Urtarrilaren 6
data From Wikipedia, the free encyclopedia
Urtarrilen 6a gregoriotar egutegiaren urteko seigarren eguna da. 359 egun falta dira urtea amaitzeko, 360 egun bisurteetan.
|
|
|
Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.
Gertaerak
Euskal Herria
- 1978 – Kalez jantzitako guardia zibil batek Gernikako taberna batean Manuel Varela Reyes balaz zauritu zuen.
- 1979 – ETAk, Antonio Ramirez Gallardo goardia zibila eta bere neskalaguna erail zituen Beasainen.
- 1985 – 1985eko urtarrileko Europako hotzaldian jazo zen.
- 2000 – Demoek beren lehen jendaurreko ekintza egin zuten Baionako espetxean. Bi kide “Euskal presoak Euskal Herrira” eta “Demokrazia Euskal Herriarentzat” zioten pankartekin kartzelako murrura igo ziren, eta beste hiruk espetxeko hormetan pintaketak egin zituzten.
Mundua
- 1492 – Errege-erregina Katolikoek, Granada konkistatuta, Errekonkistari amaiera eman zioten.
- 1540 – Henrike VIII.a Ingalaterrakoa laugarrenez ezkondu zen, Ana Cleveskoarekin.
- 1912 – Estatu Batuek Mexiko Berriaren sarrera onartu zuten, hori dela Mexiko Berria AEBetako 47. estatua bihurtu zen.
- 1929 – Marine estatubatuarrek Nikaragua inbaditu zuten.
- 1937 – AEBetatik Espainiako Estatura 1936ko Gudan faxismoaren aurka borrokara joateko, Abraham Lincoln Batailoi Internazionalista osatu zuten.
- 1985 – 1985eko urtarrileko Europako hotzaldian jazo zen.
- 1999 – Errege Magoz mozorrotuta Espainiako Kongresuaren kanpoaldean kateatu ziren euskal presoen Euskal Herriratzea eskatuz Madrilen.
- 2000 – Ordesa eta Perdidoko Parke Nazionaleko paraje batean azken bukardoa hilik topatu zuten.
- 2005 – 2005eko urakan denboraldia amaitutzat eman zen Zeta ekaitz tropikalak indarra galtzean. 2005.ean inoiz egondako ekaitz eta urakan kopururik handiena izan eta gero.
Arte eta kultura
Euskal Herria
- 1899 – Txanton Piperri, euskaraz idatziriko lehenbiziko opera, Buenaventura Zapirainen musika eta Toribio Altzagaren libretoa dituena, Donostiako Zentro Katolikoan estreinatu zen.
- 1980ko Bertsolari Txapelketa Nagusiaren finala Xabier Amurizak irabazi zuen. Bere lehenengo txapela izan zen.
Mundua
- 1948 – John Huston estatubatuar zinema zuzendariaren The Treasure of the Sierra Madre filma estreinatu zen.
- 1982 – Fernando Arrabal idazleak Nadal saria lortu zuen La torre herida por un rayo eleberriarekin.
- 1994 – Galicia Hoxe galizierazko egunkaria kaleratu zuten lehen aldiz.
- 1998 – Lucia Etxebarria idazleak Nadal Saria eskuratu zuen Beatriz y los cuerpos celestes eleberriarengatik.
Zientzia eta teknologia
Euskal Herria
Mundua
- 1838 – Samuel Morsek telegrafo elektrikoa lehen aldiz erakutsi zuen.
- 2000 – Ordesa eta Perdidoko Parke Nazionaleko paraje batean azken bukardoa hilik topatu zuten.
Kirolak
Euskal Herria
Mundua
Jaiotzak
Euskal Herria
- 1568 – Henrike Ezponda, zuberoar legegizona eta historiagilea (h. 1643).
- 1641 – Manuel Joaquín Álvarez de Toledo, Oropesako kondea, nafar noble eta politikaria (h. 1707).
- 1685 – Manuel Montiano, bizkaitar jeneral eta politikaria (h. 1762).
- 1801 – Louis-Édouard Cestac, lapurtar apaiza, Servantes de Marie ordena sortu zuena (h. 1868).
- 1847 – Ricardo Zamacois, bizkaitar aktore eta zarzuela abeslaria (h. 1888).
- 1875 – Manuel Aranatz, bizkaitar kazetari eta idazlea, Habanan (h. 1925).
- 1877 – Enrique Herrero Ducloux, Argentinan bizi izandako nafar kimikaria (h. 1962).
- 1892 – Jesus Agirregabiria, gipuzkoar tenorra (j. 1975).
- 1898 – Adoración Cuadra de Miguel, nafar ehunurtekodun emakumezkoa (h. 2004).
- 1905 –
- Baltasar Albeniz, gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (h. 1978).
- Javier Arana, euskal kirolaria (h. 1975).
- 1931 – Jesus Alberdi, Egileor, gipuzkoar bertsolaria (h. 2008).
- 1933 – Jesús Galdeano, nafar txirrindularia (h. 2017).
- 1935 – Federico Bilbao, bizkaitar futbolaria eta poeta.
- 1936 – Ramón Baglietto, gipuzkoar politikaria (h. 1980).
- 1940 – Rafael Mendizabal, donostiar antzerkigile eta negozio-gizona (h. 2009).
- 1942 – Benito Lertxundi, euskal abeslaria eta kantautorea.
- 1946 –
- Anton Arieta, Arieta II.a, bizkaitar futbolaria (h. 2022).
- Javier Pagola, nafar kazetari eta idazlea, Manilan (h. 2020).
- 1948 –
- Pedro Lavín, bizkaitar futbolari ohia.
- Javier Tejada, nafar fisikaria, mekanika kuantikoan aditua.
- 1952 – Jesús María Cizaurre, nafar apaiz agustindar errekoletoa, Cametáko apezpikua.
- 1955 – Manuel Zamarreño Villoria, Euskadiko Alderdi Popularreko gipuzkoar politikaria (h. 1998).
- 1958 – Unai Parot, ETAkide ohia, bere izena daraman Parot doktrinagatik ezaguna, Aljerren.
- 1961 – Txema Lumbreras, nafar futbolari ohia.
- 1962 – Lucía Lahoz Gutiérrez, arabar arte-historialaria.
- 1966 – Jesús María Cormán, gipuzkoar margolari eta idazlea.
- 1968 – Reyes Moleres, bizkaitar aktorea.
- 1971 – Iñigo Arrasate, Iñigito Txapelpunk, bizkaitar musikaria.
- 1972 – Javier Maroto, Euskadiko Alderdi Popularreko politikaria, Gasteizko alkate ohia.
- 1978 – Pépito Elhorga, lapurtar errugbilari ohia.
- 1983 – La Basu, bizkaitar rap abeslaria.
- 1984 – Oihana Bartra, bizkaitar bertsolaria.
- 1990 – Josune Ilundain, nafar sortzailea, ekintzailea eta idazlea.
- 1998 –
- Izaro Lestayo, gipuzkoar traineru-patroia.
- Iñigo Vicente, bizkaitar futbolaria.
- 2004 - Aimar Peña, bizkaitar futbolaria.
Mundua
- 1256 – Gertrudis Helftakoa, Gertrudis Handia, alemaniar lekaimea eta mistika idazlea.
- 1275 – Ramon Penyafortekoa, kataluniar erlijio-gizona.
- 1367 – Rikardo II.a Ingalaterrakoa, Ingalaterrako erregea (h. 1400).
- 1412 – Joana Arc-ekoa, frantziar militarra eta saindua (h. 1431).
- 1493 – Olaus Petri, Suediako elizgizon protestantea eta itzultzailea (h. 1552).
- 1500 – Joan Avilakoa, espainiar erlijio gizona (h. 1569).
- 1585 – Claude Favre de Vaugelas, Frantses Akademiako kidea (h. 1650).
- 1587 – Olivares konde-dukea, espainiar noble eta politikaria (h. 1645).
- 1745 – Jacques-Etienne Montgolfier, frantziar industriagizon eta asmatzailea, bere anai Joseph-Michelekin batera baloi aerostatikoaren sortzaileetako bat (h. 1799).
- 1766 – José Gaspar Rodríguez de Francia, Paraguaiko diktadorea (h. 1840).
- 1775 – Auguste Jean Ameil, Frantziako Iraultza eta hango inperio garaian borrokatu zuen frantziar militarra (h. 1822).
- 1787 – Gaspard-Théodore-Ignace de la Fontaine, Luxenburgoko lehen ministroa (h. 1871).
- 1795 – Anselme Payen, frantziar kimikaria (h. 1871).
- 1802 – Ion Heliade Rădulescu, errumaniar idazlea eta politikaria (h. 1872).
- 1805 – Aleksandra Iximova, errusiar idazle, itzultzaile eta argitaratzailea (h. 1881).
- 1822 – Heinrich Schliemann, alemaniar aberatsa eta arkeologoa (h. 1890).
- 1832 – Gustave Doré, frantziar marrazkigilea (h. 1883).
- 1838 – Max Bruch, alemaniar konpositore erromantiko, irakasle eta orkestra zuzendaria (h. 1920).
- 1848 – Khristo Botev, bulgariar idazlea (h. 1876).
- 1850 – Eduard Bernstein, alemaniar teorilari sozialista (h. 1932).
- 1855 – Elena Maróthy-Šoltésová, eslovakiar idazle, argitaratzaile eta feminista (h. 1939).
- 1861 – Victor Horta, belgikar arkitekto eta diseinatzailea (h. 1947).
- 1865 – Nikolai Marr, georgiar hizkuntzalari, arkeologo eta etnografoa (h. 1934).
- 1868 – Vittorio Monti, italiar musikagilea, biolin jolea eta orkestra zuzendaria (h. 1922).
- 1870 – Gustav Bauer, Alemaniako kantzilerra (h. 1944).
- 1872 – Alexander Nikolaievitx Scriabin, errusiar pianista eta musikagilea (h. 1915).
- 1876 – Léon Bérard, frantziar abokatu eta politikaria, Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorreko presidentea (h. 1960).
- 1878 – Carl Sandburg, estatubatuar poeta, historialaria, eleberrigilea eta folklorista (h. 1967).
- 1881 – Nina M. Davies, britainiar marrazkilaria eta egiptologoa (h. 1965).
- 1883 – Kahlil Gibran, libanoar poeta, margolari, elaberrigile eta entsegugilea (h. 1931).
- 1895 – Rita Montagnana, italiar politikaria, Italiako Alderdi Komunistaren buruzagia eta parlamentaria (h. 1979).
- 1897 –
- María Josefa Cerrato Rodríguez, Espainian albaitaritzako unibertsitate-titulua lortu zuen lehen emakumea (h. 1981).
- Ferenc Szálasi, Hungariako estatuburua, militar eta politikari faxista (h. 1946).
- 1903 – Maurice Abravanel, estatubatuar orkestra-zuzendaria (h. 1993).
- 1912 – Celso Emilio Ferreiro, galiziar idazlea (h. 1979).
- 1913 –
- Edward Gierek, poloniar politikari komunista (h. 2001).
- Loretta Young, estatubatuar aktorea (h. 2000).
- 1915 – Liisi Oterma, finlandiar astronomoa, Finlandian astronomiako doktoretza lortu zuen lehen emakumezkoa (h. 2001).
- 1916 – Màrius Cabré i Esteve, kataluniar toreatzaile eta antzezlea (h. 1990).
- 1919 – Dona Tututa, caboverdetar piano-jotzailea (h. 2014).
- 1920 –
- Jean-Robert Ipoustéguy, frantziar pintore eta eskultorea (h. 2006).
- Sun Myung Moon, Batasunaren Elizaren korear sortzailea (h. 2012).
- 1923 – Norman Kirk, Zeelanda Berriko 29. lehen ministroa (h. 1974).
- 1929 – Babrak Karmal, Afganistango presidentea (h. 1996).
- 1931 – E. L. Doctorow, estatubatuar eleberrigilea (h. 2015).
- 1936 –
- Darlene Hard, estatubatuar tenislaria (h. 2021).
- Antonio López García, espainiar eskultorea eta margolari hiperrealista.
- Alejandro Maldonado Aguirre, Guatemalako presidentea.
- Julio María Sanguinetti, Uruguaiko presidentea.
- 1937 –
- Paolo Conte, italiar kantautore, abeslari eta musikagilea.
- Harri Holkeri, Finlandiako lehen ministroa (h. 2011).
- 1938 –
- Adriano Celentano, italiar abeslaria, aktorea eta zinema zuzendaria.
- Adrienne Clarke, australiar botanikari eta genetista.
- 1939 – Jesús Muñecas, espainiar polizia ohia, guardia zibileko kapitaina izandakoa.
- 1942 – Rosa María Mateo, espainiar kazetari eta telebistako albistegi aurkezlea.
- 1943 –
- Osvaldo Soriano, argentinar idazlea eta kazetaria (h. 1997).
- Terry Venables, ingeles futbolari eta entrenatzailea (h. 2023).
- 1944 –
- Alan Stivell, bretainiar musikaria.
- Rolf Zinkernagel, suitzar immunologoa, 1996ko Medikuntzako Nobel Saria.
- 1945 – Barry John, galestar errugbilaria, inoizko galestar errugbilari hoberenetakoa (h. 2024).
- 1946 – Syd Barrett, ingeles abeslari, egile abeslari eta musikaria, Pink Floyd taldeko kide sortzailea (h. 2006).
- 1948 –
- Jimmy Blears, estatubatuar surflaria (h. 2011).
- Maria Castellano Arroyo, espainiar medikua, legezko eta auzitegiko medikuntzan eta laneko medikuntzan espezializatua.
- 1951 – Anastasio Greciano, espainiar txirrindulari ohia.
- 1953 – Malcolm Young, Angus Youngen anaia da eta AC/DC musika taldearen sortzailea (h. 2017).
- 1954 – Anthony Minghella, britainiar zinema zuzendaria eta idazlea (h. 2008).
- 1955 – Rowan Atkinson, britainiar aktorea, idazlea eta komikoa.
- 1960 –
- Paul Azinger, estatubatuar golf jokalaria.
- Nigella Lawson, ingeles kazetari, telebistako aurkezle eta sukaldaritza liburuen idazlea.
- 1967 – Fátima Báñez, espainiar politikaria, ekonomialaria eta jurista.
- 1968 –
- Claudia Grigorescu, florete modalitateko errumaniar eskrimalaria.
- John Singleton, estatubatuar zinema zuzendaria (h. 2019).
- 1970 - Nancy Obregon, perutar koka-buruzagia eta politikaria.
- 1972 – Nek, italiar abeslaria.
- 1977 – Genevieve O'Reilly, irlandar aktorea.
- 1978 – Nana Darkoa Sekyiamah, ghanar idazle eta blogari feminista.
- 1981 – Rinko Kikuchi, japoniar aktorea.
- 1982 – Eddie Redmayne, ingeles aktorea.
- 1985 – Amalie Bruun, danimarkar abeslaria, modeloa eta aktorea.
- 1986 – Irina Shayk, errusiar modeloa.
- 1989 – Sergio León, espainiar futbolaria.
- 1994 - Catriona Gray, australiar-filipinar modeloa, aurkezlea, filantropoa, gizarte-ekintzailea, abeslaria, konpositorea, musika-ekoizlea eta dantzaria.
- 1995 – Michaela DePrince, Sierra Leonako ballet dantzari estatubatuarra (h. 2024).
- 1996 – Miki Nuñez, kataluniar abeslaria.
Heriotzak
Euskal Herria
- 1083 – Antso Gartzeitz Iruñekoa, Uncastillo eta Zangozako jauna.
- 1827 – Frantzisko Ramon Egia, bizkaitar politikaria eta militarra, Madrilen (j. 1750).
- 1924 – Mañex Zubiat, baxenafar bertsolaria (j. 1848).
- 1958 – Marcelino Lardizabal, gipuzkoar misiolaria, Burgosen (j. 1879).
- 1983 – Juan Inazio Goikoetxea Gaztelu, gipuzkoar elizgizona eta euskal idazlea (j. 1908).
- 1995 – Agustin Gainza, Piru Gainza, Bilboko Athletic Klubeko jokalaria (j. 1922).
- 2008 – Fernando Beorlegi, nafar margolaria (j. 1928)
- 2013 – Jon Ander Lopez Maquiera, bizkaitar futbolaria (j. 1976).
- 2014 – Kepa Bereziartua, ezker abertzaleko alderdiaren lehendakaria (j. 1949).
- 2015 – Didier Rouget, Parisen jaio eta Uztaritzen bizi izandako ezkertiar abokatua (j. 1952).
- 2017 –
- Hiazinto Fernandorena, euskal irakasle, itzultzaile, euskaltzain urgazle eta euskaltzalea (j. 1930).
- Joseba Andoni Leizaola, gipuzkoar politikari jeltzalea eta Eusko Legebiltzarreko mahaiburua (j. 1931).
- 2018 – Ricardo Zierbide, nafar hizkuntzalari eta filologoa (j. 1936).
- 2022 – Maixux Rekalde, gipuzkoar bakezalea eta euskaltzailea (j. 1934).
Mundua
- 1224 – Yusuf al-Mustansir, almohadeen bostgarren kalifa.
- 1448 – Kristobal Bavariakoa, Danimarkako, Suediako eta Norvegiako erregea (j. 1416).
- 1536 – Baldassare Peruzzi, Pizkundeko italiar margolari eta arkitektoa (j. 1481).
- 1541 – Bernard van Orley, Pizkundeko flandestar margolaria (j. c. 1487).
- 1598 – Teodoro I.a Errusiakoa, Errusiako tsarra (j. 1557).
- 1617 – Dorotea Danimarkakoa, Brunswick-Lüneburgeko dukesa (j. 1546).
- 1693 – Mehmed IV.a, Otomandar Inperioko sultana (j. 1642).
- 1725 – Chikamatsu Monzaemon, japoniar antzerkigilea (j. 1653).
- 1829 –
- Josef Dobrovský, bohemiar jatorriko jesuita, filosofo eta literatura historialaria (j. 1753).
- Amalia Holst, alemaniar idazle, intelektual eta feminista (j. 1758).
- 1831 – Rodolphe Kreutzer, frantziar musikagilea eta biolinista (j. 1766).
- 1840 – Frances Burney, ingeles eleberrigile satiriko, egunkarietako idazle eta antzerkigilea (j. 1752).
- 1852 – Louis Braille, behatzen bidez irakurtzeko Braille sistemaren frantziar asmatzailea (h. 1809).
- 1873 – Carl Frederik Blixen-Finecke, Danimarkako lehen ministroa (j. 1822).
- 1882 – Richard Henry Dana, estatubatuar abokatu, politikari eta idazlea (j. 1815).
- 1884 – Gregor Mendel, austriar abade eta zientzialaria (j. 1822).
- 1885 – Peter Christen Asbjørnsen, norvegiar idazlea (j. 1812).
- 1906 – Anna Gréki, frantziar jatorriko aljeriar poeta (j. 1931).
- 1918 – Georg Cantor, alemaniar matematikaria (j. 1845).
- 1919 – Theodore Roosevelt, AEBetako 26. presidentea (j. 1858).
- 1929 – Elizabeth Bisland, estatubatuar kazetari eta idazlea (j. 1861).
- 1942 – Henri de Baillet-Latour, belgikar aristokrata, Nazioarteko Batzorde Olinpikoko hirugarren presidentea (j. 1876).
- 1943 – Alice May Douglas, estatubatuar idazle, poeta eta argitaratzailea (j. 1865).
- 1945 –
- Edith Frank, judu alemaniar errefuxiatua, Otto Franken emaztea eta Margot Frank eta Anne Franken ama (j. 1900).
- Josefa Llanes Escoda, lider zibiko eta gizarte langilea, emakumeen sufragioaren defendatzaile eta Bigarren Mundu Gerrako Filipinetako heroina (j. 1898).
- Vladimir Vernadski, errusiar mineralogo eta geokimikalaria (j. 1863).
- 1949 – Victor Fleming, estatubatuar zinema zuzendaria (j. 1889).
- 1963 – Frank Tuttle, estatubatuar zinemagilea (j. 1892).
- 1974 – David Alfaro Siqueiros, mexikar pintorea (j. 1896).
- 1976 – Óscar Esplá, espainiar musikagilea (j. 1886).
- 1981 –
- Archibald Joseph Cronin, ingeles eleberrigilea (j. 1896).
- Antonio Suárez, espainiar txirrindularia (j. 1932).
- 1989 – Edmund Leach, britainiar antropologoa (j. 1910).
- 1990 – Pavel Alekseievitx Txerenkov, errusiar fisikaria, Txerenkov erradiazioaren aurkizailea eta 1958ko Fisikako Nobel Saria (j. 1904).
- 1993 –
- Dizzy Gillespie, estatubatuar jazz musikaria, "bebop" eta jazz modernoaren bultzatzaile nagusietako bat (j. 1917).
- Rudolf Nureiev, errusiar dantzaria eta koreografoa (j. 1938).
- 1995 – Joe Slovo, hegoafrikar politikaria eta Apartheidaren aurkako borrokalaria (j. 1926).
- 1997 – Teiichi Matsumaru, japoniar futbolaria (j. 1909).
- 1998 – Georgi Sviridov, errusiar musikagilea (j. 1915).
- 1999 – Michel Petrucciani, frantziar jazz-pianista, musikagilea eta orkestra-zuzendaria (j. 1962).
- 2006 - Ramona Komandantea, tzotzil herriko emakumea eta Mexikoko Nazio Askapenerako Armada Zapatistaren burua (j. 1959).
- 2009 – Ron Asheton, The Stooges taldeko gitarra-jotzailearen gorpua aurkitu zuten. Egia esan, egun batzuk lehenago hila zegoen (j. 1948).
- 2014 – Marina Ginestà, Bigarren Errepublikako eta Espainiako Gerra Zibileko militante komunista (j. 1919).
- 2017 –
- Octavio Lepage, Venezuelako presidentea (j. 1923).
- Ricardo Piglia, argentinar idazle eta literatura-kritikaria (j. 1941).
- 2019 – Johan Claassen, hegoafrikar errugbilaria (j. 1929).
- 2020 – Sergio Fernández Cárdenas, mexikar saiakera-egilea, eleberrigilea eta antzerkigilea (j. 1926).
- 2022 –
- Peter Bogdanovich, estatubatuar zinema zuzendaria eta zinemari buruzko liburuen idazlea (j. 1939).
- Flavio Etcheto, argentinar ekoizle, musikari, idazle eta konpositorea (j. 1969).
- Bob Falkenburg, estatubatuar tenislaria (j. 1926).
- Sidney Poitier, bahamar-estatubatuar aktore eta zinema zuzendaria (j. 1927).
- 2023 –
- Dick Savitt, estatubatuar tenislaria (j. 1927).
- Gianluca Vialli, italiar futbolari eta entrenatzailea (j. 1964).
- 2024 – Malcolm Price, galestar errugbilaria (j. 1937).
- 2025 – John Bosco Panya Kritcharoen, thailandiar apezpiku katolikoa (j. 1949).
Jaiak eta urteurrenak
- Kristauentzat Epifania edo Jaunaren Agerkundea (Erregeen eguna): Hego Euskal Herrian haurrei opariak, jostailuak eta opilak ematen zaizkie.
- Sehaska egutegiko izendegia: Agerne/Agerkunde/Agerpena eta Izar/Izarne.
Jaieguna ospatzen da ondoko herrietan:
Kanpo estekak
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.