Ankara (il)

Ankara, Türkiye'nin başkenti ve en büyük ikinci kentidir. Merkezi Ankara'nın il merkezi olan ilin nüfusu 2023 yılı sonu itibarıyla 5.803.482 kişidir. Bu nüfus; 25 ilçe ve bu ilçelere bağlı 1425 mahallede yaşamaktadır. İl genelinde nüfus yoğunluğu 228'tir. Nüfuslarına göre şehirler listesinde belediye sınırları göz önüne alınarak yapılan sıralamaya göre dünyada ise elli yedinci sırada yer almaktadır. Coğrafi olarak Türkiye'nin merkezine yakın bir konumda bulunur ve Batı Karadeniz Bölgesi'nde kalan kuzey kesimleri hariç, büyük bölümü İç Anadolu Bölgesi'nde yer alır. Yüzölçümü olarak Konya ve Sivas'tan sonra Türkiye'nin en büyük üçüncü ilidir. Bolu, Çankırı, Kırıkkale, Kırşehir, Aksaray, Konya ve Eskişehir illeri ile çevrilidir.

Ankara
İl
İlin Türkiye'deki konumu
İl sınırları haritası
Ülke	Türkiye
Coğrafi bölge	İç Anadolu Bölgesi
İl merkezi	Ankara
İdare
• Vali	Vasip Şahin[1]
Yüzölçümü
• Toplam	25.632 km²
Nüfus  (2023)[2]
• Toplam	5.150.072
• Yoğunluk	228/km²
• Kır	-
• Şehir	5150072
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	312
İl plaka kodu	06
Resmî site T.C. Ankara Valiliği

Coğrafya

Ana madde: Ankara coğrafyası

Ankara ili doğuda Kırıkkale, kuzeydoğuda Çankırı, kuzeybatıda Bolu, batıda Eskişehir, güneyde Konya, güneydoğuda Kırşehir ve Aksaray ile komşudur.^[3] Coğrafi olarak Ankara, Sakarya ve Kızılırmak nehirlerinin tam ortasına kurulmuştur.^[4] Ankara ilinin yüzölçümü 25.632 km²'dir.^[5]

1.355 kilometre uzunluğu ile, tamamı Türkiye toprakları üzerinde yer alan en büyük nehir olan Kızılırmak ilin doğusunu, 824 kilometre ile Türkiye'deki en büyük nehirlerden olan Sakarya Nehri ise, ilin batısını sulamaktadır. Sakarya Nehri'nin kollarından Ankara Çayı, il merkezinden geçer. İlin güneyinde ise 1300 km² ile ülkenin en büyük ikinci gölü,^[6][7] %32,4 tuz oranıyla^[6] da dünyanın en tuzlu ikinci gölü^[8] olan Tuz Gölü vardır. Ayrıca Tuz Gölü'nün de içinde bulunduğu havza, Türkiye'nin en büyük kapalı havzasıdır.^[9]

Ovalık bir alanda kurulan ilin yüzölçümünün yaklaşık %50'sini tarım alanları, %28'ini ormanlık ve fundalık alanlar, %12'sini çayır ve meralar, %10'unu ise tarım dışı araziler teşkil etmektedir. İlin en yüksek noktası 2015 m yüksekliğindeki Elmadağ, en geniş ovası 3789 km²'lik yüzölçümü ile Polatlı Ovası, en büyük gölü yaklaşık 490 km²'lik yüzölçümü ile Tuz Gölü'nün il içindeki alanı, en uzun akarsuyu yaklaşık 151 km'lik uzunluğu ile Sakarya Nehri'nin il içindeki bölümü, en büyük barajı ise 83,8 km²'lik yüzölçümü ile Sarıyar Barajı olup, il geneli itibarıyla 14 doğal göl, 136 sulama göleti ve 11 baraj bulunmaktadır.^[10]

İklim

İlin güney ve orta bölümlerinde karasal iklimin soğuk ve kar yağışlı kışları ile sıcak ve kurak yazları, kuzeyinde ise Karadeniz ikliminin ılıman ve yağışlı halleri görülebilir.^[11][12] Karasal iklimin hâkim olduğu bölgelerde gece ile gündüz, yaz ile kış mevsimi arasında önemli sıcaklık farkları bulunur. En sıcak ay temmuz veya ağustostur. İldeki yerine göre ortalama en yüksek gündüz sıcaklıkları 27-31° C'dir. En soğuk ay ise Ocak ayıdır, en düşük gece sıcaklıkları ildeki yerine göre ortalama -6 ila -1 °C arasındadır. Yağışlar en çok mayıs, en az temmuz veya ağustos ayında düşer. Ankara il merkezinde yıllık ortalama toplam yağış 415 mm,^[12] yıllık ortalama toplam yağış, 60 cm (Kızılcahamam) ila 35 cm (Şereflikoçhisar) arasında değişir.^[13][14] Son yılların en soğuk gecesini -22 ile 26 Ocak 2016'da gördü.^[15]

Depremsellik

Ankara toprakları iki dağ kuşağı arasında sıkışmıştır. Faylara (kırık hatlara) rastlanır. Ankara il sınırları içindeki alanın %30'u 1. ve 2. derece deprem alanıdır. Son yüz yılda meydana gelen küçük şiddetli depremlerin çoğu Kuzey Anadolu Fay Hattı ve yakın çevresinde veya başkentin güneydoğusunda Tuz Gölü ve Kırşehir fayı civarındadır. Ankara il sınırları içinde meydana gelen 1944 Bolu-Gerede depremi ve 1938 Kırşehir depremi şehirde hasara yol açmıştır. Ankara içinde meydana gelen en kuvvetli deprem, 6,1 büyüklüğündeki 2005 Balâ depremidir.^[16]

Direy

Birleşik Krallık'ta yetiştirilmiş ve Amerika Tavşan Yetiştiricileri Kurumunun (ARBA) 2003 yılında düzenlediği yarışmada finale kalmış 8 aylık bir Ankara tavşanı

Ankara'nın ormanlık bölgelerinde ayı, yaban domuzu, geyik gibi hayvanlar bulunur. Kurt, tilki, porsuk, tavşan, kokarca, gelincik, sincap gibi kara hayvanları ile keklik, çil, toy, turna, çulluk, güvercin, üveyik, bıldırcın gibi kuşlar ilin hemen her yerinde bulunur. Bozkır bölgelerde atmaca, şahin ve kartal gibi yırtıcı kuşlara rastlanır. Nehir ve göllerde sazan, alabalık, tatlı su midyeleri, yengeç, kurbağa, kaplumbağa, karabatak, yaban ördeği, yaban kazı ve su tavuğu gibi hayvanlar mevcuttur.^[17]

İlin adıyla anılan kedi, keçi, tavşan ve Ankara takla güvercini meşhurdur.^[18] Ankara'nın simgesi durumunda olan bu varlıklardan özellikle Ankara kedisi ve keçisi artık sadece Ankara'da değil, dünyanın birçok ülkesinde de yetiştirilmekte ve hem şehrin hem de Türkiye'nin tanıtımına katkıda bulunmaktadır.^[18]

Jeoloji

Ankara topraklarının kuzey kısımları volkaniktir. Burada andezitik ve trakitik kayalar, kuzeydoğuda granit türü kayalar, kuzeybatıda ise kireç taşları ve kumtaşları görülür. İlin güney ve güneydoğu bölgeleri mezozoik (II. zaman) oluşumlardan meydana gelir. Sakarya Nehri çevresinde Tersiyer, Polatlı civarında Eosen, Tuz Gölü dolaylarında Neojen (III. zamanın son sistemi), çukur ve düz alanlar ile akarsu boylarında Kuaterner oluşukları bulunmaktadır. Başkent bölgesi büyük ölçüde volkanik yüzey malzemesine sahiptir. İlin büyük bölümü kireç taşlarından oluşmuştur, bu yüzden çok kireçli topraklarla kaplıdır. Akarsu boylarında tarıma uygun alüvyon topraklarına rastlanır.^[19] Bu jeolojik yapıların bazıları oluştukları döneme ait fosiller içerir ve o dönemlerin canlıları hakkında fikir verir.

Neojen dönem oluşuklar fosil bakımından zengindir. Kızılcahamam'da Sinap yakınlarındaki bir fosil yatağında Neojen memeli kalıntıları ve adını Ankara'dan alan Ankarapithecus meteai adlı bir hominoid (insansı) türe ait fosil keşfedilmiştir. Bu canlının evrimde insansılar ile insanların ortak atası olduğu öne sürülmüştür.^[20]

Güneybatıda kalan Polatlı çevresindeki kireç taşları fosil açısından oldukça zengindir. Bölgede, alt Paleosenden kalma sığ deniz bitkilerinin fosilleri bulunmuştur. Çamlıdere'deki Taşlaşmış Ağaç Fosil Ormanı, Erken Miyosen'de (23-15 milyon yıl öncesi) gelişmiş olan çam ve meşe ağaçlarının bulunduğu karışık bir ormanın fosil kalıntılarından oluşur.^[21]

Bitki örtüsü

Ankara çiğdemi (Crocus ancyrensis)

Ankara'nın iklim şartları ve topoğrafik yapısı nedeniyle, ilde bitki örtüsü olarak bozkır ve orman bulunur. Bozkır bölgelerde ağaç hemen hemen hiç bulunmaz, bir tek akarsu kıyılarında iğde, söğüt ve kavak ağaçları bulunur. Bozkırda genelde dikenli çalılar ve otlar vardır. Ayrık otu, geven, sorguç otu, üzerlik, katırtırnağı, yabani arpa, püsküllü brom, yavşan otu, gelincik, papatya, hatmi, kekik, sütleğen, ballıbaba, kuşburnu ve böğürtlen burada bulunan başlıca otlar arasında sayılabilir.^[22]

2015 verilerine göre ilin %17,1'i ormanlarla kaplı olup, yüzölçümünün %9,6'sını verimli ormanlar, %7,5'ini ise bozuk ormanlar oluşturmaktadır.^[23] Ormanlar başlıca dağların kuzey yamaçlarında görülür, ayrıca bozkır ortasında korular da mevcuttur. Ormanlarda en çok karaçam, ardıç ve yer yer meşe görülür. İlin kuzeyine doğru iğne yapraklı ormanlar yaygınlaşır.^[22] Kuzey kesimlerde sarıçam ormanları da görülmektedir. Ayrıca ilin kuzeyinde, Bolu il sınırına yakın yüksek kesimlerde az miktarda da olsa köknar ormanlarına rastlanmaktadır. Nallıhan ilçesinin kışların fazla sert geçmediği düşük rakımlı kesimlerinde ise yer yer kızılçam ormanları bulunmaktadır. İlin güney kesiminde ormanlar daha az yer tutmaktadır. Güney kesimde yer alan başlıca ormanlar Balâ ilçesinde yer alan Beynam'da ve Küre Dağı'nda yer almaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Ankara'da 1362 bitki türü doğal olarak bulunmakta olup, bunların 268'i endemiktir. Ankara çiğdemi, tükürük otu, peygamber çiçeği gibi türler yöreye özgüdür. Familya düzeyinde en sık görülenler papatyagiller, baklagiller, buğdaygiller, turpgiller, ballıbabagillerdir.^[22] İlin adıyla anılan Ankara armudu ve Ankara çiğdemi, ayrıca Kalecik Karası olarak bilinen misket üzümü il dışında da tanınır.

Çevre sorunları

Ankara, 2004 itibarıyla, İstanbul ve Kocaeli'den sonra çevreyi en fazla kirleten üçüncü ildir. Ankara'nın akarsuları ve bazı gölleri oldukça kirli durumdadır. İlin akarsuları içinde en fazla kirlenmiş olanlar arasında Sakarya ve onu besleyen Ankara Çayı^[24][25] ve Kızılırmak sayılabilir. Buna rağmen, sularının arıtılmasından bu yana Kızılırmak Ankara şehrinin ihtiyacını kısmen karşılamaktadır. Gölbaşı'ndaki Mogan ve Eymir göllerinde kirlilik yüzünden toplu balık ölümleri olmuştur.^[26][27] Tuz Gölü'ndeki kirlilik de bölgenin ekolojisini etkilemektedir.^[28]

Hava kirliliği 1980 başlarında tehlikeli boyutlara ulaşmış olan Ankara şehri, daha sonra düşük kaliteli kömür yerine doğalgaz kullanımının yaygınlaşması sonucu, bugün orta derecede kirli bir havaya sahiptir. Yine Sincan ve Etimesgut belediyeleri hariç tüm merkez belediyelerinin çöplerinin gönderildiği ve yakın zamana kadar önemli bir çevre sağlığı sorunu teşkil eden Mamak Çöplüğü, günümüzde ıslah edilmiştir. Atıklardan elektrik, gübre ve metan gazı üretilmekte, çöplerde geri dönüşümü mümkün olan maddeler ise endüstriye ham madde yapılmaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Demografi

Ankara'nın nüfusu 2023 yılı sonu itibarıyla 5.803.482 kişidir.^[29] İç Anadolu'da bulunan ve nüfusları azalmakta olan Çorum ve Yozgat, Ankara'ya en fazla net göç veren illerdir.^[30] İl nüfusunun tamamı il ve ilçe merkezlerinde yaşamaktadır.^[31] Ayrıca 15.608.868 kişilik İç Anadolu nüfusunun yaklaşık yarısı Ankara ilinde ikamet etmektedir.^[31]

Ankara il nüfusu Türkiye geneline göre daha yüksek bir eğitim düzeyine sahiptir. 2008 verilerine göre, 15 yaş üstü okuma yazma oranı toplam il nüfusunun %88'ini (erkeklerde %91, kadınlarda %86'sını) oluşturur, bu oran Türkiye için %83'tür (erkeklerde %88, kadınlarda %79). Bu farklılık özellikle nüfusun üniversite eğitimli kesiminde belirginleşir: üniversite ve yüksek okul mezunlarının toplam nüfusa oranı Ankara'da %10,6, Türkiye genelinde ise %5,4'tür.^[32]

Ankara il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir - Kır
1927[33]	404.720	5		%24     98.835 305.885     %76
1935[34]	534.025	4	%32	%29     152.695 381.330     %71
1940[35]	602.965	4	%13	%31     188.416 414.549     %69
1945[36]	695.526	2	%15	%40     279.491 416.035     %60
1950[37]	819.693	2	%18	%43     348.552 471.141     %57
1955[38]	1.120.864	2	%37	%49     551.364 569.500     %51
1960[39]	1.321.380	2	%18	%59     783.851 537.529     %41
1965[40]	1.644.302	2	%24	%65     1.069.761 574.541     %35
1970[41]	2.041.658	2	%24	%72     1.467.304 574.354     %28
1975[42]	2.585.293	2	%27	%77     1.997.980 587.313     %23
1980[43]	2.854.689	2	%10	%78     2.238.967 615.722     %22
1985[44]	3.306.327	2	%16	%83     2.737.209 569.118     %17
1990[45]	3.236.626	2	%2	%88     2.836.719 399.907     %12
2000[46]	4.007.860	2	%24	%88     3.540.522 467.338     %12
2007[47]	4.466.756	2	%11	%93     4.140.890 325.866     %7
2008[48]	4.548.939	2	%2	%97     4.395.888 153.051     %3
2009[49]	4.650.802	2	%2	%97     4.513.921 136.881     %3
2010[50]	4.771.716	2	%3	%97     4.641.256 130.460     %3
2011[51]	4.890.893	2	%2	%97     4.762.116 128.777     %3
2012[52]	4.965.542	2	%2	%98     4.842.136 123.406     %2
2013[53]	5.045.083	2	%2	Şehir ve kır ayrımı kaldırılmıştır.
2014[54]	5.150.072	2	%2
2015[55]	5.270.575	2	%2
2016[55]	5.346.518	2	%1
2017[55]	5.445.026	2	%2
2018[55]	5.503.985	2	%1
2019[55]	5.639.076	2	%2
2020[55]	5.663.322	2	%0
2021[55]	5.747.325	2	%1
2022[55]	5.782.285	2	%1
2023[55]	5.803.482	2	%0

Not: 1989 yılında Kırıkkale ilinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 6 Şubat 2024 verileri^[56])

Ankara İl Nüfusu: 5.803.482'dir (2023 sonu). İlin yüzölçümü 25.632 km²'dir. İlde km²'ye 226 kişi düşmektedir. (Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe 5808 kişi ile Keçiören'dir)

İlde yıllık nüfus artış oranı %0,37 olmuştur. 6 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre ilde 25 ilçe ve belediye, bu belediyelerde ise toplamda 1425 mahalle bulunmaktadır.

Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Çamlıdere (%54,51), Keçiören (-%1,71)

2023 yılı sonunda Ankara ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri
İlçe	Nüfus 2022	Nüfus 2023	Fark	N.Artışı %	Mah.Say.	Alanı  km2[57]	Yoğunluk
Akyurt	40.625	43.918	3.293	7,79	26	369	119
Altındağ	413.994	412.267	-1.727	-0,42	26	123	3352
Ayaş	12.998	15.581	2.583	18,13	33	1041	15
Bala	20.521	28.704	8.183	33,56	55	1851	16
Beypazarı	48.357	48.558	201	0,42	78	1697	29
Çamlıdere	8.100	13.971	5.871	54,51	48	782	18
Çankaya	942.553	937.546	-5.007	-0,53	123	483	1941
Çubuk	95.449	99.096	3.647	3,75	84	1198	83
Elmadağ	44.379	45.034	655	1,47	30	647	70
Etimesgut	614.891	617.229	2.338	0,38	38	273	2261
Evren	2.952	3.581	629	19,32	13	222	16
Gölbaşı	150.047	157.605	7.558	4,91	54	1364	116
Güdül	8.079	10.014	1.935	21,47	31	540	19
Haymana	26.016	33.494	7.478	25,27	78	2164	15
Kahramankazan	59.123	60.804	1.681	2,80	48	547	111
Kalecik	12.794	13.296	502	3,85	57	1110	12
Keçiören	939.279	923.404	-15.875	-1,71	51	159	5808
Kızılcahamam	26.872	31.800	4.928	16,84	109	1623	20
Mamak	687.535	682.279	-5.256	-0,77	64	321	2125
Nallıhan	26.553	26.831	278	1,04	83	2079	13
Polatlı	128.378	128.895	517	0,40	95	3618	36
Pursaklar	162.389	161.926	-463	-0,29	21	169	958
Sincan	572.609	571.889	-720	-0,13	59	880	650
Şereflikoçhisar	33.140	34.122	982	2,92	64	2155	16
Yenimahalle	704.652	701.638	-3.014	-0,43	57	219	3204
Ankara	5.782.285	5.803.482	21.197	0,37	1.425	25.634	226

Konum

Konum Bilgileri
İlçe	Kuruluş Yılı[58]	Önceden bağlı olduğu ilçe	Alanı km²	Rakım mt.	Merkeze km[59]*	Ulaşan Yollar[59]
Akyurt	1990	Çubuk	369	1.027	34	D.140-06
Altındağ	1953	Merkez	123	892	3	D.200
Ayaş	Cumh.önce		1.041	955	57	D.140-05, 06.55
Bala	Cumh.önce		1.851	1.309	68	D.260-06
Beypazarı	Cumh.önce		1.697	676	99	D.140-04, 06.84
Çamlıdere	1953	Kızılcahamam	782	1.243	104	D.750-05=>06.86
Çankaya	1936	Merkez	483	881	5	D.750, D.200
Çubuk	Cumh.önce		1.198	1.002	40	D.180-07=>06.10
Elmadağ	1960	Çankaya	647	1.100	41	/D.200-13
Etimesgut	1990	Yenimahalle	273	819	19	, D.140
Evren	1990	Şereflikoçhisar	222	926	174	D.75010=>06.34
Gölbaşı	1983	Çankaya	1.364	1.006	22	/D.750-07
Güdül	1957	Ayaş	540	738	89	D.140-04=>06.77, 06.82
Haymana	Cumh.önce		2.164	1.251	75	D.260-04, 06.51
Kahramankazan	1987	Yenimahalle	547	889	46	D.750-06
Kalecik	Cumh.önce		1.110	718	67	D.140-06=>06.07,D.765-07
Keçiören	1983	Altındağ	159	865	6	, D.140
Kızılcahamam	Cumh.önce		1.623	985	77	D.750-05, 06.82
Mamak	1983	Çankaya	321	909	7	, D.200
Nallıhan	Cumh.önce		2.079	633	158	D.140-03, 06.91
Polatlı	1926		3.618	866	77	/D.200-11, D.695-01, D.260-04
Pursaklar	2008	Keçiören	169	1.060	17	, D.140
Sincan	1983	Yenimahalle	880	798	28	, D.140-05
Şereflikoçhisar	Cumh.önce		2.155	972	147	/D.750-10
Yenimahalle	1957	Merkez	219	880	6	, D.200
Ankara	Cumh.önce		25.632	905

*Metropol ilçelerin merkeze uzaklıkları, kaymakamlık ile valilik arasındaki uzaklıktır.

Ekonomi

Ankara'nın önemli iş merkezi Söğütözü, Ankara

Söğütözü, Ankara'nın iş kulelerinin yoğunluğu ile bilinen semti

Ankara nüfusunun dörtte üçü hizmet sektöründe çalışır ve bu sektör ilin gayrisafi hasılasında en büyük paya sahiptir. Sektörün bu kadar gelişmesinin nedeni, göçle gelen nüfusa istihdam sağlayacak kadar büyük sanayinin bulunmamasıdır.^[60]

İl, Türkiye gayrisafi millî hasılasının %9'una sahiptir. Ülkenin toplam vergi gelirlerinin %12'si, bütçe gelirlerinin %12,3'ü buradan toplanır; buna karşılık ilin ülke bütçesinden aldığı pay %6,4'tür. 2006 yılında Ankara bütçe vergi gelirlerine 16,5 milyar TL, toplam bütçe gelirlerine de 21,1 milyar TL katkıda bulunmuş, bütçeden ise 11,3 milyar TL pay almıştır.^[60] 2001 yılı itibarıyla gayrisafi yurt içi hasılasının Ankara'ya düşen kısmının %45'i ticaretten, %23'ü ulaştırma ve haberleşmeden, %14'ü devlet hizmetinden kaynaklanmaktaydı.^[61]

Pricewaterhouse Coopers'ın “Dünyada En Büyük Şehir Ekonomileri Hangileri ve Bu 2020 Yılında Nasıl Değişecek” raporuna göre dünyanın en büyük 100 kenti arasında 2005 yılında 94. olan kent, 2008'de 80. sıraya yerleşmiştir. İlin 2020 yılında dünya kentleri sıralamasında 115 milyar $ gelirle 74. sıraya yerleşmesi planlanmaktadır.^[62][63]

Brookings Institution ve JP Morgan'ın 2014 yılı baz alınarak oluşturulan, ekonomide yükselen kentler sıralamasında Ankara 300 şehir arasında Xiamen'in ardından 9. sırayı aldı. Ankara 2013'teki listede 38. sırada yer almaktaydı. Aynı listede Türkiye'den İzmir 2, İstanbul 3 ve Bursa 4. sırada yer almıştır.^[64]

Sanayi

Ortadoğu Sanayi ve Ticaret Merkezi

Ankara ilinde özel sektörün katma değer içindeki payı %85'in üzerindedir. İlin sanayisi genel olarak küçük ve orta boylu işletmelerden oluşmaktadır. Bunların %40'ı, savunma ve taşıt üretimi yapan büyük kuruluşların talep gösterdiği makine ve metal alanında üretim yapmaktadır, bunun ardından gıda ve tekstil sanayileri gelir. Üretim açısından en önemli sektörler, gıda (şeker, un, makarna, süt, içki), taşıt, makine (tarım araçları, taşıt, traktör), savaş, çimento ve dokumadır (yünlü dokuma, trikotaj, konfeksiyon). Ayrıca tarım ilaçları, mobilya, şekercilik ve matbaacılık da önemlidir.^[65] Savunma sanayisi, yazılım ve elektronik sektörlerinde Ankara Türkiye'de başta gelir.^[66]

Ankara Sanayi Odası'na (ASO) kayıtlı yaklaşık 3500 şirket vardır. Türkiye'nin en büyük 500 şirketinin 48'inin ASO'ya bağlı olmasıyla Ankara, 2009 yılında İstanbul'dan sonra Türkiye'nin 2. sanayi merkezi sayılmaktadır.

Ankara'da üretimin büyük kısmı Sincan, Akyurt, Çubuk ve il merkezine yakın olan İvedik ile Ortadoğu Sanayi ve Ticaret Merkezi (OSTİM) Organize Sanayi bölgelerinde gerçekleşmektedir. OSTİM, Türkiye'nin en büyük küçük ve orta boy sanayi üretim alanıdır.^[67]

2009'da Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi tarafından hazırlanan bir çalışmaya göre, en rekabetçi il Ankara'dır. Ankara, "rekabetçilik" endeksini oluşturan alt endeksler arasında insani sermaye, yaratıcı sermaye ve sosyal sermaye endekslerinde ilk sırada yer almıştır. Üniversite ve öğretim üyesi sayısının yüksekliği, patent ve benzeri başvurular gibi faktörler Ankara'yı özellikle yaratıcı sermaye endeksinde Türkiye'de birinci yapmaktadır.^[68]

Tarım, hayvancılık ve ormancılık

Ankara keçisi

Ankara ili genelinde toprakların %60'ı tarım alanı olarak kullanılır ve bu oran Türkiye ortalamasının oldukça üzerindedir.^[60] En önemli tarla ürünleri buğday, arpa ve şeker pancarıdır. Diğer önemli ürünler soğan, kavun, karpuz, domates, havuç, armut, elma, vişne ve üzümdür.^[69] Tarla arazilerinin yaklaşık %24'ünde buğday, %23'ünde arpa, kalanında ise diğer ürünler yetiştirilmektedir.^[70] Polatlı, Türkiye'nin ikinci büyük "tahıl ambarı" olması dolayısıyla en aktif tahıl borsalarından birine sahiptir.^[71][72]

Ankara rakım ve mera özellikleri açısından, küçükbaş hayvancılığa daha elverişlidir. Hayvancılık il ekonomisinde önceleri önemli olan yerini giderek kaybetmektedir.^[73] İlde koyun (ak ve karaman cinsi) ve sığır beslenir. Tavuk yetiştiriciliği de önemli boyuttadır.^[69] Ankara keçisi olarak bilinen tiftik keçisi sayısı 1970'lerdeki sayısının onda birinin altındadır ve korunması amacıyla, günümüzde yetiştiricilerine ücret verilmektedir.^[74]

Ankara orman varlığı bakımından pek zengin değildir. Ancak, Türkiye çapında mobilyacılık, döşemecilik gibi alanları kapsayan önemli düzeyde bir ağaç işleri sektörü gelişmiştir.

Enerji

Nallıhan'da Çayırhan Termik Santrali linyit (634 MW güçlü), Esenboğa termik santrali ise fuel oil (54 MW) yakarak enerji üretir. Ayrıca, Sarıyar Barajı (160 MW), Hirfanlı Barajı (Evren) (128 MW) ve Kesikköprü Barajı (76 MW) hidrolelektrik enerji üretir.

Madencilik

Ankara, Türkiye'nin madencilik potansiyeli fazla olan illerindendir. İlin Beypazarı ve Nallıhan ilçelerinde Türkiye'nin en önemli linyit yataklarından bazıları bulunur. Bala ilçesinde alçı taşı yatakları bulunmaktadır. Ayrıca Tuz Gölü ve çevresinde tuz çıkarılır. Türkiye'de İzmir'deki Çamaltı Tuzlası'ndan sonra en fazla tuz çıkarılan yer, Tuz Gölü ve çevresidir.^[75]

İlde ayrıca, Beypazarı ve Kızılcahamam çevresinde sodacılık gelişmiştir.^[75]

Yönetim

2023 Türkiye Genel Seçimleri sonucu Türkiye Büyük Millet Meclisinde Ankara'yı temsil eden 36 milletvekilinden 15'i Adalet ve Kalkınma Partisi, 13'ü Cumhuriyet Halk Partisi, 5'i İYİ Parti, 3'ü Milliyetçi Hareket Partisi'ne aittir.^[76] 27 Temmuz 2017'de Yüksek Seçim Kurulu, 16 Nisan 2017'de yapılan referandum sonuçlarına dayanarak bir sonraki seçimler için Ankara'nın çıkaracağı milletvekili sayısını 36 olarak belirlemiştir.^[77] Genel seçimlerde Ankara'nın oyları üç seçim bölgesine ayrılarak sayılmaktadır.

İdari bölünüş

6

5

8

Ayaş

Balâ

3

Çubuk

Elmadağ

1

Gölbaşı

Kalecik

Kahraman
kazan

4

Mamak

7

2

Beypazarı

Çamlıdere

Evren

Güdül

Haymana

Kızılcahamam

Nallıhan

Polatlı

Şerefli
koçhisar

1: Etimesgut

2: Yenimahalle

3: Çankaya

4: Keçiören

5: Pursaklar

6: Akyurt

7: Sincan

8: Altındağ

Ankara'nın ilçelerini gösteren tıklanabilir harita

Ana madde: Ankara'nın ilçeleri

Ankara'nın 25 ilçesi vardır.^[78]  2024 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre ildeki 25 ilçeden 16'sı Cumhuriyet Halk Partisi, 8'i Adalet ve Kalkınma Partisi 1'i ise bağımsız aday tarafından yönetilmektedir. Ankara Büyükşehir Belediyesi ise Cumhuriyet Halk Partisi tarafından yönetilmektedir.^[79]

İdari tarih

Ankara ili, Osmanlı İmparatorluğu'nun çökmesine kadar Ankara vilayeti sınırları içindeydi. 13 Ekim 1923'te Ankara şehrinin Türkiye'nin başkenti olmasının ardından^[80] ilde nüfus hızla artmaya başlamış ve buna bağlı olarak yıllar içinde ilin idari yapısı değişime uğramıştır. Çankaya 1936 yılında Ankara Merkez ilçesinden ayrılmış ve yeni bir ilçe haline gelmiştir.^[81] 1953 yılında Altındağ ilçesi kurulmuştur.^[82] Etimesgut, 1968 yılına kadar kaza olarak kalmış, daha sonra Ankara şehrine ait bir mahalleye dönüştürülmüş, 1990 yılında ise ilçe yapılmış ve belediye teşkilatı kurulmuştur.^[83] 1983'te bir grup yeni ilçe daha oluşmuştur: Evvelden Altındağ ilçesine ait olan Keçiören,^[84] Çankaya'ya bağlı bir mahalle olan Mamak,^[85] 1923'ten beri bir kaza olan Gölbaşı^[86] ve daha evvel bir kaza olan Sincan. Bu ilçelerden Sincan, 1988'de Ankara Büyükşehir Belediyesi sınırları içine alınarak metropol ilçe konumuna getirilmiştir.^[87] Evvelden birer kasaba olan Kahramankazan (1987'de^[88]), Akyurt (1990'da^[89]) ve Pursaklar (2008'de^[90]) Ankara ilinin yeni ilçeleri olmuştur.

Bu süreç içinde Ankara iline bağlı olan bazı bölgeler de ilden kopmuştur. 1989'a kadar ile bağlı olan Kırıkkale ilçesi, 1989'da ve 3578 sayılı yasa gereğince ayrı bir il olmuştur.^[91] Ankara ili Şereflikoçhisar ilçesine bağlı bir kasaba olan Ağaçören 1989'da çevresindeki köylerle birlikte bir ilçe olup Aksaray iline bağlanmıştır.^[92]

İlçe merkezlerinin belediye başkanları ve bunların partileri aşağıdaki tabloda verilmiştir:

İlçe Belediye Başkanı Parti İlçe Belediye Başkanı Parti Akyurt Hilal Ayık AK Parti Altındağ Veysel Tiryaki AK Parti Ayaş İzzet Demircioğlu CHP Balâ Ahmet Buran AK Parti Beypazarı Özer Kasap CHP Çamlıdere Adem Ceylan Bağımsız Çankaya Hüseyin Can Güner CHP Çubuk Baki Demirbaş AK Parti Elmadağ Adem Barış Aşkın CHP Etimesgut Erdal Beşikçioğlu CHP Evren Hüsamettin Ünsal AK Parti Gölbaşı Yakup Odabaşı CHP Güdül Mehmet Doğanay CHP Haymana Levent Koç CHP Kalecik Satılmış Karakoç CHP Kahramankazan Selim Çırpanoğlu CHP Keçiören Mesut Özarslan CHP Kızılcahamam Süleyman Acar AK Parti Mamak Veli Gündüz Şahin CHP Nallıhan Ertunç Güngör CHP Polatlı Mürsel Yıldızkaya CHP Pursaklar Ertuğrul Çetin AK Parti Sincan Murat Ercan AK Parti Şereflikoçhisar Mustafa Koçak CHP Yenimahalle Fethi Yaşar CHP - - -

Askerî yapı

Genelkurmay Karargahı

Genelkurmay Başkanlığı ve Türk Silahlı Kuvvetlerine bağlı Kara, Hava, Deniz ve İçişleri Bakanlığına bağlı Jandarma Komutanlıkları başkent Ankara'da bulunur.

Ankara il sınırları içinde üç önemli hava üssü vardır: Akıncı, Etimesgut ve Güvercinlik. Hava Kuvvetlerine bağlı olan Akıncı'da üç jet filosu, Etimesgut'ta ise hava ulaşım uçakları konuşlanmıştır. Güvercinlik üssünde başlıca helikopterler bulunur, Kara Kuvvetleri, Jandarma ve Genelkurmay'a bağlı Özel Hava Grup Komutanlığı tarafından paylaşılır.^[93] Ahlatlıbel'deki radar üssü, Türk hava sahasındaki sivil ve askerî hava trafiğini izlemekte kullanılır.^[94]

Bunun dışında Ankara'da kayda değer (tümen ve üstü) bir muharebe birliği yoktur, ancak hava ve kara kuvvetlerine ve jandarma teşkilatına bağlı çeşitli idari, lojistik ve eğitim birimleri yer alır. Bunların bazıları: Kara Kuvvetlerine bağlı Kara Harp Okulu, Muhabere Elektronik Bilgi Sistemler (MEBS) Okulu, Kara Havacılık Okulu (Güvercinlik), Zırhlı Birlikler Okulu ve Eğitim Tümen Komutanlığı (Etimesgut); ve Beytepe'de Jandarmaya bağlı Jandarma Eğitim Komutanlığı ve Jandarma Okullar Komutanlığı sayılabilir. Ayrıca ilde çeşitli askerî hastaneler vardır, bunların en önemlisi Gülhane Askerî Tıp Akademisi'dir.

Eğitim

Ana madde: Ankara'da eğitim

Eğitim ve öğretim açısından Türkiye'nin önemli merkezlerinden biri olan Ankara'da 150'den fazla ilk ve orta dereceli okul ile halk eğitim merkezi vardır.^[95] Ayrıca yirmi üniversite ve bir harp okulu hizmet vermektedir. Bu üniversitelerde il genelinden öğrencilere eğitim verildiği gibi, il dışından ve öğrenci değişim programları ile yurt dışından gelen öğrencilere de eğitim verilmektedir.^[96][97][98]

Üniversiteler

Orta Doğu Teknik Üniversitesi kampüsünün girişinde bulunan Bilim Ağacı

Ana madde: Ankara'daki üniversiteler

Ankara'da bulunan üniversitelerin bir bölümü Türkiye'nin,^[99] bir bölümü, Avrupa'nın ve dünyanın en önemli üniversiteleri arasında gösterilir.^[100] Ayrıca Ankara'nın 15 yaş ve üzeri nüfusunun %12,6'sı üniversite mezunu, %1,2'si yüksek lisans mezunu, %0,5'i ise doktora mezunudur.^[101]

Ankara'da eğitim veren üniversiteler şunlardır:

Devlet: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi,^[102] Ankara Üniversitesi,^[103] Gazi Üniversitesi,^[104] Hacettepe Üniversitesi,^[105] Orta Doğu Teknik Üniversitesi,^[106] Yıldırım Beyazıt Üniversitesi,^[107] Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi,^[108] Ankara Müzik ve Güzel Sanatlar Üniversitesi:^[109] Vakıf: Ankara Bilim Üniversitesi,^[110] Ankara Medipol Üniversitesi,^[111] Atılım Üniversitesi,^[112] Başkent Üniversitesi,^[113] Bilkent Üniversitesi,^[114] Çankaya Üniversitesi,^[115] Lokman Hekim Üniversitesi,^[116] Ostim Teknik Üniversitesi,^[117] TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi,^[118] Ufuk Üniversitesi,^[119][120] Anka Teknoloji Üniversitesi,^[121] TED Üniversitesi,^[122] Türk Hava Kurumu Üniversitesi,^[123] Yüksek İhtisas Üniversitesi^[124]

Türk Silahlı Kuvvetleri'ne hizmet veren eğitim kuruluşlarından Kara Harp Okulu, karacı muvazzaf subay ihtiyacını karşılar.^[125][126] Keçiören'deki Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Türk Silahlı Kuvvetlerine bağlı askerî hekim yetiştiren bir tıp fakültesi ve 1600 yataklı bir eğitim hastanesinden oluşur.^[127] Gölbaşı'ndaki Polis Akademisi ise, emniyet teşkilatına eleman yetiştirmek amacıyla dört yıllık lisans eğitimi verir.^[128]

Teknoloji ve bilim

Ankara ekonomisinde sanayinin payının artmasına paralel olarak yeni teknoloji üretimi de gelişmektedir. Ankara'daki üniversiteler, teknokentler, TÜBİTAK (Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Enstitüsü ve Savunma Sanayi Araştırma Geliştirme Enstitüsü), Türk Silahlı Kuvvetleri'nin vakıfları, Ar-Ge birimleri ve diğer kuruluşları, Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü (BOREN), Türkiye Atom Enerjisi Kurumu çeşitli konularda araştırma yapmaktadır. Ankara ili, 2007'de yapılan 248 patent başvurusu ile, Türkiye'de İstanbul'dan (787 başvuru) sonra ikinci durumdadır.^[129]

Ankara'daki çeşitli üniversitelerin sanayi ile işbirliği için oluşturmuş olduğu 6 teknokent vardır. Bunlar üniversitelerde yapılan keşif ve icatların ticarileştirilmesi için Ar-Ge çalışmalarının yapıldığı yerlerdir. Türkiye'de 2009 yılı itibarıyla faal durumdaki 19 teknoparkın bünyesinde en çok Ar-Ge kuruluşu bulunduran ilk dördünün içinde ODTÜ Teknokent, Bilkent Cyberpark ve Hacettepe Teknokent yer almaktadır.^[130]

Ankara'dan yapılan bilimsel yayın sayısı (1981-2006 dönemi için) tüm Türkiye'den yapılan yayın sayısının %34'ü ile (64 bin yayın) Türkiye'de iller arasında birinci sıradadır. Bu yayınların yaklaşık %90'ı üniversite kaynaklıdır (Hacettepe Üniversitesi, Ankara Üniversitesi ile Orta Doğu Teknik Üniversitesi). Bilimsel yayın faaliyeti olan diğer Ankara kuruluşları TÜBİTAK, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, ASELSAN ve ROKETSAN'dır.^[131]

Altyapı

Ulaşım

Ana madde: Ankara'da ulaşım

Esenboğa Uluslararası Havalimanı

Ankara ulaşımında önemli yeri olan dolmuşlar

İl içinde karayolu, demiryolu ve havayolu ile ulaşım yapılmaktadır. Ayrıca başkent Ankara'da gelişmiş bir toplu taşımacılık sistemi şehir nüfusunun ulaşım ihtiyacını karşılar, toplu taşımacılık altyapısına rağmen ve belki ildeki refah seviyesinin bir göstergesi olarak, Ankara nüfus başına motorlu taşıt sayısında 100 kişiye 18 otomobil ile Türkiye'nin birinci ilidir.^{[kaynak belirtilmeli]}

İl merkezinin kuzeyinde yer alan Esenboğa Uluslararası Havalimanı havayolu ile giriş çıkışı sağlayan en önemli noktadır.^[132] Esenboğa'dan Türkiye'nin hemen her iline, ayrıca Avrupa, Amerika ve Uzak Doğu'nun çeşitli şehirlerine uçmak mümkündür. 2006 yılında tamamen yenilenip kapasitesi ve işlevi çağdaşlaştırılmıştır. Havalimanını kent merkezine bağlayan yol da tamamen yenilenmiş ve yeni geçitler devreye sokulmuştur. Havayolu ile kente ulaşmanın bir başka yolu da ordunun hizmetindeki Etimesgut Askeri Havalimanıdır. Bu havalimanı sivil uçuşlara kapalı olsa da, gerektiğinde alternatif olarak kullanılmaktadır.^[133] Akıncı, Etimesgut ve Güvercinlik hava alanları, askerî amaçlarla kullanılmaktadır.

Ankara yakınında O-4 otoyolu

Ankara ili karayolu haritası

Ankara ili çevreyolu içi yerleşim haritası

Ankara ili, başkente gidip gelen motorlu vasıta trafiğini kaldırabilmek üzere modern bir karayolu ağına sahiptir. Başkenti çevreleyen O-20 çevre yolu, şehirlerarası trafiğin şehir trafiğini aksatmadan geçmesini sağlar. O-20 başka otoyollara bağlanarak başkentin ilin ve ülkenin diğer kentlerine ulaşımını sağlar. Bunlardan O4 otoyolu (Avrupa E-yolları sistemine göre E89), başkenti İstanbul'a bağlar, O20 (E90) ise başkenti Adana'ya bağlar. İl içindeki diğer devlet yollarının hemen hepsi Ankara şehrine bağlıdır. Ankara şehrini diğer büyük şehirlere bağlayan karayolları arasında D200 (E90) (Bursa - Eskişehir - Ankara), D750 (E90) (Ankara - Aksaray - Adana), D200 (E88) (Ankara - Elmadağ), O-4 (E89) (Zonguldak - Aksaray - Ankara - Kızılcahamam - Gerede), D200 (E88) (Eskişehir - Sivrihisar - Ankara - Kırıkkale - Yozgat - Sivas) bulunur. İl içindeki diğer devlet yolları ise D750 (Tarsus- Pozantı - Aksaray - Ankara - Kahramankazan - Gerede), D765 (Çankırı - Kalecik - Kırıkkale), D260 (Polatlı - Haymana - Balâ), D140 (Beypazarı - Nallıhan), D695 (Polatlı - Akşehir).

İl içinde ilçeler arası ulaşımı sağlayan birçok otobüs firması hizmet vermektedir.^[134] İl merkezinde bulunan Ankara Şehirlerarası Terminal İşletmesi (AŞTİ) Avrupa'nın en büyük otobüs terminalleri arasında yer alır. AŞTİ'nin Ankaray ile bağlantısı vardır.

Ankara ilinden geçen iki demiryolu vardır. Bunlardan birincisi Ankara şehrini, batıda Sincan ve Polatlı üzerinden Eskişehir'e, doğuda Irmak ve Boğazköprü üzerinden Kayseri'ye bağlar. İkinci bir hat Irmak'ı Çankırı üzerinden Karabük ve Zonguldak'a bağlar. Tren yolu ile giriş çıkışta en önemli yer TCDD Ankara Garı'dır. Burası aynı zamanda ülkenin doğusu ile batısının ayrıldığı noktadır. Halihazırda ülkenin dört bir yanına ve banliyölere buradan tren seferleri düzenlenmektedir. Eskişehir üzerinden Ankara kentini İstanbul'a bağlayacak olan Ankara - İstanbul YHD hattının Ankara - Eskişehir kesimi 2009'da hizmete açılmıştır.^[135]

Kentlerde toplu taşımacılık

Ankara ulaşımında önemli yeri olan Ankara metrosu

İlde tren yolu ile ulaşımı sağlayan TCDD Ankara Garı

İl merkezinde kent içi ulaşımda en yoğun taşımacılık metro ile yapılmaktadır. EGO Genel Müdürlüğü tarafından işletilen Ankara metrosu günde yaklaşık 150.000 yolcu taşır.^[136] Metro ağında halihazırda Metro ve Ankaray adı altında iki ayrı taşıma sistemi çalışmaktadır. Ankaray, Metroya göre daha hafif bir raylı sistemdir.

TCDD tarafından sağlanan banliyö treni hizmeti başkenti Kayaş ve Sincan kentleri ve aradaki istasyonlara bağlar.

Başkent ve çoğu ilçe merkezinde günlük ulaşımda belediye tarafından işletilen otobüsler çalışır. Ayrıca belediyenin özel sektöre ücret karşılığı verdiği özel halk otobüs hatları vardır. Özel Halk Otobüsleri daha hızlı ulaşım için Ankaralılar tarafından tercih edilir. Dolmuşlar hemen her kentte bulunan bir diğer toplu taşımacılık alternatifidir.

Sağlık

Ana madde: Ankara ili hastaneler listesi

Ankara ilinde devlet, askeri, üniversite ve özel hastaneler tarafından sağlık hizmetleri verilir. İlde 2014 itibarıyla 41 tane Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı'na bağlı, 10 üniversitelere bağlı, 4 askerî, 2 resmî, 36 özel, 1 belediye hastanesi olmak üzere toplam 94 hastane ve 9 ağız ve diş sağlığı merkezi bulunmaktadır.^[137] Türkiye'de en çok üniversite hastanesi olan il Ankara'dır.^[138] En büyük hastaneler arasında Etlik şehir hastanesi (4050 yataklı), Bilkent şehir hastanesi (3704 yataklı), Ankara Üniversitesi İbni Sina Hastanesi (2000 yataklı),^[139] Gülhane Askeri Tıp Akademisi (1600 yataklı),^[140] Hacettepe Hastanesi (1000 yataklı),^[141] Ankara Numune Hastanesi (1109 yataklı),^[142] Ankara Hastanesi (678 yataklı)^[143] sayılabilir. Dünyanın en büyük göz hastanesi Dünyagöz Ankara Hastanesi de Ankara'dadır.^[144]

Kızılcahamam, Haymana, Beypazarı, Ayaş, Güdül, Kahramankazan, Çubuk ve Çamlıderede bulunan kaplıcalar ve içmeceler termal tedavi amaçlı için kullanılır.^[145]

Su kaynakları

Hidroelektrik enerji sağlayan barajların yanı sıra, Ankara'da içme suyu ve sulama suyu sağlayan barajlar da bulunmaktadır. Bunlardan Çubuk-1 Barajı, Çubuk-2 Barajı, Bayındır Barajı, Kesikköprü Barajı ve Çamlıdere Barajı içme suyu sağlar, Asartepe Barajı sulama suyu sağlar, Kurtboğazı Barajı ise hem içme hem sulama suyu sağlar. Bu su kaynakları büyüyen şehrin ihtiyacını karşılamaya yetmediği için, 2008'de Kızılırmak'tan da başkente su getirilmeye başlanmıştır. Yeni baraj inşaat projeleri görüşülmektedir.^[146]

Yeşil alanlar, eğlence parkları, mesire yerleri

Ankara Botanik Parkı

İlde kişilerin eğlenmeleri, dinlenmeleri ve doğaya yakınlaşabilmelerine olanak sağlayan kent parkları ve şehirlerin dışında bulunan, korunmaya alınmış doğal bölgeler bulunmaktadır. Bunların bir bölümü göl, gölet ve baraj gölleri etrafındaki yeşil alanlardır, bir bölümü ise yayla ve ormanlık bölgelerdir.

Harikalar Diyarı

Önemli kentsel yeşil alanlar arasında başkentteki Atatürk Orman Çiftliği, Altınpark, Esertepe Parkı, Gençlik Parkı sayılabilir (daha çok ayrıntı için bkz. Ankara'da parklar ve yeşil alanlar). Eğlence parkı Harikalar Diyarı 1 milyon 300 bin m²'lik alanıyla Avrupa'nın en büyük kentsel parkıdır.^[147]

Şehrin en büyük rekreasyon alanlarından Altınpark

Diğer modern eğlence alanları arasında Etimesgut'taki Göksu Parkı ve Keçiören'deki "Aqua Park" sayılabilir. Elmadağ Kayak Merkezi, kış aylarında kayak yapma olanağı sağlayan tesislere sahip olup, korunmuş tabiat alanları arasında Kızılcahamam'da Soğuksu Millî Parkı, Bâlâ'da Beynam Ormanları ve Çamkoru Tabiat Parkı bulunmaktadır. Diğer korunan alanlar arasında Nallıhan ilçesindeki Nallıhan Davutlar Kuş Cenneti, Hoşebe Mesire Yeri (Ardıç Ormanları), Anıt Ağaç (Kaba Ardıç), Yaban Koyunu Yerleştirme Sahası, Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ve Asarlık Tepeler Tabiat Anıtı vardır. İlin çeşitli yerlerindeki mesire alanları, piknik ve dinlenme olanakları sunar. Bâlâ'daki Kesikköprü barajında piknik alanları, yüzme ve kayık gezinti olanakları, Beynam Ormanlarında da piknik alanları, çocuk parkı, restoran ve benzeri olanaklar temin edilmiştir. Çubuk'taki Çubuk-2 Barajı da doğal güzellikleri ile popüler bir ziyaret yeridir. Etimesgut'taki Göksu Parkı ve Atatürk Orman Çiftliği de birer dinlenme, piknik ve gezi alanıdır, Göksu parkında çeşitli modern spor ve rekreasyon tesisleri bulunmaktadır. Gölbaşı ilçesindeki Mogan Parkı ve Gölü ile Eymir Gölü, başkente yakın bir mesire ve turizm bölgesi sayılır. Eymir Gölü'nde bisiklete binmek, yürüyüş yapmak ve oradaki restaurantlardan yararlanmak mümkündür. Kızılcahamam'daki Soğuksu Parkı bir diğer mesire parkıdır. Nallıhan'daki ardıç ormanlarında Hoşebe mesire yeri bulunmaktadır. Beypazarı Eğriova Yaylası'ndaki mesire yerinde göl ve orman manzaraları bulunur ve ziyaretçilerin doğa sporları, doğa yürüyüşleri, izcilik faaliyetleri yapması mümkündür. Çamlıdere'deki Aluçdağı mesire yeri, Aluçdağ Festivali ve yağlı güreşleri ile bilinir.

Resmen mesire yeri olarak tanımlanmamış olmakla beraber, ilin çeşitli yerlerindeki vadi ve yaylalar doğa yürüyüşleri, kamping, su olan yerlerde balıkçılık gibi faaliyetlere olanak sağlamaktadır.^[148][149] Kamp ve karavan etkinlikleri için Soğuksu Millî Parkı, Çubuk-Karagöl Orman İçi Dinlenme Yeri, Bayındır Barajı, Eğriova Yaylası ve Benli Yaylası uygundur.^[150]

Kaynakça

1. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Ekim 2022.
2. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
3. Dosya:Ankara districts.png, Dosya:Kırıkkale districts.png ve Dosya:Çankırı districts.png ve Şablon:Türkiye etiketli iller haritası incelendiğinde çıkan sonuç
4. artunbeg (11 Mayıs 2022). "Ankara". Ansiklopedika Viki. 2 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2022.
5. "İl ve İlçe Yüz Ölçümleri" (PDF). Harita Genel Müdürlüğü. 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Ekim 2019.
6. "T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı resmî sitesi, Tuz Gölü sayfası". 18 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2009.
7. "WWF Türkiye resmî sitesi, Tuz Gölü sayfası". 8 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2009.
8. "Belge.com, Tuz Gölü sayfası". 16 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2009.
9. "WWF Türkiye resmî sitesi, Konya Kapalı Havzası sayfası". 30 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2009.
10. "Ankara Sosyal Yaşam Platformu, Ankara'yı tanıyın sayfası". 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2009.
11. "Türkiye Cumhuriyeti Ankara Valiliği resmî sitesi, İklim-Bitki Örtüsü sayfası". 27 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2009.
12. "Türkiye Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü resmî sitesi, Ankara sayfası". 15 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2009.
13. "Weatherbase: Turkey". 14 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
14. "World climate: Ankara". 10 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
15. "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2016.
16. "Ankara'nın depremselliği" (PDF). 15 Şubat 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2009.
17. "Ankara İl Kültür Turizm Müdürlüğü - Yaban Hayatı". 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2009.
18. Ankara'nın doğal sembolleri 20 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 5 Haziran 2009 tarihinde erişilmiştir.
19. "Ankara'nın Jeolojik Yapısı". 29 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2009.
20. Alpagut B, Andrews P, Fortelius M, Kappelman J, Temizsoy I, Celebi H, Lindsay W (Temmuz 1996). "A new specimen of Ankarapithecus meteai from the Sinap Formation of central Anatolia". Nature. 382 (6589). ss. 349-51. doi:10.1038/382349a0. PMID 8684462.KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)
21. Atabey, E.\ Saraç G. "Çamlıdere (Ankara) Taşlaşmış Ağaç Fosil Ormanı" (PDF). 28 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2009.
22. "Ankara İl Kültür Turizm Müdürlüğü - Genel Bilgiler". 17 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2009.
23. "Türkiye Orman Varlığı 2015" (PDF). 24 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2016.
24. "Ankara Çayı Mikrop Yaymaya Devam Ediyor". 22 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2009.
25. Atıcı, T. (1997). "Sakarya Nehri Kirliliği ve Algler" (PDF). ss. 28-32. 11 Nisan 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2009.
26. Baran BOZOĞLU. "Ankara'nın Çevre Sorunlarında Neden Sonuç Bağlantıları ve Acil Çıkış Kapısı". Erişim tarihi: 16 Ekim 2009.^{[ölü/kırık bağlantı]}
27. Hürriyet (12 Haziran 2006). "Mogan mezarlığı". 6 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2009.
28. "Tuz Gölü'nün Kirliliği Hakkında Kamuoyunu Bilinçlendirme Projesi". 28 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2009.
29. "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2023". 8 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2024.
30. "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Nüfus Sayımı Sonuçları - İllerin aldığı göç (2007-2008 dönemi) - Ankara". Erişim tarihi: 2 Ekim 2009.^{[ölü/kırık bağlantı]}
31. "Türkiye İstatistik Enstitüsü, İllere göre merkez ve belde/köy nüfus toplamları - 2008". 20 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2009.
32. "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Nüfus Sayımı Sonuçları - Bitirilen eğitim düzeyi, cinsiyet ve yaş grubuna göre nüfus - 2008 - Ankara". Erişim tarihi: 2 Ekim 2009.^{[ölü/kırık bağlantı]}
33. "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
34. "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
35.  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
36.  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
37.  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
38.  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
39.  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
40. "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
41. "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
42. "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
43. "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
44. "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
45. "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
46. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
47. "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
48. "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
49. "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
50. "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
51. "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
52. "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
53. "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
54. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
55. • "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
    • "Ankara Nüfusu". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
    • "Ankara Nüfusu". nufusune.com.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
    • "Ankara Nüfusu". nufusubu.com.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
56. "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2024.
57. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Şubat 2020.
58. İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
59. Karayolları Genel Müdürlüğü
60. "Hürriyet Gazetesi arşivi, İşte rakamlarla Ankara ekonomisi sayfası". 19 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2009.
61. "İller itibarı ile iktisadi faaliyet kollarına göre Gayri Safi Yurt içi Hasıla - Ankara". Erişim tarihi: 2 Ekim 2009.^{[ölü/kırık bağlantı]}
62. "Mimdap.org, Ankara ekonomide en büyük 100 dünya şehri arasında sayfası". Erişim tarihi: 2 Haziran 2009.
63. "Pricewaterhouse Coopers resmî web sitesi, İstanbul ve Ankara PwC'nin en büyük şehir ekonomileri listesinde sayfası". 27 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2009.
64. "4 Türk şehri dünya zirvesinde!". Milliyet. 23 Ocak 2015. 30 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2015.
65. "Ankara". Anadolu'nun Sesi. 2006. 30 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2009.
66. Hürriyet (19 Mart 2007). "Savunma sanayi ve yazılım sektörlerinde bir numarayız". 29 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2009.
67. "Ankara'nın Ekonomisi". 10 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2009.
68. Deloitte Türkiye (Ocak 2009). "Türkiye için bir rekabet endeksi" (PDF). 19 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2020.
69. Ankara İl tarım müdürlüğü. "Ankara İli Tarımsal Durumu". 1 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2009.
70. Ankara Sanayi Odası. "Ankara'da tarım". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2009.
71. Haymana Ziraat Odası. "Kuraklık kabusu". 26 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2009.
72. "Polatlı Ticaret Odası". Erişim tarihi: 2 Ekim 2009.^{[ölü/kırık bağlantı]}
73. "Hayvancılığın Sorunları ve Ankara Hayvancılığı". Erişim tarihi: 2 Ekim 2009.^{[ölü/kırık bağlantı]}
74. "Ankara Keçisi". 20 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2009.
75. Türkiye'nin Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası. Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı. ss. 197, 198, 200, 201. ISBN 975-11-2170-1.
76. "Türkiye Büyük Millet Meclisi 23. Dönem Ankara Milletvekilleri". 24 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2009.
77. "Yüksek Seçim Kurulu Kararları". 3 Temmuz 2014. 8 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2014.
78. "Arşivlenmiş kopya". 25 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014.
79. "Arşivlenmiş kopya". 15 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2019.
80. "Ankara'nın Başkent Oluşu". 30 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2009.
81. "T.C. Çankaya Kaymakamlığı - İlçe tanıtımı". 13 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2009.
82. Mustafa Bektaşoğlu. "Dünden Bugüne Ankara". Erişim tarihi: 1 Ekim 2009.^{[ölü/kırık bağlantı]}
83. "Tarih İçinde Etimesgut". 26 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2009.
84. "Keçiören Belediyesi Tarihçesi". 26 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2009.
85. Mamak İlçe Millî Eğitim Müdürlüğü. "İlçemizin Tarihçesi". 25 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2009.
86. "Gölbaşı Tarihi". 4 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2009.
87. "T.C. Ankara Valiliği - İlçeler". 2 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2009.
88. "103 İlçe Kurulması Hakkında Kanun". 19 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
89. "130 İlçe Kurulması Hakkında Kanun". 22 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
90. "Büyükşehir belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması ve bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun". 16 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
91. "T.C. Kırıkkale Valiliği resmî sitesi, İlin Tarihi Oluşumu sayfası". 24 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2009.
92. "4 İl ve 5 İlçe Kurulması Hakkında Kanun".^{[ölü/kırık bağlantı]}
93. Scramble Magazine (16 Ekim 2004). "Turkish Air Force Order of Battle". 4 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2009.
94. Radikal (16 Ekim 2004). "Türkiye'nin havadaki gözü". 26 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2009.
95. Okullarımız 31 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. İl Millî Eğitim Müdürlüğü. 8 Haziran 2009 tarihinde erişilmiştir.
96. "ODTÜ resmî sitesi, Erasmus ve Diğer Değişim Programları Yönergesi, Erasmus Kapsamında ODTÜ'ye Gelen Öğrenciler başlığı". 11 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2009.
97. "E. Yağcı'nın konuya ilişkin makalesi" (PDF). Erişim tarihi: 21 Mayıs 2009.^{[ölü/kırık bağlantı]}
98. "Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi resmî sitesi, Sokrates/Erasmus başlığı". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2009.
99. "Hürriyet Gazetesi konuya ilişkin sayfası". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2009.
100. "Örnek olarak ODTÜ dünyanın en iyi 438. üniversitesi seçilmiştir. Hürriyet Gazetesinin konuya ilişkin sayfası". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2009.
101. "TUİK, Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) - 2008, Ankara". Erişim tarihi: 3 Haziran 2009.^{[ölü/kırık bağlantı]}
102. "İLETİŞİM". 19 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2009.
103. "Ankara Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". 20 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2009.
104. "Gazi Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". 16 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2009.
105. "Hacettepe Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". 14 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2009.
106. "ODTÜ resmî sitesi, İletişim bölümü". 27 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2009.
107. "Arşivlenmiş kopya". 4 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2015.
108. "Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". 4 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2013.
109. "Ankara Müzik ve Güzel Sanatlar Üniversitesi". mgu.edu.tr. 27 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2020.
110. "İletişim | Ankara Bilim Üniversitesi". www.ankarabilim.edu.tr. 8 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2020.
111. "Ankara Medipol'e nasıl gelinir?". Ankara Medipol Üniv. 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
112. "Atılım Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". 6 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2009.
113. "Başkent Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". 17 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2009.
114. "Bilkent Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". 2 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2009.
115. "Çankaya Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". 26 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2009.
116. "İletişim". Lokman Hekim Üniversitesi. 24 Mart 2019. 13 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2020.
117. "İletişim | OSTİM Teknik Üniversitesi". www.ostimteknik.edu.tr. 11 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2020.
118. "TOBB ETÜ resmî sitesi, İletişim bölümü". 26 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2009.
119. "Ufuk Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". 22 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2009.
120. "Yükseköğretim Kurumu resmî sitesi, Üniversiteler Harita bölümü". 21 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2009.
121. "Anka Teknoloji Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". 26 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2013.
122. "TED Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". 13 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2012.
123. "Türk Hava Kurumu Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". 14 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2011.
124. "Yüksek İhtisas Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". 20 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2011.
125. Kara Harp Okulu tanıtım filmi 11 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. KHO.edu.tr. 8 Haziran 2009 tarihinde erişilmiştir.
126. Kara Harp Okulu akademik programı 20 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. KHO.edu.tr. 8 Haziran 2009 tarihinde erişilmiştir.
127. "Gülhane Askeri tıp Akademisi Komutanlığı Tarihçesi". 9 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2009.
128. "Polis Akademisi Başkanlığı: Tarihçe". 8 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2009.
129. Antara Ticaret Odası (29 Ocak 2008). "Genel Müdürümüz Patron Patrona Köşesinin Konuğu Oldu". Erişim tarihi: 20 Ekim 2009.^{[ölü/kırık bağlantı]}
130. "Türkiye'deki Teknoparklar Hızla Gelişiyor". 10 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2009.
131. NTVMSNBC (29 Ocak 2008). "Bilimsel yayın sıralamasında Ankara birinci". 8 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2009.
132. "Ankara Esenboğa Uluslararası Havalimanı resmî sitesi, Ulaşım sayfası". 25 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2009.
133. "Etimesgut Askeri Havalimanı haritası". 14 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2009.
134. Ankara Rehberi. T.C. Ankara Valiliği, İl Kültür ve Turizm Bakanlığı. 2004. s. 48. ISBN 975-298-173-9.
135. "Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları resmî sitesi, Ankara-İstanbul Hızlı Tren Projesinde Son Durum Sayfası". 23 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2009.
136. "Memurlar.net". 25 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2009.
137. "Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı, Ankara Sağlık Müdürlüğü resmî sitesi, Bağlı Kurumlar sayfası". 14 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2009.
138. Gül Gürsoy. "Eğitim ve Araştırma Hastaneleri İle Üniversite Hastanelerinde Kanser Nedeniyle Ölen Hastalar" (PDF). 6 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
139. "Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi - Tarihçe". 2 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
140. "Gülhane Askeri Tıp Akademisi Komutanlığı Tarihçesi". 9 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
141. "Hacettepe Üniversitesi Çocuk Sağlığı Ensititüsü - Tarihçe". 10 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2009.
142. "T.C. Sağlık Bakanlığı Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi - Hastanemizin tarihçesi".^{[ölü/kırık bağlantı]}
143. "Ankara Hastanesi resmi sitesi". 12 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014.
144. "Dünyanın en büyük göz hastanesi". 11 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2009.
145. "Termal Turizmi". 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2009.
146. "Arşivlenmiş kopya". 13 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014.
147. "Ankara Büyükşehir Belediyesi resmî sitesi, Harikalar Diyarı sayfası". 24 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2009.
148. Ankara İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. "Yayla Turizmi". 3 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2009.
149. Ankara İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. "Dağ ve Doğa Yürüyüşü". 3 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2009.
150. Ankara İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. "Kamp ve Karavan Turizmi". 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2009.

Dış bağlantılar

• T.C. Ankara Valiliği