Kilis
Kilis ilinin merkezi olan şehir Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Kilis, Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin batısında yer alan bir ildir. Kilis, Gaziantep ilinin bir ilçesi iken, Bakanlar Kurulu’nun çıkardığı 550 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 6 Haziran 1995 tarihinde il statüsüne kavuşturulmuş ve Türkiye’nin 79. ili olmuştur.[2]
 | Bu maddede birçok sorun bulunmaktadır. Lütfen sayfayı geliştirin veya bu sorunlar konusunda tartışma sayfasında bir yorum yapın.
|
| Kilis | |
|---|---|
Şehir | |
 | |
 | |
| Ülke | Türkiye |
| Bölge | Güneydoğu Anadolu Bölgesi |
| İl | Kilis |
| İdare | |
| • Belediye başkanı | Hakan Bilecen (CHP)[1] |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 1521 km² |
| Rakım | 680 m |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 79000 |
| Alan kodu | 0348 |
| Plaka kodu | 79 |
Resmî site Kilis Belediye Başkanlığı | |
Kilis il merkezi Gaziantep'e 55 km, Suriye sınırına ise 10 km mesafede bulunmaktadır. Yüzölçümü 1.521 km² olan Kilis, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde, Hatay-Maraş Oluğu ile Fırat Nehri arasında uzanan Gaziantep Platosu'nun güneybatı kısmında, Türkiye-Suriye sınırına yakın 36° K enlemi ve 32° D boylamı değerleri arasındadır. Şehir bu konumuyla Akdeniz ve Güneydoğu bölgeleri arasındaki geçiş kuşağı üzerinde bulunur.[kaynak belirtilmeli]
Ortalama yüksekliğin fazla olmadığı (680 metre) bölgenin farklı kısımları arasında büyük yükselti farkları bulunmamaktadır.[kaynak belirtilmeli]
1995 yılında il statüsüne kavuşan Kilis'in sınır hattı, Güneyde Türkiye-Suriye sınırı, Batı ve Kuzeybatıda Gaziantep'in İslahiye ilçesi, Kuzey ve Kuzeydoğuda Gaziantep merkez ve doğuda Gaziantep'in Oğuzeli ilçeleriyle çevrilidir.[3]
Kilis'in tarihinin M.Ö. 3000 yılına kadar uzandığı tahmin edilmektedir. Kent, tarih boyunca Süryaniler, Hititler, Persler, Romalılar, Bizanslılar, Memlûkler ve Osmanlıların egemenliğinde kalmıştır. 636 yılında Halife Ömer tarafından İslam Devleti topraklarına katılmış ve Bizans'a karşı bir sınır karakolu niteliği taşımıştır. Daha sonraları Memlûk egemenliği altına girmiş, nihayetinde I. Selim tarafından 1516 yılındaki Mercidabık Savaşı sonucunda Osmanlı topraklarına katılmıştır. Kilis, Osmanlı döneminde Halep Vilayeti'ne bağlıydı. Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra önce İngilizlerin, sonra Fransızların işgaline uğramıştır. 7 Aralık 1921'de işgalden kurtulmuştur.[4][kaynak belirtilmeli]
Kilis, Gaziantep ilinin bir ilçesi iken, Bakanlar Kurulunun 06.06.1995 tarih ve 550 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamesi ile il statüsüne kavuşturulmuş ve böylece Türkiye'nin 79. ili olmuştur.[5][kaynak belirtilmeli]
Kilis sanayisinin en belirgin özelliği, tarımsal ve hayvansal kaynak potansiyeline dayalı olmasıdır. İlin tarımında önemli bir yere sahip olan zeytin, üzüm ve buğday, imalat sanayisinde; pekmez, alkol, zeytinyağı ve bulgur üretiminde hammadde olarak kullanılmaktadır. Özellikle üzüm ve zeytin, Kilis'e önemli katma değer sağlayan iki önemli ürün grubudur.[6],[7][kaynak belirtilmeli]
Kilis Organize Sanayi Bölgesi 90 hektarlık alana kurulmuştur. En küçüğü 4.762 m2, en büyüğü 42.818 m2 alanlarda olmak üzere toplam 37 sanayi parseli mevcuttur. OSB dışında sanayi tesisleri de bulunmaktadır. Bu tesislerde; pekmez, zeytinyağı, bulgur, dövme, biber, tahin-helva, suma (saf alkol), plastik ambalaj çantaları, sabun, yorgan, hazır yemek üretilmekte ayrıca 39 adet zeytinyağı fabrikası bulunmaktadır.[8]
1850 senesinde Francis Rawdon Chesney, 12 bin nüfuslu olan Kilis'in çoğunlukla, çiftçi ve işçi kesimi oluşturan Türkmenlerden ve ayrıca Ermenilerden, Türklerden ve Kürtlerden oluştuğunu belirtmiştir.[9] 1869 yılında Amerikan misyonerler Kilis'teki en yaygın dilin Türkçe olduğunu ve Arapçanın Türkçeyi de anlayan ama tercih etmeyen Rum kesim tarafından kullanıldığını gözlemlemişlerdir.[10]
1927'de 20.000'i aşan merkez nüfusu, 1970'te 45.000'e, 1980'de 60.000'e ve 1990'da 85.000'e dayandı. Bu tarihten sonra (yeni illerden biri olmasına rağmen) hızlı nüfus düşüşleri yaşadı. 1995 yılında Gaziantep'ten ayrılarak il oldu. 1997'de 60.000'e kadar gerileyen nüfus 2000 yılında tekrar 70.000'e çıktı. 2015 yılında yapılan Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi uygulaması sonuçlarına göre şehir nüfusu 97.411, toplam nüfus ise 130.655'tir.[11] 2013 yılında il nüfusunun, %49,6'sı 25 yaşın altında, %42,7'si 25-65 yaş arası, %7,7'si 65 yaş üstü kişilerden oluşmaktadır.[12]
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| Kilis ilçesi (Gaziantep) | |||
| 1927[13] | 46.527 | 22.668 | 23.859 |
| 1935[14] | 56.054 | 24.620 | 31.434 |
| 1940[15] | 59.775 | 26.558 | 33.217 |
| 1945[16] | 62.419 | 27.048 | 35.371 |
| 1950[17] | 62.329 | 27.550 | 34.779 |
| 1955[18] | 63.948 | 29.964 | 33.984 |
| 1960[19] | 67.382 | 33.005 | 34.377 |
| 1965[20] | 75.092 | 38.095 | 36.997 |
| 1970[21] | 83.913 | 43.438 | 40.475 |
| 1975[22] | 92.759 | 54.055 | 38.704 |
| 1980[23] | 95.419 | 58.335 | 37.084 |
| 1985[24] | 101.818 | 59.876 | 41.942 |
| 1990[25] | 121.752 | 82.882 | 38.870 |
| Kilis merkez ilçesi | |||
| 2000[26][a] | 87.387 | 70.670 | 16.717 |
| 2007[27] | 92.094 | 77.706 | 14.388 |
| 2008[28] | 93.719 | 78.698 | 15.021 |
| 2009[29] | 95.034 | 80.542 | 14.492 |
| 2010[30] | 96.374 | 82.109 | 14.265 |
| 2011[31] | 98.383 | 84.184 | 14.199 |
| 2012[32] | 99.056 | 85.119 | 13.937 |
| 2013[33] | 102.889 | 89.422 | 13.467 |
| 2014[34] | 103.531 | 90.327 | 13.204 |
| 2015[35] | 106.293 | 93.266 | 13.027 |
| 2016[35] | 106.582 | 93.222 | 13.360 |
| 2017[35] | 112.553 | 97.745 | 14.808 |
| 2018[35] | 116.034 | 100.675 | 15.359 |
| 2019[35] | 118.033 | 103.883 | 14.150 |
| 2020[35] | 118.725 | 105.218 | 13.507 |
Suriye İç Savaşı
Kilis, Göç İdaresi'nin 2021 Şubat ayı verilerine göre, 2011'de başlayan Suriye İç Savaşı'ndan kaçan 104.000[36] civarı Suriyeli sığınmacıya ev sahipliği yapmaktadır. Türkiye'de kendi nüfusundan daha kalabalık mülteci barındıran tek şehirdir. Bu sebepten ötürü AKP hükûmeti Nobel Komitesi'ne başvurarak, bu yılki barış ödülünün Kilis'e verilmesini resmî yollardan talep etmiştir.[37]
2016 Ocak ayından bu yana Kilis'e güney sınırından 49 roket saldırısı yapıldı. Bu roket ve top saldırılarından şimdiye kadar 17 kişi yaşamını yitirirken, 58 kişi de yaralandı (Nisan 2016). Çok sayıda bina ve araçta da hasar meydana geldi.[38] Kilis valiliği, Suriyeli sığınmacılar ve yerel halk arasında gerginlik yaşanmaması için gösteri yasağı gibi bazı ek uygulamalar başlattı. TSK'nin roketlerin geliş yönünü göz önünde bulundurarak yaptığı hesaplamalar ve bu hesaplamalara göre yapılan misillemeler, saldırıların Irak ve Şam İslam Devleti'nin (IŞİD) denetimindeki bölgeden gerçekleştirildiğini gösteriyor.[39]
Kilis mutfağı, Türk mutfağının özelliklerini taşımakla birlikte, Halep mutfağı özelliklerini de yansıtır. Yağlı ve baharatlı yemekler ön planda olmakla beraber, zeytinyağlı yemeklerin sayısı da fazladır. Zeytinyağı, yörede yetiştirilen yüksek kaliteli zeytinlerden elde edilir ve Kilis mutfağının vazgeçilmezidir. Yemeklerin temelini et ve bulgur oluşturur, ancak mevsimine göre sebze ağırlıklı yemekler de yapılır.[kaynak belirtilmeli]
Kilis yöresi pekmezleriyle meşhurdur. En meşhur yemek ise Kilis Tava'dır.
Köfteler
İçli köfte, oruk, kübbülmüşviye, çiğ köfte, fırın yapması.
Sulu yemekler
Ekşili yahni, ekşili malhıta, lebeniye, kölük aşı, kelle paça, sarımsak aşı, şişbelek, ekmek aşı, orman, altı ezmeli
Pilavlar
Simit aşı, müceddere (mercimekli bulgur pilavı), keşkek, bulgur aşı, firik pilavı, orman pilavı
Dolmalar
Acur dolması, şıhılmahşi, kabak dolması, yaprak sarması (etli ve zeytinyağlı), patlıcan dolması, biber dolması, domates dolması, mumbar dolması
Tatlılar
Kilis Katmeri,[40] cennet çamuru,[41] mayanalı (anasonlu) kahke, gerebiç, hedik, peynir helvası, belluriye, baklava, haytayla, hapsa
Kilis'teki tek yükseköğretim kurumu, 2007 yılında kurulan Kilis 7 Aralık Üniversitesi'dir. Hâlen üniversitede kayıtlı 11.000 civarında öğrenci vardır.
Gaziantep'e 60 km uzaklıkta olan Kilis, Suriye sınırına ise 7 km uzaklıktadır. Öncüpınar Sınır Kapısı Kilis il sınırları içerisinde bulunmaktadır. Kilis'ten geçen yol sınırın ötesinde Azez'den geçtikten sonra Suriye'nin Halep şehrine ulaşır.
Uluslararası uçuşların da yapıldığı Gaziantep Havalimanı kente 40 km mesafededir. Denize kıyısı olmadığı için kentte deniz ulaşımı yapılmamaktadır. En yakın liman kenti İskenderun'dur.
Ravanda Kalesi
Kilis'in 24 kilometre doğusunda, Polateli ilçesine bağlı, eski adıyla Ravandan, yeni adıyla Belenözü Köyü sınırları içinde yer almaktadır. Adına tarihi kaynaklarda ilk kez 1097 yılında rastlanır. İslam kaynaklarında “er-Ravendan”, Haçlı kaynaklarında “Ravendel/Ravandal/Ravenel”, Ermeni kaynaklarında da “Aréventan” olarak geçen kale, tarihsel süreç içerisinde bölgeye egemen olan tüm devletlerce kullanılmıştır.
Afşin Çayı karşısında, konik bir tepeye kurulmuş kale birbirinden farklı taşlarla örülmüş surlara sahiptir. Kalenin batısında günümüze kadar gelebilmiş tonozlu bir yapı vardır. Ortasında yer alan küçük yuvarlak kule kalıntısı, sarnıç ve burçlar Ortaçağ mimarisini gözler önüne sermektedir. Kalenin içinde iki büyük su sarnıcı ile büyük bir yapıya ait olduğu sanılan kalıntılar vardır.
Kalede arkeolojik bir çalışma yapılmadığından aidiyeti hakkındaki bilgiler tahmine ve yörenin ilk sahiplerine dayanmaktadır. İbrahim Hakkı Konyalı'ya göre kalede Hitit mimarisine ilişkin izler vardır. 1097 yılında Haçlıların Türklerden aldığı kale, 1144 yılına kadar Urfa Haçlı Kontluğu'nun (1098-1144) batı sınırında Urfa-Antakya yolunun güzergahını tamamen kontrol edebilmekteydi. 1176'da Eyyubilerin, 1268'de Memlukluların egemenliğine geçen kale, 1516 yılında Osmanlı topraklarına katılmıştır ancak askeri önemini yitirdiği için Osmanlılar için stratejik önemi bulunmayan bir kale olmuştur.[42]
Oylum Höyük
Kilis'in 7 km doğu-güneydoğusunda; Gaziantep karayolunun güneyinde; Oylum Köyü'nün hemen yanında yer alır. Oylum Höyük boyutları itibarıyla sadece Güneydoğu Anadolu bölgesinin değil, bölgenin ve Türkiye'nin en büyük höyüklerinden biridir.[43] Taban boyutları 460 x 320 metredir. Kuzeyde 22 m'lik; güneyde ise 37 m'lik iki yükselti ile bunları birbirine bağlayan bir boyundan oluşur.
Günümüzden 4000 yıl öncesine kadar varan pek çok önemli bulgulara ulaşılan Oylum Höyük'te birden fazla kent krallığının merkezinin bulunduğuna inanılmaktadır. Son yıllarda ortaya çıkarılan buluntulardan Hitit Büyük Krallığı'na ait çivi yazılı tablet, Hitit Kralı mühür ve mühür baskıları, buranın bir idari merkez olduğunu göstermektedir.
Oylum Höyük'te yıllardır kazı çalışmaları yürüten Hacettepe Üniversitesi Arkeoloji Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Engin Özgen, Oylum Höyük'ün Dünya Kültür Mirası listesine alınması için çaba harcamaktadır.[44] Ayrıca höyük civarında tabanı mozaiklerle kaplı bir bazilika kalıntısına rastlanmış ve Kilis Valiliği buranın bir açık hava müzesi haline getirilmesine yönelik çalışmaları sonucundan 2018'den itibaren Mozaikli Bazilika hizmete girmiştir.[45]
Kilis Etnografya Müzesi
Tarihi Neşet Efendi Konağı'nın müzeye çevrilmesiyle 2012 yılında açılmıştır. Yaklaşık 900 eserin muhafaza edildiği müze, iki bölümden oluşmaktadır. Müzeye dönüştürülen konağın giriş katındaki arkeoloji bölümünde, Oylum Höyük ve Leylit Höyük kazılarından çıkan buluntular sergilenmektedir. Kentin kültürel zenginliklerinin yer aldığı etnografya bölümü ise müzenin birinci katında yer almaktadır. Bu katta geleneksel kıyafetler, Kilis'e özgü el sanatları ve çeşitli aksesuarlar, cansız mankenler eşliğinde teşhir edilmektedir. Kilis Etnografya Müzesi 2021 yılından itibaren Tarihi Sabunhane'de hizmet vermeye başlamıştır.[46]
Canbolat Paşa (Tekke) Camii
16. yüzyıl klasik Osmanlı üslubunda yapılmış, merkezi planlı bir camidir. Etrafındaki yapılarla birlikte Canbolat Paşa Külliyesini oluşturur. Bu nedenle Canbolat Cami olarak da anılır. Vakfiyesine göre cami, 1553 yılında Kilis Sancak Beyi Canbolat Bey tarafından yaptırılmıştır. Mimarı bilinmemektedir. Mimari bakımdan Kilis'in en önemli camisidir. Son cemaat mahalli beş küçük kubbe, cami ise büyük tek bir kubbe ile örtülüdür. Cami kubbesi 14.40 metre çapıyla Kilis'in en büyük kubbesidir. Caminin en önemli unsurları ise mihrap ve minberdir. Renkli taş ve mermer kullanımı, usta taş işçiliği, karmaşık süslemeleriyle türünün en özgün örneklerini oluştururlar. Minber, Evliya Çelebi tarafından Seyahatname'sinde övülmüştür.[47] Kilis Valiliği'ne 100 metre uzaklıkta bulunan camiye, 24 Nisan 2016 günü Suriye tarafından atılan roketatar mermileri isabet etmiş, cami ve çevresi hasar görmüştür.
Akdeniz iklimi ile karasal iklimin kesiştiği yerde bulunan Kilis ve yöresinde, söz konusu iklim kuşaklarının özellikleri egemendir. Bu yapı; biri sıcak-kuru diğeri serin nemli olmak üzere farklı klimatolojik özellik içerir. Kilis'te en sıcak ve en soğuk ay ortalaması arasındaki fark; Akdeniz kıyısındaki istasyonlarda 20 derecenin altında iken, Akdeniz'e yaklaşık kuş uçuşu 60–80 km uzaklıkta olan Kilis'te 32.6 derecedir.[3]
Osmanlı dönemi
| № | Şehremini | Görev Başlangıcı | Görev Bitişi |
|---|---|---|---|
| 1 | Hacı Süleyman Ağa | 1877 | 1881 |
| 2 | Hacı Yusuf Ağa | 1881 | 1906 |
| 3 | Akif Efendi | 1906 | 1907 |
| 4 | Muhlis Efendi | ||
| 5 | Hacı İsmet Efendi | ||
| 6 | Hacı Ahmet Canbolat | ||
| 7 | Mustafa Efendi | ||
| 8 | Sadullah Efendi | ||
| 9 | Osman Efendi | 1918 | 1920 |
| 10 | Burhan Efendi | 1920 | 1921 |
Cumhuriyet dönemi
| № | Belediye Başkanı | Görev Başlangıcı | Görev Bitişi | Parti | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | İslam Bey | 1922 | 1923 | Cumhuriyet Halk Partisi | |
| 2 | Tokatlı Zade Vakıf Efendi | 1923 | 1925 | ||
| 3 | Muhtar Yavaşça | 1925 | 1927 | ||
| 4 | Dt. M. Orhan Oktay | 1927 | 1927 | ||
| (1) | İslam Bey | 1927 | 1931 | ||
| 5 | Ziya Güres | 1932 | 1938 | ||
| 6 | Haşmet Topaloğlu | 1938 | 1942 | ||
| 7 | Raif Çakmur | 1942 | 1943 | ||
| 8 | Salih Salihoğlu | 1943 | 1950 | ||
| 9 | Dr. Abdulkadir Atik | 1950 | 1951 | Demokrat Parti | |
| 10 | Mustafa Sıddık Baytaz | 1951 | 1955 | ||
| 11 | Zekeriya Korkmaz | 1955 | 1957 | ||
| (10) | Mustafa Sıddık Baytaz | 1957 | 1959 | ||
| 12 | Hüseyin Münipoğlu | 1959 | 1960 | ||
| 13 | Binbaşı Ali Demirel | 1960 | 1960 | Askerî | |
| 14 | Ali Metin Dirimtekin | 1960 | 1962 | ||
| 15 | Musa Kâzım Bölükbaşı | 1962 | 1963 | ||
| 16 | Ali Altuntaş | 1963 | 1963 | ||
| 17 | Celalettin Varış | 1963 | 1968 | Adalet Partisi | |
| (10) | Mustafa Sıddık Baytaz | 1969 | 1973 | ||
| 18 | Ekrem Çetin | 1973 | 1977 | Cumhuriyet Halk Partisi | |
| 19 | Av. Mehmet Yeşilçimen | 1977 | 1977 | ||
| 20 | Mehmet Elender | 1977 | 1980 | Adalet Partisi | |
| 21 | Dr. Hasan Kamil Altınbaş | 1980 | 1984 | Askerî | |
| 22 | Hannan Özüberk | 1984 | 1987 | Doğru Yol Partisi | |
| 23 | Mehmet Uğur Tırnaksız | 1987 | 1989 | ||
| (18) | Ekrem Çetin | 1989 | 1994 | Sosyaldemokrat Halkçı Parti | |
| 24 | Dr. Burhan Kerküklü | 1994 | 31 Ocak 1995 | Milliyetçi Hareket Partisi | |
| 25 | Mustafa Aşkaroğlu | 8 Şubat 1995 | 5 Haziran 1995 | ||
| 26 | Ecz. R. Güven Sipahi | 5 Haziran 1995 | 18 Nisan 1999 | ||
| (18) | Ekrem Çetin | 18 Nisan 1999 | 28 Mart 2004 | Demokratik Sol Parti | |
| 27 | Av. Mehmet Abdi Bulut | 28 Mart 2004 | 30 Mart 2014 | Adalet ve Kalkınma Partisi | |
| 28 | Av. Hasan Kara | 30 Mart 2014 | 4 Nisan 2019 | ||
| (27) | Av. Mehmet Abdi Bulut | 4 Nisan 2019 | 22 Ekim 2020 | ||
| 29 | Servet Ramazan | 22 Ekim 2020 | 5 Nisan 2024 | ||
| 30 | Av. Hakan Bilecen | 5 Nisan 2024 | Görevde | Cumhuriyet Halk Partisi | |
Kaynak:[48]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
