Manila

Manila^[1][2] (tagaloz: Maynilà, majˈnilaʔ ahoskatua) Filipinetako hiriburua da eta Manila Metropolia osatzen duten 17 udalerrietako bat. Luzon uharteko ekialdean kokatua, 19 milioi biztanle ditu^[3] metropoliko erdiguneak. 2009an, munduko 11. metropoli-gune handiena zen eta 5. jendetsuena.

Manila Lungsod ng Maynila City of Manila
highly urbanized city (en)
Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Filipinak
Probintzia	Manila Metropolia
Alkatea	Joseph Estrada
Izen ofiziala	Lungsod ng Maynilà
Jatorrizko izena	Lungsod ng Maynila City of Manila
Geografia
Koordenatuak	14°35′45″N 120°58′38″E
Azalera	38,55 km²
Altuera	9 m
Mugakideak	Navotas, Makati, Caloocan, Quezon City, San Juan, Mandaluyong eta Pasay
Demografia
Biztanleria	1.846.513 (2020ko maiatzaren 1a) 66.365 (2015)
Metropolia	21.241.000
Dentsitatea	73.920 bizt/km²
Etxebizitzak	486.293
Informazio gehigarria
Sorrera	XIII. mendea 1521 (Migel Lopez Legazpikoak)
Telefono aurrizkia	2
Ordu eremua	Philippine Standard Time (en)
Hiri senidetuak	Acapulco, Astana, Bangkok, Pekin, Bukarest, Cartagena de Indias, Guangzhou, Haifa, Habana, Ho Chi Minh Hiria, Incheon, Jakarta, Jersey City, Lima, Lyon, Madril, Málaga, Maui konderria, Mexiko Hiria, Montreal, Mosku, New Delhi, Niza, Osaka, Sacramento, San Frantzisko, Santiago, Seberang Perai (en) , Sydney, Taichung (en) , Taipei, Takatsuki, Teheran, Winnipeg, Yokohama, Santiago de Cali, Guam, Busan, Honolulu konderria, Shanghai, Panama Hiria, Santa Barbara, Los Angeles, Laval eta Fuzhou
http://www.manila.gov.ph

Manila, luze-zabal 38,55 km² izanik^[4], Filipinetako bigarren hiri jendetsuena da, 1.660.714 biztanle baititu^[4]. Handik hurbil, Quezon Hiria —antzina hiriburu izan zen— jendetsuena da. Hala ere, Manila Metropoliak 10 milioi biztanletik gora ditu eta Asia hego-ekialdeko bigarren gune jendetsuena da^[3].

Hong Kong hiritik 950 km hego-ekialdera dago eta Singapurtik 2.400 km ipar-ekialdera. Pasig ibaiak hiria bitan zatitzen du.

Historia

XIII. mendean, Manila herrixka gotortua zen, Pasig ertzeko merkataritza gunea. Aristokrazia malaiarentzat, herrixkaren izena Seludong/Selurung zen, Luzon uhartearen hego-mendebaldeko eskualdearen izen bera, bertako hiriburua zela iradokiz. Hala ere, bertako tagalog jendearen ahotan Maynilad zuen izena, eta izen horrexekin geroz eta ezagunagoa egin zen. Izenaren jatorria nila landarean dago, badiaren ertzean hazten den mangle loredun mota bat, xaboia egiteko erabilia eta herrixkako merkatugai nagusia.

Santiago atea.

1570ean, pirata portugaldarrek atzendua, Migel Lopez Legazpikoak merkataritza gune horren berri izan zuen eta bere aberkide Martin Goiti bidali zuen bertako garrantzi ekonomikoa ezagutzera. Espainiar Koroa ezartzea saiatu zen, baina bertako buruzagiak ez zuen onartu Espainiako errege-erreginen meneko izatea, nahiz eta merkataritza harreman askeen alde agertu. Konkistatzaileek gerra-ekintzatzat hartu zuten eta herriari eraso egin 1570eko ekainean. Goitik herria konkistatu ondoren, Lopez Legazpikoarengana itzuli zen tropekin. Horrela, Zumarragarrak gotorlekua eraikitzeko agindua 1571ko ekainaren 1ean eman zuen, eta Manila modernoaren lehen ipini.

Manila Espainiaren gobernu kolonialaren hiriburu bihurtu zen, Filipina Uharteak hiru mendez kontrolatu ziten garaian. 1762-1764 artean, Britainia Handiaren bi urteko kontrolpean ere Manila hiriburua izan zen. Hiriak merkataritza aldetik garrantzi handia izan zuen, Manila-Acapulco merkatari-itsasbidearen jomuga baitzen, salgaiak Mexiko eta Asia Hego-ekialdearen arteko garraio-puntua (Manilako galeoia). Itsasbide hau, itzulbidaia izenekoa, Andres Urdaneta ordiziarrak ezarri zuen^[5], Migel Lopez Legazpikoaren ilobak.

1898an, Ameriketako Estatu Batuek agintea hartu zuten eta Filipinetako uhartedia 1946 arte kolonizatu zuten. Bigarren Mundu Gerran hiriaren gehiengoa suntsitua izan zen. Gerrako bigarren hiri suntsituena izan zen, Varsoviaren atzetik. 1948-1976 artean Manilak hiriburutza galdu zuen, Quezon Hiriaren mesedetan. 1976ean, hiriburu bihurtu zen berriz.

Banaketa administratiboa

Manilako mapa

Hiria hamasei barruti geografikotan banatuta dago. Zortzi barruti Pasig ibaiaren iparraldean daude eta zortzi, hegoaldean.

Barrutiak	Barangay kopurua	Biztanleria (2007 errolda)	Eremua (ha)	Dentsitatea (bizt/km²)
Binondo	10	12.100	66,11	18.304,1
Ermita	13	6.205	158,91	3.904,8
Intramuros	5	5.015	67,26	7.455,7
Malate	57	78.132	259,58	30.099,8
Paco	43	69.300	278,69	24.866,7
Pandacan	38	76.134	166,00	45.862,9
Port Area	5	48.684	315,28	15.441,4
Quiapo	16	23.138	84,69	27.322,0
Sampaloc	192	255.613	513,71	49.758,5
San Andres	65	116.585	168,02	69.386,2
San Miguel	12	16.115	91,37	17.636,9
San Nicolas	15	43.225	163,85	26.380,5
Santa Ana	34	62.184	169,42	36.703,5
Santa Cruz	82	118.779	309,01	38.438,1
Santa Mesa	51	98.901	261,01	37.892,2
Tondo	259	630.604	865,13	72.891,6

Klima

Datu klimatikoak (Manila, 1971-2000)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	29.5	30.5	32.1	33.5	33.2	32.2	31.1	30.6	30.9	30.9	30.7	29.7	31.2
Batez besteko tenperatura (ºC)	26.5	27.2	28.5	29.9	30.0	29.2	28.5	28.1	28.2	28.2	27.1	26.2	28.1
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	18.5	20.8	25.9	26.2	26.7	26.2	25.8	25.5	25.5	25.5	24.9	23.9	24.6
Pilatutako prezipitazioa (mm)	19.0	7.9	11.1	21.4	165.2	265.0	419.6	486.1	330.3	270.9	129.3	75.4	2201.2
Euri egunak (≥ 1 mm)	1.0	1.0	1.0	1.0	7.0	14.0	16.0	19.0	17.0	13.0	9.0	5.0	104
Eguzki orduak	186	196	248	270	217	180	180	155	150	186	180	186	2334
Iturria (1): World Meteorological Organization[6]
Iturria (2): Hong Kong Observatory (eguzki orduak 1961-1990)[7]

Ekonomia

Garrantzi handiko merkataritza eta finantzagunea da. Halaber, aipagarri dira ehungintza, tabako industria eta margolaritza. Nazioarteko portua eta aireportua ditu.^[8]

Ondasun nabariak

Jai-Alai eraikina.

• Intramuros alde zaharra.
• San Agustin eliza (Filipinetako Eliza Barrokoak)
• Manila Jai Alai.

Herri eta hiri senidetuak

Manila ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:

Acapulco (Mexiko) Astana (Kazakhstan) Bangkok (Thailandia) Beijing (Txina)[9][10][11] Bukarest (Errumania) Busan (Hego Korea) Cartagena de Indias (Kolonbia) Guam

Guangzhou (Txina)[9][12] Haifa (Israel) Ho Chi Minh Hiria (Vietnam) Honolulu (Hawaii) (Ameriketako Estatu Batuak) Incheon (Hego Korea) Jakarta (Indonesia) Jersey City (New Jersey) (Ameriketako Estatu Batuak) Los Angeles (Kalifornia) (Ameriketako Estatu Batuak)

Lyon (Frantzia) Málaga (Espainia)[9] Maui (Hawaii) (Ameriketako Estatu Batuak)[13] Montreal (Kanada)[9][14] Mosku (Errusia) New Delhi (India) Niza (Frantzia)[15] Nursultan (Kazakhstan)

Osaka (Japonia) Sacramento (Kalifornia) (Ameriketako Estatu Batuak)[16] San Frantzisko (Kalifornia) (Ameriketako Estatu Batuak)[16] Santa Barbara (Kalifornia) (Ameriketako Estatu Batuak) Santiago de Cali (Kolonbia) Seberang Perai (Malaysia) Shanghai (Txina)

Sydney (Australia) Taichung (Taiwan) Taipei (Taiwan) (1966)[9][17][18] Takatsuki (Japonia)[9] Teheran (Iran) Winnipeg (Kanada)[9][19] Yokohama (Japonia)[9][20]

Managua Iberoamerikako Hiriburu Hirien Batasunaren (gaztelaniaz: Unión de Ciudades Capitales Iberoamericanas - UCCI; portugesez: União de Cidades Capitais Ibero-americanas) partaide da, 1982ko urriaren 12tik. Jarraian agertzen diren hiriekin senidetasun harremanak ditu: ^[21]

Andorra la Vella (Andorra) Asuncion (Paraguai) Bogota (Kolonbia) Brasilia (Brasil) Buenos Aires (Argentina) Caracas (Venezuela)

Davao Hiria (Filipinak) Guatemala Hiria (Guatemala) Habana (Kuba) La Paz (Bolivia) Lima (Peru) Lisboa (Portugal)

Madril (Espainia)[9][22] Managua (Filipinak) Mexiko Hiria (Mexiko) Montevideo (Uruguai) Panama Hiria (Panama) Quito (Ekuador)

Rio de Janeiro (Brasil) San Jose (Costa Rica) San Juan de Puerto Rico (Puerto Rico) San Salvador (El Salvador) Santiago (Txile) Santo Domingo (Dominicar Errepublika)

Sucre (Bolivia) Tegucigalpa (Honduras)

Erreferentziak

1. Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
2. Euskaltzaindia. (2012-06-29). 171. araua: Asiako toponimia. (Noiz kontsultatua: 2013-02-11).
3. Demographia World Urban Areas and Population Projections
4. Manila Hiriko Biztanleria.
5. www.andresurdaneta.org
6. World Weather Information Service - Manila. World Meteorological Organization (Noiz kontsultatua: January 13, 2013).
7. Climatological Information for Manila, Philippines. Hong Kong Observatory.
8. Lur entziklopedietatik hartua.
9. City Government of Manila. Sister Cities of Manila. .
10. Pekin Municipal Government. Sister Cities. .^{[Betiko hautsitako esteka]}
11. Allison Lopez. (2008-8-7). «Manila mayor flies to 'sister city' for Pekin Olympics» Philippine Daily Inquirer.^{[Betiko hautsitako esteka]}
12. Guangzhou Foreign Affairs Office. Guangzhou Sister Cities[via WaybackMachine.com. ].
13. (Ingelesez) Sister Cities Inernational. (Noiz kontsultatua: 2018-07-23).
14. Manila-Montreal Sister City Agreement Holds Potential for Better Cooperation. 2005-06-24.
15. Ville de Nice. Villes jumelées avec la Ville de Nice. .
16. (Ingelesez) Sister Cities International. (Noiz kontsultatua: 2018-07-23).
17. taipei.gov. The 45 Sister Cities of taipei. .
18. (Ingelesez) Taipei City Council. (Noiz kontsultatua: 2018-07-20).
19. Sister Cities. New Winnipeg.
20. Yokohama Convention & Visitiors Bureau. Eight Cities/Six Ports: Yokohama's Sister Cities/Sister Ports. .
21. (Gaztelaniaz) Unión de Ciudades Capitales Iberoamericanas. (Noiz kontsultatua: 2018-07-22).
22. (Gaztelaniaz) Portal web del Ayuntamiento de Madrid. (Noiz kontsultatua: 2018-07-19).

Kanpo estekak

• Manilako Udalaren webgune ofiziala

• Datuak: Q1461
• Multimedia: Manila / Q1461