Loading AI tools
Türkiye'nin cumhurbaşkanını belirleyen seçim Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
2023 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimi, Türkiye cumhurbaşkanını belirlemek için birinci turu 14 Mayıs 2023, ikinci turu 28 Mayıs 2023 tarihinde yapılmış olan seçimlerdir.[1][2] Birinci turu 2023 Türkiye genel seçimleri ile aynı gün yapılmıştır.
 | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Kamuoyu yoklamaları | |||||||||||||||||||
| Kayıtlı | 64.145.504 | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Katılım |
| ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
  | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bir konuşmasında 1950 seçimlerine atıfta bulunarak seçimlerin 14 Mayıs 2023'te yapılabileceğinin işaretini vermiştir[3] ve bazı muhalif partiler de bu tarihi seçim tarihi olarak kabul etmiştir.[4] Recep Tayyip Erdoğan tarafından 10 Mart 2023'te imzalanan bir kararnameyle seçimlerin yenilenmesine karar verilmiştir.[5] Aynı gün Yüksek Seçim Kurulu genel seçimlerin ve cumhurbaşkanlığı seçiminin ilk turunun 14 Mayıs'ta ve cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci turunun da 28 Mayıs'ta yapılmasına karar verdi.[6] Seçimi ikinci turda oyların salt çoğunluğunu alan Erdoğan kazandı.
Aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti tarihinde tek dereceli seçimlerde ikinci tura kalan ilk cumhurbaşkanlığı seçimidir.[7]
Bir önceki Türkiye genel seçimleri ve cumhurbaşkanlığı seçimi, 24 Haziran 2018'de gerçekleştirildi. Bu yeni sistemin kabul edildiği 2017 anayasa değişiklik referandumu, hazırlık aşamasında ve kampanya sırasında siyaset, basın ve halk tarafından tartışıldı. 2017 referandumunda anayasa değişikliklerinin seçmenler tarafından az farkla onaylanması ve YSK tarafından mühürsüz oyların geçerli sayılmasının ardından referandum sonucu da tartışıldı.[8] Anayasa değişikliğinin kabul edilmesiyle genel seçimlerin artık cumhurbaşkanlığı seçimleri ile aynı gün yapılmasına karar verildi. 2014'ten beri görevde olan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 2018'deki seçimde yeniden cumhurbaşkanı seçildi.
2018 genel seçimlerinde partilerin ittifak yapması için seçim kanunu değiştirildi.[9] Bu seçimde Cumhur İttifakı ve Millet İttifakı kuruldu. Ancak AK Parti, 2018 genel seçimlerinde TBMM'deki salt çoğunluğunu kaybetti ve bunun sonucunda mecliste ittifak ortakları olan MHP ve BBP'nin desteğine ihtiyaç duydu.[10] 9 Temmuz 2018'de başbakanlık makamı kaldırıldı. Son başbakan Binali Yıldırım, 12 Temmuz 2018'de yeni dönemin TBMM başkanı seçildi.[11]
Millet İttifakı'nda başı çeken CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu seçim yenilgisinden dolayı eleştirilere maruz kaldı. Bu nedenle 2019'daki yerel seçimler ana muhalefet için önem kazandı. CHP ve İYİ Parti arasında yapılan görüşmeler sonucunda Millet İttifakı yeniden kuruldu.[12] Yapılan yerel seçimler sonrasında Millet İttifakı, oyların çoğunluğunu alamasa da İstanbul, Ankara, Antalya, Mersin, Adana gibi ülkenin büyük şehirlerini alarak uzun bir süre sonra Erdoğan'a karşı bir başarı elde etti.[13] Ancak AK Parti ve Erdoğan hükûmeti tarafından yapılan itirazlar sonucu Millet İttifakı'nın kazandığı İstanbul Büyükşehir Belediyesi seçimleri, Yüksek Seçim Kurulu tarafından iptal edildi[14] ve seçimler 23 Haziran 2019 tarihinde yeniden yapıldı. Yenilenen seçimde de Millet İttifakının adayı Ekrem İmamoğlu, AK Parti adayı Binali Yıldırım'a karşı kazandı ve belediye başkanı oldu.[15]
Güçlendirilmiş parlamenter sistem, kavram olarak değilse de terim olarak ilkin 2011 yılında Cumhuriyet Halk Partisi seçim bildirgesinde kullanıldı. Burada söz konusu terim, "Yeni Anayasa'nın temel ilkeleri" başlığı altındaki 12 ilkeden biri olarak yer aldı.[16] Güçlendirilmiş parlamenter sistem daha sonraki dönemde, hedeflenen siyasal rejimi tanımlayan, kapsamlı bir şemsiye kavrama dönüşerek CHP bildirgesindeki diğer 11 ilkeyi ve çok daha fazlasını içerdi. Anayasa hukukçusu Prof. Dr. Şule Özsoy Boyunsuz, güçlendirilmiş parlamenter sistemin "yürütmeyi güçlendiren modeller karşısında yasama organının güçlenmesi amacına yönelik" bir kavram olarak ilk kez 2015 yılında siyaset bilimci Doç. Dr. Burak Cop tarafından kullanıldığını belirtmektedir.[17]
2017 referandumuyla kabul edilen Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemini Türkiye'deki ekonomik ve siyasal krizlerin sebebi olarak gören muhalefet partileri parlamenter sisteme dönüş talebini dile getirmeye başladılar.[18] Öte yandan 2017 öncesindeki sistemin de yetersiz olduğu görüşü, önerilen yeni siyasal düzenin güçlendirilmiş parlamenter sistem olarak adlandırılmasını beraberinde getirdi.[18] Muhalefet partileri 2018 seçimlerinin ardından güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçme arzularını kamuoyuyla ayrı ayrı paylaştılar. Kasım 2020'de Gelecek Partisi,[19] Mayıs 2021'de İYİ Parti,,[20] Ekim 2021'de DEVA Partisi[21] kendi güçlendirilmiş parlamenter sistem hedeflerini bağımsız olarak ilan ettiler. Bu süreçte güçlendirilmiş parlamenter sistem hakkında siyasi partilerden bağımsız akademik yayınlar da yapıldı.[18] CHP, İYİ Parti, DEVA, Gelecek Partisi, SAADET ve DP, Ekim 2021 itibarıyla TBMM'de bir araya gelerek ortak metin çalışmalarına başladı.[22] Altı partinin genel başkan yardımcılarından oluşan ortak komisyon beş başlıklı bir taslak metin üzerinde çalışmaya başladı.[23] Metin, 2021 Aralık ayında tamamlandı.[24] 28 Şubat 2022 günü yapılan imza töreniyle parti liderleri bu metni onayladı ve kamuoyuna sundu.[25]
Metnin içeriğinde, altı partinin fikir birliğine vardığı ilkeler yer aldı. Eski parlamenter sistemden farklı olarak hükûmet kurmanın kolay, düşürmenin ise zor olması amaçlandı.[23] Bunun için, hükûmet düşüren TBMM üyelerine, yeni hükûmeti de belirleme zorunluluğu getirilmesi hedeflendi. Cumhurbaşkanlığı sisteminden farklı olarak, hükûmetin meclis tarafından kurulması, Cumhurbaşkanı seçilen kişinin partisinden istifa etmesi ilkeler benimsendi. Bunlar dışında yargı sisteminde, basın özgürlüğünde ve kamu atamalarında değişiklikler öngören ilkeler yer aldı.[23][26]
28 Kasım 2022 gününde altı partinin ortak komisyonu tarafından "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi" başlıklı 84 maddelik anayasa değişikliği teklif maddeleri kamuoyuna sunuldu.[27] Değişikliğe konu maddeler mutabakat metninde yer alan ilkelere uygun olarak düzenlendi. Ancak Sürecin işleyişi şeffaf ve tutarlı olmadığı için eleştiriliyor. Metin, geniş toplum kesimleriyle, sivil toplum kuruluşlarıyla, üniversitelerin anayasa kürsüleriyle ve barolarla müzakere edilmemesinden eleştiriliyor. Muhalefetin 2017 yılında AK Parti ve MHP tarafından yürütülen anayasa değişiklik sürecine benzer eleştiriler yapıp ama kendilerinin bunu güçlendirilmiş parlamenter sistem süreci için yapmadıkları tutarsızlık olarak görülüyor.[28]
Anayasa hukuku profesörü Kemal Gözler'e göre, Türkiye altılı masanın önerdiği sistemle 2014-2018 arasındaki sisteme geri dönecektir. Yani Cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği ve bir Bakanlar Kurulunun ve bir Başbakanın bulunduğu bir sistem. "Allah aşkına 2014-2018 arasında Türkiye’de tek adam rejimi yok muydu? Bu dönemde Başbakan Ahmet Davutoğlu veya Başbakan Binali Yıldırım Cumhurbaşkanına karşı direnebilmiş miydi?"[29]
2018-23 Türkiye ekonomik krizi, Türkiye'de devam eden ve finansal bulaşma yüzünden uluslararası yansımaları olan bir ekonomik krizdir. Türk lirasının değer kaybı, yüksek enflasyon, artan borç ve karşılık gelen kredi temerrütleri, krizin öne çıkan özellikleridir.
Kriz, liranın dalgalanmalar hâlinde büyük oranda değer kaybetmesiyle 2018 yılında görünür olmaya başladı ve sonraki aşamada, ödenemeyen borçlar ve ekonomik daralma ile daha derin bir boyuta ulaştı. Süreç, kredi genişlemesi ve devlet bütçesiyle desteklenen inşaat sektörü patlamasının yarattığı, Erdoğan liderliğindeki ekonomik büyüme döneminin sonunu getirdi. 2022 yılına gelindiğinde, cumhuriyet tarihinde ilk defa kamunun faiz borcu, anapara borcunu geçti.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Aralık 2021'de tüketici fiyat endeksinin (TÜFE) bir önceki aya göre %13,58 ve yıllık bazda %36,08'e yükseldiğini açıkladı. Böylece yıllık enflasyon, Eylül 2002'den beri en yüksek seviyeye gelmiş oldu.[30]
Enflasyon nedeniyle Türkiye'de ucuz ürün satışlarında uzun kuyruklar görülmeye ve belirli alanlarda ürün yokluğu hissedilmeye başladı. Yurdun dört bir yanında şeker, un, yağ bulunamazken[31] ekmek kuyrukları yeniden baş gösterdi. Ayrıca bazı marketlerde ve bakkallarda temel tüketim maddelerine satış sınırlaması getirildi.[32]
TÜİK'in 3 Kasım 2022 tarihli açıklamasına göre yıllık TÜFE %85,51 oldu. Endekste en yüksek artış %117,15 yükselişle ulaştırma, ikinci sırada ise %99,05 artışla gıda ve alkolsüz içecekler grubunda görüldü.[33] Enflasyon Araştırma Grubu (ENAG) adlı sivil bir inisiyatife göre ise TÜFE, aynı dönemde %185,34 artış gösterdi.[34] Aynı süreçte yurt içi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) ise TÜİK tarafından %157,69 olarak açıklandı. Bu endekste en yüksek artış %554,56 ile elektrik, gaz ve buhar grubunda, ardından %417,61 ile enerji grubunda görüldü.[35]
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın faizleri düşük tutmak adına dönemin Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak önderliğinde 128 milyar dolar harcadığı iddiası vardır. Kasım 2020'de ABD'li yatırım bankası Goldman Sachs'ın tahminlerine göre merkez bankası Türkiye'de faizlerin düşük tutulması için 100 milyar dolardan fazla rezerv harcadı.[36][37]
Kerim Rota'nın tahminlerine göre 128 milyar dolarlık TCMB döviz rezerv satışına Mart 2019'da yerel seçimler öncesi başlandı. Döviz rezervlerinin satışı 2020 Kasım'da dönemin Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak'ın istifası ve dönemin TCMB Başkanı Murat Uysal'ın görevden alınması ile sona erdi.[38][39]
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bu iddiaları yalanladı ve rezerv kaybı olmadığını, bu paranın "Milletin hazinesinde ve Merkez Bankası'nda" olduğunu iddia etti. Ancak bundan önce yaptığı açıklamalarda Erdoğan, “128 milyar doların COVID-19 pandemisi ile mücadelede”,[40] ve “Yatırımlara, depreme karşı harcandığını” iddia etmişti. Erdoğan bu açıklamalardan sonra, sorulara cevap verirken “Merkez Bankasının rezervlerinin nerede olduğu sorulur mu?” diye sordu. Gazete Duvar'ın yayımladığı bir manşete göre; “3,5 ayda bu soruya 5 farklı cevap verildi.”[41][42][43]
Türkiye, 2018 yılına kadar "klasik" mülteci kampları kurmadı ve onlara mülteci kampı adını vermedi. Sınırları boyunca Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (FEMA tipi organizasyon) tarafından yönetildiler. Türkiye, Kilis Öncüpınar Barınma Tesisi gibi “Geçici Barınma Merkezleri” kurdu. GEM'lerin dışında ikamet eden Suriyeliler, uyum sağlamak ve ekonomik katkı sağlamak için kısa ve orta vadeli fırsatlar yaratan Türk topluluklarıyla yan yana yaşıyor. Türkiye onlara Adana, Afyonkarahisar, Ağrı, Aksaray, Amasya, Bilecik, Burdur, Çankırı, Çorum, Eskişehir, Gaziantep, Hakkâri, Hatay, Isparta, Kahramanmaraş, Karaman, Kastamonu, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir, Konya, Kütahya'ya yerleşme izni veriyor., Mersin, Nevşehir, Niğde, Sivas, Şırnak, Tokat, Van ve Yozgat[44] ile İstanbul'da ikamet izni vermiştir. Somali'den gelen mülteciler Konya'ya, İranlılar Kayseri ve Konya, Isparta ve Van'a, Irak'tan gelen mülteciler İstanbul, Çorum, Amasya, Sivas'a ve Afganistan'dan gelen mülteciler Van ve Ağrı'ya yerleşti.
Uluslararası mülteci rejimi (Mülteci hukuku) ile karşılaştırıldığında, Türkiye'nin Suriyeli mültecilere yönelik güvenlik merkezli Mülteci yaklaşımı yerine "ahlak odaklı yaklaşım" olarak adlandırdıkları farklı bir yaklaşımı vardır.[45] Türkiye, diğer ülkelerden asgari düzeyde destek alarak, tıbbi harcamalar da dahil olmak üzere, mülteci bakımıyla ilgili yüksek harcamalara (barınma, istihdam, eğitim ve sağlık) katlanıyor.[46]
Göçmen krizi dünyanın en karmaşık jeostratejik konumunda gelişti, Türkiye Irak'la sınırlarını paylaştığından (2003 ABD önderliğindeki işgal, Irak Savaşı (2003–2011) ve Irak isyanı) durum devam eden aktif, vekalet veya soğutma savaşlarını içeriyordu ( 2003–2011), İran (İran-İsrail vekalet çatışması), Suriye (Suriye iç savaşı), Gürcistan (Rus-Gürcü Savaşı), Azerbaycan (Dağlık Karabağ sorunu), Yunanistan ve Bulgaristan. Bölgede artan kırılganlık doğrultusunda Türkiye, Ağustos 2016'da Irak ve Şam İslam Devleti ve (Türkiye-IŞİD çatışması) ile mücadeleye doğrudan katıldı. Suriye iç savaşının dinamikleri Türkiye topraklarına da sıçradı (IŞİD'in Türkiye'ye roket saldırıları (2016)). IŞİD, intihar bombacıları kullanarak Türk sivillere yönelik bir dizi saldırı (2013 Reyhanlı bombalaması, 2015 Suruç bombalaması, Mart 2016 İstanbul bombalaması) gerçekleştirdi. 2019 itibarıyla Türkiye tarihinin en ölümcül terörü, IŞİD'in saldırısıdır. (2015 Ankara bombalamaları).
Dünya geneline yayılan COVID-19 salgınının Türkiye'de tespit edilen ilk vakası Sağlık Bakanlığı tarafından 11 Mart 2020 günü açıklandı. Ülkedeki virüse bağlı ilk ölüm ise 15 Mart 2020'de gerçekleşti. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 1 Nisan 2020'de yaptığı açıklamada koronavirüs vakalarının tüm Türkiye'ye yayıldığını açıkladı. 7 Nisan 2023 itibarıyla Türkiye'de koronavirüs ile enfekte olmuş toplam hasta sayısının 17.232.066 olduğu ve mevcut hastalardan kişinin yoğun bakımda tedavi görmekte olduğu; şimdiye kadar iyileşen hasta sayısının ve ölen hasta sayısının toplam 102.174 kişi olduğu bildirildi. 26 Nisan 2022 itibarıyla Türkiye 193 ülke arasında vaka sayısında, Güney Kore ve İtalya'nın ardından en çok vaka görülen 10. ülke olurken, gerçekleşen ölüm sayılarında ise Güney Afrika'nın ardından 19. sırada yer almaktadır. Salgın Türkiye'de sosyal, ekonomik, siyasi, iktisadi, idari, hukuki, askerî, dinî ve kültürel alanlarda birçok önemli etkilere ve sonuçlara neden olan radikal kararlar alınmasına neden oldu.
Normal tarih anayasada yazdığı gibi Milletvekili Seçim Kanuna göre son genel seçimin tarihinin beş yıllık süresinin dolmasından önceki son pazar günü işaret edilerek 18 Haziran 2023 olarak belirtildi.[47] Devlet Bahçeli, muhalefetin 2023'ten önce erken seçim yapılması gerektiğine dair beklentilerine birçok konuşmasında karşı çıktı. Bahçeli, Haziran 2023'te yapılacak olan cumhurbaşkanı seçimlerinde adaylarının Erdoğan olacağını ve MHP'nin onu destekleyeceğini açıkladı.[48] Erdoğan 18 Ocak 2023'te seçimlerin tek partili CHP iktidarının sona erdiği 14 Mayıs 1950 seçimlerine atfen 14 Mayıs'ta yapılacağını belirtti.[49] 26 Ocak 2023'te Altılı Masa toplantısında yayınlanan bildiride liderler, meclis tarafından seçim kararı alınmadıkça anayasanın 101. ve 116. maddesine göre Erdoğan'ın 3. defa cumhurbaşkanlığına aday olamayacağını belirtti.[50] 10 Mart'ta Erdoğan, milletvekili ve cumhurbaşkanlığı seçimlerinin 14 Mayıs'ta yapılmasına dair karar aldı ve Resmi Gazete'de yayımlandı.[5]
2023 Kahramanmaraş depremleri ya da 2023 Türkiye-Suriye depremleri, 6 Şubat 2023'te dokuz saat arayla meydana gelen, merkez üsleri sırasıyla Kahramanmaraş'ın Pazarcık ve Ekinözü ilçesi olan, 7,8 Mw (± 0,1) ve 7,5 Mw büyüklüklerindeki iki deprem. Depremler sonucunda Türkiye'de resmî rakamlara göre en az 50.399 kişi öldü ve 107.000'den fazla kişi ise yaralandı. 22 Nisan günü 12:40 itibarıyla İçişleri Bakanı Süleyman Soylu tarafından depremde 50.783 kişinin öldüğü,[51] 107.204 kişinin yaralandığı açıklandı.[52] Deprem sebebiyle 120 polis, 32'nin üzerinde asker[53] ve en az 14 doktorun öldüğü bildirildi.[54] Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından 27 Nisan 2023 tarihinde yapılan açıklamada enkaz altından çıkarılmış refakatçisi olmayan çocuk sayısının 1.914 olduğu ve bunlardan 1.812'sinin ailesine teslim edildiği belirtildi.[55]
İlk verilere göre Kahramanmaraş'ta 310, Hatay'da 1278, Gaziantep'te 581, Şanlıurfa'da 201, Osmaniye'de 101, Malatya'da 130, Kilis'te 50, Adıyaman'da 600, Diyarbakır'da 20 ve Adana'da 180 olmak üzere toplam 6.624 bina yıkıldı. Depremde ağır hasar alan iller sırayla ; Hatay, Kahramanmaraş, Adıyaman, Gaziantep, Malatya, Adana, Şanlıurfa, Osmaniye, Diyarbakır ve Kilis'tir.[56] Ayrıca Gaziantep Kalesi,[57] Şirvan Camii, Adana-Gaziantep otoyolu,[58] Kırıkhan-Reyhanlı kara yolu[59] ve Hatay Havalimanı[60] da hasar gören yapılar arasındaydı.[61] İskenderun Limanı rıhtımının deprem nedeniyle çökmesiyle birçok konteyner devrilerek yangına neden oldu.[62][63] Hatay'daki iki devlet hastanesi yıkıldı.[64] Depremin yaşanmasından hemen sonra enkaz altında kalan bazı kişiler, sosyal medya üzerinden video kaydıyla yardım istedi.[65] En az 516 üniversite binası etkilendi ve bunlardan 106'sı ağır hasar gördü.[66] Uluslararası Göç Örgütü, tahminen 2,7 milyona yakın kişinin evsiz kaldığını bildirdi.[67][68] Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), depremler sonucu Türkiye'de 658 bin, Suriye'de ise 170 bin çalışanın geçim olanaklarını kaybettiğini duyurdu.[69]
Türkiye'de bu depremlerden 13,5 milyon kişinin doğrudan etkilendiği açıklandı.[70] Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, depremden etkilenen 11 ilde 1 milyon 430 bin 363 binanın hasar tespitini yaptı. 507 bin bağımsız bölümden oluşan 227 bin 27 binanın yıkık, acil yıkılacak ve ağır hasarlı olduğunun tespit edildiğini bildirdi.[71][72]
Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından 18 Mart 2023'te yayımlanan rapora göre depremlerin Türkiye ekonomisine toplam maliyeti 2 trilyon lira (103,6 milyar $) oldu.[73][74]
.jpg)
Türkiye Büyük Millet Meclisi ve cumhurbaşkanlığı seçimleri beş yılda bir aynı günde yapılır. Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tam sayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Bu halde Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır. Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır. Cumhurbaşkanının ikinci döneminde meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir. Seçimlerinin birlikte yenilenmesine karar verilen meclisin ve cumhurbaşkanının yetki ve görevleri, yeni meclisin ve cumhurbaşkanının göreve başlamasına kadar devam eder. Bu şekilde seçilen meclis ve cumhurbaşkanının görev süreleri de beş yıldır.[75]
2007 Türkiye anayasa değişikliği referandumunda kabul edilen değişikliklere göre cumhurbaşkanı adayının seçilebilmek için geçerli oyların salt çoğunluğunu alması (en az yüzde 50 oran + 1 oy) gerekmektedir. Hiçbir aday salt çoğunluğu sağlayamazsa ilk turda en çok oy alan iki aday arasında ikinci tur yapılır ve ardından salt çoğunluğu alan aday seçilir.[10]
2007 Türkiye anayasa değişikliği referandumunda kabul edilen Anayasa'nın 101. Maddesi'ne göre cumhurbaşkanı, en fazla iki defa olmak üzere 5 yıllık görev süresi için doğrudan halk tarafından seçilir. Ancak 2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumunda kabul edilen Anayasa'nın 116. Maddesi'ne göre cumhurbaşkanının ikinci döneminde, TBMM üye tam sayısının beşte üç çoğunluğu (en az 360 vekil) kararıyla seçimler yenilenirse cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir. Cumhurbaşkanı seçimleri kendi yetkisiyle yenilerse 3. kez aday olamaz.[76]
Anayasa'nın 101. Maddesi'ne göre, bir adayın cumhurbaşkanlığı seçimine katılabilmesi için, en son parlamento seçimlerinde tek başına veya birlikte geçerli oyların yüzde 5'ini almış siyasi partiler ya da mecliste grubu bulunan siyasi partiler tarafından aday gösterilmesi gerekmektedir. Ayrıca, ilçe seçim kurullarında en az 100.000 seçmenin imzasını toplayabilen kişiler de aday olabilir.[77][78]
2018 seçimlerinden önce cumhurbaşkanları parlamenter sistem içinde devlet başkanı olarak görev yapıyorlardı. 2017 anayasa referandumundan sonra cumhurbaşkanının yetkileri artarak, başkanlık sistemi içinde hükûmet başkanı ve devlet başkanı oldu. Bazı hukukçular ve muhalif siyasetçiler, 2014 ve 2018'de Erdoğan iki defa cumhurbaşkanı seçildiği için Anayasa'nın 116. Maddesi'nde yazdığı gibi TBMM'nin erken seçim veya seçimlerin yenilenmesi kararı almadıkça bir defa daha aday olamayacağını belirtmektedir.[79] Başka hukukçular ise[80] 2018'de başkanlık sistemine geçildiği için ve isim benzerliği dışında yeni bir makamın oluşmasını ileri sürerek 2018'deki seçimin Erdoğan'ın yeni sistemde ilk dönemi olduğunu ve yeniden aday olma hakkına sahip olduğunu belirtmektedirler.[81]
YSK'nın geçici Cumhurbaşkanı adayı listesini yayımlamasının ardından İYİ Parti, Liberal Demokrat Parti, Memleket Partisi ve Zafer Partisi başta olmak üzere bazı siyasi partiler ile hukukçular Turgut Kazan ve Ömer Faruk Eminağaoğlu'nun da arasında olduğu çok sayıda kişi, YSK'ya ve ilçe seçim kurullarına giderek Erdoğan'ın üçüncü kez adaylığına itiraz etti.[82]
30 Mart 2023 tarihinde YSK Başkanı Ahmet Yener Recep Tayyip Erdoğan'ın cumhurbaşkanı adaylığına yapılan itirazların reddedildiğini bildirdi. Gerekçeli kararda, "Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın görev süresi Cumhurbaşkanı ve TBMM seçimlerinin birlikte yapıldığı bir önceki seçim tarihi esas alınarak belirleneceğinden ve 'birlikte yapılan ilk seçim' tarihi 24 Haziran 2018 olduğundan, birinci dönem beş yıllık görev süresi bu tarihten itibaren başlayacaktır. Bu durumda, yukarıda belirtilen nedenlerle, Recep Tayyip Erdoğan'ın Cumhurbaşkanı adaylığına yönelik itirazların reddine karar verilmesi gerekmiştir" denildi.[83]
Adıyaman'da meydana gelen depremde ölen vatandaşların mezarlarını ziyaret eden Kılıçdaroğlu, Fatiha okurken sözlü saldırıya uğradı. Aynı gün başka bir kişi fiziksel saldırı girişiminde bulundu.[84][85]
7 Mayıs'ta İmamoğlu'na yapılan saldırıdan iki gün sonra Sakarya'da Kılıçdaroğlu'nun aracına taşlı saldırı düzenlendi. 15 yaşındaki saldırgan, Kılıçdaroğlu'nun suç duyurusunda bulunmamaya karar vermesi ve çocuğun kimliğinin gizli kalmasını istemesi üzerine serbest bırakıldı.[86]
Erdoğan'ın, 2014 ve 2018 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde kullandığı fotoğrafın yine oy pusulasında yer alacak olması çeşitli tartışmalar yarattı.[87][88]
Ekrem İmamoğlu, 7 Mayıs'ta Erzurum'da Kılıçdaroğlu'na destek için yaptığı bir miting sırasında saldırıya uğradı. Kalabalıktan atılan taşlar nedeniyle miting yarıda kesildi.[89] Saldırı, iktidardaki Adalet ve Kalkınma Partisi'ne ait Erzurum Büyükşehir Belediyesinin, İmamoğlu'nun mitingi yapmak için gideceği meydanda çok sayıda halk otobüsünü bir araya getirmesinin ardından meydana geldi. Saldırının ardından Kemal Kılıçdaroğlu, Twitter hesabından bir video paylaşarak şunları söyledi:
Mafyalar, militanlar, SADAT'çılardan, Sinan Ateş’i öldüren torbacılardan, beşli çetelerden, domuz bağcılardan oluşan bir militarist koalisyon var. Bugün Ekrem başkanımıza saldıranlar bunlar. Amaçları insanlarımızı korkutmaktır. Sandıktan uzak tutmaktır. Türkiye makul çoğunluğun ülkesi. Çoğunluk bu kötülüğü bitirecek. Sevgili vatandaşlarım. 14 Mayıs’a odaklanın. Başka her şey teferruattır. Sakın kızmayın, sakın küsmeyin. İnsanınızı sevin, bağrınıza basın. O terör gruplarını kahreden de tam olarak budur. Ekrem evladıma da geçmiş olsun. Ülkeye değişim getirmenin bir bedeli vardır bunu da ödemeye hepimiz hazırız.[90]
Saldırının ardından İmamoğlu destekçileri, kendisini karşılamak ve desteklerini göstermek için İstanbul'daki Sabiha Gökçen Havalimanı'na İmamoğlu'nu karşılamaya gittiler.[91]
İçiçleri Bakanlığı bünyesindeki Bilgi Teknolojileri Genel Müdürlüğü, YSK'ya yaptığı yazılı başvuruda, kendisine bağlı Güvenlik ve Acil Durumlar Koordinasyon Merkezi Başkanlığı (GAMER) tarafından seçim öncesi tatbikatlarda ve seçim sırasında kullanılmak üzere ülke geneli ve yurt dışı sandık bilgilerini talep etti. Bakanlığın uygulaması CHP Hukuk ve Seçim İşlerinden Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Muharrem Erkek tarafından "paralel bir seçim kurulu" oluşturulacağı iddiasıyla eleştirildi. YSK'nın ret kararını da Twitter hesabından paylaşan Erkek, "Kanunsuz emir verenler ve uygulayanlar hesap verecek" dedi. CHP İzmir Milletvekili Murat Bakan da, jandarmadan sandık verilerini bu sistem aracılığıyla iletmesinin istendiğini iddia etti. İçişleri Bakanı Süleyman Soylu konuya ilişkin 4 Mayıs 2023 tarihinde Habertürk kanalında yaptığı açıklamalarda, GAMER'in kaymakamlıkların ve valiliklerin seçim koordinasyon merkezi olduğunu söyledi.
10 Mayıs 2023 tarihinde Yüksek Seçim Kurulu, İçişleri Bakanlığının 14 Mayıs seçimlerinde sandık bilgileri ve seçmen sayılarının paylaşılması yönündeki talebini anayasaya aykırı olduğu ve bu bilgileri tutabilecek tek yetkili merciinin kendisi olduğu gerekçesiyle reddetti.[92] 11 Mayıs 2023 tarihinde YSK, İçişleri Bakanlığının seçim sandıklarında görevli polis ve jandarmadan alınacak sonuçların dosya halinde GAMER sayfasına kaydedilmesi kararını yasakladı.[93]
Kemal Kılıçdaroğlu, Muharrem İnce'nin adaylıktan çekilmeden bir gün önce yayınladığı iddia edilen şantaj kasetinin ardından Rusya'yı seçime müdahale etmekle suçladı.[94]
YSK'nin hazırladığı takvim kapsamında seçim sürecinin başlangıcı 18 Mart olarak belirlendi. Takvime göre, cumhurbaşkanı adaylığı için başvurular 19 Mart, seçmenler tarafından aday gösterilecekler için gerekli 100 bin imzanın toplanmasına 22 Mart'ta başlandı. İmzaların 27 Mart saat 20.00'ye kadar toplanması ve seçmenlerin bu süre içinde ilçe seçim kurullarına giderek imza vermeleri gerekmekteydi.[95]
Yüksek Seçim Kurulu, resmî adayları 31 Mart 2023 tarihinde ilan etti. Ertesi gün 1 Nisan 2023 tarihinde kura çekimiyle Cumhurbaşkanı adaylarının birleşik oy pusulasında yerleri belirlenmiştir.[96]
| Oy pusulasındaki sıralamaya göre resmî adaylar: | |||
|---|---|---|---|
| 1 | 2 | 3 | 4 |
 |
.jpg) |
.png) |
.jpg) |
| Recep Tayyip Erdoğan | Muharrem İnce[Not 1] | Kemal Kılıçdaroğlu | Sinan Oğan |
| AK Parti Cumhur İttifakı |
Adaylıktan çekildi Memleket Partisi | CHP Millet İttifakı |
Bağımsız aday ATA İttifakı |
Cumhurbaşkanlığına, siyasi parti grupları, en son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde beşini almış olan siyasi partiler aday gösterebilir.[97]
TBMM'de bulunan parti gruplarınca aday gösterilmedikleri için bizzat başvurmak zorunda olan kişiler, seçmenlerce aday gösterilecek cumhurbaşkanı adayları için son başvuru tarihi olan 20 Mart 2023 tarihine kadar Cumhurbaşkanı adaylığı için YSK'ya başvurdu.[127] 21 Mart günü eksik belgesi bulunan adaylar saat 17.00'a kadar belgelerini tamamladılar, 20.00'da YSK aday olan 18 kişinin 11'ini onayladı. Bizzat başvuruda bulunanların adaylıklarının resmiyet kazanması için, 27 Mart günü saat 20:00'ye kadar 100.000 imza toplamaları gerekmekteydi.[127]
Cumhur İttifakı, kampanya süreci boyunca 2023 Kahramanmaraş depremleri sebebiyle müzik kullanmayacağını açıkladı.[131]
11 Mayıs 2023 tarihinde adaylıktan çekildiğini açıkladı.[129]
Millet İttifakı, kampanya süreci boyunca 2023 Kahramanmaraş depremleri sebebiyle hareketli müzik kullanmayacağını açıkladı.[132]
Sinan Oğan ikinci turda Türk Milliyetçilerinin ve Atatürkçülerin seçimin kaderini belirleyeceklerini belirtti.[133] Oğan terör bağlantısı olan hiçbir partinin hükûmette yer almaması gerektiğini söyledi.[105][134] İkinci tur müzakereleri için Oğan beş şart öne sürdü: Anayasanın ilk dört maddesinin değişmezliği, 66. Maddede düzenlenen Türklük tanımının korunması ve tartışılmaması, bütün sığınmacıların ülkelerine geri gönderilmesi, "faiz sebep, enflasyon sonuç" siyasetinden vazgeçilmesi, terör örgütleri ve onların siyasi uzantıları ile araya mesafe konması.[135] 19 Mayıs'ta Kemal Kılıçdaroğlu Zafer Partisi genel merkezini ziyaret etti ve başkan Ümit Özdağ ile görüştü.[136] Aynı gün Oğan müzakereler kapsamında Erdoğan ile görüştü.[137] Görüşme öncesinde Erdoğan CNN International'a verdiği demeçte "Oğan'ın isteklerine boyun eğmem" diyerek pazarlık yapmayacağını ifade etti.[138] Devlet Bahçeli yayınladığı 19 Mayıs mesajında Oğan'ı hedef alarak "Olmayan siyasi gücünü varmış gibi gösterip siyaseti at pazarına çevirenler, kamuoyuyla gün aşırı talep listeleri paylaşanlar samimi olmadığı gibi milli ve ahlaki değerlerle ters düşen fırsatçı acizlerdir" dedi.[139]
22 Mayıs 2023 tarihinde Cumhurbaşkanı Adayı Sinan Oğan, cumhurbaşkanı seçiminin ikinci turda Cumhurbaşkanı ve AK Parti Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan'ı destekleyeceğini açıkladı. Oğan, "Bize oy veren seçmenlerin de Sayın Recep Tayyip Erdoğan'ı desteklemelerini talep ediyorum" dedi.[140]
Erdoğan'ın seçim kampanyasında daha birleştirici ve yumuşak bir dil kullanacağı ve rakibi Kılıçdaroğlu için kullandığı "Bay bay Kemal" ifadesini terk edeceği ifade edildi. Erdoğan ikinci tur için mitingler düzenlemedi[141] ve desteğini göstermek amacıyla depremzedelerle bir araya geldi[142]
Kılıçdaroğlu'nun, birinci turdaki kampanya dilinin aksine daha sert bir dil kullanacağı belirtildi. AK Parti'nin HÜDA PAR ve Hizbullah ile olan ilişkileri üzerinden hedef alınacağı ve teröre karşı daha sert bir tavır alınarak güvenlik politikalarının vurgulanacağı bir seçim kampanyasının yürütüleceği ifade edildi. Ayrıca Suriyeliler ve yasa dışı göçmenler de kampanyada öne çıkarılan konular arasında olacak.[143] 17 Mayıs'ta Kılıçdaroğlu verdiği demeçte göçmen akınının beka sorunu olduğunu ve milyonlarca göçmeni ülkelerine geri göndereceğini vurguladı.[144] Kılıçdaroğlu, Erdoğan'ın bilerek on milyon mültecinin ülkeye girmesine müsaade ettiğini ve Türk vatandaşlığını satışa çıkararak seçmen devşirmeye çalıştığını söyledi.[145]
RTÜK'ün CHP'li Üyesi İlhan Taşcı'nın açıklamasına göre, 1 Nisan-11 Mayıs tarihleri arasında devlet kanalı TRT'de Erdoğan'a 48 saatten fazla yer verilirken diğer cumhurbaşkanı adayı Kılıçdaroğlu için bu süre 32 dakikaydı.
Kampanya sürecinde Cumhur İttifakı'ndan milletvekili adayı olan bakanlar istifa etmediği için kamu gücünün seçim kampanyasında kullanılması iddiaları yoğunlaştı.
Seçime günler kala AK Partinin dilinde Millet İttifakının terör örgütleriyle ilişkisi olduğu iddiaları yoğunlaştı. Erdoğan 7 Mayıs İstanbul mitinginde, Millet İttifakının 14 Mayıs seçimleri için hazırladığı kampanya filminin üzerine, PKK liderlerinden Murat Karayılan'ın 2015 yılındaki konuşmaları montajlandı ve bu tek bir filmmiş gibi gösterildi.[146]
| Aday | Destekleyen kuruluşlar | İdeoloji | |
|---|---|---|---|
| Kılıçdaroğlu CHP |
Avrupa Sosyalistler Partisi[170][171] | Sosyal demokrasi ve pro-Avrupacılık | |
| The Economist[172] | Merkezcilik ve ekonomik liberalizm | ||
.png)
.png)
19 Mayıs 2023 tarihinde Yüksek Seçim Kurulu tarafından açıklanan kullanılan oyların geçerliliği ve adaylara göre dağılımı şu şekildedir:[191]
| Yurt içi | % | Yurt dışı | % | Gümrük | % | Toplam | % | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Toplam Kayıtlı Seçmen | 60.721.745 | — | 3.423.759 | 64.145.504 | 100 | ||||
| Toplam Kullanılan Oy - Katılım (%) | 53.993.683 | 88,92 | 1.691.287 | 49,40 | 148.183 | 4,33 | 55.833.153 | 87,04 | |
| Geçersiz/Boş oy | 1.020.749 | — | 15.019 | — | 1.336 | — | 1.037.104 | — | |
| Adayların Geçerli Oyları | Yurt içi | % | Yurt dışı | % | Gümrük | % | Toplam | % | |
| Recep Tayyip Erdoğan | 26.086.102 | 49,24 | 967.180 | 57,70 | 80.567 | 54,86 | 27.133.849 | 49,52 | |
| Kemal Kılıçdaroğlu | 23.873.749 | 45,07 | 665.111 | 39,68 | 56.318 | 38,35 | 24.595.178 | 44,88 | |
| Sinan Oğan | 2.796.613 | 5,28 | 28.218 | 1,68 | 6.408 | 4,37 | 2.831.239 | 5,17 | |
| Muharrem İnce | 216.470 | 0,41 | 15.759 | 0,94 | 3.554 | 2,42 | 235.783 | 0,43 | |
| Toplam Geçerli Oy - Oy Oranı (%) | 52.972.934 | 100 | 1.676.268 | 100 | 146.847 | 100 | 54.796.049 | 100 | |
1 Haziran 2023 tarihinde Yüksek Seçim Kurulu tarafından açıklanan kullanılan oyların geçerliliği ve adaylara göre dağılımı şu şekildedir:[192]
| Yurt içi | % | Yurt dışı | % | Gümrük | % | Toplam | % | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Toplam Kayıtlı Seçmen | 60.771.236 | — | 3.426.218 | 64.197.454 | 100 | ||||
| Toplam Kullanılan Oy - Katılım (%) | 52.093.375 | 85,72 | 1.782.886 | 52,04 | 147.340 | 4,3 | 54.023.601 | 84,15 | |
| Geçersiz/Boş oy | 674.819 | — | 8427 | — | 1042 | — | 684.288 | — | |
| Adayların Geçerli Oyları | Yurt içi | % | Yurt dışı | % | Gümrük | % | Toplam | % | |
| Recep Tayyip Erdoğan | 26.690.529 | 51,91 | 1.059.494 | 59,71 | 84.566 | 57,8 | 27.834.589 | 52,18 | |
| Kemal Kılıçdaroğlu | 24.728.027 | 48,09 | 714.965 | 40,29 | 61.732 | 42,2 | 25.504.724 | 47,82 | |
| Toplam Geçerli Oy - Oy Oranı (%) | 51.418.556 | 100 | 1.774.459 | 100 | 146.298 | 100 | 53.339.313 | 100 | |
Erdoğan, İstanbul'da yaptığı konuşmada destekçilerine teşekkür etti ve 85 milyon vatandaşın tamamının seçimlerin "galibi" olduğunu söylerken[193] rakibinin yenilgisini "Bay bay bay Kemal" sözleriyle alaya aldı.[194] Kılıçdaroğlu yenilgiyi kabul ederek "Asıl üzüntüm bu ülkeyi bekleyen zorluklar" dedi. Erdoğan'a karşı mücadeleye devam etme sözü verdi. Destekçilerini demokratik ilkeleri korumak için mücadeleye devam etmeye çağıran Kılıçdaroğlu, ülkesine yönelik yoğun mülteci akınından duyduğu hayal kırıklığını dile getirerek "Türk halkı ikinci sınıf vatandaş hâline geldi" yorumunda bulundu.[195] Özdağ seçim sonuçlarını pirus zaferi olarak nitelendirdi. Erdoğan'ın büyük ölçüde yabancı seçmenler sayesinde kazandığını belirten Özdağ, "Zafer Partisi Erdoğan'ı tebrik etmemekte kararlıdır" dedi.[196] Patrik I. Bartholomeos yeniden seçilen Erdoğan'a bir kutlama mesajı gönderdi.[197]
Uluslararası piyasalar Erdoğan'ın zaferini endişeyle karşıladı; ekonomistler Erdoğan'ın anormal ekonomi politikaları konusunda endişelenmeye devam ettiler ve Türk lirası tarihinin en düşük değerine geriledi.[198] Erdoğan'ın seçildiğinin ilan edilmesinin ardından Avrupa Devlet ve Hükûmet Başkanları Konseyi Başkanı Charles Michel, Erdoğan'ı tebrik ederek "önümüzdeki yıllarda AB-TR ilişkilerini derinleştirmek için yeniden çalışmayı dört gözle beklediğini" ifade etti.[199] Türk Devletleri Teşkilatı Genel Sekreteri Kubanıçbek Ömüraliyev de yayımladığı mesajda, "Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinin 2. turunda elde ettiği zaferden dolayı Cumhurbaşkanı Sayın Erdoğan'a içten tebriklerimi sunuyor, Türkiye Cumhuriyeti, kardeş Türk halkı ve tüm Türk dünyası için hayırlı uğurlu olmasını diliyorum." dedi.[200] İslam İşbirliği Teşkilatı Genel Sekreteri Hüseyin İbrahim Taha, Erdoğan'a yeni döneminde ülkesini daha ileriye ve refaha götürmesi için başarılar diledi.[201] NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, Erdoğan'ı tebrik ederek "birlikte çalışmaya devam etmeyi ve Temmuz ayındaki NATO zirvesine hazırlanmayı dört gözle beklediğini" ifade etti ve günler sonra İsveç'in NATO'ya girişini teşvik etmek için kendisiyle hızlı bir şekilde görüşeceğini söyledi.[202][203] BM Genel Sekreteri Antonio Guterres de Erdoğan'ı yeniden seçilmesi dolayısıyla kutladı.[204]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
_2.png)
