Prawo i Sprawiedliwość

Prawo i Sprawiedliwość (PiS) – polska partia polityczna założona na kongresie 29 maja 2001 przez braci Lecha i Jarosława Kaczyńskich, zarejestrowana sądownie 13 czerwca 2001. Powstała na fali popularności uzyskanej przez Lecha Kaczyńskiego podczas sprawowania przez niego funkcji ministra sprawiedliwości i prokuratora generalnego w rządzie Akcji Wyborczej Solidarność.

Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „PiS”. Zobacz też: PIS.

Ten artykuł dotyczy polskiej partii politycznej. Zobacz też: inne znaczenia tego wyrażenia.

Prawo i Sprawiedliwość

Państwo	Polska
Skrót	PiS
Prezes	Jarosław Kaczyński
Data założenia	29 maja 2001
Adres siedziby	ul. Nowogrodzka 84/86, 02-018 Warszawa
Ideologia polityczna	narodowy konserwatyzm, konserwatyzm społeczny, prawicowy populizm, klerykalizm, eurosceptycyzm
Poglądy gospodarcze	solidaryzm, interwencjonizm, państwo dobrobytu
Liczba członków	ok. 48 tys. (czerwiec 2023)
Członkostwo międzynarodowe	Partia Europejskich Konserwatystów i Reformatorów
Grupa w Parlamencie Europejskim	Europejscy Konserwatyści i Reformatorzy
Młodzieżówka	Forum Młodych PiS
Barwy	ciemny błękit      biel      czerwień
Obecni posłowie	190/460
Obecni senatorowie	34/100
Obecni eurodeputowani	20/53
Obecni radni wojewódzcy	236/552
Strona internetowa

Polska Ten artykuł jest częścią serii: Ustrój i polityka Polski System prawny Konstytucja Ustrój polityczny Władza ustawodawcza Sejm RP Posłowie X kadencji Marszałek Sejmu: Szymon Hołownia Senat RP Senatorowie XI kadencji Marszałek Senatu: Małgorzata Kidawa-Błońska Władza wykonawcza Prezydent: Andrzej Duda Prezes Rady Ministrów: Donald Tusk Rada Ministrów: Trzeci rząd Donalda Tuska Władza sądownicza Wymiar sprawiedliwości Sąd Najwyższy Pierwszy Prezes: Małgorzata Manowska Naczelny Sąd Administracyjny prezes: Jacek Chlebny Trybunał Konstytucyjny prezes: Julia Przyłębska Trybunał Stanu Małgorzata Manowska Krajowa Rada Sądownictwa przewodnicząca: Dagmara Pawełczyk-Woicka Kontrola państwowa Najwyższa Izba Kontroli Marian Banaś Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek Rzecznik Praw Dziecka Monika Horna-Cieślak Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Maciej Świrski Finanse Narodowy Bank Polski Adam Glapiński Rada Polityki Pieniężnej Samorząd terytorialny Samorząd gminny Samorząd powiatowy Samorząd województwa Podział administracyjny Polski Partie polityczne Kluby parlamentarne tworzą lub współtworzą: Prawo i Sprawiedliwość Suwerenna Polska Koalicja Obywatelska Platforma Obywatelska Nowoczesna Inicjatywa Polska Zieloni RS Agrounia Tak Lewica Nowa Lewica Lewica Razem Polska Partia Socjalistyczna Unia Pracy Polska 2050 Polskie Stronnictwo Ludowe Centrum dla Polski Unia Europejskich Demokratów Konfederacja Wolność i Niepodległość Nowa Nadzieja Ruch Narodowy Konfederacja Korony Polskiej Koło poselskie tworzy: Kukiz’15 Komitety ogólnopolskie, które nie przekroczyły progu w wyborach do Sejmu w 2023 roku: Bezpartyjni Samorządowcy Polska Jest Jedna Wybory Wybory parlamentarne: 2023 Wybory prezydenckie: 2020 Wybory do PE: 2024 Wybory samorządowe: 2024 Referenda: 2023 Polityka zagraniczna Ministerstwo Spraw Zagranicznych minister: Radosław Sikorski Ambasadorowie Polski Placówki dyplomatyczne Komitet ds. Europejskich Parlamentarne Komisje Spraw Zagranicznych Sejmowa Senacka Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

Ideologia partii jest określana jako prawicowa (także przez samo PiS, wokół którego powstała koalicja określana jako Zjednoczona Prawica). Doktryna tej partii, to połączenie konserwatyzmu społecznego i narodowego^[1][2], solidaryzmu^[3], interwencjonizmu^[4], chrześcijańskiej demokracji^[5][6][7]. Partia określana jest przez część komentatorów politycznych i mediów jako ugrupowanie populistyczne^[8][9][10] i eurosceptyczne^{[11][12][13][14][15]}, przy czym od początku opowiada się za członkostwem Polski w Unii Europejskiej i popiera rozszerzanie jej struktur^[16][17], jednak uważa, że UE powinna być zreformowana^[18]. Politykę europejską PiS można określić jako konfederacyjną i popierającą Europę narodów^[17][19][20]. Ugrupowanie charakteryzuje się też jako eurorealistyczne^[21][22][23]. Partia podjęła współpracę z narodowo-katolickim Radiem Maryja^[24]. Wskazuje się na odejście PiS od części wartości konserwatywnych w kierunku narodowo-etatystycznym^[25] oraz na cechy nacjonalistyczne ugrupowania^[26][27]. Po raz pierwszy Prawo i Sprawiedliwość uczestniczyło w sprawowaniu władzy w latach 2005–2007, tworząc rządy Kazimierza Marcinkiewicza (do 2006) i Jarosława Kaczyńskiego (od 2006) – w latach 2006–2007 w koalicji z Samoobroną RP i Ligą Polskich Rodzin, a do 2006 i w schyłkowym okresie w 2007 rząd mniejszościowy. Przez dwie kolejne kadencje (2007–2015) PiS było największą partią opozycyjną w parlamencie. W okresie VIII kadencji Sejmu RP (2015–2019) PiS posiadało największy klub parlamentarny w historii III RP (rekordową liczbę członków – 238 posłów i 65 senatorów – liczył w 2018, a najwięcej posłów – 240 – w 2019), który stał się zapleczem rządów Beaty Szydło (2015–2017) i Mateusza Morawieckiego (2017–2023). W skład Rady Ministrów wraz z PiS wchodziły Suwerenna Polska (do 2023 Solidarna Polska), Partia Republikańska (od 2021) oraz w latach 2015–2021 Polska Razem, w 2017 przekształcona w Porozumienie – po wyjściu którego z koalicji rządzącej rząd przybrał charakter mniejszościowy. Formalną większość odzyskał w 2022, po wejściu w jego skład stowarzyszenia Polskie Sprawy, posiadającego koło poselskie. Po wyborach w 2023 i złożeniu dymisji rząd ponownie stał się mniejszościowy; następnie powołano funkcjonujący przez kilkanaście dni nowy rząd PiS i Suwerennej Polski (nadal pod premierostwem Mateusza Morawieckiego), po którego upadku PiS od 2023 ponownie jest największą partią opozycyjną.

Prezydentami Rzeczypospolitej Polskiej zostali dwaj kandydaci wystawieni przez PiS: Lech Kaczyński (2005–2010) i Andrzej Duda (od 2015).

Prawo i Sprawiedliwość należy do grupy Europejscy Konserwatyści i Reformatorzy w Parlamencie Europejskim oraz do europejskiej Partii Europejskich Konserwatystów i Reformatorów^[28].

Działacze PiS starszej generacji wywodzą się w większości ze środowiska „Solidarności” i późniejszej AWS (Porozumienia Centrum, Ruchu Społecznego AWS, Porozumienia Polskich Chrześcijańskich Demokratów, Stronnictwa Konserwatywno-Ludowego i Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego) oraz Ruchu Odbudowy Polski.

Historia PiS

Kalendarium
22 marca 2001	Jarosław Kaczyński ogłosił w Białymstoku powołanie pierwszego lokalnego komitetu Prawo i Sprawiedliwość
26 marca 2001	grupa polityków SKL i ZChN (po opuszczeniu swoich partii) oraz działacze Ligi Republikańskiej powołała nową partię – Przymierze Prawicy
28 marca 2001	sądowna rejestracja pierwszego komitetu PiS
21 kwietnia 2001	I Konwencja Przymierza Prawicy
26 kwietnia 2001	powstał Krajowy Komitet PiS z Lechem Kaczyńskim na czele
23 maja 2001	Przymierze Prawicy podpisało porozumienie o wspólnym starcie w wyborach z list PiS[29]
29 maja 2001	Kongres Założycielski PiS przekształcił Krajowy Komitet PiS w partię polityczną
5 czerwca 2001	PiS złożyło do sądu wniosek o rejestrację jako partia polityczna
9 czerwca 2001	konwencja otwierająca kampanię Komitetu Wyborczego PiS
13 czerwca 2001	PiS zostało zarejestrowane sądownie jako partia polityczna
5 lipca 2001	powstał Klub Parlamentarny PiS, w skład którego weszło 18 posłów
4 sierpnia 2001	Konwencja Programowa Komitetu Wyborczego PiS
23 września 2001	w wyniku wyborów parlamentarnych Komitet Wyborczy PiS uzyskiwał 9,50% głosów i 44 mandaty poselskie
1–2 grudnia 2001	II tura Kongresu Założycielskiego PIS[29]
9 grudnia 2001	I Zjazd Krajowy Przymierza Prawicy
2 czerwca 2002	Kongres Zjednoczeniowy PiS i Przymierza Prawicy
27 października 2002	w wyniku wyborów samorządowych Koalicyjny Komitet Wyborczy PO-PiS uzyskał 16,02% głosów i 97 mandatów radnych wojewódzkich
10 listopada 2002	w wyniku drugiej tury wyborów samorządowych Lech Kaczyński został wybrany na prezydenta miasta stołecznego Warszawa
18 stycznia 2003	V tura Kongresu Założycielskiego PiS; na prezesa partii w miejsce Lecha Kaczyńskiego (odtąd prezesa honorowego PiS; pełnił tę funkcję do 3 czerwca 2006) został wybrany Jarosław Kaczyński
12 października 2003	w wyborach uzupełniających do Senatu w województwie podlaskim (okręg Białystok) zwyciężył kandydat PiS – Krzysztof Jurgiel (otrzymał 35,29% głosów)
13 czerwca 2004	w wyniku wyborów do Parlamentu Europejskiego PiS uzyskało 12,67% głosów i 7 mandatów w PE
25 września 2005	w wyniku wyborów parlamentarnych PiS uzyskało 26,99% głosów i 155 mandatów poselskich oraz 49 senatorskich
23 października 2005	w wyniku drugiej tury wyborów prezydenckich Lech Kaczyński został wybrany na urząd Prezydenta RP
31 października 2005	zaprzysiężony został rząd Kazimierza Marcinkiewicza
23 grudnia 2005	zaprzysiężenie wybranego na urząd Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego
2 lutego 2006	podpisanie paktu stabilizacyjnego przez PiS, Samoobronę RP i LPR
18 marca 2006	zerwanie paktu stabilizacyjnego
5 maja 2006	podpisanie umowy koalicyjnej przez PiS, Samoobronę RP i LPR
3–4 czerwca 2006	II Kongres Prawa i Sprawiedliwości; Lech Kaczyński zrezygnował z tytułu prezesa honorowego PiS w związku z objęciem urzędu Prezydenta RP; na prezesa partii został wybrany ponownie Jarosław Kaczyński; wiceprezesami PiS na kolejną czteroletnią kadencję zostali wybrani: Ludwik Dorn, Marek Jurek, Adam Lipiński oraz Kazimierz Michał Ujazdowski
14 lipca 2006	zaprzysiężony został rząd Jarosława Kaczyńskiego
12 listopada 2006	w wyniku wyborów samorządowych PiS uzyskało 25,12% głosów i 170 mandatów radnych wojewódzkich
14 kwietnia 2007	Marek Jurek złożył funkcję wiceprezesa partii i zrezygnował z członkostwa w PiS (pięć dni później ogłosił powstanie nowej partii Prawica Rzeczypospolitej, której koło poselskie 13 dni później powołało kilku dotychczasowych posłów PiS)
11 maja 2007	na nowego wiceprezesa partii został wybrany Paweł Zalewski
20 maja 2007	w wyniku przedterminowych wyborów samorządowych do Sejmiku Województwa Podlaskiego PiS uzyskało 31,43% głosów i 12 mandatów radnych wojewódzkich (zwyciężając)
21 października 2007	w wyniku przedterminowych wyborów parlamentarnych PiS uzyskało 32,11% głosów i 166 mandatów poselskich oraz 39 senatorskich
5 listopada 2007	z funkcji wiceprezesów partii zrezygnowali: Ludwik Dorn, Kazimierz Michał Ujazdowski i Paweł Zalewski
8 grudnia 2007	II tura II Kongresu Prawa i Sprawiedliwości; Jarosław Kaczyński otrzymał wotum zaufania jako prezes partii
12 grudnia 2007	byli wiceprezesi PiS Kazimierz Michał Ujazdowski i Paweł Zalewski wystąpili z partii (w tym samym miesiącu i w następnym roku w ślad za nimi klub PiS opuściło kilku posłów)
12 stycznia 2008	na nowych wiceprezesów partii zostali wybrani: Marek Kuchciński, Aleksandra Natalli-Świat i Zbigniew Ziobro
22 czerwca 2008	w wyborach uzupełniających do Senatu w województwie podkarpackim (okręg Krosno) zwyciężył kandydat PiS – Stanisław Zając (otrzymał 48,38% głosów)
21 października 2008	z PiS został wykluczony jeden z założycieli partii i jej były wiceprezes Ludwik Dorn
31 stycznia–1 lutego 2009	III tura II Kongresu Prawa i Sprawiedliwości; obrady zakończono przyjęciem programu partii pt. „Nowoczesna, solidarna, bezpieczna Polska”
7 czerwca 2009	w wyborach do Parlamentu Europejskiego PiS uzyskało 27,4% głosów, zajmując 2. miejsce i otrzymując 15 mandatów
26 września 2009	podczas IV tury II Kongresu został przyjęty nowy statut ugrupowania
9 stycznia 2010	piątym wiceprezesem partii został Przemysław Gosiewski
6–7 marca 2010	odbył się III Kongres Prawa i Sprawiedliwości, podczas którego miały miejsce m.in. panele dyskusyjne oraz wybór prezesa partii, którym ponownie został Jarosław Kaczyński. Wyrażono także poparcie dla prezydenta Lecha Kaczyńskiego w wypadku ubiegania się o reelekcję
10 kwietnia 2010	w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem, w drodze na uroczystości upamiętniające pomordowanie polskich oficerów w Katyniu w 1940, zginął prezydent Lech Kaczyński wraz z małżonką, a także kilku działaczy Prawa i Sprawiedliwości, m.in. wiceprezesi partii Przemysław Gosiewski i Aleksandra Natalli-Świat oraz przewodnicząca klubu parlamentarnego PiS Grażyna Gęsicka
20 czerwca 2010	kandydat partii na prezydenta Jarosław Kaczyński zajął 2. miejsce w pierwszej turze wyborów prezydenckich, uzyskując 36,46% głosów i przechodząc do drugiej tury
20 czerwca 2010	w wyborach uzupełniających do Senatu w województwie podkarpackim (okręg Krosno) mandat uzyskała kandydatka PiS – Alicja Zając
4 lipca 2010	Jarosław Kaczyński uzyskał 46,99% głosów w II turze wyborów prezydenckich i nie zdobył urzędu
24 lipca 2010	na nową czteroletnią kadencję wybrano wiceprezesów partii: Adama Lipińskiego, Beatę Szydło i Zbigniewa Ziobrę
25 września 2010	do PiS przystąpiła Polska Plus
19 października 2010	w biurze PiS w Łodzi doszło do zamachu, w którym zginął asystent eurodeputowanego Janusza Wojciechowskiego Marek Rosiak, a ranny został dyrektor biura posła Jarosława Jagiełły[30]
listopad 2010	z szeregów PiS decyzją Komitetu Politycznego z 5 listopada zostały usunięte posłanki Joanna Kluzik-Rostkowska oraz Elżbieta Jakubiak; w proteście z partii oraz klubu parlamentarnego odeszła grupa polityków, ogłosili oni powołanie stowarzyszenia Polska Jest Najważniejsza (23 listopada powołali klub poselski o tej nazwie)
15 listopada 2010	do PiS wstąpili Janusz Wojciechowski, Bogdan Pęk oraz 2 posłów i 2 senatorów, którzy dotychczas należeli do Stronnictwa „Piast”, jednak zasiadali już w klubie parlamentarnym PiS
21 listopada 2010	w wyborach samorządowych kandydaci PiS uzyskali 141 mandatów w sejmikach województw (otrzymali 23,05% głosów)
styczeń–luty 2011	do PiS wstąpili zasiadający już wcześniej w klubie tej partii parlamentarzyści wybrani z rekomendacji Ruchu Ludowo-Narodowego (3 posłów i 1 senator)[31]
20 sierpnia 2011	podczas inauguracji kampanii Prawa i Sprawiedliwości w Sali Kongresowej w Warszawie podpisano porozumienie „Wspólnie dla Polski” z 20 organizacjami prawicowymi, m.in. SKL, ROP, Stronnictwem „Piast” (porozumienie z PiS podpisali szefowie tych partii, jednak ostatecznie z ramienia PiS wystartował do parlamentu jedynie prezes SKL i 2 członków „Piasta”) i stowarzyszeniem Solidarni 2010[32]
9 października 2011	w wyniku wyborów parlamentarnych PiS uzyskało 29,89% głosów i 157 mandatów poselskich oraz 31 senatorskich
4 listopada 2011	z szeregów PiS decyzją Komitetu Politycznego zostali usunięci europosłowie Zbigniew Ziobro, Jacek Kurski i Tadeusz Cymański
7 listopada 2011	16 posłów i jeden senator, wybrani z list wyborczych PiS założyli – niezależny od partyjnego – klub parlamentarny Solidarna Polska
26 listopada 2011	w miejsce Zbigniewa Ziobry nowym wiceprezesem PiS został Mariusz Kamiński
1 grudnia 2011	członkostwo w PiS na mocy decyzji Komitetu Politycznego utracili parlamentarzyści klubu Solidarna Polska
24 marca 2012	prezes PiS Jarosław Kaczyński i prezes Prawicy Rzeczypospolitej Marek Jurek podpisali porozumienie i w przypadku wyborów deklarację o starcie kandydatów Prawicy z list komitetu PiS, choć przy założeniu odrębnych klubów lub kół parlamentarnych
1 października 2012	Jarosław Kaczyński ogłosił w imieniu PiS kandydaturę Piotra Glińskiego na premiera w ramach wniosku o konstruktywne wotum nieufności wobec rządu Donalda Tuska[33]
8 marca 2013	Sejm odrzucił wniosek PiS o konstruktywne wotum nieufności wobec rządu Donalda Tuska
21 kwietnia 2013	w wyborach uzupełniających do Senatu w województwie śląskim (okręg 73) zwyciężył kandydat PiS – Bolesław Piecha (otrzymał 28,48% głosów)
3 czerwca 2013	z PiS odszedł poseł Przemysław Wipler, zakładając Stowarzyszenie „Republikanie”
30 czerwca 2013	IV kongres PiS wybrał ponownie Jarosława Kaczyńskiego na prezesa partii, miało miejsce także m.in. 13 paneli dyskusyjnych
8 września 2013	w wyborach uzupełniających do Senatu w województwie podkarpackim (okręg 55) zwyciężył kandydat PiS – Zdzisław Pupa (otrzymywał 60,84% głosów)
23 listopada 2013	rada polityczna partii wybrała nowe władze (w tym nowego, czwartego wiceprezesa, którym został Antoni Macierewicz)[34]
25 maja 2014	w wyborach do Parlamentu Europejskiego PiS uzyskało 31,78% głosów, zajmując 2. miejsce i otrzymując 19 mandatów (18 bez reprezentanta Prawicy Rzeczypospolitej)
19 lipca 2014	PiS podpisało porozumienie z Solidarną Polską i Polską Razem, zakładające start tych partii z list PiS w wyborach
8 września 2014	w wyborach uzupełniających do Senatu w województwach mazowieckim (okręg 47) świętokrzyskim (okręg 82) i śląskim (okręg 73) zwyciężyli kandydaci PiS – Maria Koc, Izabela Kloc i Jarosław Rusiecki
10 listopada 2014	z szeregów PiS w wyniku afery związanej ze służbową podróżą decyzją Komitetu Politycznego zostało usuniętych trzech posłów: Adam Hofman, Mariusz Antoni Kamiński i Adam Rogacki
16 listopada 2014	w wyborach samorządowych komitet PiS uzyskał 171 mandatów w sejmikach województw (otrzymał 26,85% głosów)
4 grudnia 2014	w wyniku niejasnych okoliczności wydatków na podróż służbową z członkostwa w PiS zrezygnował poseł Zbigniew Girzyński
8 lutego 2015	w wyborach uzupełniających do Senatu w województwie śląskim (okręg 75) zwyciężył kandydat PiS – Czesław Ryszka (otrzymał 56,57% głosów)
10 maja 2015	kandydat partii na prezydenta Andrzej Duda zajął 1. miejsce w pierwszej turze wyborów prezydenckich, uzyskując 34,76% głosów i przechodząc do drugiej tury
24 maja 2015	w wyniku drugiej tury wyborów prezydenckich Andrzej Duda został wybrany na urząd Prezydenta RP (zaprzysiężony został 6 sierpnia)
25 października 2015	w wyniku wyborów parlamentarnych PiS uzyskało 37,58% głosów i 235 mandatów poselskich oraz 61 senatorskich
16 listopada 2015	zaprzysiężony został rząd Beaty Szydło
6 marca 2016	w wyborach uzupełniających do Senatu w województwie podlaskim (okręg 59) zwyciężyła kandydatka PiS – Anna Maria Anders (otrzymała 47,26% głosów)
2 lipca 2016	V kongres PiS wybrał ponownie Jarosława Kaczyńskiego na prezesa partii
11 września 2016	nowymi wiceprezesami PiS zostali Mariusz Błaszczak i Joachim Brudziński
11 grudnia 2017	zaprzysiężony został pierwszy rząd Mateusza Morawieckiego
9 stycznia 2018	rekonstrukcja pierwszego rządu Mateusza Morawieckiego
21 października 2018	w wyborach samorządowych komitet PiS uzyskał 294 mandaty w sejmikach województw (otrzymał 34,13% głosów)
26 maja 2019	PiS odniosło zwycięstwo w wyborach do Parlamentu Europejskiego, uzyskując 45,38% głosów i otrzymując 26 mandatów (23 bez reprezentantów Solidarnej Polski i Porozumienia)
4 czerwca 2019	kolejna rekonstrukcja rządu Mateusza Morawieckiego
13 października 2019	w wyniku wyborów parlamentarnych PiS uzyskało 43,59% głosów i 235 mandatów poselskich oraz 48 senatorskich
15 listopada 2019	zaprzysiężony został drugi rząd Mateusza Morawieckiego
28 czerwca 2020	wywodzący się z PiS i popierany przez partię kandydat na prezydenta Andrzej Duda zajął 1. miejsce w pierwszej turze wyborów prezydenckich, uzyskując 43,5% głosów i przechodząc do drugiej tury
12 lipca 2020	w wyniku drugiej tury wyborów prezydenckich Andrzej Duda został wybrany na urząd Prezydenta RP
6 października 2020	rekonstrukcja drugiego rządu Mateusza Morawieckiego
25 czerwca 2021	utrata większości w Sejmie przez klub PiS, na skutek wystąpienia z niego trojga posłów
3–4 lipca 2021	VI kongres PiS wybrał ponownie Jarosława Kaczyńskiego na prezesa partii, a nowym wiceprezesem został premier Mateusz Morawiecki
7 lipca 2021	odzyskanie większości w Sejmie przez klub PiS
12 sierpnia 2021	ponowna utrata większości w Sejmie przez klub PiS, wskutek opuszczenia przez niego posłów Porozumienia
15 października 2023	w wyniku wyborów parlamentarnych PiS uzyskało 35,38% głosów i 194 mandatów poselskich oraz 34 senatorskie
27 listopada 2023	zaprzysiężony został trzeci rząd Mateusza Morawieckiego
11 grudnia 2023	Trzeci rząd Mateusza Morawieckiego upadł na skutek nieuzyskania wotum zaufania
13 grudnia 2023	Formalny koniec funkcjonowania trzeciego rządu Mateusza Morawieckiego, przejście PiS do opozycji
16 grudnia 2023	do PiS przystąpiła Partia Republikańska
7 kwietnia 2024	w wyborach samorządowych komitet PiS uzyskał 239 mandatów w sejmikach województw (otrzymał 34,27% głosów)
9 czerwca 2024	w wyborach do Parlamentu Europejskiego PiS uzyskało 36,16% głosów, zajmując 2. miejsce i otrzymując 20 mandatów (18 bez reprezentantów Suwerennej Polski – dawnej Solidarnej Polski)
12 października 2024	do PiS przystąpiła Suwerenna Polska, której dotychczasowi działacze Patryk Jaki i (jako p.o.) Michał Wójcik zostali nowymi wiceprezesami PiS, podobnie jak Elżbieta Witek

Geneza

Geneza Prawa i Sprawiedliwości sięga marca 2001. U podstaw powołania nowego ugrupowania leżał konflikt wewnątrz Akcji Wyborczej Solidarność pomiędzy ministrem koordynatorem służb specjalnych Januszem Pałubickim i ministrem sprawiedliwości Lechem Kaczyńskim^[35]. Na skutek konfliktu minister Lech Kaczyński skierował list do premiera Jerzego Buzka, w którym zarzucił brak reakcji na działania kwestionujące zasadę praworządności oraz poparcie przez premiera tych działań. Skutkiem listu było zdymisjonowanie Lecha Kaczyńskiego^[35]. Po odejściu z rządu i AWS bracia Lech i Jarosław Kaczyńscy zostali inicjatorami nowej formacji politycznej Prawo i Sprawiedliwość (autorem nazwy był Ludwik Dorn^[36]).

3 marca 2001 na konferencji „Warunki Sukcesu Prawicy” Lech i Jarosław Kaczyńscy zapowiedzieli stworzenie formacji politycznej^[37]. W kwietniu i maju 2001 zakładano Komitety Prawa i Sprawiedliwości (pierwszy z nich powstał jednak już 22 marca 2001 w Białymstoku). Na spotkanie założycielskie przyszło około 500 osób. 9 kwietnia 2001 powstało biuro krajowe Komitetów PiS, a 26 kwietnia bracia Kaczyńscy powołali Ogólnopolską Reprezentację Komitetów PiS^[38]. 19 maja Lech Kaczyński zapowiedział, że PiS pójdzie do wyborów samodzielnie^[39]. 4 dni później porozumienie o wspólnym starcie z PiS zawarło Przymierze Prawicy^[40]. 29 maja w sali teatru Roma odbył się kongres założycielski^[41]. 9 czerwca rozpoczęto kampanię wyborczą i zaprezentowano manifest polityczny, w którym partia zapowiadała walkę z przestępczością poprzez kontynuację zmian w kodeksie karnym, które jako minister zapoczątkował Lech Kaczyński^[41]. 4 dni później nastąpiła rejestracja sądowna partii pod numerem 124 w ewidencji^[42].

6 lipca nowo zarejestrowana partia powołała klub parlamentarny, w skład którego weszło 18 byłych posłów AWS^[43]. PiS powstało na bazie Porozumienia Centrum^[40]. Wzmacnianiu nowej formacji sprzyjał napływ polityków związanych wcześniej także z tracącym na znaczeniu Ruchem Odbudowy Polski^[29] oraz z partiami słabnącej AWS (głównie ze Zjednoczeniem Chrześcijańsko-Narodowym i Porozumieniem Polskich Chrześcijańskich Demokratów).

2001–2005

Pierwszymi wyborami, w których wzięło udział nowe ugrupowanie, były wybory do Sejmu i Senatu w 2001. Jeszcze w maju, w obliczu rosnącej przewagi koalicji SLD-UP, zawiązano porozumienie wyborcze z AWS, UW, PO i ROP, co zaowocowało wystawieniem wspólnej listy wyborczej kandydatów do Senatu – Blok Senat 2001^[44]. Listy kandydatów PiS do Sejmu oparte były w dużej części na członkach Przymierza Prawicy i Porozumienia Centrum, startowało z nich również Stronnictwo Pracy, a także część członków innych partii prawicowych (m.in. ROP). Przedwyborcze sondaże dawały partii 9–11% poparcia^[45].

PiS uzyskało 9,50% głosów, co pozwoliło partii zająć czwarte miejsce i zdobyć 44 mandaty poselskie^[46]. Z ramienia Bloku Senat 2001 żaden z kandydatów PiS nie uzyskał mandatu, jednak z ramienia Komitetu Wyborczego Wyborców i Sympatyków Lecha Kaczyńskiego Prawo i Samorządność uzyskała go Anna Kurska, która przystąpiła do klubu BS 2001. W trakcie kadencji w wyborach uzupełniających mandat z ramienia PiS uzyskał Krzysztof Jurgiel, który znalazł się w klubie PiS, do którego przystąpiła także Anna Kurska. Z sejmowego klubu PiS natomiast w maju 2002 do LPR przeszedł Andrzej Mańka, a 6 października do klubu PiS przeszła z koła Stronnictwa Konserwatywno-Ludowego Dorota Arciszewska-Mielewczyk (wybrana z listy Platformy Obywatelskiej). 18 stycznia 2005, w wyniku rozpadu koła Polski Blok Ludowy, do klubu PiS dołączyli dwaj jego posłowie (wybrani z list Samoobrony RP) – Wojciech Mojzesowicz (były lider PBL) i Wacław Klukowski^[47], a 29 lipca tego samego roku z klubu PiS odszedł Marek Muszyński.

Przywódcy partii odmówili w 2001 udziału w koalicji z SLD i UP, stając się tym samym ugrupowaniem opozycyjnym wobec rządu Leszka Millera (a następnie także wobec pierwszego i drugiego rządu Marka Belki). Na stronie internetowej partii zamieszczono dokument pt. „100 dni rządu Leszka Millera” krytykujący niespełnienie wyborczych obietnic, uzależnienie energetyczne od Rosji i pasmo ustępstw w negocjacjach z Unią Europejską dotyczące między innymi skrócenia okresu przejściowego na wykup ziemi przez cudzoziemców. W sferze społecznej skrytykowano również skrócenie urlopów macierzyńskich, sprawy związane z restrukturyzacją służby zdrowia i oświaty, zmniejszenie wydatków na kulturę (o 28%) i naukę (o 20%), ograniczenie ulg kolejowych dla najbiedniejszych warstw społecznych, a także brak reformy finansów publicznych i rozstrzygnięć w sprawie prywatyzacji kluczowych firm. PiS zwracało również uwagę na manipulacje Komisji do spraw Służb Specjalnych oraz przyjęcia byłych funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa PRL do UOP^[48]. W początkowym okresie rządów SLD-PSL-UP poziom poparcia dla Prawa i Sprawiedliwości wynosił około 10% (podobnie jak PO), traciła natomiast koalicja rządząca (ok. 35%), zyskiwała zaś Samoobrona RP (ok. 18%)^[49].

2 czerwca 2002 rozwiązało się Przymierze Prawicy, a około 800 jego członków (ponad 1/3) wstąpiło do PiS (nie doszło do przejścia wszystkich członków PP, by nie mieli oni przewagi liczebnej w partii – PiS liczyło dotychczas około 400 członków, do których dołączyło wówczas także około 1400 bezpartyjnych do tej pory członków komitetów PiS)^[50]. Do 2009 działacze wywodzący się z Przymierza mieli zagwarantowany statutowo udział we władzach PiS^[51] (PiS miało wiceprezesów wywodzących się z PP zgodnie z tym zapisem do 2007).

20 czerwca 2002 Prawo i Sprawiedliwość zawarło koalicję wyborczą przed wyborami samorządowymi z Platformą Obywatelską (tzw. POPiS, koalicja ta nie wystartowała w województwach mazowieckim i podkarpackim), które zajęło 1. miejsce w wyborach do sejmików w dwóch spośród szesnastu województw (w trzynastu zwyciężyła koalicja SLD-UP, a w jednym LPR)^[52]. Część wyborców obu partii w związku z zawiązaniem tej koalicji przerzuciła swe głosy na inne ugrupowania. W efekcie wyborów PiS współrządziło w województwach mazowieckim, małopolskim, dolnośląskim i pomorskim. W wyborach samorządowych Lech Kaczyński został prezydentem Warszawy. Według sondaży partia pozostawała jednak w trudnej sytuacji – w grudniu 2002 poparcie dla niej kształtowało się na poziomie 14%, co dawało jej drugie miejsce – za SLD-UP (32%), ex aequo z Samoobroną RP (14%), a przed LPR (11%), PSL (11%) oraz PO (10%)^[53].

W 2003 doszło do zmiany na stanowisku prezesa partii. Lecha Kaczyńskiego (odtąd honorowego prezesa PiS) zastąpił jego brat Jarosław^[54]. 10 stycznia 2003 na wniosek posłów PO i PiS Sejm powołał komisję śledczą w celu wyjaśnienia tzw. afery Rywina. Członkami komisji reprezentującymi PiS zostali Zbigniew Ziobro i Zbigniew Wassermann^[55].

Partia opowiadała się wtedy za przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej, wyrażając jednocześnie poparcie dla utrzymania systemu głosowania z traktatu nicejskiego.

W latach 2004–2005 notowania PiS powoli zaczęły rosnąć. Według sondaży na początku 2004 roku PiS cieszyło się poparciem 13–14% wyborców^[56]. Oprócz komisji ds. afery Rywina do wzrostu notowań przyczynili się członkowie Komisji śledczej ds. prywatyzacji PZU (Przemysław Gosiewski) i Komisji śledczej w sprawie PKN Orlen (Zbigniew Wassermann). Wzrost notowań partii potwierdziły pierwsze wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce – partia uzyskała 12,67% głosów, co dało jej trzecie miejsce i 7 spośród 54 mandatów, które przypadły polskim eurodeputowanym^[57]. Eurodeputowani PiS weszli w skład Unii na rzecz Europy Narodów.

2005–2007

Stopniowy spadek poparcia dla SLD-UP stworzył dla PiS szansę przejęcia władzy przy okazji kolejnych wyborów parlamentarnych. Końca dobiegała także druga kadencja Aleksandra Kwaśniewskiego. Kandydatem PiS na prezydenta został Lech Kaczyński. Przewidywano także utworzenie wspólnego rządu z Platformą Obywatelską. Przed wyborami w 2005 partia prowadziła kampanię wyborczą pod hasłami: „IV Rzeczpospolita – sprawiedliwość dla wszystkich”, „Twój Wybór silne i sprawne państwo”, „Bezpieczna, Szczęśliwa rodzina Polska krajem ludzi zdrowych”, „Dobra nauka i edukacja kluczem do sukcesu”, „Polska kultura narodowa – racją stanu”, „Sport – duma i sposób na życie”^[58]. W kampanii partia promowała ideę „Polski solidarnej”, przeciwstawiając ją wizji „Polski liberalnej”^[59].

Prawo i Sprawiedliwość odniosło zwycięstwo zarówno w wyborach parlamentarnych, jak i w wyborach prezydenckich (w drugiej turze Lech Kaczyński pokonał Donalda Tuska z PO). W wyborach do Sejmu PiS zdobyło 26,99% głosów^[60]. W I turze wyborów prezydenckich, 9 października, głosy na Lecha Kaczyńskiego oddało 4 947 927 wyborców (33,10%)^[61], co pozwoliło mu zająć 2. miejsce. Tym samym, ponieważ pierwsza tura nie przyniosła rozstrzygnięcia, dwa tygodnie później odbyła się druga tura wyborów prezydenckich. Lech Kaczyński zdobył w niej 54,04% głosów^[62]. Uzyskał duże poparcie we wschodniej, południowej i centralnej Polsce.

Pozycja polityczna PiS w stosunku do roku 2001 uległa znacznemu wzmocnieniu – w wyborach do parlamentu partia uzyskała bowiem 155 mandatów w Sejmie^[63] i 49 w Senacie^[64] (w początkach kadencji do klubu PiS dołączyło także dwóch posłów wybranych z list PO i senator wybrany jako kandydat niezależny, jednak także do PO przeszła posłanka PiS, a jeden z posłów z klubu PiS został niedługo później wykluczony). 27 września 2005 lider partii Jarosław Kaczyński ogłosił kandydaturę Kazimierza Marcinkiewicza na premiera. Rezultatu nie przyniosły natomiast rozmowy o koalicji z Platformą (PO zerwała je ostatecznie po przegłosowaniu przez większość sejmową kandydatury Marka Jurka na marszałka Sejmu, przeciw kandydaturze Bronisława Komorowskiego; ponadto PiS nie godziło się na powierzenie politykom PO niektórych oczekiwanych przez nich resortów)^[65]. 31 października 2005 został zaprzysiężony mniejszościowy rząd Kazimierza Marcinkiewicza^[66], a 10 listopada premier wygłosił exposé, przedstawiając program Solidarne Państwo^[67]. Rząd uzyskał wotum zaufania głosami PiS, Samoobrony RP, LPR i PSL^[68]. Na 19 stycznia 2006 prezes partii Jarosław Kaczyński zaproponował podpisanie paktu stabilizacyjnego. Pakt został podpisany 2 lutego 2006 przez Romana Giertycha, Andrzeja Leppera i Jarosława Kaczyńskiego. Podpisany był dwukrotnie. Za pierwszym razem na antenie Telewizji Trwam i Radia Maryja, za drugim dla pozostałych mediów^[69]. W marcu tego samego roku pakt stabilizacyjny został zerwany^[70]. Mimo zerwania paktu stabilizacyjnego głosami PiS, Samoobrony RP, LPR i PSL powołano komisję śledczą ds. banków i nadzoru bankowego^[71], której zakres prac zakwestionował Trybunał Konstytucyjny^[72].

Na skutek zerwania paktu 6 kwietnia doszło do głosowania nad wnioskiem partii o samorozwiązanie Sejmu. Wniosek uzyskał 206 głosów. Jedyną partią, która obok PiS poparła wniosek, był Sojusz Lewicy Demokratycznej^[73]. Nieudana próba skrócenia kadencji parlamentu spowodowała, że 5 maja 2006 PiS, Samoobrona RP i LPR podpisały umowę koalicyjną. Na stanowiska wicepremierów powołani zostali liderzy partii koalicyjnych, Samoobrony RP (Andrzej Lepper) i Ligi Polskich Rodzin (Roman Giertych)^[74]. Zwycięstwo w wyborach parlamentarnych spowodowało znaczący wzrost poparcia partii rządzącej. Według sondaży połowie marca 2006 wynosiło około 30%^[73].

W latach 2006–2007 doszło natomiast do spowolnienia prywatyzacji^[75].

14 lipca 2006 po dymisji premiera Kazimierza Marcinkiewicza został zaprzysiężony rząd Jarosława Kaczyńskiego, który kontynuował politykę poprzedniej Rady Ministrów^[76]. Pięć dni później gabinet uzyskał wotum zaufania głosami PiS, Samoobrony RP i LPR, uzyskując 240 głosów^[77]. Na stanowiskach ministerialnych nie dokonano większych zmian.

21 lipca doszło do głosowania nad ustawą lustracyjną. Poparcie dla ustawy wyraziły wszystkie kluby poza SLD. Ustawa nie weszła w życie, ponieważ wątpliwości dotyczące ochrony interesów ofiar Służby Bezpieczeństwa PRL wyrazili senatorowie PO i PiS oraz prezydent Lech Kaczyński^[78]. Drugą wersję ustawy autorstwa Kancelarii Prezydenta poparli tylko posłowie PiS, Samoobrony RP i PSL. Ustawa została zaskarżona przez posłów SLD do Trybunału Konstytucyjnego, który zakwestionował jej przepisy^[79]. Sondaże z lata 2006 dawały PiS poparcie porównywalne lub większe niż PO^[80].

21 września Jarosław Kaczyński usunął z rządu Andrzeja Leppera z powodu krytykowania przez niego ustawy budżetowej. Dzień później kilku posłów opuściło szeregi Samoobrony RP i utworzyło klub parlamentarny Ruch Ludowo-Narodowy, który udzielił poparcia rządowi^[81]. Po odwołaniu Andrzeja Leppera PiS rozpoczęło rozmowy o współpracy z Polskim Stronnictwem Ludowym oraz z posłanką Samoobrony Renatą Beger o możliwości wejścia do rządu^[82]. Wobec braku możliwości zawarcia koalicji z PSL PiS ponownie zawarło koalicję z Samoobroną RP i Ligą Polskich Rodzin^[81].

Podczas wyborów samorządowych w 2006 PiS w większości województw zblokowało (zgodnie z wprowadzoną wówczas ordynacją) listy z Samoobroną RP i Ligą Polskich Rodzin^[83]. PiS zdobyło drugi wynik pod względem mandatów w sejmikach województw 25,1% (170 na 561). Wyniki wyborów pozwoliły partii na współrządzenie w 5 województwach. Nie udało się zdobyć m.in. urzędu prezydenta Warszawy byłemu premierowi Kazimierzowi Marcinkiewiczowi, który w drugiej turze przegrał z kandydatką PO Hanną Gronkiewicz-Waltz^[84].

W styczniu 2007 dobiegła końca kadencja Leszka Balcerowicza jako prezesa Narodowego Banku Polskiego. Liga Polskich Rodzin krytycznie odnosiła się do zaproponowanego przez PiS na jego następcę Sławomira Skrzypka. Uzyskując ostateczną zgodę koalicjanta na wybór nowego prezesa NBP, PiS zobowiązało się do wyboru nowej rady nadzorczej Telewizji Polskiej^[84].

W następnym miesiącu doszło do zmian na stanowiskach ministrów: obrony narodowej i spraw wewnętrznych. Radosława Sikorskiego zastąpił Aleksander Szczygło, a miejsce Ludwika Dorna zajął Janusz Kaczmarek^[85].

W kwietniu 2007 w PiS doszło do rozłamu. Z partii odszedł jej wiceprezes i marszałek Sejmu Marek Jurek, a wraz z nim m.in. 5 posłów, którzy utworzyli partię Prawica Rzeczypospolitej. Na nowego marszałka został wybrany Ludwik Dorn^[86]. Latem tego samego roku w rządzie i Sejmie doszło do kolejnego kryzysu – w związku z tzw. aferą gruntową odwołano z rządu Andrzeja Leppera, a następnie pozostałych ministrów z jego partii, a także z LPR, w związku z czym ponownie doszło do powołania rządu mniejszościowego PiS^[87]. Wkrótce jednak większość sejmowych partii, w tym PiS, zdecydowała się na poparcie wniosku o skrócenie kadencji, co oznaczało rozpisanie nowych wyborów na jesień tego samego roku^[88]. Tego samego dnia PO zgłosiła wnioski o odwołanie wszystkich ministrów rządu Jarosława Kaczyńskiego. Prezydent zdymisjonował ministrów, a premier powołał ich jednocześnie na funkcje sekretarzy stanu w kierowanych przez nich ministerstwach^[88].

Jeszcze przed wyborami doszło też do roszad personalnych. W pracę w otoczeniu prezydenta Lecha Kaczyńskiego zaangażowała się Nelli Rokita, a swój start z ramienia PO ogłosiła część polityków związanych wcześniej z Prawem i Sprawiedliwością, m.in. Antoni Mężydło czy Radosław Sikorski^[89], a także popierający wcześniej Lecha Kaczyńskiego marszałek Senatu Bogdan Borusewicz^[90].

2007–2015

Przed wyborami parlamentarnymi w 2007 partia prowadziła kampanię wyborczą pod hasłem „Czyny, nie cuda”, co było odpowiedzią na sformułowanie „Cud gospodarczy”, zawarte w haśle wyborczym PO^[91]. Powołano Komitet Honorowego Poparcia liczący blisko 50 osób, któremu przewodniczył Wojciech Kilar^[92][93]. W kampanii partia ponownie promowała ideę „Polski solidarnej”, przedstawiając działania prowadzone w okresie swoich rządów. Z list PiS startowali również przedstawiciele innych partii (m.in. PSL „Piast”, Ruchu Ludowo-Narodowego, Ruchu Katolicko-Narodowego, ROP czy Partii Centrum). Komitet PiS zdobył 32,11% głosów (o około 5 pkt. proc. więcej niż w 2005), co dało jej 166 mandatów w Sejmie i 39 w Senacie^[81] (poza klubem PiS znaleźli się jednak wybrani z list tej partii Maciej Płażyński i Longin Komołowski)^[89]. PiS zostało wówczas największym ugrupowaniem opozycyjnym (mającym możliwość m.in. samodzielnego składania wniosków o odwołanie ministrów).

W tym samym roku z powodu nierozliczenia kierownictwa partii z wyników wyborów trzech wiceprezesów PiS (Kazimierz Michał Ujazdowski, Paweł Zalewski i Ludwik Dorn) zostało zawieszonych w prawach członków ugrupowania. Dwaj pierwsi w grudniu opuścili partię^[94]. W 2007 i 2008 klub opuścili kolejni politycy, którzy współtworzyli Ruch Obywatelski „Polska XXI”. W 2008 z partii wykluczony został także Ludwik Dorn, który wraz z dwoma innymi posłami, którzy opuścili w 2009 klub PiS, doprowadził do przekształcenia w 2010 „Polski XXI” w partię Polska Plus^[95].

W uzupełniających wyborach do Senatu w okręgu krośnieńskim po śmierci Andrzeja Mazurkiewicza w 2008 kandydat PiS Stanisław Zając odniósł zwycięstwo, zdobywając mandat^[96]. Osiągnął wynik 47,92%. W wyborach do Parlamentu Europejskiego 7 czerwca 2009 PiS otrzymało 2 017 607 głosów (27,4%), zajmując 2. miejsce i wprowadzając do PE 15 deputowanych^[97]. PiS weszło w skład nowo powołanej frakcji Europejscy Konserwatyści i Reformatorzy (w trakcie kadencji 9 wybranych z list PiS deputowanych znalazło się poza delegacją tej partii – pod koniec kadencji czterech europosłów reprezentowało Solidarną Polskę, trzech Polskę Razem, jeden związał się z PO, a jeden ostatecznie ponownie związał się z PiS).

10 kwietnia 2010 doszło do katastrofy samolotu rządowego, którym polska delegacja z prezydentem Lechem Kaczyńskim na czele leciała na uroczystości upamiętniające zbrodnię katyńską^[98]. Zginęli wówczas także działacze Prawa i Sprawiedliwości, w tym parlamentarzyści klubu PiS: wicemarszałek Sejmu Krzysztof Putra oraz inni posłowie – Przemysław Gosiewski i Aleksandra Natalli-Świat (wiceprezesi partii), Zbigniew Wassermann, a także przewodnicząca Klubu Parlamentarnego PiS Grażyna Gęsicka. Śmierć ponieśli również Stanisław Zając i Janina Fetlińska – senatorowie oraz należący do PiS szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego Aleksander Szczygło. W katastrofie zginął również prezydent RP Lech Kaczyński – współzałożyciel partii i jej pierwszy prezes^[99].

W związku ze śmiercią prezydenta Lecha Kaczyńskiego konstytucyjne obowiązki głowy państwa przejął marszałek Sejmu – wiceprzewodniczący PO Bronisław Komorowski^[100]. W przedterminowych wyborach prezydenckich kandydatem PiS na prezydenta został Jarosław Kaczyński^[100]. W pierwszej turze wyborów uzyskał on 36,46% głosów i wraz z Bronisławem Komorowskim przeszedł do drugiej tury^[101]. Po przegranych wyborach prezydenckich 8 listopada lider partii zrezygnował z zasiadania w Radzie Bezpieczeństwa Narodowego, bojkotując jej posiedzenia^[102].

Po śmierci Stanisława Zająca w katastrofie w Smoleńsku jego żona Alicja Zając wygrała 20 czerwca 2010 wybory uzupełniające w tym samym okręgu, będąc jedyną kandydatką^[103]. Tego samego dnia w wyborach uzupełniających w okręgu płockim, zarządzonych po śmierci w katastrofie smoleńskiej Janiny Fetlińskiej, kandydat PiS przegrał z kandydatem PSL i nie uzyskał mandatu^[104].

25 września 2010 do PiS powróciła większość polityków Polski Plus (po samorozwiązaniu tej partii)^[105]. 5 listopada 2010 z partii zostały wykluczone prowadzące kampanię prezydencką Jarosława Kaczyńskiego posłanki Joanna Kluzik-Rostkowska i Elżbieta Jakubiak. W wyniku tej decyzji komitetu politycznego Prawa i Sprawiedliwości z partii i jej klubu parlamentarnego odeszła grupa osób (w tym eurodeputowanych), które ogłosiły powołanie ugrupowania pod nazwą Polska Jest Najważniejsza^[106]. 23 listopada powstał klub poselski o tej samej nazwie^[107], a później partia. Zimą, w 2011, klub PiS opuściło ponadto dwóch senatorów.

21 listopada 2010 odbyły się wybory samorządowe. PiS zdobyło 23,05% głosów^[108]. Był to drugi wynik pod względem mandatów w sejmikach województw (141 na 561). Partia wygrała wybory do sejmików w dwóch województwach – lubelskim i podkarpackim (zatem w o trzech województwach mniej niż w 2006)^[109]. PiS w sejmiku każdego województwa znalazło się wówczas w opozycji (w 2013 przejęło władzę na Podkarpaciu w koalicji z Prawicą Rzeczypospolitej^[110]).

W wyniku wyborów parlamentarnych w 2011 PiS uzyskało 29,89% głosów do Sejmu, co dało partii 2. miejsce i 157 mandatów w izbie^[111]. W Senacie ugrupowanie uzyskało 31 miejsc. Z ramienia PiS startowali także działacze ROP, RKN oraz innych małych partii. PiS pozostało po wyborach w opozycji wobec rządu. 4 listopada 2011 z PiS zostali wykluczeni eurodeputowani Zbigniew Ziobro, Jacek Kurski i Tadeusz Cymański. Kilka dni później solidaryzujący się z nimi parlamentarzyści powołali klub Solidarna Polska, za co zostali wykluczeni z partii^[112] (niektórzy z nich powrócili do klubu PiS w 2012 i 2013). W 2012 projekt Solidarna Polska przekształcił się w partię.

W 2011 do PiS przystąpiło kilku nowych członków, którzy uprzednio zostali parlamentarzystami. M.in. Janusz Śniadek, Witold Waszczykowski, Przemysław Wipler (wystąpił w 2013) i Alicja Zając, potem także Krzysztof Szczerski. W klubie PiS zasiadły też bezpartyjne osoby wybrane do Sejmu z list tej partii, jak m.in. były prezes Instytutu Sobieskiego Paweł Szałamacha oraz profesor Uniwersytetu Warszawskiego Krystyna Pawłowicz. Ponadto z list ugrupowania do parlamentu dostali się byli pracownicy Kancelarii Prezydenta Lecha Kaczyńskiego (Jacek Sasin, Andrzej Duda i bezpartyjny Maciej Łopiński) oraz przedstawiciele rodzin ofiar katastrofy smoleńskiej (m.in. Jacek Świat i Beata Gosiewska).

24 marca 2012 PiS podpisało porozumienie i w przypadku wyborów deklarację o wspólnym starcie z Prawicą Rzeczypospolitej^[113] (po wyborach w 2015 Prawica Rzeczypospolitej oskarżyła PiS o „wykluczenie z koalicji rządowej”^[114] i zerwanie tej umowy^[115]). 23 czerwca tego samego roku apel do wstępowania członków ROP do PiS wystosowały władze Ruchu, który uległ wówczas samorozwiązaniu^[116].

W marcu 2013 posłowie PiS zgłosili wniosek o konstruktywne wotum nieufności wobec rządu Donalda Tuska, proponując kandydaturę Piotra Glińskiego^[117]. Wniosek PiS nie uzyskał większości sejmowej^[118].

W 2013 kandydaci PiS wygrali dwie elekcje uzupełniające do Senatu. W okręgu rybnickim po śmierci Antoniego Motyczki z PO mandat uzyskał Bolesław Piecha^[119], a w okręgu mielecko-dębickim po powołaniu Władysława Ortyla z PiS na marszałka województwa podkarpackiego wybory wygrał Zdzisław Pupa^[120].

W lutym 2014 Rada Polityczna partii powołała do życia Radę Programową jako ciało o charakterze doradczym. W jej skład weszli eksperci z różnych dziedzin życia społecznego. Na czele Rady Programowej stanął prof. Piotr Gliński^[121].

W wyborach do Parlamentu Europejskiego 25 maja 2014 PiS otrzymało 2 246 870 głosów (31,78%), zajmując 2. miejsce i wprowadzając do PE 19 deputowanych (z czego jeden przypadł jednak Markowi Jurkowi – szefowi Prawicy Rzeczypospolitej, która brała udział w wyborach w nieformalnej koalicji z PiS). PiS przegrało ze zwycięską PO (która także otrzymała 19 mandatów) jedynie o 0,35 pkt. proc^[122].

19 lipca 2014 PiS podpisało porozumienie z Solidarną Polską i Polską Razem Jarosława Gowina, zakładające start tych partii z list PiS w kolejnych wyborach (samorządowych do większości sejmików województw i parlamentarnych), a także wystawienie wspólnego kandydata na prezydenta Polski^[123] (4 listopada 2017 Polska Razem przekształciła się w Porozumienie).

28 lipca poseł Jan Tomaszewski został usunięty z klubu PiS^[124].

7 września tego samego roku w wyborach uzupełniających do Senatu w okręgach nr 47, 73 i 82 zwyciężali kandydaci PiS^[125]. W tym samym miesiącu PiS utraciło eurodeputowanego i posła na Sejm, którzy stali się niezależni.

10 listopada, w wyniku afery związanej z podróżą służbową, zawieszeni trzy dni wcześniej trzej posłowie partii (ówczesny rzecznik partii Adam Hofman, Mariusz Antoni Kamiński i Adam Rogacki) zostali mocą sądu partyjnego wydaleni z partii^[126].

16 listopada Prawo i Sprawiedliwość zdobyło najwięcej głosów w wyborach do sejmików województw (26,89%). Uzyskało jednak o 8 mniej mandatów od Platformy Obywatelskiej (171). Najwięcej mandatów sejmikowych spośród wszystkich komitetów PiS zdobyło w sześciu województwach (mazowieckim, łódzkim, małopolskim, podlaskim, lubelskim i podkarpackim)^[127]. Władzę objęło jedynie w sejmiku podkarpackim. W I turze kandydat PiS wygrał wybory na prezydenta Stalowej Woli, a w wyniku drugiej tury prezydentami miast zostało 9 kandydatów ugrupowania (pod koniec kadencji w 2018 dwóch z dziesięciu prezydentów miast z PiS znalazło się poza partią, a jedna prezydent z PiS wystartowała przeciw partii na kolejną kadencję).

4 grudnia w wyniku niejasnych okoliczności wydatków na podróż służbową z PiS odszedł poseł Zbigniew Girzyński^[128] (powrócił on do partii w 2019).

W wyniku wyborów uzupełniających do Senatu 8 lutego 2015 mandat po wybranej na komisarza unijnego senator PO Elżbiecie Bieńkowskiej objął kandydat PiS Czesław Ryszka^[129].

2015–2023

Osobny artykuł: Kryzys wokół Trybunału Konstytucyjnego w Polsce.

Osobny artykuł: Kryzys wokół Sądu Najwyższego w Polsce.

Zobacz więcej w artykule Telewizja Polska, w sekcji Zarzuty upolitycznienia za rządów PiS.

Zobacz więcej w artykule Andrzej Duda, w sekcji Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.

Budynek przy ul. Nowogrodzkiej 84/86, w którym znajduje się siedziba PiS

Siedziba Klubu Parlamentarnego Prawa i Sprawiedliwości w Sejmie

Posłowie PiS oraz Zjednoczonej Prawicy podczas przemówienia prezydenta Andrzeja Dudy w trakcie obrad Zgromadzenia Narodowego (6 sierpnia 2015)

Senatorowie PiS podczas głosowania nad wnioskiem prezydenta o zarządzeniu w dniu 25 października 2015 ogólnokrajowego referendum (4 września 2015)

W wyborach prezydenckich w 2015 PiS wysunęło kandydaturę Andrzeja Dudy (wówczas eurodeputowanego)^[130]. W pierwszej turze wyborów prezydenckich zdobył 5 179 092 głosy (tj. 34,76%) głosów i przeszedł do drugiej tury^[131], w której zdobył 8 630 627 (tj. 51,55%) głosów, pokonując urzędującego prezydenta Bronisława Komorowskiego^[132]. Jego zaprzysiężenie na ten urząd odbyło się 6 sierpnia 2015.

20 czerwca 2015 podczas konwencji PiS, wiceprezes partii Beata Szydło została ogłoszona kandydatką formacji na premiera po jesiennych wyborach parlamentarnych^[133].

W wyborach parlamentarnych w 2015 komitet wyborczy PiS uzyskał 37,58% głosów, zdobywając 235 mandatów poselskich^[134]. W Senacie komitet otrzymał 61 miejsc^[135]. Był to pierwszy przypadek w III RP, kiedy komitetowi wyborczemu przypadła większość miejsc w Sejmie (większość ta faktycznie nie przypadła jednak samej partii PiS, gdyż mandaty poselskie z jej list uzyskało kilkunastu przedstawicieli innych partii).

Działacze PiS w dniu pierwszego posiedzenia Sejmu VIII i Senatu IX kadencji, 12 listopada 2015, zostali marszałkami obu izb (odpowiednio Marek Kuchciński i Stanisław Karczewski). Następnego dnia prezydent RP Andrzej Duda desygnował na urząd premiera Beatę Szydło, a 16 listopada 2015 dokonał zaprzysiężenia jej rządu.

6 marca 2016 kandydatka PiS Anna Maria Anders wygrała wybory uzupełniające do Senatu (przeprowadzone w wyniku powołania Bohdana Paszkowskiego na wojewodę podlaskiego)^[136]. 15 listopada tego samego roku do klubu PiS przeszedł jedyny senator PSL^[137] (niespełna rok później związał się on z Polską Razem). 3 stycznia 2017 PiS po raz kolejny opuścił (wówczas eurodeputowany) Kazimierz Michał Ujazdowski^[138]. 20 września 2017 do klubu parlamentarnego PiS przeszły posłanki Anna Siarkowska i Małgorzata Janowska, dotychczas reprezentujące koło poselskie stowarzyszenia „Republikanie”. Założyły jednocześnie Partię Republikańską^[139] (wyrejestrowaną w 2019). 11 października 2017 z klubu wykluczony został poseł Łukasz Rzepecki^[140] (przyjęty następnie do klubu Kukiz’15). W późniejszym okresie, oprócz posłów pozyskanych przez Porozumienie, do klubu PiS przystąpiła wiceminister rozwoju, posłanka Andżelika Możdżanowska (wybrana z listy PSL)^[141] oraz dwaj senatorowie, którzy kilka dni wcześniej odeszli z PO^[142]. W 2018 z PiS odszedł poseł Piotr Babiarz^[143], natomiast do partii wstąpił dotychczasowy wiceprezes Porozumienia Marek Zagórski^[144], a z WiS do klubu PiS przeszedł Ireneusz Zyska^[145].

7 grudnia 2017 podczas posiedzenia Komitetu Politycznego partii podjęto decyzję o dymisji Beaty Szydło z funkcji premiera i wysunięto na tę funkcję kandydaturę dotychczasowego wicepremiera, ministra finansów i rozwoju Mateusza Morawieckiego^[146], którego dzień później na urząd prezesa Rady Ministrów desygnował prezydent. Zaprzysiężenie rządu nastąpiło 11 grudnia. Poza zmianą premiera, jedyną zmianą w stosunku do poprzedniej Rady Ministrów podczas zaprzysiężenia było powołanie Beaty Szydło na wicepremiera^[147]. Szerszej rekonstrukcji rządu dokonano 9 stycznia 2018^[148].

W wyborach samorządowych w 2018 komitet wyborczy PiS otrzymał najwięcej głosów w wyborach do sejmików (34,13%) oraz do rad powiatów (30,46%) i gmin. W wyborach do sejmików uzyskał 254 mandaty (około 40 z nich przypadło ugrupowaniom koalicyjnym, startującym z list PiS), wygrywając wybory w 9 z 16 województw, a zdobywając większość w 6 (w lubelskim, łódzkim, małopolskim, podkarpackim, podlaskim i świętokrzyskim). 4 kandydatów komitetu PiS wygrało wybory na prezydentów miast (w tym 2 należących do partii – w Stalowej Woli i Otwocku; ponadto związani z Porozumieniem kandydaci PiS wygrali w Zamościu i Chełmie). Oprócz Stalowej Woli i Otwocka członkowie PiS startujący z własnych komitetów zostali prezydentami Tomaszowa Mazowieckiego i Bełchatowa – jednak w Bełchatowie partia w obydwu turach poparła innych kandydatów. Najwięcej kandydatów PiS zostało natomiast wybranych na burmistrzów (62) i wójtów (168), jednak pod względem przynależności partyjnej więcej niż członków PiS (których było to odpowiednio 59 i 140) zostało wybranych członków innych partii (w przypadku burmistrzów PO i PSL, a przypadku wójtów PSL). Różnice te są pochodną faktu, iż członkowie PiS w wyborach na niższych szczeblach z reguły startowali z ramienia komitetu partyjnego, podczas gdy członkowie PO i PSL w znacznej mierze z komitetów lokalnych. Po wyborach PiS znalazło się u władzy w 8 sejmikach (oprócz 6, w których komitet tej partii zdobył większość, w województwie dolnośląskim zawarło koalicję z Bezpartyjnymi Samorządowcami, a w śląskim z niezrzeszonym radnym, który opuścił Nowoczesną). Przedstawicielom partii przypadło 7 stanowisk marszałków województw.

Na początku 2019 wybuchła afera związana ze spółką „Srebrna”, której jednym z elementów stały się kontrowersje dotyczące powiązań działaczy PiS (na czele z prezesem partii Jarosława Kaczyńskim) ze spółką, co wzbudziło wątpliwości w kontekście ustawy o partiach politycznych, zabraniającej partiom prowadzenia działalności gospodarczej^[149]. W kwietniu do klubu PiS przystąpił Sylwester Chruszcz^[150].

W wyborach do Parlamentu Europejskiego 26 maja 2019 PiS otrzymało 6 192 780 głosów (45,38%), odnosząc swoje pierwsze zwycięstwo w tego typu elekcji i otrzymując 26 mandatów (27 w przypadku sfinalizowania brexitu, do którego doszło w 2020)^[151] – 3 z nich przypadły jednak startującym z list PiS przedstawicielom Solidarnej Polski i Porozumienia.

W lipcu 2019 do klubu parlamentarnego PiS przystąpiło 3 posłów, którzy opuścili klub Kukiz’15. 9 sierpnia Marek Kuchciński został zastąpiony na funkcji marszałka Sejmu przez Elżbietę Witek.

W wyborach parlamentarnych w 2019 komitet wyborczy PiS uzyskał 43,59% głosów, zdobywając 235 mandatów poselskich^[152]. W Senacie komitet otrzymał 48 miejsc^[153]. Po raz drugi komitetowi wyborczemu Prawa i Sprawiedliwości przypadła większość miejsc w Sejmie (większość ta ponownie nie przypadła jednak samej partii PiS, gdyż mandaty poselskie z jej list uzyskało trzydziestu kilku przedstawicieli innych partii).

Już po wyborach, a przed upływem starej kadencji Sejmu, do klubu PiS przystąpiła związana wcześniej z WiS Małgorzata Zwiercan (która nie uzyskała reelekcji, startując z listy PiS).

W nowej kadencji Elżbieta Witek utrzymała funkcję marszałka Sejmu, natomiast w Senacie funkcja ta nie przypadła PiS ze względu na utratę większości przez klub partii w tej izbie. Premierem pozostał Mateusz Morawiecki, którego drugi rząd zaprzysiężono 15 listopada 2019.

W wyborach prezydenckich w 2020 PiS poparło prezydenta Andrzeja Dudę, który uzyskał reelekcję, pokonując w II turze Rafała Trzaskowskiego z PO. W I turze uzyskał 43,5%, a w II turze 51,03% głosów^[154].

Po sporach wewnątrz koalicji rządzącej, 25 września 2020 prezesi PiS, Solidarnej Polski i Porozumienia podpisali nową umowę koalicyjną^[155]. 6 października doszło do rekonstrukcji rządu, w ramach której prezes PiS Jarosław Kaczyński został jego członkiem jako wicepremier^[156].

24 listopada 2020 poseł Lech Kołakowski zrezygnował z członkostwa w PiS i opuścił klub parlamentarny partii^[157] (powrócił do klubu 1 lipca 2021 jako przedstawiciel Partii Republikańskiej, w której znalazło się kilku byłych posłów Porozumienia). Po tym, jak w międzyczasie klub PiS opuściło dwóch posłów Porozumienia, 25 czerwca 2021 klub utracił większość w niższej izbie parlamentu na skutek odejścia Arkadiusza Czartoryskiego, Zbigniewa Girzyńskiego i Małgorzaty Janowskiej, którzy utworzyli koło poselskie Wybór Polska^[158]. 7 lipca 2021 Arkadiusz Czartoryski dołączył do Partii Republikańskiej i powrócił do klubu PiS, który tym samym odzyskał większość w Sejmie^[159]. W dniach 11–12 sierpnia tego samego roku z koalicji rządowej wystąpiło Porozumienie^[160], wskutek czego (pomimo pozostania w klubie pięciorga posłów, którzy opuścili tę partię^[161] i założyli następnie stowarzyszenie OdNowa RP) rząd Mateusza Morawieckiego formalnie przybrał charakter mniejszościowy. 1 października 2021 klub PiS zasiliła posłanka Monika Pawłowska, wcześniej reprezentująca Porozumienie (a początkowo Lewicę). 22 lutego następnego roku z klubu usunięty został senator Jan Maria Jackowski^[162]. Cztery miesiące później do rządu dołączyło posiadające koło poselskie stowarzyszenie Polskie Sprawy^[163], w związku z czym koalicja rządząca odzyskała sejmową większość. 21 lipca 2023 klub opuściła posłanka Anna Siarkowska (od 2022 członkini Solidarnej Polski, od maja 2023 działającej jako Suwerenna Polska), przechodząc do Ruchu Narodowego i Konfederacji WiN.

Od 2023

W wyborach parlamentarnych w 2023 komitet wyborczy PiS uzyskał 35,38% głosów, zdobywając 194 mandaty poselskie (ponownie najwięcej ze wszystkich komitetów, jednak tym razem nie uzyskując większości). W Senacie komitet otrzymał 34 miejsca (uzyskując drugą co do liczebności reprezentację, po Koalicji Obywatelskiej)^[164]. Mandaty w Sejmie z list PiS uzyskało 25 przedstawicieli innych partii (Suwerennej Polski, Partii Republikańskiej i Kukiz15), a także sześcioro reprezentantów stowarzyszeń politycznych (OdNowy RP i Polskich Spraw). Kukiz’15 powołał odrębne koło poselskie. Klubowi PiS nie przypadło tym razem stanowisko marszałka Sejmu. 27 listopada zaprzysiężono trzeci rząd Mateusza Morawieckiego, który wskutek nieuzyskania wotum zaufania zakończył 13 grudnia 2023 urzędowanie, w związku z czym PiS przeszło do opozycji.

16 grudnia 2023 zdecydowano o wejściu w skład PiS Partii Republikańskiej^{[165][166][167]} (posiadającej 4 posłów i eurodeputowanego).

20 grudnia 2023, w związku ze skazaniem posłów Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika przez sąd na karę dwóch lat więzienia w związku z ich udziałem w tzw. aferze gruntowej, wygasły ich mandaty poselskie^[168].

W wyborach samorządowych w 2024 komitet wyborczy PiS otrzymał najwięcej głosów w wyborach do sejmików (34,27%) i do rad powiatów (29,94%). W wyborach do sejmików uzyskał 239 mandatów (z czego 11 przypadło kandydatom Suwerennej Polski), wygrywając wybory w 7 z 16 województw, a zdobywając większość w 4 (w lubelskim, małopolskim, podkarpackim i świętokrzyskim)^[169] – przedstawiciele PiS zostali tam wybrani na marszałków (w tym jedna działaczka OdNowy RP, która w tym samym roku także przystąpiła do PiS). We wszystkich 12 sejmikach, w których komitet PiS nie uzyskał większości mandatów, partia znalazła się w opozycji. Kandydaci PiS zostali wybrani na prezydentów Stalowej Woli i Jastrzębia-Zdroju, ponadto startujący z własnych komitetów członkowie PiS wygrali wybory na prezydentów Siedlec i Tomaszowa Mazowieckiego. Najwięcej spośród wszystkich ugrupowań kandydatów PiS zostało wybranych na burmistrzów i wójtów (przy czym wybory na wójtów wygrało więcej członków PSL).

W maju tego samego roku z PiS odszedł jeden z założycieli partii, eurodeputowany Krzysztof Jurgiel^[170]. W wyborach do Parlamentu Europejskiego 9 czerwca PiS zajęło 2. miejsce, po raz pierwszy od 10 lat nie uzyskując najlepszego wyniku w wyborach ogólnopolskich. Zdobyło 36,16% głosów, otrzymując 20 mandatów, z czego 2 uzyskali przedstawiciele Suwerennej Polski^[171].

W lipcu 2024 z partii i jej klubu parlamentarnego odszedł poseł Jan Krzysztof Ardanowski^[172], który zasiadł w kole Kukiz’15 oraz założył partię Wolność i Dobrobyt.

12 października 2024 odbył się kongres PiS, na którym wprowadzono zmiany w strukturze oraz statucie partii i podjęto uchwałę o połączeniu z Suwerenną Polską poprzez wejście tej partii w skład PiS^{[173][174][175]}.

Program

Zagadnienia ustrojowe

Prawo i Sprawiedliwość opowiada się za „sanacją państwa” i budową tzw. IV Rzeczypospolitej. Propozycje partii sprowadzają się do oczyszczenia poprzez pozbycie się dziedzictwa PRL. Partia opowiada się za lustracją, dekomunizacją i odtajnieniem wszystkich dokumentów z okresu PRL^[176].

PiS zaprezentowało całościowy projekt nowej konstytucji^[177] przewidujący m.in.: przyznanie prezydentowi prawa wydawania na wniosek Rady Ministrów rozporządzeń z mocą ustaw, zmniejszenie Sejmu i Senatu czy likwidację Rady Polityki Pieniężnej. Pomimo przedwyborczych zapowiedzi przywrócenia kary śmierci^[178], przeprowadzenia lustracji majątkowej polityków oraz upublicznienia nazwisk wszystkich agentów peerelowskich służb specjalnych i dekomunizacji, a także zmniejszenia liczby mandatów w obu izbach parlamentu i wprowadzenia systemu semiprezydenckiego, partia nie zrealizowała tej części programu w okresie sprawowania władzy.

Program gospodarczy

Prawo i Sprawiedliwość opowiada się za progresywną skalą podatkową. Wyrazem tego było m.in. poparcie dla propozycji wprowadzenia 50% stawki PIT w 2004^[179]. Natomiast w 2006 posłowie partii poparli redukcję stawek podatkowych do dwóch – 18 i 32%^[180]. W obecnym programie partia postuluje wprowadzenie trzeciej stawki podatkowej w wysokości 39% dla osób zarabiających powyżej 300 tys. zł (z wyłączeniem osób tworzących nowe miejsca pracy, a także podnoszenie kwoty wolnej od podatku do wysokości minimum egzystencji tj. około 6 tysięcy złotych rocznie)^[181].

PiS deklaruje wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw poprzez m.in. obniżanie pozapłacowych kosztów pracy (tzw. klina podatkowego), do czego Sejm (m.in. głosami PiS) przyczynił się już w 2007 (obniżając składkę rentową)^[182] oraz likwidację barier biurokratycznych hamujących rozwój przedsiębiorczości (tzw. Pakiet Kluski^[183], który nie został jednak poddany pod głosowanie).

Partia postuluje też gruntowną reformę finansów publicznych, m.in. likwidację jednostek budżetowych, funduszy celowych i gospodarstw pomocniczych i włączenie ich wydatków do budżetu, oraz wprowadzenie koncepcji budżetu zadaniowego. Ponadto proponuje wprowadzenie ulg podatkowych ze względu na ilość dzieci w rodzinie, utrzymanie zróżnicowanych stawek podatku VAT przy jednoczesnym obniżaniu stawki podstawowej, a także wprowadzenie możliwości odliczenia VAT przez finalnego odbiorcę robót budowlanych^[181], rozliczanie VAT na zasadzie kasowej i wydłużenie okresu rozliczenia z 90 do 120 dni^[184].

Ugrupowanie sprzeciwia się pochopnie przeprowadzanej prywatyzacji. Postuluje utrzymanie przez państwo kontroli nad spółkami o strategicznym znaczeniu, m.in. PZU. Sprzeciwia się też nadmiernym cięciom w wydatkach socjalnych. Popiera zachowanie bezpłatnej edukacji w szkołach podstawowych, średnich i na wyższych uczelniach państwowych, a także obecny system finansowania służby zdrowia. Proponuje wprowadzenie systemu gwarantowanych przez państwo kredytów mieszkaniowych. Opowiada się za szeroko pojętym programem wspierania polskiej rodziny. W tym celu proponuje opracowanie i przyjęcie kompleksowego programu polityki prorodzinnej. Partia jest przeciwko szybkiemu przyjęciu przez Polskę euro i wejściu do unii bankowej^[185]. PiS sprzeciwiało się odwróceniu skutków reformy emerytalnej zaproponowanym przez koalicję PO-PSL, czego wyrazem było głosowanie przeciwko ustawie^[186].

W kwestii walki z bezrobociem partia postuluje m.in. obniżenie składki emerytalno-rentowej młodych pracowników o 50%, wsparcie dla przedsiębiorców z terenów zdegradowanych ekonomicznie na pokrycie praktyk absolwentów w wysokości 50% wynagrodzenia lub 25% w przypadku praktyki odpłatnej^[187], czy też udzielanie kredytów na dogodnych warunkach ludziom młodym chcącym podjąć działalność gospodarczą i tworzącym co najmniej dwa miejsca pracy^[187].

W kampanii wyborczej poprzedzającej wybory prezydenckie i parlamentarne w 2015 partia i jej kandydaci złożyli obietnicę ustawowego uregulowania problemu tzw. frankowiczów^[188].

Polityka zagraniczna

Prawo i Sprawiedliwość od początku opowiada się za uczestnictwem Polski w strukturach Unii Europejskiej^[189]. W czasie kampanii przed referendum namawiało ludzi do poparcia członkostwa. Kolejnym kierunkiem polskiej polityki zagranicznej w wizji Prawa i Sprawiedliwości miały być Stany Zjednoczone. Realizując politykę proamerykańską w okresie trwania rządów, PiS zwiększyło udział polskiego kontyngentu wojskowego w Afganistanie. Zapowiadano utrzymanie możliwie bliskich związków z USA. W dalszej kolejności podkreślał wagę stosunków z sąsiadami z Europy Środkowej i Wschodniej.

Na początku rządów w listopadzie 2005 Rosja nałożyła embargo na import na polskiego mięsa i wyrobów roślinnych^[190]. Rok później polska minister spraw zagranicznych Anna Fotyga zawetowała rozpoczęcie negocjacji nowej umowy pomiędzy Rosją a Unią Europejską^[191]. Wybrany z ramienia PiS prezydent Lech Kaczyński odmówił udziału w spotkaniu przywódców trójkąta weimarskiego z powodu kłopotów zdrowotnych (choć nieoficjalnym powodem był obraźliwy artykuł w „Die Tageszeitung” na temat braci Kaczyńskich i ich matki Jadwigi)^[80].

PiS poparło udział polskich żołnierzy w operacji w Iraku i sprzeciwiało się ich natychmiastowemu wycofaniu^[52].

Weto spowodowało opowiedzenie się Unii Europejskiej po stronie Polski podczas szczytu Unia Europejska-Rosja w Samarze, ale nie doprowadziło do zniesienia embarga za rządów PiS. W grudniu tego samego roku rząd podjął decyzję o budowie gazoportu. Osłabieniu pozycji Rosji miała służyć decyzja PKN Orlen o zakupie rafinerii w Możejkach, z uwagi na konieczność modernizacji, m.in. kładzenia torów i tajemniczych awarii, inwestycja okazała się deficytowa^[192].

Prawo i Sprawiedliwość w większości opowiedziało się w 2007 za traktatem lizbońskim, popierając decyzję Lecha Kaczyńskiego o przystąpieniu do protokołu brytyjskiego^[193]. W okresie sprawowania władzy rząd Jarosława Kaczyńskiego podjął oficjalne rozmowy o budowie w Polsce elementów tarczy antyrakietowej^[190].

Kwestie społeczne

Aborcja

Partia nie popiera legalności aborcji^[194]. Będąc w opozycji, PiS opowiadało się dodatkowo w 2012 za delegalizacją aborcji w przypadkach częściowego uszkodzenia płodu^[195][196]. W 2016, w wyniku protestów zwanych „czarnym poniedziałkiem”, większość posłów rządzącego wówczas PiS odrzuciło po negatywnej rekomendacji Sejmowej Komisji Zdrowia obywatelski projekt zakładający całkowity zakaz aborcji^[197]. Rząd Beaty Szydło wprowadził natomiast program pomocowy dla rodziców niepełnosprawnych dzieci program „Za Życiem”, oferujący 4000 zł zasiłku dla rodziców narodzonego chorego dziecka oraz pomoc doraźną. Wicemarszałek Sejmu i szef KP PiS Ryszard Terlecki w 2017 podpisał się pod Inicjatywą Ustawodawczą „Zatrzymaj aborcję” Fundacji Życie i Rodzina. 27 października 2017 do Trybunału Konstytucyjnego trafił wniosek posła Bartłomieja Wróblewskiego, podpisany m.in. przez 100 posłów PiS, o zbadanie zgodności przesłanki embriopatologicznej przerwania ciąży z Konstytucją RP^[198].

Pozostałe kwestie społeczne

Partia sprzeciwia się legalizacji eutanazji^[199], narkotyków^[200], a także rejestracji związków partnerskich oraz małżeństw osób tej samej płci. Radni PiS popierali w niektórych województwach, powiatach i gminach przyjęcie lokalnych deklaracji dotyczących tzw. stref wolnych od ideologii LGBT^[201]. Partia sprzeciwiała się również przyjęciu uchodźców zgodnie z planem relokacji imigrantów Unii Europejskiej z lat 2015–2017, odwracając relację ofiara-krzywdziciel oraz budując dychotomię my-oni, przez co umocniony został negatywny stosunek do uchodźców istotnej części społeczeństwa polskiego^[202].

Polityka karna

PiS opowiada się za zwiększeniem praw dla ofiar przestępstw i zaostrzeniem kar dla przestępców, w szczególności za przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu i mieniu. Jest także za przywróceniem kary śmierci^[203]. Ugrupowanie przeforsowało w czasie swoich rządów utworzenie Centralnego Biura Antykorupcyjnego^[204].

Polityka historyczna

Wedle partii polityka prowadzona przez rząd nie może ograniczać się do kwestii gospodarczych czy społecznych, ale niezbędna jest również polityka historyczna^[205], a więc działania mające na celu narzucenie jednej obowiązującej interpretacji wydarzeń historycznych i przedstawienie ich, zarówno w kraju, jak i poza jego granicami, w postaci jednej wybranej narracji^[206]. PiS krytykuje w tej sprawie swych poprzedników u władzy, głosząc, że uosabiające liberalne elity rządy koalicji PO-PSL przystały na niewłaściwą, pozbawioną godności i dumy wersję historii Polski na modłę Unii Europejskiej (zgodnej raczej ze zdystansowanymi, racjonalnymi ustaleniami naukowców niż z odczuciami samych Polaków), zarzucając im kompleks niższości^[205].

W swojej wizji historii PiS odwołuje się do odgrywającego znaczną rolę w polskiej świadomości romantyzmu^[207], który, krótkotrwały i przemijający w Europie Zachodniej, odcisnął trwałe, dostrzegalne do dzisiaj piętno na sposobie myślenia i działania Polaków^[208]. Istotne znaczenie ma tutaj poczucie bycia niezrozumianym przez ludzi innych narodowości^[205], postrzeganie Polski jako mickiewiczowskiego „Chrystusa narodów” – nowego „narodu wybranego”^[207], którego kultura, historia i wręcz samo istnienie były ciągle zagrożone, poczynając od zaborów^[209]. Prawo i Sprawiedliwość podkreśla tutaj szczególne, bohaterskie dokonania wybranych postaci historycznych^[210], w szczególności żołnierzy wyklętych^[211] oraz stara się uniemożliwić ich krytykę, postrzeganą jako wymierzoną w dobre imię Polski. Proponuje ściganie za postrzegane w kategoriach ataku błędy takie, jak sformułowanie „polskie obozy koncentracyjne”, czy też za niezgodne z postrzeganym przez członków partii przedstawienia historii, jak podkreślanie antysemityzmu niektórych członków Armii Krajowej^[210] czy ludności cywilnej, w szczególności odmawiając przyznania roli Polaków w wydarzeniach w Jedwabnem^[212]. Potępia natomiast postacie historyczne niepasujące do tej narracji, jak choćby zaangażowany w młodości w obronę komunizmu profesor Zygmunt Bauman^[213] czy Lech Wałęsa, którego rolę w „Solidarności” PiS stara się zastąpić postacią niezbyt zauważanego przez historyków w tym zakresie założyciela tej partii Lecha Kaczyńskiego^[210]. Szczególnie sprzeciwia się ukazywaniu wydarzeń innych niż zgodne z romantyczną, heroiczną narracją ukazującą Polaków-katolików jedynie jako ofiary bądź bohaterów, także dotyczących relacji polsko-żydowskich. Z jednej strony rozwija pamięć o polskich sprawiedliwych wśród narodów świata, z drugiej pomija trudniejsze kwestie, wydarzenia, w których Polacy występowali w innych rolach, czego przykładem kwestia pogromu w Jedwabnem, odpowiedzialnością za które partia obarcza jedynie Niemców. Wbrew opiniom niektórych krytyków PiS nie prezentuje poglądów jawnie antysemickich, raczej dostosowuje przekaz do odbiorcy, nastrojów społecznych i doraźnych celów politycznych, jak w przemowie Jarosława Kaczyńskiego na 75. rocznicę spalenia Wielkiej Synagogi w Białymstoku, gdzie przedstawiał Izrael jako ostoję europejskiej kultury zagrożoną przez nienazwanych bezpośrednio innych, w domyśle muzułmanów, co wpisywało się w antyimigrancką politykę podsycania islamofobii prowadzoną w tym czasie przez partię^[214].

Politykę historyczną partia proponuje prowadzić poprzez tworzenie zgodnych z jej interpretacją historii filmów historycznych, promowanie ich, a nawet wyciąganie konsekwencji wobec podmiotów odmawiających włączenia się w tę działalność, czego przykładem były zapowiedzi ministra Piotra Glińskiego wobec Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni, który odmówił wyświetlenia filmu patriotycznego Historia Roja, preferując filmy o większej wartości artystycznej^[213]. Historię promować mogą również czasopisma czy dodatki historyczne^[215], a także odzież patriotyczna^[216]. PiS stara się wymusić na muzeach odpowiednie ukazywanie heroizmu polskich żołnierzy zamiast skupienia na cierpieniach ludności cywilnej czy podkreślaniu uniwersalności ludzkiego cierpienia na wojnie, nawet wbrew opiniom historyków, jak w przypadku Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku^[217].

Główne działania PiS w okresie sprawowania rządów (2015–2023)

Od 2015 do 2023 partia, posiadając jako klub większość w Sejmie (i w kadencji 2015–2019 również w Senacie) oraz wyłonione przez siebie rządy Beaty Szydło i Mateusza Morawieckiego, przeprowadziła (przy udziale wywodzącego się z PiS prezydenta Andrzeja Dudy) następujące działania:

• zniesienie obowiązku szkolnego sześciolatków^[218];
• przebudowa począwszy od stycznia 2016 systemu służby cywilnej, m.in. poprzez odejście od konkursów na wyższe stanowiska (jest ich ok. 1600) na rzecz powoływania na te stanowiska^[219];
• wprowadzenie podatku od niektórych instytucji finansowych (tzw. podatku bankowego)^[220];
• ograniczenie od 30 kwietnia 2016 prawa zakupu ziemi rolnej przez osoby inne niż rolnicy i zakaz obrotu ziemią będącą w zasobach państwowych dokonane m.in. przez ustawę o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa^[221];
• wprowadzenie programu „Rodzina 500 plus” obejmującego przyznawanie świadczeń na częściowe pokrycie kosztów związanych z zaspokojeniem potrzeb życiowych oraz wychowaniem dziecka^[222];
• połączenie urzędów Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości^[223], czego następstwem było upolitycznienie prokuratury^[224];
• wprowadzenie tzw. ustawy antyterrorystycznej oraz ustawy o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw (nazywanej przez część mediów i opozycję parlamentarną „ustawą inwigilacyjną”) regulującej działania służb w zakresie kontroli operacyjnej i dostępu do danych telekomunikacyjnych^[225][226];
• ograniczenie uprawnień Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji i przekazanie części jej uprawnień do utworzonej w 2016 Rady Mediów Narodowych^[227], ponadto przeniesienie kompetencji wyboru prezesów TVP i Polskiego Radia z KRRiT do ministra skarbu państwa^[228] (zmiany skutkowały upolitycznieniem mediów publicznych, które w 2019 zostały określone przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy jako „w sposób bezczelny pozostające propagandowym kanałem partii rządzącej”^[229]);
• wprowadzenie podatku od sprzedaży detalicznej (tzw. podatku handlowego) i zawieszenie jego poboru do zakończenia 2017^[230];
• zawarcie w grudniu 2016 przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego Piotra Glińskiego umowy z Adamem Karolem Czartoryskim o zapłacie 100 mln euro za zbiory Fundacji Książąt Czartoryskich (w 2018 Fundacja swój majątek przekazała innej fundacji w Liechtensteinie)^[231][232];
• przyjęcie ustaw dotyczących Trybunału Konstytucyjnego i podjęcie działań, które według polityków PiS miały docelowo zakończyć kryzys wokół TK^{[233][234][235][236]};
• zakup oprogramowania szpiegującego Pegasus z Funduszu Sprawiedliwości^[237][238];
• uchwalenie ustawy przewidującej obniżenie od 1 października 2017 wieku emerytalnego do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn^[239];
• wdrożenie reformy systemu oświaty likwidującej gimnazja^[240];
• zmiana ustawy o ochronie przyrody, która zezwalała od 1 stycznia 2017 właścicielom nieruchomości na wycinkę rosnących na nich drzew bez zezwolenia, jeśli nie było to związane z działalnością gospodarczą. Ustawa, określana mianem lex Szyszko (od nazwiska ówczesnego ministra środowiska Jana Szyszki), wywołała protesty społeczne, które doprowadziły w maju 2017 do jej ponownej nowelizacji, wprowadzającej ograniczenia w wycince drzew^{[241][242][243]};
• uchwalenie 24 lutego 2017 specustawy w sprawie kanału przez Mierzeję Wiślaną^[244];
• do marca 2017 dokonano szerokiej wymiany najwyższych kadr w Siłach Zbrojnych, która w Sztabie Generalnym objęła 90 proc. stanowisk; oblicza się, że za rządów PiS ze stanowisk odeszło 30 generałów i 250 pułkowników^[245]; zwolnienia dotyczą także znaczącej liczby przedstawicieli wyższej kadry uczelni wojskowych, w tym Akademii Sztuki Wojennej^[246];
• w marcu 2017 rząd Beaty Szydło przedstawił polskiego kandydata na stanowisko przewodniczącego Rady Europejskiej Jacka Saryusza-Wolskiego (dotychczasowego polityka PO). Był on jedynym kontrkandydatem dla starającego się o reelekcję Donalda Tuska, którego ostatecznie wybrano 9 marca 2017 w głosowaniu na drugą 2,5-letnią kadencję z poparciem wszystkich państw UE oprócz Polski^[247];
• znowelizowanie prawa o zgromadzeniach wprowadzające m.in. pierwszeństwo zgromadzeń cyklicznych^[248][249];
• uchwalenie przepisów ustanawiających tzw. sieć szpitali, stanowiących element wdrażanej reformy systemu ochrony zdrowia (ustawa z 23 marca 2017)^[250];
• w 2017 ustanowiono Komisję do spraw usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich (tzw. Komisję Weryfikacyjną)^[251];
• 2 czerwca 2017 reprezentowana przez Witolda Waszczykowskiego Polska została wybrana na niestałego członka Rady Bezpieczeństwa ONZ kadencji 2018–2019 z poparciem 190 krajów członkowskich^[252];
• w lipcu 2017 z inicjatywy posłów PiS Sejm uchwalił ustawę o Sądzie Najwyższym, ustawę o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz ustawę o zmianie ustawy – Prawo o sądach powszechnych, co spotkało się z szerokimi protestami społecznymi; ustawę o sądach powszechnych prezydent Andrzej Duda podpisał i została opublikowana 28 lipca 2017^[253][254]; 31 lipca 2017 prezydent złożył weto wobec ustaw o SN i o KRS (wniosku prezydenta Sejm nie rozpatrzył)^[255][256];
• utworzenie w 2017 Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego^[257];
• utworzenie w 2017 Instytutu Solidarności i Męstwa^[258];
• w 2017 wprowadzono przepisy ustawowe umożliwiające karanie posłów za „naruszanie powagi Sejmu” (analogiczne w stosunku do senatorów)^[259];
• w latach 2015–2017 odwołano z placówek dyplomatycznych ponad 60 procent ambasadorów^[260];
• wprowadzenie zakazu handlu w niedziele (od marca 2018 zakazem objęto pierwsze i ostatnie niedziela miesiąca, w 2019 trzy niedziele w miesiącu, a w 2020 prawie wszystkie)^[261];
• uchwalenie ustaw z 8 grudnia 2017 o Sądzie Najwyższym i Krajowej Radzie Sądownictwa przewidujących m.in. składanie do SN skarg nadzwyczajnych na prawomocne wyroki polskich sądów z ostatnich 20 lat, powołanie dwóch nowych izb w SN (Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz Dyscyplinarnej) i wybór wszystkich członków KRS przez Sejm^[262]; ustawy te stały się podstawą kryzysu wokół Sądu Najwyższego^[263];
• dokonane w 2017 zmiany w kodeksie wyborczym przewidujące m.in. wydłużenie od 2018 kadencji władz samorządowych z 4 do 5 lat, ograniczenie możliwości sprawowania funkcji wójta, burmistrza i prezydenta miasta do dwóch kadencji (licząc od 2018), powoływanie członków Państwowej Komisji Wyborczej przez Sejm i podporządkowanie Krajowego Biura Wyborczego ministrowi spraw wewnętrznych^[264];
• wprowadzenie od 1 stycznia 2018 tzw. minimalnego podatku od nieruchomości komercyjnych^[265];
• nowelizacja w styczniu 2018 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu określająca odpowiedzialność karną za publiczne i wbrew faktom przypisywanie Narodowi Polskiemu lub Państwu Polskiemu odpowiedzialność za zbrodnie III Rzeszy lub za inne zbrodnie przeciwko i ludzkości; nowe przepisy wywołały protesty ze strony Izraela i USA^[266]. Pod naciskiem m.in. tych państw zawarte w ustawie przepisy o odpowiedzialności karnej zostały uchylone przez ustawę nowelizującą 27 czerwca 2018^[267];
• wzniesienie i odsłonięcie 10 kwietnia 2018 na placu marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie Pomnika Ofiar Tragedii Smoleńskiej 2010 roku, co połączono z zakończeniem trwających w latach 2010–2018 obchodów tzw. miesięcznic smoleńskich na ul. Krakowskie Przedmieście w Warszawie^[268];
• uchwalenie w maju 2018 ustawy o Centralnym Porcie Komunikacyjnym^[269];
• uchwalenie 20 lipca 2018 ustawy zmieniającej przepisy kodeksu wyborczego dotyczące wyborów do Parlamentu Europejskiego, dokonującej m.in. zwiększenia liczby okręgów wyborczych do 13 i podniesienia realnego progu wyborczego szacunkowo nawet do 16,5% (próg dopuszczany przez prawo europejskie to 5%); zmiany te mogły uniemożliwić więc komitetom wyborczym o mniejszym poparciu zdobycie mandatów deputowanych^[270]. 17 sierpnia 2018 ustawę zawetował prezydent Andrzej Duda^[271];
• uchwalenie 4 października 2018 ustawy o pracowniczych planach kapitałowych wprowadzającej prywatny, dobrowolny system oszczędzania na dodatkową emeryturę^[272];
• uchylenie ustawy z 25 lipca 2014 o podatku węglowodorowym^[273];
• uchwalenie 20 grudnia 2019 ustawy wprowadzającej restrykcje dotyczące odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów^[274];
• uchwalenie 13 lutego 2020 ustawy o tzw. trzynastej emeryturze^[275];
• uchwalenie 14 lutego 2020 ustawy o opłacie cukrowej i opłacie od napojów alkoholowych o objętości nieprzekraczającej 300 ml, tzw. małpek^[276][277];
• uchwalenie 2 marca 2020 specustawy koronawirusowej w związku z pandemią COVID-19^[278];
• uchwalenie 11 marca 2022 ustawy o obronie ojczyzny^[279];
• pomoc wojskowa dla Ukrainy walczącej z rosyjską inwazją^[280];
• decyzja o zakazie wwozu ukraińskiego zboża do Polski we wrześniu 2023^[281];
• wprowadzenie programów społecznych takich jak: Dobry Start, 13. i 14. emerytura^[282][283], Opieka 75 plus, Rodzinny Kapitał Opiekuńczy^[284], część bezpłatnych leków dla seniorów 75+^[285][286], matczyne emerytury Mama 4+^[287] oraz mający w założeniu wspierać osoby z niepełnosprawnościami i ich rodziny program „Za życiem”^[288][289].

Symbolika

Prawo i Sprawiedliwość posługuje się kolorem czerwonym i ciemnym błękitem. Znak graficzny partii stanowi głowa orła białego w koronie^[290]. Poprzednim logotypem używanym do 2005 był kolorowy napis „PiS” z podpisem u dołu „Prawo i Sprawiedliwość”^[291].

Struktura i działacze

Osobny artykuł: Struktura i działacze Prawa i Sprawiedliwości.

Zobacz też kategorię: Politycy Prawa i Sprawiedliwości.

Jarosław Kaczyński, prezes Prawa i Sprawiedliwości od 2003, premier w latach 2006–2007

Beata Szydło, premier z ramienia Prawa i Sprawiedliwości w latach 2015–2017

Mateusz Morawiecki, premier z ramienia Prawa i Sprawiedliwości w latach 2017–2023

Kazimierz Marcinkiewicz, premier z ramienia Prawa i Sprawiedliwości w latach 2005–2006

Prezydent Lech Kaczyński wybrany w wyborach w 2005 i pierwszy prezes PiS

W Prawie i Sprawiedliwości działają politycy zaliczani do różnych nurtów prawicowych, najwięcej z nich wywodzi się z PC. Z PiS związała się część dawnych działaczy antykomunistycznych, m.in. Antoni Macierewicz czy były senator klubu tej partii Zbigniew Romaszewski. PiS postrzegane jest przez część publicystów jako partia „postsolidarnościowa”, czyli odwołująca się do tradycji „Solidarności” sprzed 1989.

Organizacja

W skład władz krajowych partii wchodzą 4 organy: Prezydium partii, Rada Polityczna, Komitet Polityczny oraz Komitet Wykonawczy. Organizacja młodzieżowa partii to Forum Młodych PiS.

Komitet Polityczny PiS

Prezes:

• Jarosław Kaczyński

Wiceprezesi:

• Mariusz Błaszczak (przewodniczący Klubu Parlamentarnego)
• Joachim Brudziński
• Patryk Jaki
• Mariusz Kamiński
• Antoni Macierewicz
• Mateusz Morawiecki
• Beata Szydło
• Elżbieta Witek
• Michał Wójcik (p.o.)

Sekretarz generalny:

• Piotr Milowański

Skarbnik:

• Henryk Kowalczyk

Rzecznik prasowy:

• Rafał Bochenek

Rzecznik dyscypliny partyjnej:

• Karol Karski

Pozostali członkowie:

• Marek Ast
• Barbara Bartuś
• Adam Bielan
• Joanna Borowiak
• Anita Czerwińska
• Michał Dworczyk
• Radosław Fogiel
• Piotr Gliński
• Małgorzata Gosiewska
• Marek Gróbarczyk
• Stanisław Karczewski
• Beata Kempa
• Maria Koc
• Leonard Krasulski
• Anna Krupka
• Marek Kuchciński
• Marzena Machałek
• Ewa Malik
• Krzysztof Michałkiewicz
• Stanisław Ożóg
• Marek Pęk
• Tomasz Poręba
• Zbigniew Rau
• Jacek Sasin
• Krzysztof Sobolewski
• Marek Suski
• Wojciech Szarama
• Krzysztof Tchórzewski
• Ryszard Terlecki
• Michał Woś
• Bartłomiej Wróblewski
• Jarosław Zieliński

Prezesi Prawa i Sprawiedliwości

Portret	Imię i nazwisko	Od	Do
	Lech Kaczyński	29 maja 2001	18 stycznia 2003
	Jarosław Kaczyński	18 stycznia 2003	nadal

Honorowy prezes PiS

• Lech Kaczyński – od 18 stycznia 2003 do 3 czerwca 2006 (zrezygnował po wyborze na Prezydenta RP)

Klub Parlamentarny PiS

Przewodniczący:

Portret	Imię i nazwisko	Od	Do
	Kazimierz Marcinkiewicz	5 lipca 2001	5 października 2001
	Jarosław Kaczyński	5 października 2001	19 grudnia 2002
	Ludwik Dorn	19 grudnia 2002	3 listopada 2005
	Przemysław Gosiewski	3 listopada 2005	19 lipca 2006
	Marek Kuchciński	19 lipca 2006	13 listopada 2007
	Przemysław Gosiewski	13 listopada 2007	6 stycznia 2010
	Grażyna Gęsicka	6 stycznia 2010	10 kwietnia 2010
	Marek Kuchciński (p.o.)	10 kwietnia 2010	3 sierpnia 2010
	Mariusz Błaszczak	3 sierpnia 2010	11 listopada 2015
	Ryszard Terlecki	12 listopada 2015	13 listopada 2023
	Mariusz Błaszczak	13 listopada 2023

Aktualni wiceprzewodniczący:

• Barbara Bartuś (sekretarz)
• Michał Cieślak
• Stanisław Karczewski
• Marcin Ociepa (OdNowa RP)
• Marek Suski
• Ryszard Terlecki

Prezydenci i premierzy RP

Prezydenci RP wywodzący się z PiS

Imię i nazwisko	Zdjęcie	Od	Do
Lech Kaczyński		23 grudnia 2005	10 kwietnia 2010
Andrzej Duda		6 sierpnia 2015	obecnie

Prezesi Rady Ministrów reprezentujący PiS

Imię i nazwisko	Zdjęcie	Od	Do
Kazimierz Marcinkiewicz		31 października 2005	14 lipca 2006
Jarosław Kaczyński		14 lipca 2006	16 listopada 2007
Beata Szydło		16 listopada 2015	11 grudnia 2017
Mateusz Morawiecki		11 grudnia 2017	13 grudnia 2023

Liczba członków

Liczba członków PiS

Rok	Liczba członków
2002	2600[292]
2004	6500[293]
2006	13 000[294]
luty 2010	około 22 000[295]
30 listopada 2012	21 766[296]
2015	około 30 000[297]
kwiecień 2018	34 508[298]
grudzień 2018	37 409[299]
styczeń 2020	ponad 40 000[300]
styczeń 2021	około 45 000[301]
listopad 2022	44 996[302]
czerwiec 2023	około 48 000[303]

Poparcie w wyborach

Poparcie dla PiS w wyborach 2007 z podziałem na okręgi

Wyniki wyborów parlamentarnych w 2019

Wyniki wyborów prezydenckich w 2015 (pierwsza tura)

Wybory parlamentarne

Wybory	Sejm					Senat		Rząd
	Głosy			Mandaty		Mandaty
	Liczba	%	+/−	Liczba	+/−	Liczba	+/−
2001	1 236 787	9,50 (4.)	–	44/460	–	–	–	Opozycja
2005	3 185 714	26,99 (1.)	17,49	155/460	111	49/100	–	Koalicja
2007	5 183 477	32,11 (2.)	5,12	166/460	11	39/100	10	Opozycja
2011	4 295 016	29,89 (2.)	2,22	157/460	9	31/100	8	Opozycja
2015	5 711 687	37,58 (1.)	7,69	235/460	78	61/100	30	Większość
2019	8 051 935	43,59 (1.)	6,01‬	235/460		48/100	13	Większość
2023	7 640 854	35,38 (1.)	8,21‬	194/460	41	34/100	14	Opozycja

Wybory prezydenckie

Wybory	Zdjęcie	Kandydat	I tura		II tura		Wynik
			Głosów	%	Głosów	%
2005		Lech Kaczyński	4 947 927	33,10 (2.)	8 257 468	54,04 (1.)	Wygrana z Donaldem Tuskiem
2010		Jarosław Kaczyński	6 128 255	36,46 (2.)	7 919 134	46,99 (2.)	Przegrana z Bronisławem Komorowskim
2015		Andrzej Duda	5 179 092	34,76 (1.)	8 719 281	51,55 (1.)	Wygrana z Bronisławem Komorowskim
2020		Andrzej Duda*	8 450 513	43,50 (1.)	10 440 648	51,03 (1.)	Wygrana z Rafałem Trzaskowskim

• Poparty przez PiS kandydat niezależny.

Wybory samorządowe

Wybory	Sejmiki				Rady powiatów				Rady gmin		Prezydenci, burmistrzowie, wójtowie
	Głosy		Mandaty		Głosy		Mandaty		Mandaty		Mandaty
	%	+/−	Liczba	+/−	%	+/−	Liczba	+/−	Liczba	+/−	Liczba	+/−
2002	koalicja z PO				?	–	?	–	?	–	?	–
2006	25,08	–	170/561	–	19,76	?	1242	?	3079	?	77	?
2010	23,07	2,01	141/561	29	17,24	2,52	1085	157	2782	297	37	40
2014	26,89	3,82	171/555	30	23,53	6,29	1517	432	3530 (?)	748 (?)	124	87
2018	34,13	7,24	254/552	83	30,46	6,93	2114	597	5808	2278 (?)	234	110
2024	34,27	0,14	239/552	15	29,94	0,52	2080	34	3069	2739	105	134

Wybory do Parlamentu Europejskiego

Wybory	Głosy			Mandaty
	Liczba	%	+/−	Liczba	+/−
2004	771 858	12,67 (3.)	–	7/54	–
2009	2 017 607	27,40 (2.)	14,73	15/50	8
2014	2 246 870	31,78 (2.)	4,48	19/51	4
2019	6 192 780	45,38 (1.)	13,60	26/51	7
2024	4 253 169	36,16 (2.)	9,22	20/53	6

Ostatnie wybory do sejmików województw (2024)

Sejmik	Mandaty	Władza
dolnośląski	13/36	Opozycja
kujawsko-pomorski	11/30	Opozycja
lubelski	21/33	Większość
lubuski	10/30	Opozycja
łódzki	16/33	Opozycja
małopolski	21/39	Większość
mazowiecki	21/51	Opozycja
opolski	10/30	Opozycja
podkarpacki	21/33	Większość
podlaski	15/30	Opozycja
pomorski	10/33	Opozycja
śląski	18/45	Opozycja
świętokrzyski	16/30	Większość
warmińsko-mazurski	11/30	Opozycja
wielkopolski	15/39	Opozycja
zachodniopomorski	11/30	Opozycja
Mandaty ogółem	239/552

Aktualni przedstawiciele w samorządzie

Marszałkowie województw

Obecnie Prawo i Sprawiedliwość rządzi w czterech województwach, natomiast w pozostałych dwunastu znajduje się w opozycji.

Marszałek	Województwo	Data powołania
Jarosław Stawiarski	lubelskie	21 listopada 2018
Łukasz Smółka	małopolskie	4 lipca 2024
Władysław Ortyl	podkarpackie	27 maja 2013
Renata Janik	świętokrzyskie	6 maja 2024

Prezydenci miast

Prezydent miasta	Miasto	Data powołania	Źródło
Michał Urgoł	Jastrzębie-Zdrój	6 maja 2024	[304]
Tomasz Hapunowicz	Siedlce	7 maja 2024	[305]
Lucjusz Nadbereżny	Stalowa Wola	28 listopada 2014	[306]
Marcin Witko	Tomaszów Mazowiecki	8 grudnia 2014	[307]

Zobacz też

Informacje w projektach siostrzanych

Cytaty w Wikicytatach

Wiadomości w Wikinews

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• rząd Kazimierza Marcinkiewicza
• rząd Jarosława Kaczyńskiego
• rząd Beaty Szydło
• pierwszy rząd Mateusza Morawieckiego
• drugi rząd Mateusza Morawieckiego
• trzeci rząd Mateusza Morawieckiego
• partie polityczne w Polsce
• Forum Młodych PiS
• koalicja PiS-Samoobrona-LPR
• Zjednoczona Prawica (koalicja rządowa)

Przypisy

1. Vít Hloušek, Lubomír Kopeček: Origin, Ideology and Transformation of Political Parties: East-Central and Western Europe Compared. Ashgate, 2010, s. 196. (ang.).
2. Wolfram Nordsieck: Poland. Parties and Elections in Europe, 2015. (ang.).
3. Marcinkiewicz: program PiS to przywrócenie solidaryzmu, także w służbie zdrowia. pb.pl, 6 października 2005.
4. Jagoda Fryc: To łączy rządy PiS z polityką Herberta Hoovera i Franklina D. Roosevelta. businessinsider.com.pl, 6 grudnia 2016.
5. Dominika Sozańska: Konkurenci czy partnerzy? Chrześcijańska demokracja i Kościół katolicki po 1989 roku. W: Grzegorz Babiński, Maria Kapiszewska: Zrozumieć współczesność. Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM, 2009, s. 451–465. ISBN 978-83-7571-093-9.
6. Lobbying der katholischen Kirche: Das Einflussnetz des Klerus in Polen. Dominik Hierlemann (red.). Springer-Verlag, 2005, s. 131. ISBN 978-3531146607. (niem.).
7. Chrześcijańska demokracja, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-05-12].
8. Europe’s new headache. economist.com, 5 grudnia 2015. (ang.).
9. Poland Tries Populism. Voters choose change, despite the risks to economic growth. wsj.com, 26 października 2016. (ang.).
10. Stijn van Kessel: Populist Parties in Europe: Agents of Discontent?. Palgrave Macmillan UK, 2015, s. 145. ISBN 978-1-137-41411-3. (ang.).
11. Agnieszka Łada: Znaczenie eurosceptyków w Parlamencie Europejskim nowej kadencji – wnioski z pierwszych miesięcy po wyborach. pl.boell.org. s. 6.
12. Das europapolitische Programm der Partei Recht und Gerechtigkeit (PiS). kas.de, 30 listopada 2005. s. 4. (niem.).
13. Poland’s eurosceptic Law and Justice party wins election. euronews.com, 26 października 2015. (ang.).
14. Martin R. Myant, Terry Cox: Reinventing Poland: Economic and Political Transformation and Evolving National Identity. London: Routledge, 2008. ISBN 978-0-415-45175-8. (ang.). Brak numerów stron w książce
15. Aleks Szczerbiak, Paul A. Taggart: Opposing Europe?. Oxford: Oxford University Press, 2008, s. 224. ISBN 978-0-19-925830-7. (ang.).
16. Kaczyński: być w Europie, to być w UE. rp.pl, 2 maja 2016.
17. Jarosław Kaczyński: Europa powinna być supermocarstwem. wp.pl, 27 czerwca 2016.
18. Protecting and respecting member states. ecrgroup.eu. (ang.).
19. Kaczyński mówi w „Rzeczpospolitej”, jakiej chce teraz Unii Europejskiej. wyborcza.pl, 27 czerwca 2016.
20. Jaroslaw Kaczynski: the EU must reform or it will collapse. acreurope.eu, 11 października 2016. (ang.).
21. AndrzejA. Hoehle AndrzejA., Ruch Autonomii Śląska a Prawo i Sprawiedliwość. Relacje i kontrowersje, „Acta Politica Polonica” (27), 2014, s. 165, ISSN 2451-0432.
22. Waldemar Paruch, W obronie interesów narodowych i tożsamości politycznej Europy Środkowo-Wschodniej: Eurorealizm w myśli politycznej Prawa i Sprawiedliwości, [w:] Rodzinna Europa. Europejska myśl polityczno – prawna u progu XXI wieku, red. P. Fiktus, M. Marszał, H. Malewski, Wrocław 2015.
23. Joanna Sanecka-Tyczyńska, Spór polityczny między PiS i PO wokół modelu integracji europejskiej, „Polityka i Społeczeństwo” 2022, nr 4 (20), s. 290.
24. TimT. Bale TimT., AleksA. Szczerbiak AleksA., Why is there no Christian Democracy in Poland (and why does this matter)?, t. 91, Sussex European Institute, grudzień 2006 (ang.). Brak numerów stron w książce
25. Michał Szułdrzyński o stosunku PiS do fundacji. rp.pl, 29 listopada 2016.
26. Roman Kuźniar: Odwrót od polskiej racji stanu. Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny, rok LXXVIII – zeszyt 4, 2016.
27. Marek Beylin: Beylin: Antysemityzm rozleje się tym szerzej, im usilniej PiS będzie urządzać Polskę według nacjonalistycznych reguł. oko.press, 25 lutego 2018.
28. Membership. aecr.eu. (ang.).
29. Paszkiewicz 2004 ↓, s. 112.
30. Dudek 2013 ↓, s. 630.
31. Anna Sobecka zasiliła szeregi PiS. wp.pl, 9 lutego 2011.
32. PiS rośnie w siłę. „Idziemy po zwycięstwo”. wp.pl, 20 sierpnia 2011.
33. Socjolog, prof. Piotr Gliński kandydatem PiS na premiera. wp.pl, 1 października 2012.
34. Rada Polityczna wybrała m.in. wiceprezesów PiS, członków Komitetu Politycznego i Przewodniczącego Komitetu Wykonawczego. pis.org.pl, 23 listopada 2013.
35. Dudek 2013 ↓, s. 432.
36. Wtedy między nimi „zaiskrzyło”. To Dorn wymyślił nazwę Prawo i Sprawiedliwość. wp.pl, 3 września 2015.
37. Kowalczyk 2006 ↓, s. 193.
38. Kowalczyk 2006 ↓, s. 194.
39. Kowalczyk 2006 ↓, s. 195.
40. Dudek 2013 ↓, s. 428.
41. Kowalczyk 2006 ↓, s. 196.
42. Wykaz partii politycznych. pkw.gov.pl.
43. Kowalczyk 2006 ↓, s. 197.
44. Roszkowski 2003 ↓, s. 215.
45. Dudek 2013 ↓, s. 440.
46. Dudek 2013 ↓, s. 441.
47. Dwaj do klubu PiS. wyborcza.pl, 19 stycznia 2005.
48. Kowalczyk 2006 ↓, s. 201.
49. Roszkowski 2003 ↓, s. 269.
50. „Rzeczpospolita”: PiS, czyli przyjaciele. pis.org.pl, 3 czerwca 2002.
51. Nie będzie rewolucji w PiS. wprost.pl, 24 września 2009.
52. Historia PiS. pis.org.pl.
53. Roszkowski 2003 ↓, s. 272.
54. Kowalczyk 2006 ↓, s. 203.
55. Kowalczyk 2006 ↓, s. 202.
56. Dudek 2013 ↓, s. 497.
57. Serwis PKW – Wybory 2004.
58. Ulotka wyborcza PiS z 2005.
59. Kowalczyk 2006 ↓, s. 208.
60. Serwis PKW – Wybory 2005.
61. Dudek 2013 ↓, s. 540.
62. Dudek 2013 ↓, s. 542.
63. Dudek 2013 ↓, s. 535.
64. Dudek 2013 ↓, s. 536.
65. Dudek 2013 ↓, s. 544–545.
66. Dudek 2013 ↓, s. 546.
67. Exposé Kazimierza Marcinkiewicza przed głosowaniem w Sejmie nad wotum zaufania dla rządu. 10 listopada 2005.
68. Dudek 2013 ↓, s. 548.
69. Dudek 2013 ↓, s. 554.
70. Lis 2007 ↓, s. 55.
71. Sprawozdanie Komisji o projektach uchwał w sprawie powołania komisji śledczej do zbadania prawidłowości i efektywności działania Prezesa NBP i Komisji Nadzoru Bankowego jako organów nadzoru bankowego oraz Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego w latach 1989–2006, a także Zarządu NBP i Prezesa UOKIK. sejm.gov.pl, 24 marca 2006.
72. TK: Komisja bankowa nielegalna. interia.pl, 22 września 2006.
73. Dudek 2013 ↓, s. 556.
74. Dudek 2013 ↓, s. 559.
75. Komisja Skarbu Państwa /nr 104/. sejm.gov.pl, 9 września 2009.
76. Dudek 2013 ↓, s. 562.
77. Dudek 2013 ↓, s. 563.
78. Dudek 2013 ↓, s. 580.
79. Dudek 2013 ↓, s. 581.
80. Dudek 2013 ↓, s. 564.
81. Dudek 2013 ↓, s. 574.
82. Dudek 2013 ↓, s. 574–575.
83. Dudek 2013 ↓, s. 577.
84. Dudek 2013 ↓, s. 578.
85. Dudek 2013 ↓, s. 579.
86. Dudek 2013 ↓, s. 587.
87. Dudek 2013 ↓, s. 589.
88. Dudek 2013 ↓, s. 590.
89. Dudek 2013 ↓, s. 602.
90. Bogdan Borusewicz wystartuje z listy PO. wprost.pl, 15 września 2007.
91. Dudek 2013 ↓, s. 595.
92. Agnieszka Sopińska: „Rz” ujawnia: Gintrowski, Pietrzak, Warska, Kilar w komitecie honorowym PiS. rp.pl, 12 października 2007.
93. Renata Wróbel: Kilar przewodniczącym komitetu honorowego PiS. rp.pl, 15 października 2007.
94. Dudek 2013 ↓, s. 614.
95. Polska Plus: Polaczek tymczasowym prezesem. gazeta.pl, 9 stycznia 2010.
96. Stanisław Zając z PiS wygrał wybory uzupełniające do Senatu. bankier.pl, 23 czerwca 2008.
97. Serwis PKW – Wybory 2009.
98. Dudek 2013 ↓, s. 618.
99. Zginęli. rp.pl, 10 kwietnia 2010.
100. Dudek 2013 ↓, s. 623.
101. Dudek 2013 ↓, s. 626.
102. Szef BBN dla PAP: „Wysłałem pismo do J. Kaczyńskiego w sprawie członkostwa w RBN”. bbn.gov.pl, 12 grudnia 2011.
103. Małgorzata Bujara: Alicja Zając dostała więcej głosów niż Komorowski. wyborcza.pl, 21 czerwca 2010.
104. Dz.U. z 2010 r. nr 113, poz. 747.
105. Uchwała Polski Plus: Łączymy się z PiS. gazeta.pl, 24 września 2010.
106. Dudek 2013 ↓, s. 631.
107. Powstał klub „Polska jest najważniejsza”. polskieradio.pl, 23 listopada 2010.
108. Dudek 2013 ↓, s. 633.
109. Michał Gostkiewicz: PO odebrała trzy województwa PiS. Jak było w poprzednich wyborach?. 22 listopada 2010.
110. Zmiany na Podkarpaciu. PiS przejęło władzę!. polskieradio.pl, 27 maja 2013.
111. Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 11 października 2011 r. o wynikach wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej przeprowadzonych w dniu 9 października 2011 r. (wyciąg). pkw.gov.pl.
112. Dudek 2013 ↓, s. 640.
113. Umowa o współpracy między partiami Prawo i Sprawiedliwość i Prawica Rzeczypospolitej. prawicarzeczypospolitej.org, 24 marca 2012.
114. Paweł Kubala: PiS wykluczył Prawicę Rz. z koalicji. Jest reakcja!. prawapolityka.pl, 9 czerwca 2016.
115. Paweł Kubala: Jurek o Prawicy Rzeczypospolitej: Jesteśmy partią niezależnej prawicy. prawapolityka.pl, 4 listopada 2016.
116. Przyłączyli się do PiS. „Chcemy jednoczyć prawicę”. polskieradio.pl, 23 czerwca 2012.
117. Druk nr 1096. sejm.gov.pl, 11 lutego 2013.
118. Poselski wniosek o wyrażenie wotum nieufności Radzie Ministrów kierowanej przez Prezesa Rady Ministrów Pana Donalda Tuska i wybranie Pana Piotra Tadeusza Glińskiego na Prezesa Rady Ministrów. sejm.gov.pl, 8 marca 2013.
119. Serwis PKW – Wybory 2013. ext.kbw.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-26)].
120. Serwis PKW – Wybory 2013. pkw.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
121. Rada Polityczna Prawa i Sprawiedliwości powołała Radę Programową. 15 lutego 2014.
122. Serwis PKW – Wybory 2014.
123. Jarosław Kaczyński podpisał porozumienie ze Zbigniewem Ziobro i Jarosławem Gowinem. wp.pl, 19 lipca 2014.
124. Kaczyński: Tomaszewski został wyrzucony, bo nie chciał bojkotu mundialu w Rosji. polskieradio.pl, 28 lipca 2014.
125. PiS wygrywa wybory uzupełniające do Senatu. tvn24.pl, 8 września 2014.
126. Hofman, Kamiński i Rogacki już poza PiS. Zostali wyrzuceni przez władze partii. tvp.info, 10 listopada 2014.
127. Wyniki wyborów do sejmików województw. rmf24.pl, 24 listopada 2014.
128. Michał Krzymowski: Lot posła Girzyńskiego. Bóg, Honor, Ojczyzna i reszta w kieszeni. newsweek.pl, 5 grudnia 2014.
129. Serwis PKW – Wybory 2015. katowice.pkw.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-24)].
130. Jarosław Kaczyński: Andrzej Duda ma wygrać. pis.org.pl, 6 grudnia 2014.
131. Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 11 maja 2015 r. o wynikach głosowania i wyniku wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, zarządzonych na dzień 10 maja 2015 r.. pkw.gov.pl.
132. Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 25 maja 2015 r. o wynikach ponownego głosowania i wyniku wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. pkw.gov.pl, 25 maja 2015.
133. Beata Szydło kandydatem PiS na premiera. tvn24.pl, 20 czerwca 2015.
134. Serwis PKW – Wybory 2015.
135. Serwis PKW – Wybory 2015.
136. Serwis PKW – Wybory 2016.
137. Senator PSL Józef Zając przechodzi do klubu PiS. wp.pl, 15 listopada 2016.
138. Kazimierz Michał Ujazdowski: Dlaczego opuszczam Prawo i Sprawiedliwość. ujazdowski.pl, 3 stycznia 2017.
139. Powstała Partia Republikańska. „Republikanie wreszcie mają swoją reprezentację polityczną”. polskieradio.pl, 20 września 2017.
140. Wszedł do sali plenarnej, nie było jego tabliczki. Rzepecki wykluczony z klubu PiS. „Jest mi przykro”. tvn24.pl, 11 października 2017.
141. Andżelika Możdżanowska dołączyła do klubu PiS. wprost.pl, 12 grudnia 2017.
142. Senatorowie Misiołek i Piechota ujawniają kulisy odejścia z Platformy. niezalezna.pl, 14 grudnia 2017.
143. PiS traci posła. Piotr Babiarz składa rezygnację z członkostwa. rp.pl, 8 marca 2018.
144. Wiceszef resortu cyfryzacji Marek Zagórski i b. senator PO Andrzej Misiołek przyjęci do PiS. gazetaprawna.pl, 5 kwietnia 2018.
145. Ireneusz Zyska: moja droga życiowa związana jest z politycznym obozem niepodległościowym. polskieradio.pl, 8 grudnia 2018.
146. Mazurek: kandydatem na premiera Mateusz Morawiecki, głosowanie nad votum zaufania we wtorek. pap.pl, 7 grudnia 2017.
147. Rząd bez zmian – oprócz zamiany premiera. rp.pl, 11 grudnia 2017.
148. Rekonstrukcja rządu Mateusza Morawieckiego. interia.pl, 9 stycznia 2018.
149. Taśmy Kaczyńskiego: „To Jarosław Kaczyński rządzi spółką Srebrna”. wnp.pl, 5 lutego 2019.
150. Poseł Sylwester Chruszcz przeszedł do klubu PiS. wp.pl, 3 kwietnia 2019.
151. Serwis PKW – Wybory 2019.
152. Serwis PKW – Wybory 2019.
153. Serwis PKW – Wybory 2019.
154. Serwis PKW – Wybory 2020.
155. Porozumienie koalicyjne w Zjednoczonej Prawicy przypieczętowane. onet.pl, 26 września 2020.
156. Rekonstrukcja rządu. Prezydent Duda zaprzysiągł nowych ministrów. rp.pl, 6 października 2020.
157. Ależ zwrot akcji, Kołakowski jednak odchodzi z PiS! Partia na krawędzi większości sejmowej. natemat.pl, 24 listopada 2020.
158. Girzyński i dwoje innych posłów zapowiedzieli opuszczenie klubu Prawa i Sprawiedliwości. tvn24.pl, 25 czerwca 2021.
159. Jarosław Kaczyński. Poseł Czartoryski wraca do klubu. polsatnews.pl, 7 lipca 2021.
160. Porozumienie oficjalnie wyszło z koalicji rządowej. rp.pl, 11 sierpnia 2021.
161. Piechowiak: Wystąpiłem z Porozumienia, pozostanę w klubie PiS. gazetaprawna.pl, 12 sierpnia 2021.
162. Klub Prawa i Sprawiedliwości zdecydował w sprawie senatora Jackowskiego. onet.pl, 22 lutego 2022.
163. Krzysztof Berenda: Agnieszka Ścigaj wchodzi do rządu. Polskie Sprawy w koalicji rządzącej. rmf24.pl, 22 czerwca 2022.
164. Serwis PKW – Wybory 2023.
165. Rafał Białkowski: Kamil Bortniczuk o połączeniu PiS z Partią Republikańską: celem jest doprowadzenie do realnej jedności w obozie Zjednoczonej Prawicy. pap.pl, 16 grudnia 2023.
166. Rafał Białkowski: Posłanka Lichocka o obradach Rady Politycznej PiS: przyjęliśmy kilka uchwał, m.in. w obronie wolności słowa. pap.pl, 16 grudnia 2023.
167. Zjednoczenie Prawa i Sprawiedliwości z Partią Republikańską. pis.org.pl, 16 grudnia 2023.
168. Stanowisko Zespołu Ekspertów Prawnych Fundacji im. Stefana Batorego ws. proceduralnych aspektów wygaśnięcia mandatów poselskich Panów Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika. batory.org.pl, 8 stycznia 2024.
169. Serwis PKW – Wybory 2024.
170. Jurgiel odchodzi z PiS. Oficjalna rezygnacja. tvp.info, 27 maja 2024.
171. Serwis PKW – Wybory 2024.
172. Jan Krzysztof Ardanowski oficjalnie: wychodzę z PiS, stworzę nową partię. rp.pl, 23 lipca 2024.
173. Rzecznik PiS o kongresie: zmiany mają służyć jeszcze lepszemu realizowaniu polityki w służbie naszych obywateli. pap.pl, 12 października 2024.
174. Zjednoczenie PiS i Suwerennej Polski stało się faktem!. wpolityce.pl, 12 października 2024.
175. W jedności siła. pis.org.pl, 12 października 2024.
176. Kowalczyk 2006 ↓, s. 215.
177. Projekt Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej autorstwa PiS. pis.org.pl.
178. Referendum i kara śmierci. pis.org.pl, 6 sierpnia 2001.
179. Piotr Skwirowski: Podatek PIT 50% to martwa stawka. gazeta.pl, 15 lutego 2006.
180. Sprawozdanie Komisji o projektach ustaw o: – zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, – ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne oraz ustawy o Funduszu im. Komisji Edukacji Narodowej. sejm.gov.pl, 27 października 2006.
181. Program PiS 2014. pis.org.pl, 15 lutego 2014. s. 84.
182. Głosowanie nad przyjęciem w całości projektu ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, w brzmieniu przedłożenia zawartego w druku nr 1725. sejm.gov.pl, 15 czerwca 2007.
183. Rząd ogłosił pakiet Kluski. money.pl, 17 marca 2007.
184. Program PiS 2014. pis.org.pl, 15 lutego 2014. s. 81.
185. PiS do rządu: nie wchodźmy do strefy euro i unii bankowej. money.pl, 18 lipca 2013.
186. Sprawozdanie Komisji o projekcie ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych. sejm.gov.pl, 6 grudnia 2013.
187. Program PiS 2014. pis.org.pl, 15 lutego 2014. s. 113.
188. PiS i frankowicze. dorzeczy.pl, 15 lutego 2017.
189. PiS poprze członkostwo Polski w UE w referendum akcesyjnym. bankier.pl, 18 stycznia 2003.
190. Dudek 2013 ↓, s. 569.
191. Dudek 2013 ↓, s. 570.
192. Dudek 2013 ↓, s. 571.
193. Przeczytaj, co jest w traktacie lizbońskim. dziennik.pl, 2 kwietnia 2008.
194. PiS chce pilnego zwołania komisji ws. projektu zakazującego aborcji. sejm.gov.pl, 28 listopada 2011.
195. PiS za projektem zaostrzającym przepisy dot. aborcji. pis.org.pl, 26 września 2013.
196. Głosowanie nad przyjęciem wniosku o odrzucenie w całości poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, zawartego w druku nr 670. sejm.gov.pl, 24 października 2012.
197. Głosowanie nad przyjęciem wniosku komisji o odrzucenie projektu ustawy zawartego w druku nr 784. sejm.gov.pl, 6 października 2016.
198. Aborcja eugeniczna do Trybunału Konstytucyjnego!. gosc.pl, 2 listopada 2017.
199. PiS przeciwne eutanazji. dziennik.pl, 9 marca 2009.
200. Marcin Mindykowski: WYBORY 2011: Partie o legalizacji narkotyków. dziennikbaltycki.pl, 28 września 2011.
201. Marta Glanc: Głośno w sprawie „mapy nienawiści”. Kto głosował za uchwałami „anty-LGBT”?. onet.pl, 5 lutego 2020.
202. Artur Lipiński, Agnieszka Stępińska: Populizm prawicowy w Polsce. W: Jo Harper: Nieliberalna Rewolucja w Polsce. Washington, D.C.: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2020, s. 106. ISBN 978-83-65390-33-2.
203. Kowalczyk 2006 ↓, s. 198.
204. Głosowanie nad przyjęciem w całości projektu ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, w brzmieniu proponowanym przez Komisję Administracji i Spraw Wewnętrznych oraz Komisję Sprawiedliwości i Praw Człowieka, wraz z przyjętymi poprawkami. sejm.gov.pl, 12 maja 2006.
205. Darasz 2020 ↓, s. 136.
206. Darasz 2020 ↓, s. 135.
207. Darasz 2020 ↓, s. 137.
208. JoannaJ. Średnicka JoannaJ., Nowy romantyzm, [w:] JoJ. Harper, Nieliberalna rewolucja w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2020, ISBN 978-83-65390-33-2. Brak numerów stron w książce
209. Darasz 2020 ↓, s. 138.
210. Darasz 2020 ↓, s. 140.
211. Darasz 2020 ↓, s. 141.
212. Darasz 2020 ↓, s. 149–150.
213. Darasz 2020 ↓, s. 143.
214. JoJ. Harper JoJ., Nieliberalna Rewolucja w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2020, s. 165–174.
215. Darasz 2020 ↓, s. 144–145.
216. Darasz 2020 ↓, s. 146–147.
217. Darasz 2020 ↓, s. 151–152.
218. Zniesienie obowiązku szkolnego dla sześciolatków. sejm.gov.pl, 23 stycznia 2016.
219. Zmiany dotyczące służby cywilnej weszły w życie. wp.pl, 23 stycznia 2016.
220. Podatek od niektórych instytucji finansowych (podatek bankowy) – poradnik. infor.pl, 22 marca 2016.
221. Ziemi rolnej już nie kupisz. Chyba że jesteś rolnikiem. money.pl, 2 maja 2016.
222. Zasady i warunki programu 500 Plus. program500plus.pl.
223. Fundacja Helsińska: podporządkowanie prokuratury ministrowi zagrozi wolnościom obywatelskim. lex.pl, 21 stycznia 2016.
224. Ewa Siedlecka: Druzgocący raport o stanie prokuratury pod rządami Ziobry. polityka.pl, 6 października 2020.
225. Co mogą służby specjalne: Wchodzi w życie „ustawa inwigilacyjna”. gazetaprawna.pl, 7 lutego 2016.
226. Blokowanie internetu i rejestracja kart kart prepaid. To musisz wiedzieć o ustawie antyterrorystycznej. tvn24bis.pl, 12 czerwca 2016.
227. Jest Rada Mediów Narodowych. polityka.pl, 27 lipca 2016.
228. Agnieszka Kublik: Teraz media rządowe. Co zmienia PiS w ustawie o mediach publicznych?. wyborcza.pl, 30 grudnia 2015.
229. Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy: Media publiczne propagandowym kanałem partii rządzącej. wirtualnemedia.pl, 8 października 2019.
230. Podatek handlowy zawieszony do 2018 r.. infor.pl, 22 grudnia 2016.
231. Sprzedali ministerstwu zbiory za 100 mln euro. Teraz twierdzą, że nie mają środków. businessinsider.com.pl, 28 marca 2018.
232. Fundacja Książąt Czartoryskich przekazała swój majątek fundacji w Liechtensteinie. onet.pl, 28 marca 2018.
233. Spotkanie Zespołu Ekspertów do Spraw problematyki TK. sejm.gov.pl, 31 marca 2016.
234. Mularczyk: Nowelizacja o TK ma zakończyć kryzys konstytucyjny. interia.pl, 22 grudnia 2015.
235. Weszły w życie zasadnicze zapisy nowych ustaw o TK. rp.pl, 3 stycznia 2017.
236. Spotkanie liderów ośmiu partii. pap.pl, 31 marca 2016.
237. „Gazeta Wyborcza”: Jak kupowano Pegasusa dla CBA. rp.pl, 3 stycznia 2022.
238. NIK ujawnia faktury za „zakup środków techniki specjalnej”. Pieniądze CBA otrzymało z Funduszu Sprawiedliwości. tvn24.pl, 14 stycznia 2022.
239. Sejm uchwalił ustawę, która obniża wiek emerytalny. rmf24.pl, 16 listopada 2016.
240. Andrzej Duda podjął decyzję ws. reformy edukacji. Ustawa PiS podpisana. onet.pl, 9 stycznia 2017.
241. Kaczyński: Przepisy dotyczące wycinki drzew na prywatnych posesjach będą zmienione. wprost.pl, 20 lutego 2017.
242. Nowelizacja Lex Szyszko: Prezydent podpisał nowelę ustawy dot. wycinki drzew na prywatnych gruntach. gazetaprawna.pl, 29 maja 2017.
243. Wycinka drzew za zgodą gminy. Nowe przepisy wchodzą w życie. tvp.pl, 17 czerwca 2017.
244. Ustawa z dnia 24 lutego 2017 r. o inwestycjach w zakresie budowy drogi wodnej łączącej Zalew Wiślany z Zatoką Gdańską (Dz.U. z 2024 r. poz. 285).
245. MON podsumowuje zmiany kadrowe: Coraz większa armia, szeroka wymiana kadr. gazetaprawna.pl, 22 lutego 2017.
246. Admirałowie usunięci z Akademii Marynarki Wojennej. onet.pl, 19 marca 2017.
247. Donald Tusk wybrany na drugą kadencję przewodniczącego Rady Europejskiej. wp.pl, 9 marca 2017.
248. Nowelizacja Prawa o zgromadzeniach zgodna z konstytucją – orzekł TK. polsatnews.pl, 16 marca 2017.
249. Prezydent podpisał ustawę o zmianie ustawy – Prawo o zgromadzeniach. prezydent.pl, 18 marca 2017.
250. Nowelizacja ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z podpisem Prezydenta RP. prezydent.pl, 13 kwietnia 2017.
251. Usuwanie skutków decyzji reprywatyzacyjnych (de-reprywatyzacja nieruchomości warszawskich). legeartis.org, 4 kwietnia 2017.
252. Polska niestałym członkiem Rady Bezpieczeństwa ONZ. wpolityce.pl, 2 czerwca 2017.
253. Reforma sądownictwa. Andrzej Duda zawetował ustawy o Sądzie Najwyższym i KRS. money.pl, 24 lipca 2017.
254. Ustawa o sądach opublikowana w Dzienniku Ustaw. Za 14 dni zacznie się wymiana prezesów?. wp.pl, 28 lipca 2017.
255. Prezydent przekazał ustawę o SN do ponownego rozpatrzenia przez Sejm. prezydent.pl, 31 lipca 2017.
256. Prezydent przekazał Sejmowi do ponownego rozpatrzenia ustawę o KRS. prezydent.pl, 31 lipca 2017.
257. Wchodzi w życie ustawa o Narodowym Instytucie Wolności. gazetaprawna.pl, 28 października 2017.
258. Utworzenie Instytutu Solidarności i Męstwa. gov.legalis.pl.
259. Sejm uchwalił nowelę ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora. gazetaprawna.pl, 24 listopada 2017.
260. Waszczykowski: W ciągu dwóch lat rządów PiS zmieniono ponad 60 proc. ambasadorów. radioem.pl, 28 grudnia 2018.
261. Zakaz handlu w niedziele 2018 – kalendarz dni, w które nie zrobisz zakupów. onet.pl, 26 lutego 2018.
262. Ustawy o sądownictwie opublikowane w Dzienniku Ustaw. tvn24.pl, 2 stycznia 2018.
263. „Poważny kryzys instytucjonalny”. Zagraniczne media o czystce w Sądzie Najwyższym. polityka.pl, 4 lipca 2018.
264. Zmiany w ordynacji wyborczej. Co zawiera projekt ustawy przegłosowany w nocy przez Sejm?. wprost.pl, 15 grudnia 2018.
265. Nowy podatek od nieruchomości komercyjnych w 2018 roku. infor.pl, 15 lutego 2018.
266. Co jest w ustawie, którą oprotestował Izrael? Przeczytaj komentarz prawnika. historia.org.pl, 28 stycznia 2018.
267. Ustawa o IPN znowelizowana. Komentarze publicystów. polskieradio.pl, 27 czerwca 2018.
268. Kaczyński: Ten pomnik jest wyrazem odrzucenia lęku i przywrócenia godności. dorzeczy.pl, 10 kwietnia 2018.
269. Budowa CPK kosztem mieszkańców – jest podpis prezydenta. prawo.pl, 18 sierpnia 2022.
270. Co z nowelizacją ordynacji wyborczej w wyborach do PE? Prezydent zapowiada weto. dziennikzachodni.pl, 12 sierpnia 2018.
271. Prezydent Andrzej Duda zawetował ordynację wyborczą do Parlamentu Europejskiego?. newsweek.pl, 16 sierpnia 2018.
272. Rządowy plan na emerytury coraz bliżej. Sejm uchwalił ustawę. tvn24bis.pl, 4 października 2018.
273. Ustawa z dnia 11 września 2019 r. o uchyleniu ustawy o specjalnym podatku węglowodorowym oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1978).
274. „Ustawa kagańcowa”, którą podpisał Andrzej Duda, trafiła do Dziennika Ustaw. polsatnews.pl, 6 lutego 2020.
275. Zbigniew Biskupski: Waloryzacja emerytur 2020. Znamy ostateczny wskaźnik waloryzacji emerytur. Sejm ostatecznie uchwalił trzynastki. strefabiznesu.pl, 1 marca 2020.
276. Ustawa z dnia 14 lutego 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z promocją prozdrowotnych wyborów konsumentów (Dz.U. z 2020 r. poz. 1492).
277. Dominika Florek: Podatek cukrowy i opłata małpkowa – wszystko, co musisz wiedzieć. bankier.pl, 28 sierpnia 2020.
278. Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 374).
279. Ustawa o obronie Ojczyzny weszła w życie. defence24.pl, 23 kwietnia 2022.
280. Oto kraje udzielające największej pomocy wojskowej, finansowej i humanitarnej Ukrainie. forsal.pl, 26 września 2023.
281. Decyzja Polski o wprowadzeniu embarga na ukraińskie zboże. Co na to Komisja Europejska?. infor.pl, 17 września 2023.
282. 13. i 14. emerytura przełamały inflację. Waloryzacja była zbyt niska. rp.pl, 22 sierpnia 2023.
283. Paweł Sikora: 14. emerytura na stałe. Ale ci emeryci nie dostaną „czternastki”. gazetaprawna.pl, 25 lipca 2023.
284. Rodzinny Kapitał Opiekuńczy. gov.pl.
285. Bezpłatne leki dla seniorów 75+. gov.pl, 21 lipca 2021.
286. Indeks bezpłatnych leków dla seniorów 75+. lekinfo24.pl.
287. PiS postawił na programy społeczne. Do rodzin trafiły miliardy złotych. radiokierowcow.pl, 4 października 2019.
288. Program „Za życiem”. gov.pl, 4 kwietnia 2019.
289. W 2016 roku rząd ogłosił program „Za życiem”. Miał wspierać osoby z niepełnosprawnościami. „Wyborcza”: program to fikcja. tvn24.pl, 22 marca 2023.
290. Marcin Fijołek: Republikańska symbolika w logotypie partii politycznej Prawo i Sprawiedliwość. „Ekonomia i Nauki Humanistyczne” z. 19 (4/2012), Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej.
291. Prawo i Sprawiedliwość. Logopedia.
292. Paszkiewicz 2004 ↓, s. 114.
293. Paszkiewicz 2004 ↓, s. 116.
294. Kowalczyk 2006 ↓, s. 214.
295. Polacy nie garną się do partii. Zyskuje tylko PO. gazeta.pl, 8 lutego 2010.
296. Tomasz Skory: Polskie partie to fikcja. rmf24.pl, 11 grudnia 2012.
297. Sławomir Skomra: Jak wstąpić do PiS? Coraz więcej chętnych by stać się członkiem partii rządzącej. kurierlubelski.pl, 11 stycznia 2016.
298. Wniosek o udostępnienie informacji publicznej.
299. PiS zwiększyło liczbę działaczy o ponad 4100 w ciągu ośmiu miesięcy. interia.pl, 28 grudnia 2018.
300. Topnieją szeregi Platformy Obywatelskiej. Duży przyrost działaczy PiS. onet.pl, 1 lutego 2020.
301. Łukasz Szpyrka, Jakub Szczepański: Polacy zapisują się do partii. Najchętniej do PiS. interia.pl, 15 stycznia 2021.
302. Marcin Kozłowski: Zapytaliśmy partie o to, ilu mają członków. Liderem wciąż PSL, na podium też PiS i PO. gazeta.pl, 25 grudnia 2022.
303. Piotr Drabik: PiS nie jest największą partią w Polsce. „Liczy się tylko kartel czterech”. radiozet.pl, 1 czerwca 2023.
304. Serwis PKW – Wybory 2024.
305. Serwis PKW – Wybory 2024.
306. Serwis PKW – Wybory 2024.
307. Serwis PKW – Wybory 2024.

Bibliografia

• Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012. Kraków: Znak, 2013. ISBN 978-83-240-2130-7.
• Krzysztof Kowalczyk: Prawo i Sprawiedliwość – „rewolucyjni konserwatyści”?. W: Krzysztof Kowalczyk, Jerzy Sielski: Partie i ugrupowania parlamentarne III RP. Toruń: Dom wydawniczy DUET, 2006, s. 192–231. ISBN 83-89706-84-9.
• Tomasz Lis: PiS-neyland. Warszawa: Świat Książki, 2007. ISBN 978-83-247-1021-8.
• Wojciech Roszkowski: Najnowsza historia Polski 1980–2002. Warszawa: Świat Książki, 2003. ISBN 83-7391-086-7.
• Jan Darasz: Zanurzeni w historii. W: Jo Harper: Nieliberalna rewolucja w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2020. ISBN 978-83-65390-33-2.
• Krystyna Anna Paszkiewicz: Partie i koalicje polityczne III Rzeczypospolitej. Oprac. zespół: Westyna Gładkiewicz, Krystyna A. Paszkiewicz, Barbara Sawicka. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004. ISBN 83-229-2493-3.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona internetowa PiS

Kontrola autorytatywna (partia polityczna):

• VIAF: 2649156317456102350006
• LCCN: no2010106610
• GND: 7698706-1
• SUDOC: 171859936
• NKC: ko20181019161
• PLWABN: 9810669302205606
• NUKAT: n2004011753
• J9U: 987007411694205171

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3961857
• Britannica: topic/Law-and-Justice
• SNL: Partiet_for_lov_og_rettferdighet
• Catalana: 22209419
• DSDE: Lov_og_Retfærdighed