stanąć

stanąć (język polski)

wymowa:

^ⓘ, IPA: [ˈstãnɔ̃ɲt͡ɕ], AS: [stãnõńć], zjawiska fonetyczne: nazal.• asynch. ą 

^ⓘ

znaczenia:

czasownik nieprzechodni dokonany (ndk. stawać)

(1.1) o człowieku, zwierzętach: powstać, dźwignąć się na nogi

(1.2) o przedmiotach, samochodach: zostać postawionym, umieszczonym gdzieś

(1.3) o budowlach: zostać zbudowanym gdzieś

(1.4) o przedmiotach: zostać ustawionym w pozycji pionowej

(1.5) zatrzymać się, przestać się poruszać, przestać działać

(1.6) stężeć, zakrzepnąć

(1.7) zgłosić się gdzieś na polecenie, rozkaz

(1.8) pojawić się, znaleźć się gdzieś

(1.9) trafić na wyzwanie

(1.10) pot. o członku męskim: być w erekcji

(1.11) pot. o włosach, wąsach, brwiach: nastroszyć się, najeżyć

(1.12) pot. zostać ogłoszonym, uchwalonym, podjętym; dojść do skutku, wejść w życie

(1.13) daw. nieos. wystarczyć

(1.14) daw. zatrzymać się, zamieszkać w jakimś miejscu na jakiś czas

(1.15) daw. przybyć dokądś po długiej podróży, wędrówce

forma		liczba pojedyncza			liczba mnoga
		1. os.	2. os.	3. os.	1. os.	2. os.	3. os.
bezokolicznik		stanąć
czas przyszły prosty		stanę	staniesz	stanie	staniemy	staniecie	staną
czas przeszły	m	stanąłem	stanąłeś	stanął	stanęliśmy	stanęliście	stanęli
	ż	stanęłam	stanęłaś	stanęła	stanęłyśmy	stanęłyście	stanęły
	n	stanęłom	stanęłoś	stanęło
tryb rozkazujący		niech stanę	stań	niech stanie	stańmy	stańcie	niech staną
pozostałe formy czas zaprzeszły m stanąłem był stanąłeś był stanął był stanęliśmy byli stanęliście byli stanęli byli ż stanęłam była stanęłaś była stanęła była stanęłyśmy były stanęłyście były stanęły były n stanęłom było stanęłoś było stanęło było forma bezosobowa czasu przeszłego stanięto tryb przypuszczający m stanąłbym, byłbym stanął stanąłbyś, byłbyś stanął stanąłby, byłby stanął stanęlibyśmy, bylibyśmy stanęli stanęlibyście, bylibyście stanęli stanęliby, byliby stanęli ż stanęłabym, byłabym stanęła stanęłabyś, byłabyś stanęła stanęłaby, byłaby stanęła stanęłybyśmy, byłybyśmy stanęły stanęłybyście, byłybyście stanęły stanęłyby, byłyby stanęły n stanęłobym, byłobym stanęło stanęłobyś, byłobyś stanęło stanęłoby, byłoby stanęło imiesłów przysłówkowy uprzedni stanąwszy rzeczownik odczasownikowy stanięcie, niestanięcie

forma	tryb oznajmujący	tryb warunkowy	tryb rozkazujący
bezokolicznik	stanąć
czas teraźniejszy	staje	stanęłoby by stanęło	niech staje
czas przyszły	będzie stawało będzie stawać	—	—
czas przeszły	stanęło	byłoby stanęło by było stanęło	—

odmiana:

(1.1-12, 14-15) koniugacja Vb

 

(1.13)

nieos.,

 

przykłady:

(1.1) Po dwudziestu latach stanął na nogach.

(1.2) – Gdzie stanąłeś samochodem? – Pod budynkiem sądu.

(1.3) Pod urzędem miasta stanął pomnik generała Sikorskiego.

(1.4) Nóż wypadł mu z ręki i stanął sztorcem w śniegu.

(1.5) Od pewnego czasu zegarek późnił się, a wczoraj całkowicie stanął.

(1.6) Temperatura mocno spadła i okoliczne rzeki stanęły.

(1.7) Młodzi bielszczanie stanęli przed komisją wojskową.

(1.8) Stanął na progu i spoglądał na swoje podwórko.

(1.9) Nie spodziewał się, że będzie musiał stanąć oko w oko z tym zbrodniarzem.

(1.10) Poczuł się niekomfortowo, bo stanął mu podczas meczu.

(1.11) Kiedy tylko wszedł do domu, włosy stanęły mu na głowie z przerażenia.

(1.12) W 1919 roku stanął traktat wersalski.

(1.13) A kiedy jadła nie stanie, • Szarpajmy ciało na sztuki (…)^[1]

(1.14) Staniemy gdzieś w hotelu, zanim znajdziemy stałe mieszkanie.

(1.15) Po długiej drodze, zmordowany stanąłem w domu o północy.

składnia:

(1.9) stanąć wobec + D. • naprzeciw + D.

(1.10) stanąć + C.

kolokacje:

(1.1) stanąć na nogi / na rękach

(1.12) stanęła decyzja / pokój / sąd / sejm / trybunał / ugoda / umowa / unia / wojna • umowa stoi

synonimy:

antonimy:

hiperonimy:

hiponimy:

holonimy:

meronimy:

wyrazy pokrewne:

czas. ndk. stawać, dk. stać, przystanąć

rzecz. stacja ż, stanięcie n

związki frazeologiczne:

język kołkiem staje • mózg staje • oczy stanęły w słup • stanąć dęba • stanąć jak wryty • stanąć na głowie • stanąć na nogi • stanąć na ostrzu noża • stanąć na rękach • stanąć na równe nogi • stanąć na rzęsach • stanąć na skraju • stanąć na uszach • stanąć na własnych nogach • stanąć okoniem • stanąć ością w gardle • stanąć pod znakiem zapytania • stanąć przed Bogiem • stanąć słupka • stanąć sztorcem • stanąć u kresu czegoś • stanąć w ogniu • stanąć w pąsach • stanąć w płomieniach • stanąć w szranki • stanęło na tym, że • umowa stanęła • zakład stanął • nie staje komuś czegoś • tak krawiec kraje, jak mu materii staje • ksiądz diabła wypędzi, a sam za dziesięć stanie

etymologia:

uwagi:

tłumaczenia:

• angielski: (1.1) stand up, get up; (1.3) erect, build; (1.5) stop; (1.9) confront
• chiński standardowy: (1.5) 站 (zhàn); (1.14) 站 (zhàn); (1.15) 站 (zhàn)
• japoński: (1.1) 立ち上がる; (1.5) 立ち止まる
• polski język migowy:
  (w zapisie SignWriting)

  (1.5)
• ukraiński: (1.1) стати

źródła:

1. Adam Mickiewicz, Dziady