wigilia

Podobna pisownia: Wigilia

wigilia (język polski)

stół nakryty do wigilii (1.3)

wymowa:

IPA: [vʲiˈɟilʲja], AS: [vʹiǵilʹi ̯a], zjawiska fonetyczne: zmięk.• i → j , ​^?/i

znaczenia:

rzeczownik, rodzaj żeński

przypadek	liczba pojedyncza	liczba mnoga
mianownik	wigilia	wigilie
dopełniacz	wigilii	wigilii / przest. wigilij[2]
celownik	wigilii	wigiliom
biernik	wigilię	wigilie
narzędnik	wigilią	wigiliami
miejscownik	wigilii	wigiliach
wołacz	wigilio	wigilie

przypadek	liczba mnoga
mianownik	wigilie
dopełniacz	wigilii / przest. wigilij[2]
celownik	wigiliom
biernik	wigilie
narzędnik	wigiliami
miejscownik	wigiliach
wołacz	wigilie

(1.1) rel. w kalendarzu chrześcijańskim dzień poprzedzający ważniejsze święto, zwłaszcza Boże Narodzenie, często połączony z postem i uroczystym oczekiwaniem

(1.2) książk. dzień poprzedzający inny dzień, zwykle jakieś święto lub ważne wydarzenie

(1.3) tradycyjna, uroczysta wieczerza w wigilię (1.1) Bożego Narodzenia

(1.4) hist. w starożytnym Rzymie: część nocy równa trzem godzinom

(1.5) przest. lm wigilie: modlitwa za zmarłych; nabożeństwo żałobne^[1]

odmiana:

(1.1-4)

 

(1.5)

 

przykłady:

(1.2) Była to wigilia Bożego Narodzenia. Z ulicy dochodził gwar ludzki i brzęczenie dzwonków przy sankach^[3].

(1.2) Tymczasem przyszła wigilia Trzech Króli… Wieczór był mroźny, pogodny (…)^[4].

(1.2) Wigilię zwaną przez Izraelitów wieczorem obchodzono przed każdą uroczystością jako jej początek^[5].

(1.2) Były to obrzędy mające na celu wypędzenie czarownic, gdyż wierzono, że w wigilię Zielonych Świątek są one bardzo aktywne^[6].

(1.2) Na Kurpiach, Podlasiu, Warmii i Mazurach wypiekano w wigilię Nowego Roku lub w święto Trzech Króli figurki zwierząt (…)^[7].

(1.2) W wigilię własnego ślubu miał poważny wypadek samochodowy, z którego udało mu się wyjść bez szwanku.

(1.3) Jedliśmy wigilię, kiedy zadzwonił wujek z życzeniami.

(1.3) W Wigilię (czyli 24 grudnia) jesteśmy zaproszeni na wigilię do rodziców^[8].

(1.3) Przychodzili tam różni znajomi, witali się, zamieniali po kilka słów obojętnych i odchodzili; on siedział wciąż, bo miał jakąś ukrytą na dnie serca nadzieję, że może go który zaprosi do siebie na wigilię – ale nikt nie prosił^[9].

(1.4) Rzymianie dzielili noc na cztery wigilie, tzw. straże.

(1.5) Po odśpiewaniu wigilii i dość długiem nabożeństwie, ukazały się we drzwiach poprzedzone krzyżem białe komże księży, za którymi wyniesiono trumnę (sic!)^[10].

(1.5) Baba przyjmowała dziecię, baba obmywała starca, gdy umarł, kładła go w trumnie i śpiewała nad nim wigilie^[11].

składnia:

(1.1) wigilia + D. (czego)

(1.2) wigilia + D. (czego)

kolokacje:

(1.1) wigilia Bożego Narodzenia / Zesłania Ducha Świętego / …

(1.2) wigilia Bożego Narodzenia / Nowego Roku / Trzech Króli / Wszystkich Świętych / … • wigilia 1 maja / 24 czerwca / 1 listopada / 30 listopada / 6 grudnia / … • wigilia Dnia Świętej Łucji / Świętego Mikołaja / Środy Popielcowej / ślubu / … • wigilia św. Andrzeja / św. Jana / św. Katarzyny / św. Łucji / św. Mikołaja / … • w wigilię

(1.3) wigilia w domu • zasiadać do wigilii • podczas wigilii • jeść / przygotowywać wigilię

(1.5) śpiewać wigilie

synonimy:

(1.1) przedświęcie; przest. wilia

(1.2) przeddzień, przedjutrze; przest. wilia

(1.3) wieczerza wigilijna, kolacja wigilijna; reg. śl. wilijo

(1.5) egzekwie, requiem, czuwania przy zmarłym

antonimy:

hiperonimy:

(1.3) kolacja, wieczerza

hiponimy:

holonimy:

meronimy:

wyrazy pokrewne:

rzecz. Wigilia ż, wigilijność ż, wigiliowość ż, Wilijo ż

przest. wilia ż, wilija ż

reg. śl. wilijo ż

przym. wigilijny, wigiliowy, wilijny

przysł. wigilijnie

związki frazeologiczne:

przysłowia: od Łucji do wigilii patrz na dni, o przyszłym roku powiedzą ci • pogoda na wigilię Narodzenia, do Nowego Roku się nie zmienia • wiatr od południa w wigilię Świętego Marcina, pewnie będzie lekka zima

etymologia:

(1.1,4,5) p.łac. vigilia → ‘czuwanie nocne przed dniem świątecznym’^[5][12] < łac. vigilia^[1][12] → czuwanie, straż, warta < łac. vigil^[12] → stróż lub czes. vigilie, st.czes. vigilia < śwn. vigilje < łac. vigilia → czuwanie^[13]

(1.2) od (1.1)

(1.3) pol. Wigilia

uwagi:

(1.1) por. Wigilia; zobacz też: Indeks:Polski - Indeks terminów religijnych

(1.2) zobacz też: Indeks:Polski - Kalendarz i czas

tłumaczenia:

• angielski: (1.1) eve; (1.2) eve; (1.3) christmas eve
• czeski: (1.1) vigilie ż; (1.2) vigilie ż; (1.4) vigilie ż; (1.5) vigilie ż
• duński: (1.3) juleaften w
• esperanto: (1.1) antaŭtago, antaŭvespero; (1.2) antaŭtago, antaŭvespero; (1.3) Kristnaska vespermanĝo, antaŭtago de Kristnasko, antaŭvespero de Kristnasko
• japoński: (1.1) イブ, イヴ; (1.3) クリスマスイヴ, クリスマスイブ
• jidysz: (1.1) (w wigilię) ערבֿ (erew); (1.2) (w wigilię) ערבֿ (erew)
• kaszubski: (1.1) wilëjô ż; (1.2) wilëjô ż; (1.3) wilëjô ż
• polski język migowy:
  (w zapisie SignWriting)

  (1.1)
• rosyjski: (1.3) сочельник m
• słowacki: (1.1) vigília ż; (1.2) vigília ż; (1.4) vigília ż; (1.5) vigília ż
• szwedzki: (1.1) afton w; (1.2) afton w; (1.3) julaftonsmiddag w
• ukraiński: (1.1) переддень m

źródła:

1.  Hasło „wigilia” w: Słownik języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN.
2.  Hasło „wigilia” w: Zygmunt Saloni, Włodzimierz Gruszczyński, Marcin Woliński, Robert Wołosz, Danuta Skowrońska, Zbigniew Bronk, Słownik gramatyczny języka polskiego — wersja online.
3. Henryk Sienkiewicz, Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela, Warszawa 1899
4. Maria Konopnicka, Urbanowa, Warszawa 1904
5.  Hasło „wigilia” w: Encyklopedia PWN Online, Wydawnictwo Naukowe PWN.
6. sandomierz.opoka.org.pl
7.  Hasło „wigilia” w: Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN.
8.  Hasło „W Wigilię wigilia u rodziców” w: Maciej Malinowski, Obcy język polski.
9. Władysław Reymont, Szczęśliwi [w:] Nowele, tom 1, nakładem Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1950, s. 150
10. Henryk Sienkiewicz, Wiry
11. Józef Ignacy Kraszewski, Dziady i Baby, Warszawa 1908
12. Hasło „wigilia” w: Słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd. 1995 i nn.
13. Zenon Klemensiewicz, Historia języka polskiego, PWN, Warszawa 2002, s. 133.