Remove ads
Malatya (Osmanlıca: ملاطیه; Ermenice: Մալաթիա Malat'ia; Kürtçe: ""Meletî" Grekçe: Μελιτηνή Melitini), Türkiye'nin Malatya ilinin merkezi olan şehirdir.
| Malatya | |
|---|---|
Şehir | |
Malatya Havadan Görünümü Kernek Meydanı Malatya Valiliği | |
Takma ad: "Kayısı Diyarı" | |
Slogan: "Anadolu'yu Anayurt Yapan Destan Şehri Malatya" | |
 Malatya'nın Türkiye'deki konumu | |
 Malatya'nın ilçeleri | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Malatya |
| İdare | |
| • Belediye Başkanı | Sami Er (AK Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 12.313 km² |
| Rakım | 954 m |
| Nüfus | |
| • Toplam | 742.725 |
| • Yoğunluk | 61/km² |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TRS) |
| Posta kodu | 44000 |
| Alan kodu | 422 |
| Plaka kodu | 44 |
Resmî site Malatya Büyükşehir Belediyesi | |
Malatya'nın adı Kültepe tabletlerinde Melita olarak, Hitit tabletlerinde "Maldia" olarak geçmektedir. Malatya'nın isim kökü Hititçede bal anlamına gelen "melid"den türediği ve Hitit kitabelerinde "öküz başı ve ayağı" ile ifade edildiği belirtilmiştir. "Melit+ava" ise "bal ülkesi" anlamına gelmektedir.[1] Sonra bu isim "Meliddu", "Melide", "Melid", "Milid", "Milidia", "Melitea" olarak kitabelerde geçmiştir. Malatya'yı ele geçiren Araplar, şehre "Malatiyye" ismini vermişlerdir. Türklerin Malatya'yı fethetmesiyle isim bugünkü halini almıştır ve 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla ismi Malatya olarak resmîleşti.
Eski çağ coğrafyacılarından Strabon, Malatya'yı, kesin olarak belirtmemekle birlikte, Kommagene sınırında Kapadokya Krallığı'nın (MÖ 280-212) on valiliğinden biri olarak göstermiştir.[2]
Remove ads
Malatya tarihi ve arkeolojisine ışık tutan Levent Vadisi kanyonu 65 milyon yıl öncesine dayanan kaya oluşumları 28 km uzunluğunda kaya formasyonlarından oluştuğunu görmekteyiz. 2007 yılında bölgedeki tarih öncesi kalıntıları yüzeysel araştırma yapan belgesel yönetmeni Tekin Gün, Malatya Paleolitik Çağ-(Eski taş çağı)'ndan Tunç çağı'na kadar yerleşim izlerinin olduğunu sanılmaktadır.1979 yılında başlayan Karakaya Baraj Gölü Kurtarma Kazıları kapsamındaki İzollu mevkii Cafer Höyük'te yapılan kazılarda, Paleolitik dönemde yaşayan toplumun mağaralardan çıkıp tarım ve hayvancılıkla uğraştıkları köy yerleşik düzene geçtiklerini görmekteyiz.[3]
Genel tarih
Malatya; Doğu Anadolu Bölgesi'nin ve Fırat Nehri'nin stratejik konumunda yer alan bir yerleşim yeridir. Bu konumu nedeniyle ilk yerleşmeler MÖ 6000'lere gitmektedir.[4] Ayrıca bölge önemli ticaret yolları üzerinden olduğundan dolayı sürekli savaşılmış bir yerdir. Sürekli iki devlet arasında çekişmelere neden olmuştur. Bu durum sonrası şehir her savaş sonrası yağmalanmış, savunma ve istilalardan korunmak için şehir merkezi 2 kez değişim geçirmiştir. Bunun gibi nedenlerden Malatya'nın tarihinin araştırılması çok zordur.[5]
Malatya'nın sınırları içerisinde birçok höyük bulunmaktadır.[6] Bunlardan en eski yerleşmenin görüldüğü yer ve ayrıca Malatya'nın ilk yerleşim alanı olan Arslantepe Höyüğüdür. İlk yerleşim alanı suyun kenarına kurulmuş bir verimli tarım alanıdır. Yaklaşık 6000 yıl kullanıldı. Yaklaşık olarak 35250 m2'lik bir alandır. Bugün ilk yerleşim yeri olan Arslantepe Höyüğü, Orduzu beldesinin Arslantepe mahallesinde bulunmaktadır.
Malatya'nın tarihi ana hatlarıyla dört büyük döneme ayrılabilir:
- Erken dönem
- İlk Anadolu Uygarlıkları
- Osmanlı dönemi
- Cumhuriyet dönemi
Erken dönem
Malatya 5 milyon yıl önce denizdi.[7] Hititler MÖ 2000 yıllarının başında bu bölgede hüküm sürmeye başlamışlardır. MÖ 1750 yıllarında Kuşsara Kralı Anitta, Anadolu'yu tek bir yönetim altında toplayarak siyasi birliği sağlamış ve Malatya'yı da bu birliğe dâhil etmiştir. II. Murşili, Muvattalli ve III. Hattuşili dönemlerinde Malatya, Hitit merkezine bağlı kalmıştır. Asur Kralı Sanherib (MÖ 705-MÖ 681) döneminde Asur egemenliğine giren Malatya, daha sonra Med ve Perslerin hâkimiyetine girmiştir.
MÖ 4. yüzyılda Makedonya Kralı İskender'in Anadolu'yu ele geçirmesinden sonra, Malatya Helenistik kültürün etkisinde kalmıştır. Bu tarihten sonra Malatya sırasıyla, Medlerin, Perslerin, Romalıların, Bizanslıların, Selçuklu Hanedanının egemenliği altına girmiştir.
İlk Anadolu uygarlıkları
![[icon]](#/media/Dosya:Wiki_letter_w_cropped.svg){kind=small} | Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Kuruluş ve isim itibarıyla başlangıçtan zamanımıza kadar büyük bir değişikliğe uğramadan gelen Anadolu şehirlerinden birisidir. Kültepe vesikalarında "Melita" şeklinde görülen Malatya'dan Hitit vesikalarında "Maldia" olarak bahsedilmektedir. Asur İmparatorluk devri vesikalarında ise Meliddu, Melide, Melid, Milid, Milidia olarak geçmektedir. Urartu kaynaklarında ise Melitea denilmektedir. Malatya kelimesinin Hititçe "bal" anlamına gelen "Melid"den türediği anlaşılmaktadır.[8] Hitit hiyeroglif kitabelerinde Malatya şehri, bir öküz başı ve ayağı ile ifade edilmektedir.
Osmanlı dönemi
1515 yılından itibaren Osmanlı yönetimi altına giren Malatya, Harput Vilayeti'ne bağlı iken, Cumhuriyetle birlikte (20 Nisan 1924 Anayasası 89. maddesi ile) il olmuştur. İl olduktan sonraki ilk belediye başkanı, Hasanbey Caddesi'ne de ismi verilen son Osmanlı beyi Hasan Derinkök'tür.[9]
Cumhuriyet dönemi
Malatya ili 1927-1931 yıllarında; Adıyaman, Kâhta, Arapgir, Akçadağ, Hekimhan, Pütürge ve Kemaliye (Eğin) ilçelerinden oluşuyordu. Toplam nüfusu 258.331 olup merkez nüfusu köylerle birlikte 56.528'di. Vali Mehmet Tevfik Bey, belediye başkanı Mehmet Naim Karaköylü idi. Belediye binası Emir Ahmedoğlu Hanı'ndaydı.
Şehirde Cumhuriyet Halk Partisi, Türk Ocağı, Türk Hava Kurumu, Kızılay kurumlarının birer şubesi bulunmaktaydı.[10]
2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Malatya'da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.[11]
2023 Kahramanmaraş depremlerinden etkilenen Malatya'da, şehrin merkezi büyük zarar gördü. Şehirde yaklaşık 350 binden fazla konut ağır hasar aldı.[kaynak belirtilmeli] 1237 kişi hayatını kaybetti.[12]
Remove ads
.jpg)
Gezilebilecek Yerler
- Somuncu Baba Türbesi
- Arslantaşlar
- Günpınar Şelaleleri
- Balaban İçmeleri
- Ansur Mağaraları
- İspendere İçmeleri
- Kernek Şelalesi
- Malatya Ulu Camii
- Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı
- Taşhan
- Akminare
- Yeni Cami
- Yeşilyurt Lezzet Sokağı
- Beşkonaklar
- Arslantepe Höyüğü
- Şire Pazarı
- Tohma Kanyonu
- Kudret Havuzu
- Levent Vadisi
- Nemrut Dağı (bir kısmı)
- Roma Surları
- Bakırcılar Çarşısı
- Girmana Kanyonu
- Kanlı Kümbet
- Mısır Çarşısı
- Doğanşehir Kalesi
Parklar
- Hürriyet Parkı
- Sümerpark
- Turgut Özal Doğa Parkı
- Kernek Parkı
- Beydağı Tabiat Parkı
- Beylerderesi Şehir Parkı
- Tecde Şelale Parkı
- Horata Mesire Alanı
- Emekliler Parkı
- Malatya Battalgazi Millet Bahçesi
- Malatya 100. Yıl Parkı
- Kırkgöz Sahil Parkı
Alışveriş Merkezleri
- Malatyapark AVM
- Doğa Cadde AVM
- Malatya City AVM
Müzeler
- Malatya Müzesi
- Beşkonaklar Etnografya Müzesi
- Malatya Kent Müzesi
- Malatya Fotoğrafçılık Müzesi
- Hulusi Efendi Müzesi
- Malatya Atatürk Evi
- Malatya Kültür Evi
- Malatya Sanat Sokağı
- Turgut Özal Anı Evi
- İnönü Müzesi
Remove ads
- Gırık
- Kayısılı Kavurma
- Kiraz Yaprağı Sarması
- Banık
- Kulak Çorbası
- Elmalı Köfte
- Geleli Kebabı
- Acılı Ayran
- Çiğleme
- Maş Çorbası
- Kağıt Kebabı
- İçli Köfte
- Analı Kızlı Köfte
- Analı Kızlı Çorba
- Kömbe
- Sıkma Köfte
- Ekşili Köfte
- Lahana Sarması
- Yumurtalı Köfte
- Pirpirim Çorbası
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1927[13] | 76.339 | 20.737 | 55.602 |
| 1935[14] | 90.503 | 27.296 | 63.207 |
| 1940[15] | 104.784 | 36.292 | 68.492 |
| 1945[16] | 114.519 | 41.530 | 72.989 |
| 1950[17] | 132.293 | 48.621 | 83.672 |
| 1955[18][a] | 130.892 | 64.519 | 66.373 |
| 1960[19][b] | 139.309 | 83.692 | 55.617 |
| 1965[20] | 174.472 | 104.428 | 70.044 |
| 1970[21] | 211.123 | 128.841 | 82.282 |
| 1975[22] | 259.504 | 154.505 | 104.999 |
| 1980[23] | 286.895 | 179.074 | 107.821 |
| 1985[24] | 334.307 | 243.138 | 91.169 |
| 1990[25][c] | 333.001 | 281.776 | 51.225 |
| 2000[26] | 457.566 | 381.081 | 76.485 |
| 2007[27] | 454.272 | 383.185 | 71.087 |
| 2008[28] | 449.333 | 411.181 | 38.152 |
| 2009[29] | 456.813 | 388.590 | 68.223 |
| 2010[30] | 469.650 | 401.705 | 67.945 |
| 2011[31] | 488.247 | 419.959 | 68.288 |
| 2012[32] | 494.918 | 426.381 | 68.537 |
| 2013[33] | veri yok | veri yok | veri yok |
| 2014[33] | veri yok | veri yok | veri yok |
| 2015[33] | veri yok | veri yok | veri yok |
| 2016[33] | veri yok | veri yok | veri yok |
| 2017[33] | veri yok | veri yok | veri yok |
| 2018[33] | veri yok | veri yok | veri yok |
| 2020[33] | veri yok | veri yok | veri yok |
| 2020[33] | veri yok | veri yok | veri yok |
| 2021[33] | veri yok | veri yok | veri yok |
| 2022[33] | veri yok | veri yok | veri yok |
| 2023[33] | veri yok | veri yok | veri yok |
- 2012 yılında Malatya yeni büyükşehir yasası ile büyükşehir statüsü kazanıp ilin tamamı büyükşehir sınırlarına girmiştir. Yani diğer deyişle Bütünşehir Yasası olarak nitelendirilen yasanın kapsamına girmiştir. Merkez ilçesinin mahalleleri Yeşilyurt ve Battalgazi ilçelerine dahil edilmiştir. Bu sebeple merkez ilçesi tüzel kişiliğini kaybetmesi ile 2013 yılı itibarıyla merkez nüfus bilgisi tabloda yer almamaktadır.[34]
- Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.[34]
Remove ads
- Bilim ve Teknik Dergisi, Ocak 2007, Sayı: 470, Sayfa: 117
- "Arşivlenmiş kopya". 19 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2016.
- "Tarih Öncesi Malatya". Araştırma yazısı,Yönetmen Tekin Gün. Mootol,Kültür Sanat-Şubat 2007. 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "Malatya İlke". 2 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
- Sadece önemli devletler listeye alınmıştır. Tarihler yuvarlama hesabına göre yazıldı.
- "Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü". 22 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2013.
- Maden Teknik Arama Enstitüsü 4. Bölge Müdürlüğü MALATYA WEB sayfası 14 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 29 Mayıs 2010 tarihinde erişildi.
- "(ESKİ) MALATYA ADININ ASLI". Battalgazi Belediyesi. 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2016.
- "Malatya Belediyesi eski başkanları". 20 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2009.
- T.C. Devlet Salnamesi 1926, ANKARA 1927
- "Kanun No. 6360". 15 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2014.
- "Arşivlenmiş kopya". 28 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023.
- "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- "Malatya Nüfusu". www.nufusu.com.
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads