AI tools

Malatya

Malatya ilinin merkezi olan şehir Vikipedi'den, özgür ansiklopediden

Malatya
Bu madde şehir hakkındadır. İl için Malatya (il) sayfasına bakınız. Başlığın diğer anlamları için Malatya (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Malatya (Osmanlıca: ملاطیه; Ermenice: Մալաթիա Malat'ia; Kürtçe: ""Meletî" Grekçe: Μελιτηνή Melitini), Türkiye'nin Malatya ilinin merkezi olan şehirdir.

Pratik Bilgiler Ülke, İl ...
Malatya
Şehir
Thumb
Malatya Havadan Görünümü
Thumb
Malatya Yeni Cami
Thumb
Kernek Meydanı
Thumb
Malatya Valiliği
Thumb
Turgut Özal Doğa Parkı
Thumb
Malatya Trambüsü
Takma ad:
"Kayısı Diyarı"
Slogan:
"Anadolu'yu Anayurt Yapan Destan Şehri Malatya"
Thumb
Malatya'nın Türkiye'deki konumu
Thumb
Malatya'nın ilçeleri
ÜlkeTürkiye
İlMalatya
İdare
 • Belediye BaşkanıSami Er (AK Parti)
Yüzölçümü
 • Toplam12.313 km²
Rakım954 m
Nüfus
 • Toplam742.725
 • Yoğunluk61/km²
Zaman dilimiUTC+03.00 (TRS)
Posta kodu
44000
Alan kodu422
Plaka kodu44
Kapat
Thumb
Malatya kayısısı
Thumb
Ulubaba Dağı (Malatya)

Etimoloji

Malatya'nın adı Kültepe tabletlerinde Melita olarak, Hitit tabletlerinde "Maldia" olarak geçmektedir. Malatya'nın isim kökü Hititçede bal anlamına gelen "melid"den türediği ve Hitit kitabelerinde "öküz başı ve ayağı" ile ifade edildiği belirtilmiştir. "Melit+ava" ise "bal ülkesi" anlamına gelmektedir.[1] Sonra bu isim "Meliddu", "Melide", "Melid", "Milid", "Milidia", "Melitea" olarak kitabelerde geçmiştir. Malatya'yı ele geçiren Araplar, şehre "Malatiyye" ismini vermişlerdir. Türklerin Malatya'yı fethetmesiyle isim bugünkü halini almıştır ve 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla ismi Malatya olarak resmîleşti.

Eski çağ coğrafyacılarından Strabon, Malatya'yı, kesin olarak belirtmemekle birlikte, Kommagene sınırında Kapadokya Krallığı'nın (MÖ 280-212) on valiliğinden biri olarak göstermiştir.[2]

Tarihçe

Özetle
Bakış açısı

Malatya tarihi ve arkeolojisine ışık tutan Levent Vadisi kanyonu 65 milyon yıl öncesine dayanan kaya oluşumları 28 km uzunluğunda kaya formasyonlarından oluştuğunu görmekteyiz. 2007 yılında bölgedeki tarih öncesi kalıntıları yüzeysel araştırma yapan belgesel yönetmeni Tekin Gün, Malatya Paleolitik Çağ-(Eski taş çağı)'ndan Tunç çağı'na kadar yerleşim izlerinin olduğunu sanılmaktadır.1979 yılında başlayan Karakaya Baraj Gölü Kurtarma Kazıları kapsamındaki İzollu mevkii Cafer Höyük'te yapılan kazılarda, Paleolitik dönemde yaşayan toplumun mağaralardan çıkıp tarım ve hayvancılıkla uğraştıkları köy yerleşik düzene geçtiklerini görmekteyiz.[3]

TürkiyeOsmanlı İmparatorluğuDulkadiroğullarıTimur DevletiOsmanlı İmparatorluğuAnadolu Selçuklu DevletiDanişmendlilerBizans İmparatorluğuDoğu Roma (Bizans) İmparatorluğuRoma İmparatorluğuPontus DevletiKapadokya KrallığıBüyük İskender İmparatorluğuPerslerMedlerAsurlularUrartularAsurlularHititlerHattiler

Genel tarih

Malatya; Doğu Anadolu Bölgesi'nin ve Fırat Nehri'nin stratejik konumunda yer alan bir yerleşim yeridir. Bu konumu nedeniyle ilk yerleşmeler MÖ 6000'lere gitmektedir.[4] Ayrıca bölge önemli ticaret yolları üzerinden olduğundan dolayı sürekli savaşılmış bir yerdir. Sürekli iki devlet arasında çekişmelere neden olmuştur. Bu durum sonrası şehir her savaş sonrası yağmalanmış, savunma ve istilalardan korunmak için şehir merkezi 2 kez değişim geçirmiştir. Bunun gibi nedenlerden Malatya'nın tarihinin araştırılması çok zordur.[5]

Malatya'nın sınırları içerisinde birçok höyük bulunmaktadır.[6] Bunlardan en eski yerleşmenin görüldüğü yer ve ayrıca Malatya'nın ilk yerleşim alanı olan Arslantepe Höyüğüdür. İlk yerleşim alanı suyun kenarına kurulmuş bir verimli tarım alanıdır. Yaklaşık 6000 yıl kullanıldı. Yaklaşık olarak 35250 m2'lik bir alandır. Bugün ilk yerleşim yeri olan Arslantepe Höyüğü, Orduzu beldesinin Arslantepe mahallesinde bulunmaktadır.

Malatya'nın tarihi ana hatlarıyla dört büyük döneme ayrılabilir:

Thumb
Arslantepe Höyüğü'de bulunan Hitit kralı, Tarhunva'nın Ankara'daki, Anadolu Medeniyetleri Müzesinde bulunan heykeli

Erken dönem

Malatya 5 milyon yıl önce denizdi.[7] Hititler MÖ 2000 yıllarının başında bu bölgede hüküm sürmeye başlamışlardır. MÖ 1750 yıllarında Kuşsara Kralı Anitta, Anadolu'yu tek bir yönetim altında toplayarak siyasi birliği sağlamış ve Malatya'yı da bu birliğe dâhil etmiştir. II. Murşili, Muvattalli ve III. Hattuşili dönemlerinde Malatya, Hitit merkezine bağlı kalmıştır. Asur Kralı Sanherib (MÖ 705-MÖ 681) döneminde Asur egemenliğine giren Malatya, daha sonra Med ve Perslerin hâkimiyetine girmiştir.

MÖ 4. yüzyılda Makedonya Kralı İskender'in Anadolu'yu ele geçirmesinden sonra, Malatya Helenistik kültürün etkisinde kalmıştır. Bu tarihten sonra Malatya sırasıyla, Medlerin, Perslerin, Romalıların, Bizanslıların, Selçuklu Hanedanının egemenliği altına girmiştir.

İlk Anadolu uygarlıkları

Ana madde: Hititler

Kuruluş ve isim itibarıyla başlangıçtan zamanımıza kadar büyük bir değişikliğe uğramadan gelen Anadolu şehirlerinden birisidir. Kültepe vesikalarında "Melita" şeklinde görülen Malatya'dan Hitit vesikalarında "Maldia" olarak bahsedilmektedir. Asur İmparatorluk devri vesikalarında ise Meliddu, Melide, Melid, Milid, Milidia olarak geçmektedir. Urartu kaynaklarında ise Melitea denilmektedir. Malatya kelimesinin Hititçe "bal" anlamına gelen "Melid"den türediği anlaşılmaktadır.[8] Hitit hiyeroglif kitabelerinde Malatya şehri, bir öküz başı ve ayağı ile ifade edilmektedir.

Osmanlı dönemi

1515 yılından itibaren Osmanlı yönetimi altına giren Malatya, Harput Vilayeti'ne bağlı iken, Cumhuriyetle birlikte (20 Nisan 1924 Anayasası 89. maddesi ile) il olmuştur. İl olduktan sonraki ilk belediye başkanı, Hasanbey Caddesi'ne de ismi verilen son Osmanlı beyi Hasan Derinkök'tür.[9]

Cumhuriyet dönemi

Malatya ili 1927-1931 yıllarında; Adıyaman, Kâhta, Arapgir, Akçadağ, Hekimhan, Pütürge ve Kemaliye (Eğin) ilçelerinden oluşuyordu. Toplam nüfusu 258.331 olup merkez nüfusu köylerle birlikte 56.528'di. Vali Mehmet Tevfik Bey, belediye başkanı Mehmet Naim Karaköylü idi. Belediye binası Emir Ahmedoğlu Hanı'ndaydı.

Şehirde Cumhuriyet Halk Partisi, Türk Ocağı, Türk Hava Kurumu, Kızılay kurumlarının birer şubesi bulunmaktaydı.[10]

2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Malatya'da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.[11]

2023 Kahramanmaraş depremlerinden etkilenen Malatya'da, şehrin merkezi büyük zarar gördü. Şehirde yaklaşık 350 binden fazla konut ağır hasar aldı.[kaynak belirtilmeli] 1237 kişi hayatını kaybetti.[12]

Turizm

Thumb
Malatya Ulu Cami'sinin içi

Gezilebilecek Yerler

  • Somuncu Baba Türbesi
  • Arslantaşlar
  • Günpınar Şelaleleri
  • Balaban İçmeleri
  • Ansur Mağaraları
  • İspendere İçmeleri
  • Kernek Şelalesi
  • Malatya Ulu Camii
  • Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı
  • Taşhan
  • Akminare
  • Yeni Cami
  • Yeşilyurt Lezzet Sokağı
  • Beşkonaklar
  • Arslantepe Höyüğü
  • Şire Pazarı
  • Tohma Kanyonu
  • Kudret Havuzu
  • Levent Vadisi
  • Nemrut Dağı (bir kısmı)
  • Roma Surları
  • Bakırcılar Çarşısı
  • Girmana Kanyonu
  • Kanlı Kümbet
  • Mısır Çarşısı
  • Doğanşehir Kalesi

Parklar

  • Hürriyet Parkı
  • Sümerpark
  • Turgut Özal Doğa Parkı
  • Kernek Parkı
  • Beydağı Tabiat Parkı
  • Beylerderesi Şehir Parkı
  • Tecde Şelale Parkı
  • Horata Mesire Alanı
  • Emekliler Parkı
  • Malatya Battalgazi Millet Bahçesi
  • Malatya 100. Yıl Parkı
  • Kırkgöz Sahil Parkı

Alışveriş Merkezleri

  • Malatyapark AVM
  • Doğa Cadde AVM
  • Malatya City AVM

Müzeler

  • Malatya Müzesi
  • Beşkonaklar Etnografya Müzesi
  • Malatya Kent Müzesi
  • Malatya Fotoğrafçılık Müzesi
  • Hulusi Efendi Müzesi
  • Malatya Atatürk Evi
  • Malatya Kültür Evi
  • Malatya Sanat Sokağı
  • Turgut Özal Anı Evi
  • İnönü Müzesi

Mutfak

Nüfus

Bu veriler Malatya ilinin şehir merkezinin nüfus verileridir. İl nüfusu için Malatya (il) sayfasına bakınız.
Daha fazla bilgi Yıl, Toplam ...
Yıl Toplam Şehir Kır
1927[13]76.33920.73755.602
1935[14]90.50327.29663.207
1940[15]104.78436.29268.492
1945[16]114.51941.53072.989
1950[17]132.29348.62183.672
1955[18][a]130.89264.51966.373
1960[19][b]139.30983.69255.617
1965[20]174.472104.42870.044
1970[21]211.123128.84182.282
1975[22]259.504154.505104.999
1980[23]286.895179.074107.821
1985[24]334.307243.13891.169
1990[25][c]333.001281.77651.225
2000[26]457.566381.08176.485
2007[27]454.272383.18571.087
2008[28]449.333411.18138.152
2009[29]456.813388.59068.223
2010[30]469.650401.70567.945
2011[31]488.247419.95968.288
2012[32]494.918426.38168.537
2013[33]veri yokveri yokveri yok
2014[33]veri yokveri yokveri yok
2015[33]veri yokveri yokveri yok
2016[33]veri yokveri yokveri yok
2017[33]veri yokveri yokveri yok
2018[33]veri yokveri yokveri yok
2020[33]veri yokveri yokveri yok
2020[33]veri yokveri yokveri yok
2021[33]veri yokveri yokveri yok
2022[33]veri yokveri yokveri yok
2023[33]veri yokveri yokveri yok
Kapat
  • 2012 yılında Malatya yeni büyükşehir yasası ile büyükşehir statüsü kazanıp ilin tamamı büyükşehir sınırlarına girmiştir. Yani diğer deyişle Bütünşehir Yasası olarak nitelendirilen yasanın kapsamına girmiştir. Merkez ilçesinin mahalleleri Yeşilyurt ve Battalgazi ilçelerine dahil edilmiştir. Bu sebeple merkez ilçesi tüzel kişiliğini kaybetmesi ile 2013 yılı itibarıyla merkez nüfus bilgisi tabloda yer almamaktadır.[34]
  • Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.[34]

Kaynakça

  1. [1]
    Bilim ve Teknik Dergisi, Ocak 2007, Sayı: 470, Sayfa: 117
  2. [2]
    "Arşivlenmiş kopya". 19 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2016.
  3. [3]
    "Tarih Öncesi Malatya". Araştırma yazısı,Yönetmen Tekin Gün. Mootol,Kültür Sanat-Şubat 2007. 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  4. [4]
    "Malatya İlke". 2 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  5. [5]
    Sadece önemli devletler listeye alınmıştır. Tarihler yuvarlama hesabına göre yazıldı.
  6. [6]
    "Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü". 22 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2013.
  7. [7]
    Maden Teknik Arama Enstitüsü 4. Bölge Müdürlüğü MALATYA WEB sayfası 14 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 29 Mayıs 2010 tarihinde erişildi.
  8. [8]
    "(ESKİ) MALATYA ADININ ASLI". Battalgazi Belediyesi. 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2016.
  9. [9]
    "Malatya Belediyesi eski başkanları". 20 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2009.
  10. [10]
    T.C. Devlet Salnamesi 1926, ANKARA 1927
  11. [11]
    "Kanun No. 6360". 15 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2014.
  12. [12]
    "Arşivlenmiş kopya". 28 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023.
  13. [13]
    "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
  14. [14]
    "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
  15. [15]
     . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
  16. [16]
     . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
  17. [17]
     . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
  18. [18]
     . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
  19. [19]
     . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
  20. [20]
    "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  21. [21]
    "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  22. [22]
    "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  23. [23]
    "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  24. [24]
    "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  25. [25]
    "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  26. [26]
    "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  27. [27]
    "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  28. [28]
    "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  29. [29]
    "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  30. [30]
    "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  31. [31]
    "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  32. [32]
    "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
  33. [33]
    "Malatya Nüfusu". www.nufusu.com.
  34. [34]
    https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/12/20121206.pdf

Notlar

  1. Arguvan ve Çelikhan ilçelerinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
  2. Yeşilyurt ilçesinin kurulması ile kır nüfusu azalmıştır.
  3. Battalgazi, Kale ve Yazıhan ilçelerinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

İklim

Kardeş şehirler

Galeri

Notlar

Kaynakça

Dış bağlantılar

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.