como os premios Loxene Golden Disc.[277] Recorded Music NZ tamén publica lista de éxitos semanal do país.[278]
Cinematografía
Aínda que o cinema chegou ao país desde a década de 1920, non foi ata cincuenta anos despois que o número de películas neozelandesas aumentou de modo significativo[224]. En 1978 a Comisión de Cine de Nova Zelandia comezou a brindar apoio aos cineastas locais e moitas das súas películas alcanzaron unha audiencia mundial, e algúns recibiron recoñecementos internacionais. A principios da década de 1990, moitos filmes neozelandeses obtiveron unha grande audiencia en todo o mundo e foron galardoados con prestixiosos premios: The Piano de Jane Campion (Óscar e Palma de Ouro), Once Were Warriors de Lee Tamahori, e Heavenly Creatures de Peter Jackson.
Os diversos escenarios naturais do país, o seu tamaño pequeno e os incentivos do goberno lograron que algunhas películas de grande orzamento sexan filmadas en Nova Zelandia; a máis representativa das cales é as triloxías cinematográficas O Señor dos Aneis e O hobbit, dirixidas polo neozelandés Peter Jackson[279][280]. Estes escenarios empregados nos filmes da saga de J. R. R. Tolkien son frecuentemente visitados polos turistas que visitan o país.
Deportes
- Véxase tamén: Nova Zelandia nos Xogos Olímpicos e Deporte en Nova Zelandia.
Os principais deportes practicados en Nova Zelandia son o rugby, o crícket, os birlos, o netball, o fútbol, o automobilismo, o golf, a natación, o tenis e o hóckey[281]. Os primeiros deportes levados polos colonizadores eran de orixe británica, e entre eles destacan o crícket, os birlos, o hockey sobre herba o tenis e as carreiras de cabalos[282]. Este último foi un dos espectáculos deportivos máis populares e converteuse en parte da cultura tradicional de «rugby, carreiras e cervexa»[283]. En 1870 xogouse o primeiro partido de rugby e as xiras con éxito realizadas polo equipo nacional e mailas seleccións de Australia e Inglaterra tiveron un papel importante na formación da identidade nacional de Nova Zelandia[284]. Os cambios na sociedade reduciron a importancia do rugby no desenvolvemento da unidade nacional e a identidade individual, o que foi demostrado en 1981 polas protestas durante a xira de Suráfrica[285]. A participación maorí no deporte foi particularmente evidente no rugby, e antes do inicio dos partidos internacionais os xogadores realizan unha haka (en maorí: «desafío»)[286]. O equipo nacional de rugby (alcumado os All Blacks) é o equipo deportivo con máis éxito do país[287].
Nova Zelandia tamén ten bos equipos internacionais en deportes como o netball, o crícket, o Rugby League e o sóftbol, e tradicionalmente os atletas neozelandeses terminan en boas posicións en eventos como o tríatlon, o ciclismo, remo e a vela. O país é recoñecido internacionalmente por situarse ben nos medalleiros dos Xogos Olímpicos e os Xogos da Mancomunidade[288][289]. Tamén é recoñecida polos seus deportes extremos e o turismo de aventura[290], cuxa reputación esténdese desde a creación do primeiro sitio de góming no mundo[291]. Outras actividades ao aire libre, como o sendeirismo, a caza e a pesca son moi populares. A canotaxe polinesia (waka ama) aumentou en popularidade e agora é un deporte internacional no que participan equipos de todo o Pacífico. O país tamén ten unha tradición de montañismo particular: o neozelandés Sir Edmund Hillary (acompañado do sherpa nepalí Tenzing Norgay) foi o primeiro en alcanzar o cume do Monte Everest[292]. En fútbol, Nova Zelandia destácase a nivel continental, os All Whites conseguiron catro títulos na Copa das Nacións da OFC nas edicións de 1973[293], 1998[294], 2002[295] e 2008[296], ademais de participar na Copa Mundial de Fútbol nas edicións de 1982[297] e 2010[298], logrando nesta última o récord de ser o único equipo que non perdeu no torneo ao acadar tres empates[299]. A nivel de clubs, a liga local é semiprofesional e non posúe gran popularidade, malia que dous equipos de devandito campionato, o Waitakere United e o Auckland City Football Club, foron campións continentais e disputaron repetidamente a Copa Mundial de Clubs da FIFA. Con todo, Nova Zelandia está representada no fútbol profesional polo Wellington Phoenix Football Club que xoga na A-League australiana.
Festividades
A seguinte é unha lista das festividades nacionais de Nova Zelandia.[300]
| Data | Nome | Observacións |
|---|---|---|
| 1 de xaneiro | Aninovo | Ou o seguinte luns se cae nun sábado ou domingo |
| 2 de xaneiro | O día despois de Aninovo | Ou o seguinte luns se cae nun sábado ou domingo, ou o seguinte martes se cae nun domingo |
| 6 de febreiro | Waitangi Day | Conmemora a sinatura do tratado de Waitangi |
| O venres antes do Domingo de Resurrección | Venres Santo | Lembra a crucifixión de Xesús de Nazaret. |
| O día despois do Domingo de Resurrección | Luns de Pascua | Primeiro día da Pascua. |
| 25 de abril | Anzac Day | Lembra a morte de soldados australianos e neozelandeses na batalla de Gallípoli (Turquía) durante a primeira guerra mundial |
| Primeiro luns de xuño | Aniversario do Rei | Día no que se celebra o aniversario do monarca do Reino Unido e da Commonwealth en lugar da data do aniversario da actual monarca. |
| Cuarto luns de outubro | Labour Day | |
| 25 de decembro | Nadal | Ou o seguinte luns se cae en sábado ou domingo |
| 26 de decembro | Boxing Day | Ou o seguinte luns se cae en sábado ou domingo, ou o seguinte martes se cae domingo |
Notas
Véxase tamén
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
