García II de Galicia

García II de Galicia tamén coñecido por García de Galiza, ou simplemente Don García^[1], nado en 1042 e finado o 21 de marzo de 1090, foi un monarca galego que reinou entre os anos 1065 e 1071.

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: García II.

García II de Galicia

Biografía
Nacemento	c. 1042 (Gregoriano) Zamora, España
Morte	22 de marzo de 1090 (Gregoriano) (47/48 anos) Castelo de Luna, España
Lugar de sepultura	Panteón de Reis de Santo Isidoro de León
Monarca do Reino de Galicia
1072 – 1073 ← Sancho III – Afonso VI de León →
Monarca do Reino de Galicia
1065 – 1071 ← Fernando I de León, Sancha I de Galicia – Sancho III, Afonso VI de León →
Actividade
Ocupación	gobernante
Outro
Título	Rei de Galicia
Familia	Dinastía Ximena
Pais	Fernando I de León   e Sancha I de Galicia
Irmáns	Urraca de Zamora Elvira de Toro Sancho III Afonso VI de León
Sinatura

Fillo de Fernando I e Sancha I, herdou o Reino de Galiza, co condado de Portugal, e a protección e parias das taifas de Badaxoz e Sevilla. Educouse desde 1053 en Galiza co bispo Cresconio de Iria. En 1071 tivo que se enfrontar ó alzamento da nobreza portuguesa, derrotando a Nuno II Menendiz, conde de Portugal, na batalla de Pedroso. Pouco despois foi atacado e vencido polo seu irmán Sancho II de Castela, tendo que se exiliar en Sevilla. Trala morte de Sancho o ano seguinte, regresou, mais foi apreixado mediante engano polo seu irmán Afonso VI de León, pasando o resto da súa vida encadeado no castelo de Luna, ao norte de León.

A súa historia fixo que fose tratado coma un rei inepto e perdedor pola historiografía, á parte de ter un importante desenvolvemento na literatura.

Infancia e mocidade

O Reino de Galiza gobernado por seus pais, Sancha I e Fernando I, en 1064.

O infante García naceu contra o ano 1042^[a] e foi o fillo máis novo dos reis de Galiza Sancha I e o seu consorte Fernando I,^[5] e irmán de Urraca de Zamora, de Sancho II de Castela, de Elvira de Toro e de Afonso VI de León.^[b] Era neto por parte materna de Afonso V o Nobre, rei de Galiza, e da súa esposa a raíña Elvira Méndez. Por parte paterna os seus avós eran Sancho III o Maior, rei de Navarra, e a súa esposa a raíña Muniadona de Castela.

Desde moi novo xa aparece en diplomas canda seus pais e irmáns;^[2] como no xa mencionado da doazón á abadía de Santo André da Veiga de Espiñareda do 24 de abril de 1043 ou nestoutro do mosteiro de San Juan Bautista de Corias do 26 de abril de 1046, que é confirmado por tódolos irmáns, agás Elvira.^[4][c]

Educouse desde 1053 en Galiza co bispo Cresconio de Iria, xunto a quen aparece na primeira mención coñecida de García, datada nese mesmo ano.^[d] Sánchez Candeira vencella este feito á futura repartición do reino,^[10] pois os seus tres fillos educáronse nas terras que despois herdarían (non foi até 1063 que se fixo público o repartimento).^[11] Aínda así, García seguiu estando presente na corte, en León, como o testemuñan os diplomas que asinou (en 1056, 1061 e 1063).^[12]

Reliquia do apóstolo Santiago na igrexa de Saint Jacques en Liexa, entregada por García en 1056.

Unha das mencións do rei García é no relato da viaxe dun grupo de peregrinos de Liexa en 1056^[13] que foron recibidos polo infante e o bispo Cresconio. García entregoulles ―coa oposición de Cresconio― unha reliquia do brazo do apóstolo Santiago co obxectivo de desposar cunha das fillas de Henrique III, emperador do Sacro Imperio Romano Xermánico,^[e] mais non semella que o chegase a facer.^[19]

Posteriormente, contra 1065, é probábel que entrase en contactos para concertar matrimonio cunha filla de Guillerme o Conquistador; mais, de novo, non se concluíu o esposorio.^[20][f] Con motivo destes contactos, é posíbel que Galtier Giffart, señor de Longueville, que estivo de peregrinación en Santiago de Compostela, levase a Guillerme un cabalo como obsequio, o mesmo cabalo que o Conquistador pediría para a batalla de Hastings en 1066.^{[37][38][39][g]}

Pouco antes do seu acceso ó trono, García reclamaba perante a asemblea de xustiza os dereitos na herdanza dunha familia aristocrática da Galiza do norte. Este preito co bispo de Mondoñedo, Suario II, gañouno o infante, constituíndo unha mostra da súa fortaleza e prudencia a pouco de se converter en soberano.^[41]

Reino de Galiza

Noroeste peninsular, onde se aprecia a distribución dos reinos nos tempos de García II:      García II, co dominio de Galiza      Badaxoz, tributario de García      Sevilla, tributario de García      Afonso VI, co dominio de León      Toledo, tributario de Afonso      Sancho II, co dominio de Castela      Zaragoza, tributario de Sancho^[42]

O rei Fernando I repartiu os seus dominios entre os fillos: Sancho, o maior, recibiu Castela e as parias da taifa de Zaragoza;^[43] Afonso recibiu León e as parias da taifa de Toledo;^[43] mentres García, o máis novo, recibiu Galiza e as parias das taifas de Badaxoz^[44] e Sevilla.^[10]. Ademais, Urraca, a primoxénita, recibiu a cidade de Zamora e Elvira a de Toro, correspondéndolles tamén o infantado, isto é, «o padroado e mailas rendas de tódolos mosteiros pertencentes ó patrimonio rexio»^[45] coa condición de non poderen contraer matrimonio.^[10] Mais entre a decisión da partición do territorio, en 1063, e a morte de Fernando I, en 1065, houbo trocos no territorio galego que beneficiaban de xeito claro a García,^[46] coa conquista de Coímbra e a fixación da fronteira ó sur do Mondego, cun territorio activo e perfectamente ordenado. A actividade, ordenamento, amplitude e recursos do territorio galego foron unha fonte de envexas para os irmáns de García, e isto considérase unha posible causa do acoso ó que se viu sometido dende cedo.^[47] De feito, no cantar de xesta de Sancho preséntase o repartimento indicando que García levou a parte máis extensa do reino, mentres Afonso a máis reducida.^[48]

Capital dun texto orixinal alusivo a García.

Existe a crenza de que estableceu a capital do seu reino en Ribadavia, na comarca do Ribeiro, que non está apoiada polas fontes medievais. De feito o centro de gravidade do reino atopábase ó sur do Miño, en torno a Braga.^[49][h] Tamén segundo conta a tradición, puido morar, de xeito permanente ou de paso, na Torre da Forxa en Porqueira, na comarca da Limia.^[51]

En febreiro de 1067, aparece nun documento «imperando en España» (nutu dei rex […] imperans Ispania),^[52] unha intitulación en primeira persoa descoñecida até esa altura.^[53][i] O título é o único antecedente das diferentes formas das titulacións Rei de España e Emperador de España que o seu irmán Afonso empregou a partir de 1072 e 1077 respectivamente,^[53] e que continuaron os seus descendentes até o reinado de Fernando II de Galiza e León.^[55] O seu uso por parte de García podería expresar o seu dominio sobre as taifas musulmás.^[56]

Tanto en Galiza coma no condado de Portugal o rei tiña que contar cunha forza política moi grande dos nobres e sobre todo dos bispos, en quen García II quixo fundamentar o seu goberno.^[57] No seu reino tiñan as sés de Lugo, Compostela ou Iria, moi forte polas peregrinacións á tumba do Apóstolo Santiago, mais as de Mondoñedo, Porto e Ourense. García II restableceu as de Braga (tras acordo cos bispos de Lugo e Iria-Compostela)^[58] e Tui^[59], así como as de Lamego e Viseu, que foron absorbidas axiña pola de Coímbra. Isto contrasta coa única diocese do reino de Sancho II (Oca) e mesmo coas catro do reino de Afonso VI (Oviedo, León, Astorga e Palencia).^[60] Ademais, favoreceu o mosteiro de Santo Antoniño de Toques.^[61]

Pero García II apenas tivo tempo de gobernar. A morte do bispo Cresconio veu alterar a estabilidade da vida política galega á que contribuíra o defunto durante os trinta anos de mandato episcopal. O seu herdeiro Gudesteo, quen fora nomeado directamente polo rei García, foi asasinado xa no ano 1069 polo propio tío do bispo, o conde Froila ―Froila Arias ou Froila Vermúdez―,^[j] por mor dunhas disputas territoriais entre os ríos Ulla e Tambre. A Historia Compostellana fai un rechamante silencio en torno á actuación posterior do rei, e di: "logo foi elevado á mesma cátedra Diego Peláez polo rei don Sancho". Sancho II de Castela non exerceu poder en Galiza até xa entrado o ano 1071, polo que ese "logo" que di a crónica ten que significar máis de dous anos. Non se sabe o que sucedeu neses dous anos, aínda que se sabe que nese lapso de tempo García proseguiu o seu reinado con normalidade.^[68]

García tivo dificultades tamén co problema crecente das ansias de separatismo dos nobres portucalenses, encabezados polo conde Nuno Menendiz, descendente da familia de Vimara Pérez e xenro de Sisnando Davídiz^[k], con cada vez máis desexos autonomistas e cos que tivo que loitar até derrotalos na batalla de Pedroso, entre Braga e o río Cávado. Na batalla morreu o propio Nuno Mendes, tal e como di a Chronica Gothorum, que ademais sitúa a batalla o 18 de xaneiro de 1071, aínda que seguramente fose posterior ó 17 de febreiro, cando aínda aparecen Nuno Mendes e a súa esposa facendo unha doazón.^[71] Despois desta batalla, García asume para si o título de rei de Portucale, procurando así diminuír a insubmisión dos rebeldes portucalenses e ás familias que non lle deron o seu apoio privounas dos seus bens.

Apresamento e exilio

Folio 4v do Antifonario visigótico-mozárabe da catedral de León (c. séc. X), asinado por García, seu irmán Afonso e, quer seu irmán Sancho, quer súa nai Sancha (1062-1063).^[72]

Xa entre maio e xuño de 1068,^[73] despois da morte de Sancha en novembro do ano anterior, Afonso VI de León, non aceptando o repartimento^[74] e para diminuír a influencia de García en terras musulmás, atacou a taifa de Badaxoz conseguindo que lle pagasen un tributo.^[l] Nos últimos meses do ano volvería atacar o reino musulmán após esixir un aumento que lle foi negado.^[75]

Mais foi Sancho II de Castela, probablemente descontento tamén co repartimento que fixera o seu pai, quen tomou armas contra o rei García, atacando Galiza. Para iso tivo que contar co apoio de Afonso, ou cando menos coa súa neutralidade, xa que as tropas castelás tiveron que pasar polo seu reino. Isto foi na primavera de 1071, e Sancho fíxose rapidamente co control do reino, xa que un documento do mosteiro de Arlanza, datado o 10 de maio de 1071, nomea a Sancho como rei de Castela e de Galiza. O rei García foi apreixado posiblemente en Santarém.

García II foi enviado a Castela para facelo prisioneiro en Burgos, e finalmente foi enviado ó exilio, refuxiándose no sur do seu reino, moi probablemente en Sevilla, próximo ao apoio que poderían prestarlle os reis de Badaxoz e Sevilla. Con García exiliado, Sancho intitulouse Castellae et Gallaeciae rex, aínda que contou coa colaboración de Afonso. Porén, xurdiron novamente as tensións e de novo Sancho atacou e venceu a Afonso na batalla de Golpejera. Xa que logo, Afonso marchou cara ó exilio en Toledo. O 12 de xaneiro de 1072 Sancho era coroado en León, aínda que o goberno en solitario de tódolos territorios herdados de Fernando I foi breve, xa que en outubro dese mesmo ano foi asasinado no sitio de Zamora. Morto Sancho, Afonso regresa do seu exilio e faise co control do seu territorio, contando co apoio da súa irmá Urraca.

Volta do exilio e traizón de Afonso

Os irmáns Sancho II e García en Retratos de los reyes de España t. II, 1788.^[76]

Hai diferentes versións dos cronistas sobre a reacción de García trala morte de Sancho. Así, o Cronicón Compostelán fala que o rei galego deuse présa en ir ante o seu irmán, resultando preso por el. Paio de Oviedo resalta que foi mediante o engano como foi feito prisioneiro. A data do apresamento encádrase entre finais de 1072 e comezos de 1073, sendo pechado no castelo de Luna, en plena montaña leonesa de Babia. Alí permaneceu até o seu pasamento en 1090.

Co seu apresamento, un dos seus máis importantes vasalos, Froila Vermúdez, con dominios desde o río Tambre até alén da Terra de Trasancos, tivo que se someter a Afonso VI. Porén, aceptouno só como rexente do reino galego, non como rei.^[66] Este feito, recollido nos tombos do mosteiro de Xuvia, fai sospeitar a algún historiador que a crianza do seu fillo Pedro Froilaz na corte leonesa foi en calidade de refén.^[77]

Mentres estivo preso, entre 1085 e 1088, produciuse a rebelión dos Ovéquiz, un dos máis importantes acontecementos políticos do reinado de Afonso VI que se producen en Galiza.^[78] Rodrigo Ovéquiz, intitulado conde de Galiza e partidario de García^[79], xunto con Diego Peláez, bispo de Santiago de Compostela, pretendían entregar a coroa do reino de Galiza a Guillerme o Conquistador, rei de Inglaterra,^[80][81][m] ou talvez liberar o propio García e casalo cunha filla de Guillerme.^[83][84][85] As forzas de Ovéquiz asaltaron Lugo, asasinando o meiriño real Ordoño, chegando a se facer mesmo con gran parte de Galiza.^[86] Porén, a revolta acabou fracasando e Afonso VI confiscou tódolos bens a Rodrigo Ovéquiz e desterrouno, mentres a Diego Peláez depúxoo, encarcerouno e humillouno. No medio destes acontecementos, Afonso VI tamén entregou o goberno de Galiza en 1087 ó seu xenro Raimundo de Borgoña como conde de Galiza.^[87][88]

Morte e sepultura

García morrería en prisión o 21 de marzo de 1090 a causa dunhas febres, segundo indica a Crónica de Silos. O bispo Paio de Oviedo amplía a información indicando que por desexo de García, este foi sangrado, práctica terapéutica habitual daquela, e pouco despois produciuse o seu pasamento. A Crónica Naxarense fala do desexo expresado por García de ser soterrado canda as cadeas que levou durante a súa vida no cárcere. O Liber regum coincide en situar a morte de García no cárcere, e en situar o lugar do enterramento en Santo Isidoro, coas cadeas que levou en prisión. Outros autores, como Lucas de Tui no Chronicon mundi, en necesidade de facer ver o talante magnánimo do rei Afonso, falan que, decatándose da mala situación do seu irmán liberouno e trasladouno a León, finando na viaxe. Rodrigo Ximénez de Rada, tamén fala da benevolencia de Afonso, mais subliña que García rexeitou ser liberado. Esta versión foi a que seguiu a Primeira Crónica Xeral, falando da oferta de liberación do rei Afonso, do rexeitamento doído de García, do seu desexo de ser soterrado cos ferros que levou na cadea, e da sepultura con honras de rei que lle fixeron, expresándoo así:

Mas el rey don Garcia quandol dixieron de cómo su hermano le mandaua soltar de la prision, dixo entonces: "pues que Dios non quiso que yo en mi uida, seyendo sano et con salut, fuesse soltado agora non quiero ya salir de la prision, et aqui quiero morir; mas ruego a mis hermanas et mando que assi me sotierren en Leon en los fierros en que yago preso".

Panteón real de S. Isidoro de León, onde recibiu sepultura o rei García.

Deste xeito, no seu sartego de pedra do Panteón de reis de Santo Isidoro de León, a tampa foi gravada coa figura do rei encadeado.^[89][90][91] Incluía tamén o seguinte epitafio latino:

H[ic] R[equiescit] Dominus Garcia Rex Portugalliae et Galleciae. Filius Regis Magni Ferdinandi. Hic ingenio captus a fratre suo in vinculis. Obiit Era MCXXVIII XIº Kal[ends] April[is].^{[92][93][94][95]}

Isto é:

Aquí xace Don García, rei de Portugal e Galiza, fillo do rei Fernando o Grande. Foi capturado con engano polo seu irmán e encadeado. Morreu o 22 de marzo de 1090.

O epitafio parece ser que foi unha renovatio ―inscrición ligada ó sartego orixinal noutro tipo de escritura― do século XIII.^[96] Este serviu de base para o historiador Ângelo Ribeiro poder concluír que García fora o primeiro en usar o título de rei de Portugal.^[97]

O sartego foi destruído na Francesada, en 1809, cando as tropas francesas ocuparon a Basílica de Santo Isidoro de León, convertendo esta en cuartel e o panteón en corte. Para isto último, os sartegos foron profanados e tornados bebedoiros para cabalos, amoreando os restos nun curruncho. Estes foron recolleitos polos cóengos e levados á igrexa de Santa Marina la Real de León, onde ficaron até seren, unha vez rematada a guerra, devoltos ó panteón e introducidos nos sarcófagos sen orde ningunha.^[98] Por mor disto, resulta imposíbel o recoñecemento dos restos do rei García, igual cós demais reis.^[99] En 1997 abríronse os sarcófagos de novo para un ambicioso estudo multidisciplinar^[100] co obxectivo principal de identificar os restos dos personaxes rexios alí enterrados.^[101] No entanto, despois de 10 anos de pescudas, o proxecto fracasou sen chegar a conclusión ningunha.^[101]

A morte e os funerais de rei en honor de García producíronse canda a celebración do concilio de León dese ano,^[102][94] ó cal estaban convocados os bispos dos reinos de Galiza, León e Castela^[103] entre outros. Isto provocou que asistisen ás súas exequias moitos importantes prelados, tales como Bernardo de Sedirac, primado de Toledo, e o legado pontificio Raniero, futuro papa Pascual II.^[2][104] As súas irmás Urraca e Elvira tamén asistiron.^[2][105]

Na historiografía

Privilexio concedido por García ao mosteiro de Santo Antoniño de Toques en 1067.

O feito de posteriores privilexios outorgados ao devandito cenobio ―un deles de Afonso VI― non mencionaren a García deixa entrever unha damnatio memoriae sobre a figura deste rei.^[106]

Á pouca información que hai sobre a súa vida e o seu reinado, xúntase a vontade dos cronistas de Afonso por indicar aspectos negativos de García, elementos que foron prendendo na historiografía española, que trata en boa parte a García coma un persoeiro secundario, do mesmo xeito cá historiografía portuguesa, cando non coma un incapaz e un perdedor.^[2] A mitificación do rei perdedor, espallouse considerablemente, e así o describen historiadores galegos do rexionalismo galego coma Manuel Murguía^[107] ou Benito Vicetto.^[108] A pouca información ou descoñecemento deste rei chegou máis á actualidade: baste como exemplo a descrición que a xornalista e escritora galega María Victoria Fernández-España fixo do rei na súa obra Galicia feudal (1969):

El tiempo se encargaría de revelar que, entre los tres hijos del primer rey de Castilla había dos listos y uno parvo: a Galicia le correspondió el parvo.

Victoria Armesto.^[109]

Un bo exemplo do tratamento historiográfico da figura de García atópase no Tombo A de Compostela, códice que, malia ilustrar as súas páxinas con vinte e catro personaxes vinculados á monarquía, desde Afonso II até Afonso X, esquece convenientemente ilustrar a figura do monarca. Un esquecemento que resulta chamativo pola presenza no documento non só do seu pai, Fernando I, e seu irmán, Afonso VI, senón tamén das súas irmás Elvira de Toro e Urraca de Zamora.^[110] Así e todo, a Historia silense de principios do século XII, denomina a García como un «bo emperador» (bonus imperator) por mor das súas vitorias militares.^[111][112]

Por outra banda, parte da historiografía considerou tradicionalmente o rei García como a orixe da liñaxe dos Castro. Segundo esta teoría o rei García enxendrou durante o seu presidio a Fernando García de Hita, xenearca da importante familia nobiliaria galega.^[113][114] O conde Fernando figura de xeito continuado nos diplomas da raíña Urraca, a cal refírese a el como parente consanguíneo.^[115] Esta estendida hipótese é obxecto de discusión entre os xenealoxistas.^[116][n]

Na cultura

Literatura

Roxín Roxal (esquerda) é coroado como rei de Galiza por Diego Peláez (centro) trala abdicación de seu pai García (dereita) en Rogin Rojal, ó El paje de los cabellos de oro de Benito Vicetto (1857).^[121]

A captura de García mediante engano, o longo encarceramento e o pomposo funeral, convertérono no favorito dos poetas épicos, e para mediados do século XII xa debía existir un bo número destas obras poéticas.^[122] A máis antiga destas en sobrevivir é a balada do século XVI «Romance de la muerte del rey don García» en Romances nuevamente sacados de historias antiguas de la crónica de España (1551) de Lorenzo de Sepúlveda.^[123][124] Outra relacionada é o famoso «Romance del Prisionero»,^[125] do século XV polo menos e que ten unha gran cantidade de semellanzas coa historia de García contada na Crónica de 1344 de Pedro Afonso, conde de Barcelos.^[126]

Partitura de «Sankti Jákup» en Folkesangen paa Færøerne de Hjalmar Thuren (1908).

Nuno, fillo de García, no debuxo de Eugène Grasset para Le Petit Roi de Galice ―O reiciño de Galiza― (1870-1904).

Ademais, o seu eco puido chegar a unha canción popular nórdica,^[127] Romance de Santiago (Visen om Sankt Jakob), cuxos contidos xa aparecen no Speculum historiale de Vicente de Beauvais e na Legenda aurea de Santiago de Voragine do século XIII. Así, na versión das Illas Feroe (Santa Jákups vísa ou Santa Jaakup^[128]), a máis completa e conservada, fálase do «país de García» (Garsialand) e do rei García.^{[129][130][131]}

Portada de Victor Hugo para La Légende des siècles (séc. XIX). Embaixo da composición dous rótulos: Compostelle e Le Petit Roi de Galice.

Existe unha obra teatral do século XVII titulada La Lindona de Galicia (ou La Ricahembra de Galicia) que trata a lenda de García e a loita polo trono galego.^[132] Unha boa parte está escrita en galego^[133][134] e historicamente atribuíuse a diferentes autores (Montalbán, Moreto e Lope de Vega);^[135] no entanto, conforme as análises do proxecto ETSO. Estilometría aplicada al Teatro del Siglo de Oro,^[136] hoxe crese que a autoría corresponde a Andrés de Claramonte (†1626) e que foi escrita probablemente entre 1620 e 1625.^[137] Para conmemorar o Día Mundial do Teatro de 2021, o Consello da Cultura Galega realizou coas pasaxes máis destacadas da peza unha adaptación para podcast dividida en cinco capítulos. Esta ficción sonora foi coordinada por Manuel Gago Mariño, dirixida por Tito Asorey, sonorizada por Chus Silva e interpretada por Melania Cruz, Sergio Zearreta, Josito Porto e o propio Tito Asorey. Unha imaxe de Laura Romero, na cal se amosa a figura do rei García atrás da Lindona, ilustrou o proxecto.^[138][139]

En 1857 publicouse a novela Rogin Rojal, ó El paje de los cabellos de oro: Historia caballeresca del siglo XI do galego Benito Vicetto. Nela, o relato comeza co rei García no ano 1067 e cóntase a súa historia e a do seu fillo Roxín Roxal.^[121]

A historia de García II tamén inspirou a Victor Hugo a creación da epopea Le Petit Roi de Galice^[140] (O reiciño de Galicia),^[141] incluída na primeira serie da obra La Légende des siècles (1859). O poema relata a tentativa de usurpación do reino a Nuno, fillo de García de Galiza.^[142] En 2023 unha adaptación en banda deseñada de Inacio Vilariño e Iván Suárez foi publicada polo Demo Editorial e recibiu o Premio Deputación da Coruña a proxectos sobre o Reino de Galicia 2022.^[143]

Xa no século XX, García é mencionado ou figura en dúas obras de Álvaro Cunqueiro: no relato haxiográfico San Gonzalo, publicado so o pseudónimo de Álvaro Labrada en 1945, que trata de Gonzalo Froilaz, bispo de Mondoñedo a partir de 1070;^[144] e na peza teatral Palabras de víspera, escrita en 1968 e publicada en 1974, que trata dos seus irmáns ―de Urraca e do seu namoro de Afonso―.^[145][146]

O 3/4 de marzo de 1979, Casimiro Torres Rodríguez ingresou na Real Academia Galega como membro numerario pronunciando un discurso titulado O malfadado D. García: Rei de Galicia.^[147][148]

Nas dúas últimas décadas do século XX, a figura do rei García como personaxe literario tivo un gran desenvolvemento. Deste xeito, un dos escritores galegos contemporáneos máis destacados, Manuel Rivas, publicou na súa Balada nas praias do Oeste (1985) un poema titulado cunha pregunta de García: «¿Deixaredes morrer a nación dos galegos?».^[149] Posteriormente escribiu O último rei dos galegos, relato romántico publicado na colección Contos do Castromil (1992), e En salvaxe compaña (1994), novela que recibiu o Premio da Crítica Galicia e na que o rei García é un corvo branco con grillóns que exerce de anxo da garda.^[150][151]

Así mesmo, en 1986, Manuel María incluíu na sección «Os mitos e as derrotas» do seu poemario Oráculos para cavalinhos-do-demo un poema titulado «O rei Garcia», entre outros adicados a máis personaxes históricos galegos.^[152]

Ademais, na novela No ano do cometa (1987) de Xoán Bernárdez Vilar, gañadora do Premio Xerais e ambientada na Europa de 1066, García ten un lugar destacado no argumento.^[153] En 1999, o autor tamén escribiu a obra de teatro O valedor do reino, unha peza histórica en catro actos sobre o bispo Cresconio, conselleiro e amigo de García. Foi publicada dixitalmente na Biblioteca Virtual Galega en 2002 e recibiu o Premio de teatro da Universidade de Vigo dese ano.^[154][155]

Darío Xohán Cabana, outro dos máis prestixiosos escritores galegos,^[156] escribiu tamén varios poemas e novelas relacionados co rei García e vencellados entre si.^[157] A figura deste monarca fascinou e obsesionou o autor durante moitos anos.^[158] Deste xeito, comezou adicando dous poemas a García en Patria do mar (1989)^[159] e mencionándoo na novela Galván en Saor (1989),^[160] gañadora do Premio Xerais.^[161] Proseguiu primeiro coa novela Cándido Branco e o Cabaleiro Negro (1992), onde se fan varias alusións ó rei García e ó seu reinado anterior,^[162][163] e despois c'O cervo na torre (1994), novela gañadora tamén do Premio Xerais^[164] e na cal un dos personaxes principais é Sebastián García, descendente directo de García.^[158] Finalmente rematou con Morte de rei (1996), unha novela histórica rigorosamente documentada^[165] onde o protagonista é o propio García, que está preso e encadeado vendo preto a súa fin. A obra intercala o relato dos pensamentos e conversas do rei coa acción do día a día na prisión e o relato das súas propias vivencias como príncipe e posteriormente como rei. En palabras do autor «ningunha das cousas que se din na novela é demostrable que sexan ficción».^[158] As dúas últimas novelas foron inicialmente ideadas como unha serie de cinco ou seis novelas ―que Cabana non chegou a escribir― na cal Morte de rei sería a primeira e O cervo na torre a última.^[158]

Tamén Xosé Luís Méndez Ferrín, considerado un dos referentes máis excepcionais da literatura galega da segunda metade do século XX,^[166] escribiu o poema «Don García, Rei», publicado no seu libro de poesía Estirpe de 1994, gañador do Premio da Crítica de poesía galega de 1994 e do Premio Losada Diéguez de creación literaria de 1995.^[167]

O 1 de abril de 2005 estreouse en Narón a peza teatral «García» de Cándido Pazó.^[168] Con X. A. Porto Josito como o rei García, a obra foi representada pola compañía Teatro do Adro e dirixida polo propio Cándido Pazó. Foi galardoada co Premio María Casares 2006 ó mellor texto orixinal e nomeada para o Premio Max 2006 ó Mellor Texto Orixinal en Galego.^[168] Na obra, García leva xa moitos anos preso e Rodrigo, antigo amigo e vasalo, entra no castelo coa intención de o liberar, mais topará cun monarca totalmente derrotado.^[169]

Outros

Alén da literatura, Luís Seoane, en 1967, deseñou unhas cabezas de personaxes medievais galegos para xerras de porcelana co obxectivo de divulgar a historia de Galiza;^[170][171] sendo unha delas a do rei García.^[172] Foron as primeiras figuras da nova etapa de Sargadelos.^[173] Posteriormente, Seoane tamén realizou unha xilografía de García,^[174] contida no seu libro Imágenes de Galicia. 72 xilografías originales publicado a finais de 1978.^[175] Con el, o autor pretendía «rescatar mitos e feitos históricos galegos que non tiveron, na súa maioría, expresión gráfica algunha».^[176]

En 1978 publicouse tamén o álbum Porque no mundo mengou a verdade do cantautor Xosé Quintas Canella que inclúe a canción «O Rei García».^[177]

O rei García II foi ilustrado por Pepe Carreiro en O Reino de Galiza (1998)^[178] e por Tucho Fernández Calo en Os reis de Galicia (2003)^[179], ámbolos libros do historiador Anselmo López Carreira.

En 2017, a contacontos uruguaia Soledad Felloza estreou o seu espectáculo Unha mulata na corte do Rei García, que conta cun imaxinario vencellado á tradición oral galega.^[180]

Ademais, García figura no libriño erótico-pornográfico Os Anais do Reino da Gallæcia (2017).^[181]

García II é un personaxe xogable no videoxogo de estratexia Crusader Kings II (2012) e no seguinte Crusader Kings III.

O 25 de decembro de 2017 saíu un mod para o videoxogo Civilization VI titulado Daenvil's Galicia: García II. O obxectivo do xogo é desenvolver a Galiza do rei García que posúe un gran poder cultural e relixioso, á parte dunha grande unidade migrante colonizadora.^[182]

Devanceiros

Devanceiros de García II

16. Sancho II de Navarra

8. García II de Navarra

17. Urraca Fernández de Castela

4. Sancho III de Pamplona

18. Fernando Bermúdez de Cea

9. Ximena Fernández

19. Elvira Díaz de Saldaña

2. Fernando I de León

20. García Fernández, Conde de Castela (=26)

10. Sancho García, Conde de Castela

21. Ava de Ribagorza (=27)

5. Muniadona de Castela

22. Gómez Díaz, Conde de Saldaña

11. Urraca Gómez

23. Muniadona Fernández de Castela

1. García de Galiza

24. Ordoño III de León

12. Vermudo II de León

6. Afonso V de León

26. García Fernández, Conde de Castela (=20)

13. Elvira García

27. Ava de Ribagorza (=21)

3. Sancha de León

28. Gonzalo Menéndez, Conde de Portugal

14. Menendo González, Conde de Portugal

29. Ilduara (Ildonza) Peláez

7. Elvira Méndez

15. Tutadona

Notas

Guillerme o Conquistador, representado aquí no Tapiz de Bayeux durante a Batalla de Hastings (1066), tense relacionado coa Galiza da época de García polo cabalo que montou na dita batalla, polos contactos matrimoniais dunha súa filla e pola rebelión de Rodrigo Ovéquiz e Diego Peláez.^[183]

O cometa Halley, representado aquí tamén no Tapiz de Bayeux, púidose ver no primeiro ano de reinado de García II (1066).

1. Entre 1041 e o 24 de abril de 1043 cando seus pais, nunha doazón á abadía de Santo André da Veiga de Espiñareda (O Bierzo), figuran cos seus cinco fillos.^[2][3][4]
2. A orde de nacemento dos irmáns segundo as crónicas e as fontes documentais foi esa: Urraca, Sancho, Elvira, Afonso e García. A infanta Urraca foi a única dos cinco fillos que naceu antes de seus pais reinaren.^[6]
3. Existe un documento do mosteiro de Celanova datado en 1052, que xa atribúe a García título rexio (Garsea serenissimi regis), do cal poden existir dúbidas sobre a súa fiabilidade.^[7][8]
4. Nota ó final dun instrumento de compra-venda, datado en 1053. Neste ano de 1053, levou o bispo Cresconio o infante don García a Galicia.^[9]
5. Henrique III de Alemaña tiña 4 fillas: da primeira esposa, Beatriz (nada en 1037 e abadesa desde 1044^[14]); e da segunda, Adelaida (nada en 1045 e abadesa desde 1061^[14]), Matilda (nada en 1048,^[15] prometida en 1057 e casada en 1059^[16]) e Judith (nada en 1054, prometida pouco despois, de novo en 1059 e casada en 1063)^[17]. Portela Silva decántase por Adelaida ou Judith.^[18]
6. Guillerme de Poitiers, o máis fiábel dos cronistas (capelán do propio Guillerme o Conquistador e único coetáneo),^[21] relata nas súas Gesta Willelmi, correspondentes ó período anterior a 1068, que dous irmáns, reis ibéricos, eran contendentes pola man dunha filla de Guillerme, o que provocou grandes disputas entre eles.^[22][23] Algúns historiadores identificaron estes como García II de Galiza e o seu irmán Sancho II de Castela, e a filla como a esposa documentada de Sancho, Alberta, que posúe un nome non-ibérico;^[24] aínda que realmente nada impediría identificar os contendentes con calquera dos tres irmáns.^[25]

   En troques, o anónimo Vita do conde Simón de Crépy, o seguinte máis próximo ós acontecementos, torna os contendentes en Afonso VI de León e Roberto Guiscardo.^[26][24]

   Xa no primeiro terzo do século XII, Guillerme de Malmesbury no seu De gestis regum anglorum menciona unha filla que foi prometida a Afonso, «rei de Galiza», mais que morreu solteira; mentres Orderico Vital na súa Historia Ecclesiastica di o mesmo e engade que morreu antes do casamento: na viaxe. Ademais, Orderico noméaa especificamente como Ágata (ou Águeda), «ex-prometida de Haroldo».^[22][27] Isto entra en conflito coas súas propias adicións anteriores no Gesta Normannorum Ducum de Guillerme de Jumièges, onde, pola contra, nomeou a prometida de Haroldo como estoutra filla de Guillerme: Adelida^[28] (tamén coñecida como Adeliza^[28] ou Adelaida^[29]).^[α] De feito, para Guillerme de Malmesbury a ex-prometida de Haroldo e a prometida de Afonso foron fillas distintas e ambas morreron solteiras; así mesmo, para Guillerme de Poitiers a ex-prometida e a relacionada cos reis ibéricos tampouco son a mesma.^[30][β]

   Así, recentes narracións da complexa historia conxugal de Afonso VI aceptaron que estivo comprometido cunha filla de Guillerme chamada Ágata.^{[22][24][33][34]} Porén, para Cordero Carrete o máis probábel é que fose García II o protagonista dos esponsais,^[35] mentres Portela Silva, malia lle pareceren fracos os argumentos en prol de García, non toma partido por opción ningunha.^[36]

7. Outros historiadores consideran que o cabalo puido ser regalado polo rei Sancho Ramírez de Aragón, que era coñecido por facer amigos e recrutar cabaleiros e soldados do norte de Francia, e levado por Galtier Giffart após participar no cerco de Barbastro de 1064 e peregrinar a Santiago de Compostela antes de retornar para Normandía.^[40]
8. A tradición da vila de Ribadavia como corte do rei García remóntase polo menos até o século XVIII. Na segunda metade desta centuria, un documento afirma que o pazo real se achaba fronte ao castelo de Ribadavia, nunha granxa e piñeiral que había nesa época, e que nos seus xardíns se erixiu o convento de San Domingos de Ribadavia.^[50]
9. Existen algúns outros documentos de Afonso III e Fernando I ―e tamén de Sancho III de Navarra― con títulos semellantes que os investigadores consideran falsos.^[54]
10. O asasinato cometido polo «conde Froila» do seu sobriño, o bispo Gudesteo, foi segundo conta a Historia Compostelá realizado polos «príncipes de Galiza».^[62] É posíbel que fose Froila Arias de Traba,^[63] que axiña aparece confirmando un documento de Afonso VI en Galiza en novembro de 1071.^[64] Porén, outros autores decántanse por Froila Vermúdez de Trasancos, que malia o factíbel asasinato era ademais partidario de García.^[65][66][67]
11. Sisnando Davides, conde de Coímbra desde a súa conquista en 1064 por Fernando I até a súa morte en 1091 durante o reinado de Afonso VI, non foi un partidario de García. Na súa documentación obvia sistematicamente o reinado de García II. Deste xeito, nunha doazón de 1088 chega a afirmar que trala morte de Fernando, que lle confiara o goberno de Coímbra (desde o río Douro até a fronteira), subiu ó trono o seu fillo Afonso.^[69][70]
12. No verán dese mesmo ano de 1068, os dous irmáns, Afonso e Sancho, enfrontáronse na Batalla de Llantada, sendo Afonso derrotado aínda que sen sofrer consecuencias territoriais. Sancho puido ser afoutado polo ataque do seu irmán á taifa de Badaxoz.^[73]
13. «Pois os seus inimigos [de Diego Peláez], movidos polos celos da envexa, dixeron que tentaba entregar o reino de Galiza ó rei dos ingleses e normandos e tirarllo ó rei dos hispanos. Se isto, divulgado por tódolos lugares, foi certo ou non, non é agora o noso asunto». ―Historia Compostelá (séc. XII)^[82]
14. Algúns historiadores defenden que foi fillo natural de García II.^{[113][114][117]} Porén, outros, especialmente Jaime de Salazar y Acha, afirman que foi fillo do conde García Ordóñez e da infanta Urraca Garcés, filla lexítima do rei García III de Pamplona e da raíña Estefanía, o cal confirmaría a ascendencia da casa real navarra que a maioría dos historiadores adscriben á Casa de Castro.^[118]

    Un dos argumentos do autor é unha cita do cronista musulmán Ibn Abi Zar na súa obra Rawd al-Qirtas: «Soubo o emir Mazdali que Ibn al Zand Garsis [o fillo do conde García], señor de Guadalaxara, sitiaba Medinaceli e dirixiuse contra el», constando na documentación que Fernando García foi señor de dita cidade durante os anos 1107 e 1110. En 1119 recibiu Uceda e Hita da raíña Urraca.^[119]

    Outro argumento é o feito de que tivo un irmán, o cal sería fillo ilexítimo, chamado Fernando García o Menor, quen figura na documentación co alcume «Pellica» que semella significar «bastardo», derivado de «pellicatus», isto é, adulterio.^[γ] Segundo Salazar y Acha, era un típico costume da dinastía pamplonesa pór a dous irmáns, un lexítimo e outro bastardo, o mesmo nome, o cal apoia a súa hipótese sobre a filiación de Fernando García.^[δ]

    Portela Silva concorda con Salazar y Acha e pregúntase ironicamente se García se adicaba a enxendrar bastardos e pórlles o nome do defunto pai para amolar o seu irmán Afonso que só daba concibido fillas.^[116]

Subnotas

1. Non se debe confundir con Adela, outra das fillas.
2. Segundo Roberto Wace nos seus Roman de Rou e Brut, a ex-prometida de Haroldo foi «Ele», que finalmente casaría con Estevo, conde de Blois.^[31] A filla de Guillerme o Conquistador casada co conde de Blois foi Adela.^[32]
3. En 1121 no mosteiro de Santo Domingo de Silos, confirman unha doazón da raíña Urraca Ferrant Garciet de Fita seguido por Ferrant Garciet, frater eius.
4. Salazar y Acha menciona varios casos: dous fillos de Sancho III de Pamplona, o infante Ramiro e Ramiro I de Aragón; dous fillos de García III de Pamplona, o lexítimo, Sancho IV de Pamplona e o seu irmán Sancho Garcés, señor de Uncastillo e Sangüesa; dous fillos de Sancho IV de Pamplona chamados García; e, por último, dous fillos de Ramiro I de Aragón, o seu fillo lexítimo Sancho Ramírez de Aragón e o conde Sancho Ramírez, pai de Talesa de Aragón.^[120]

Referencias

1. Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada.
2. Viñayo González.
3. Portela Silva 2001, p. 17.
4. Sánchez Candeira 1999, p. 227.
5. López Carreira 2005, pp. 328 e 332.
6. Martínez Diez, Gonzalo (2003). Alfonso VI: Señor del Cid, conquistador de Toledo (en castelán). Madrid: Temas de Hoy. p. 19. ISBN 978-84-8460-251-4.
7. López Carreira 2005, p. 332.
8. Consello da Cultura Galega (ed.). "Pelaio Nuñez dóalle ó mosteiro de Celanova, onde pide ser soterrado, a súa villa en san Pedro de Mezquita, gardándose a reserva do usufructo durante a súa vida, e reiterando a imposibilidade de que os seus herdeiros poidan facer cambiar o seu derradeiro desexo". Gallaeciae Monumenta Historica (GMH). Consultado o 12-09-2018.
9. Portela Silva 2001, p. 13.
10. Sánchez Candeira 1999, p. 231.
11. Portela Silva 2001, p. 23.
12. Portela Silva 2001, p. 24.
13. Fisen, Bartholomaeus (1642). Sancta Legia Romanae Ecclesiae Filia sive Historia Ecclesiae Leodiensis (en latín). Leodii.
14. McNamara, Jo Ann (1996). Sisters in Arms: Catholic Nuns Through Two Millennia (en inglés). Harvard University Press. p. 225. ISBN 0-674-80984-X.
15. Schnith, Karl Rudolf (1997). Frauen des Mittelalters in Lebensbildern (en alemán). Graz: Styria. p. 123.
16. Hlawitschka, Eduard (1991). "Zur Herkunft und zu den Seitenverwandten des Gegenkönigs Rudolf von Rheinfelden" (PDF). Die Salier und das Reich (en alemán). 1: Salier, Adel und Reichsverfassung. Sigmaringen. p. 180. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 30 de setembro de 2018. Consultado o 30 de setembro de 2018.
17. "Germany, kings & emperors [Judith]". Foundation for Medieval Genealogy (FMG) (en inglés). Consultado o 30-9-2018.
18. Portela Silva 2001, p. 29.
19. Portela Silva 2001, pp. 25-33.
20. Cordero Carrete 1952.
21. Cordero Carrete 1952, pp. 71 e 73.
22. Salazar y Acha, Jaime de (1992-1993). "Contribución al estudio del reinado de Alfonso VI de Castilla: algunas aclaraciones sobre su política matrimonial". Anales de la Real Academia Matritense de Heráldica y Genealogía (en castelán) 2. Madrid: Real Academia Matritense de Heráldica y Genealogía. pp. 307–308.
23. Cordero Carrete 1952, p. 58: «Hispaniae reges duo germani audita ejus magnitudine natam ejus in matrimonium cupientissime petierunt, suum et regnum et posteritatem hac magnificaturi affinitate. Nam et lis valde inimica inter ipsos propter eam orta est minime degenerem…».
24. Reilly 1988, pp. 47-48 (“The Three Kingdoms: Castilla”)
25. Cordero Carrete 1952, pp. 59-60.
26. Portela Silva 2001, pp. 35-36: «pro filia mea rogaturi diu mecum conversati sunt, regis Hispaniarum Anfursi et Roberti principis Apuliae».
27. Cordero Carrete 1952, p. 64: «Aldefonso Galliciae regi per nuncios jurata, virgineam mortem impetravit a Deo» e «Porro Agatha regis filia, quae prius fuerat Heraldo desponsata, postmodum Amfurcio regi Galliciae per procos petenti, missa est desponsanda».
28. van Houts, Elisabeth (2004). "Adelida (Adeliza) (d. before 1113)". Oxford Dictionary of National Biography (en inglés). Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/164. Consultado o 16-09-2018.
29. Fryde, E. B.; Greenway, D. E.; Porter, S.; Roy, I. (1996). Handbook of British Chronology (en inglés) (3.ª [revisada] ed.). Cambridge: Cambridge University Press. p. 35. ISBN 0-521-56350-X.
30. Cordero Carrete 1952, pp. 61-63.
31. Cordero Carrete 1952, p. 62.
32. Douglas, David C. (1964). William the Conqueror: The Norman Impact Upon England (en inglés). Berkeley: University of California Press. pp. 393–395. OCLC 399137.
33. Canal Sánchez-Pagín, José María (1991). "Jimena Muñoz, Amiga de Alfonso VI". Anuario de Estudios Medievales (en castelán) 21. pp. 12–14.
34. "Águeda de Normandía, la prometida". Alfonso VI: Imperator totius orbis Hispanie (en castelán). Madrid: Sanz Y Torres. 2010. p. 163. ISBN 978-84-92948-45-1.
35. Cordero Carrete 1952, pp. 72-73.
36. Portela Silva 2001, pp. 33-37.
37. Cordero Carrete 1952, pp. 66-68.
38. Cordero Carrete 1945.
39. Taylor, Edgar (1837). William Pickering, ed. Master Wace, His Chronicle of the Norman Conquest from the Roman de Rou translated with notes and illustrations (en inglés). Londres. p. 167. «Galtier Giffart, who had been to St. Iago, brought it.», «Sent perhaps on the occasion of the betrothment of William's daughter to the king of Gallicia».
40. Lomax, D.W. (1985). "The First English Pilgrims to Santiago de Compostela". En Henry Mayr-Harting e R.I. Moore. Studies in Medieval History: Presented to R.H.C. Davis (en inglés). Londres: The Hambledon Press. p. 166.
41. Portela Silva 2001, pp. 54-60.
42. Sánchez Candeira 1999, pp. 230-231.
43. Sánchez Candeira 1999, p. 230.
44. Reilly 1988, p. 15 (“The Three Kingdoms: Galicia”)
45. Martínez Diez, Gonzalo (2003). Alfonso VI: Señor del Cid, conquistador de Toledo (en castelán). Madrid: Temas de Hoy. p. 33. ISBN 978-84-8460-251-4.
46. Portela Silva 2001, p. 175.
47. Portela Silva 2001, pp. 129-130.
48. "Cantar del cerco de Zamora". Literatura Española I (Medieval) (en castelán). Arquivado dende o orixinal o 04 de marzo de 2016. Consultado o 25 de novembro de 2019. Et dixole el rey don Sancho al rey don Alfonso: «Nuestro padre por nuestros pecados dexonos la tierra mal partida, et dio al rey don Garcia la mayor parte del regno, et uos fincastes el mas deseredado de todos nos et con mas poca tierra et por eso ternia yo por bien de tomargela»
49. Portela Silva 2001, pp. 84-85.
50. Gago, Manuel (21 de outubro de 2023). "Aínda que por algún motivo o rei García…". Manuel Gago no Twitter (nitter). Arquivado dende o orixinal o 22 de outubro de 2023. Consultado o 22 de outubro de 2023.
51. "Torre da Forxa". Galicia Máxica (en castelán). 03-03-2016. Consultado o 15-9-2018.
52. Portela Silva 2001, pp. 184-186.
53. Bartolomé Bellón, Gabriel (2014). "La idea imperial leonesa (ss. IX-XII)". Ab Initio. Revista digital para estudiantes de historia (PDF). 9 (en castelán) 5. Madrid. pp. 86–87. ISSN 2172-671X. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 11 de xullo de 2020. Consultado o 13 de outubro de 2018.
54. Bartolomé Bellón 2014, p. 86.
55. Bartolomé Bellón 2014, pp. 106-107.
56. López Carreira 2005, pp. 336, 358-359.
57. Portela Silva 2001, pp. 81, 84-85.
58. Portela Silva 2001, pp. 86-88, 173.
59. Portela Silva 2001, p. 79.
60. Reilly 1988, p. 26 (“The Three Kingdoms: Galicia”)
61. Portela Silva 2001, pp. 68-73.
62. Falque Rey 1994, p. 403
63. González López 1978, pp. 168-169
64. Reilly 1988, pp. 61-62 (“The Three Kingdoms: León”)
65. Portela Silva, Ermelindo. "Pedro Fróilaz". Real Academia de la Historia (en castelán). Consultado o 21-12-2018.
66. López Sangil, José Luis. "Froila Bermúdez". Real Academia de la Historia (en castelán). Consultado o 30-10-2018.
67. Pena Graña 1993, p. 60
68. Portela Silva 2001, pp. 102-107.
69. Portela Silva 2001, p. 10: «Post mortem igitur supradicti regis obtinuit regnum gloriosissimus filius ejus rex domnus Adefonsus qui omnia que mihi suus pater mandaverat confirmavit et coram comitibus et cunctis maioribus sui palacii scriptum privilegium roboravit».
70. D’Emilio, James (2015). Culture and Society in Medieval Galicia: A Cultural Crossroads at the Edge of Europe (en inglés). Leiden / Boston: Brill. p. 377. ISBN 978-90-04-26914-9.
71. Portela Silva 2001, pp. 98-99.
72. Menéndez Pidal, Gonzalo (2003). Varia medievalia (en castelán) 2. Real Academia de la Historia. p. 150. ISBN 84-95983-15-X.
73. Reilly 1988, pp. 58-59 (“The Three Kingdoms: León”)
74. Portela Silva 2001, p. 129.
75. Pacheco Paniagua, Juan Antonio (1992). "El ocaso de la dinastía aftasí de Badajoz" (PDF). Revista de estudios extremeños. 2 (en castelán) 48: 366. ISSN 0210-2854.
76. Retratos de los reyes de España desde Antanarico… Tomo II. Lámina XXV. 1788.
77. Pena Graña, André (1993). "Os Froilaz, unha dinastía de Trasancos". Narón, un concello con historia de seu. II: A Terra de Trasancos ollada dende os mosteiros de Xuvia e Pedroso na idade media. Concello de Narón. p. 58-59, 67. ISBN 84-87674-32-1.
78. Isla Frez 1992, p. 198.
79. Pardo de Guevara, Eduardo. "Rodrigo Ovéquiz". Real Academia de la Historia (en castelán). Consultado o 14-09-2018.
80. López Carreira, A. (2013). Historia de Galicia. Xerais. p. 132. ISBN 978-84-9914-532-7. Arquivado dende o orixinal o 09 de agosto de 2016. Consultado o 28 de agosto de 2018. No ano 1087 o conde Rodrigo Ovéquiz e o bispo Diego Páez pretendían entronizar en Galiza a Guillerme o Conquistador, rei normando de Inglaterra, en contra de Afonso VI.
81. González López 1978, p. 177: O Rei de Castela [Afonso VI] alegóu contra o bispo de Iria (Compostela) o crime de que tratara de entregar o reino de Galicia a Guillermo o Conquistador.
82. Falque Rey, Emma (1994) [séc. XII]. Historia compostelana (en castelán). Akal. p. 299.
83. Reilly 1988, pp. 195-196 (“The Dynamics of Defeat (1086-1088)”)
84. González López 1978, p. 176.
85. Armesto, Victoria (1969). Galicia feudal. Galaxia. p. 143.
86. López Ferreiro, Antonio (1995) [1900]. Historia de la Santa A. M. Iglesia de Santiago de Compostela (en castelán) 3. pp. 155–156. ISBN 9785881964634.
87. Reilly 1988, p. 194 (“The Dynamics of Defeat (1086-1088)”)
88. Lamigueiro, José Luis, "Condado de Galicia no Reinado de Afonso VI (1065-1109)", Xenealoxías do Ortegal, arquivado dende o orixinal o 11-10-2020, consultado o 31-08-2018.
89. Martín López 2004, pp. 955-956.
90. Prada Marcos 1998, p. 3.
91. Morales, Ambrosio de (1765) [c. 1572]. Viage de Ambrosio de Morales (en castelán). p. 44. Arquivado dende o orixinal o 21 de agosto de 2018. Consultado o 20 de agosto de 2018. …argolla al cuello, y cadena que desciende de alli à las esposas, y baja à los grillos…
92. Martín López 2004, p. 956.
93. Arco y Garay, R. (1954). Sepulcros de la Casa Real de Castilla. Instituto Jerónimo Zurita. CSIC. OCLC 11366237.
94. Northup 1920, p. 394.
95. Sandoval, Prudencio de (1792). Historia de los Reyes de Castilla y de León (en castelán). Madrid. p. 87.
96. Martín López 2004, pp. 951-952.
97. Ribeiro, Ângelo (2004). História de Portugal. 1. A fundação do Reino. QuidNovi.
98. Prada Marcos 1998, p. 8.
99. Elorza, Juan C.; Lourdes Vaquero; Belén Castillo; Marta Negro (1990) [1988]. Junta de Castilla y León. Consejería de Cultura y Bienestar Social, ed. El Panteón Real de las Huelgas de Burgos. Los enterramientos de los reyes de León y de Castilla (en castelán) (2.ª ed.). Evergráficas. pp. 53–54. ISBN 84-241-9999-5.
100. Prada Marcos 1998, pp. 8-9.
101. Viñas, Verónica (23-4-2006). "Fracasa la investigación para poner nombre a los «93 reyes» de San Isidoro". Diario de León (en castelán). Arquivado dende o orixinal o 24-08-2018. Consultado o 23-08-2018.
102. Dorronzoro Ramírez, Pablo (2012). Los obispos durante el reinado de Alfonso VI. Aproximación metodológica (PDF). Estudios Medievales Hispánicos (en castelán) 1. p. 41.
103. Martínez Diez, Gonzalo (2003). Alfonso VI: Señor del Cid, conquistador de Toledo (en castelán). Madrid: Temas de Hoy. p. 190. ISBN 978-84-8460-251-4.
104. Northup 1920, pp. 394, 401.
105. Flórez, Henrique (1761). Marin, Antonio, ed. Memorias de las reynas catholicas (en castelán) I. Madrid. p. 157.
106. Andrade Cernadas, Xosé Miguel (2001). "Dos apostillas al estudio del rey García de Galicia". En Balboa López, Xesús; Pernas Oroza, Herminia. Entre nós: Estudios de arte, xeografía e historia en homenaxe ó profesor Xosé Manuel Pose Antelo (en castelán). Universidade de Santiago de Compostela. pp. 243–249. ISBN 84-8121-969-X.
107. Murguía, Manuel (1865). Soto Freire, ed. Historia de Galicia (en castelán) 1. Lugo. pp. 100–102. «…no era Don Garcia el mas apropósito para echar los seguros cimientos de su poder.», «[…] Ninguna de tan necesarias cualidades tenia este príncipe.» e «Su indolencia ó la juvenil impericia, le dió una seguridad que no debia abrigar…».
108. Vicetto, Benito (1871). Taxonera, Nicasio, ed. Historia de Galicia (en castelán) IV. Ferrol. pp. 330, 332. “Desgraciada fué nuestra Galicia lucense ó actual con un rey tan infausto”, “¿Qué gallego habrá, pues, que al abarcar con su pensamiento el reinado de don Garcia II de Galicia, no sienta una sensacion repulsiva hàcia su imágen siniestra? Cuando la Galicia lucense ó actual […] pudo ser mayor que el Portugal del hoy […], por la imbecilidad de este rey volvió à sepultarse en las tinieblas”.
109. Armesto, Victoria (1969). Galicia feudal. Galaxia. p. 129.
110. Castiñeiras, Manuel (2002). "Poder, memoria y olvido: La galeria de retratos regios en el Tumbo A de la catedral de Santiago (1129-1134)" (PDF). Quintana (1): 193–194. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 22 de setembro de 2018. Consultado o 21 de setembro de 2018.
111. García-Gallo, Alfonso (1945). "El imperio medieval español". Arbor (4): 213 e 226. Confidebat namque Garsias in viribus suis; eo quod tunc temporis, excepto Regio imperio, præ omnibus militibus insignis miles habebatur. Siquidem in omni bello strenui militis , & boni Imperatoris (buen emperador) officia simul peragi assueverat.
112. Flórez, Henrique (1763). España sagrada (en castelán). XVII. De la Santa Iglesia de Orense. p. 317.
113. Reilly 1988, pp. 247-248 (“The Search for a Successor (1092-1096)”)
114. Torres Sevilla-Quiñones de León, Margarita Cecilia (1999). Linajes nobiliarios de León y Castilla: Siglos IX-XIII. (en castelán). Junta de Castilla y León. pp. 79–80. ISBN 84-7846-781-5.
115. López Ferreiro, Antonio (1900). Historia de la Santa A. M. iglesia de Santiago de Compostela (en castelán) 3. p. 360.
116. Portela Silva 2001, pp. 37-44.
117. Canal Sánchez-Pagín, J. M. (1984). "Don Pedro Fernández, primer maestre de la Orden Militar de Santiago: Su familia, su vida". Anuario de estudios medievales (en castelán) 14. pp. 33–71.
118. Salazar y Acha, Jaime de (1991). "El linaje castellano de Castro en el siglo XII: Consideraciones e hipótesis sobre su origen". Anales de la Real Academia Matritense de Heráldica (en castelán) (1): 33–68. ISSN 1133-1240.
119. Pavón Maldonado, Basilio (1984). Guadalajara medieval: arte y arqueología árabe y mudéjar (en castelán). CSIC Press. p. 134. ISBN 8400058038.
120. Salazar y Acha 1991, pp. 55-56.
121. Vicetto, Benito (1857). Martínez, J. J., ed. Rogin Rojal, ó El paje de los cabellos de oro: Historia caballeresca del siglo XI (en castelán). Madrid.
122. Northup 1920, pp. 394-395, 401.
123. Northup 1920, p. 403.
124. Sepúlveda, Lorenzo de (1551). Steelsio, Juan, ed. Romances nuevamente sacados de historias antiguas de la crónica de España (en castelán). Antuerpen. fol. 122.
125. De Manuel María a Ferrín: A grande xeración. Discurso lido o día 22 de abril de 2006, no acto da súa recepción, polo ilustrísimo señor don Darío Xohán Cabana Yanes e resposta do excelentísimo señor don Xosé Luís Méndez Ferrín (PDF). A Coruña. 2006. pp. 53–54. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 04 de febreiro de 2017. Consultado o 06 de outubro de 2018.
126. Pérez Priego, Miguel Ángel (2013). "El romance de El prisionero". Estudios sobre la poesía del siglo XV (en castelán). UNED. pp. 265, 271.
127. Seoane 2010, p. 64.
128. Christian Lyngbye, Hans (1822). Elmenhoff, ed. Færøiske Quæder om Sigurd Fofnersbane og hans Æt (en dinamarqués). Randers. pp. 520–529.
129. Almazán, Vicente (1985). "Un romance de Santiago das Illas Feroé". Grial. 87 23. Galaxia. pp. 108–110.
130. Almazán, Vicente (1986). Gallaecia scandinavica. Galaxia. pp. 293–297.
131. Harris, Joseph (1991). The Ballad and Oral Literature (en inglés). Cambridge: Harvard University Press. p. 132.
132. Comedia famosa, La Lindona de Galicia. Valencia: Imprenta de la Viuda de Joseph de Orga. 1762 [Séc. XVII].
133. Northup 1920, p. 407.
134. Álvarez, Rosario. "A escena! Galicia, os galegos e a lingua galega". Consello da Cultura Galega.
135. Northup 1920, p. 405.
136. Cuéllar, Álvaro; Vega García-Luengos, Germán. "Inicio". ETSO. Estilometría aplicada al Teatro del Siglo de Oro (en castelán).
137. Fernández Mosquera, Santiago. "La Lindona de Galicia, comedia de protagonista galega". Consello da Cultura Galega.
138. "A Lindona de Galicia". Consello da Cultura Galega.
139. "«A Lindona de Galicia», unha comedia do Século de Ouro que chega ao XXI nun «podcast»". La Voz de Galicia. 27 de marzo de 2021.
140. Le Petit Roi de Galice en Wikisource (en francés).
141. O reiciño de Galicia (archive), traducido por Henrique Harguindey.
142. Harguindey Banet, Henrique (2009). "Victor Hugo e o seu Reiciño de Galicia". La Galice: Dez séculos de olladas francesas. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela. pp. 103–108.
143. "O REICIÑO DE GALIZA de Victor Hugo". Demo Editorial.
144. Pérez García, Florentino (2014). "Un achegamento a San Gonzalo". Mil e un Cunqueiros. Novas olladas para un centenario (PDF). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega. pp. 393 e 402. doi:10.17075/mucnoc.2014. Gonzalo Arias quisiera preguntarle por el pobre Don García, aherrojado en Luna, muerto en los hierros
145. Álvaro Cunqueiro. Aniversario do seu nacemento (1911-2011). 2011. p. 4.
146. Abuín González, Anxo; F. Vieites, Manuel (2007). Cento vinte e cinco anos de teatro en galego. Galaxia. pp. 116 e 120.
147. "Casimiro Torres Rodríguez (Membros da Academia)". Real Academia Galega. Consultado o 15-09-2018.
148. Barreiro Fernández, Xosé Ramón (2000). "Casimiro Torres Rodríguez". Boletín da Real Academia Galega. A Coruña. p. 296. Arquivado dende o orixinal o 15-09-2018. Consultado o 15-09-2018.
149. Gómez Montero, Javier (2002). "O paradigma galego nunha cartografía identitaria…". Anuario de Estudios Literarios Galegos. Galaxia. p. 230. ISSN 1133-4533.
150. Vilavedra Fernández, Dolores (1994-1995). "La narrativa gallega de los 80, una década de búsqueda". Revista de lenguas y literaturas catalana, gallega y vasca (en castelán) 4. p. 236.
151. Pereiro, Xosé Manuel (06-01-1994). "Manuel Rivas a publica una leyenda gallega de «literatura brava»". El País (en castelán). A Coruña. Consultado o 06-09-2018.
152. Gil Hernández, António (outubro de 2005). "Carta ) HOMENAGEM ( a Manuel Maria". Lusografia. Arquivado dende o orixinal o 26-09-2018. Consultado o 25-9-2018.
153. "Ficha de libro: No ano do cometa". Editorial Xerais. Consultado o 05-09-2018.
154. "Bernárdez Vilar, Xoán". Editorial Xerais. Consultado o 17-9-2018.
155. Bernárdez Vilar, Xoán (2002). "O valedor do reino (Peza histórica en catro actos)". Biblioteca Virtual Galega (BVG). A Coruña. Consultado o 17-9-2018.
156. Salas Díaz 2010, p. 333.
157. Salas Díaz, Miguel (2010). "Pasado y futuro de Galicia en la obra de Darío Xohán Cabana: La manipulación política a través de la ficción" (PDF). El Camino de Santiago: Encrucijada de lenguas y culturas (en castelán). AEPE. pp. 333–346. ISBN 8497473167.
158. Hermida, Xermán (04-05-2001). "Entrevista a Darío Xohan Cabana". Cultura galega. Santiago de Compostela. Consultado o 01-09-2018.
159. Salas Díaz 2010, p. 336.
160. Salas Díaz 2010, p. 334-335.
161. "Ficha de libro: Galván en Saor". Editorial Xerais. Arquivado dende o orixinal o 19-11-2021. Consultado o 05-09-2018.
162. Mejía Ruiz, Carmen (1999). "Recreación medieval en la obra de Darío Xohán Cabana" (PDF). Actes del VII Congrés de l'Associació Hispànica de Literatura Medieval (en castelán) 2. Universitat Jaume I. pp. 478–479.
163. Gutiérrez García 2009, p. 304.
164. "Ficha de libro: O cervo na torre". Editorial Xerais. Consultado o 05-09-2018.
165. "Morte de Rei". Dialnet. Consultado o 31-08-2018.
166. A poesía medieval galega vista desde os relanzos derradeiros do século XX. Discurso lido na recepción pública o día 30 de setembro de 2000, no acto da súa recepción, polo ilustrísimo señor don Xosé Luís Méndez Ferrín e resposta do ilustrísimo señor don Ramón Lorenzo Vázquez (PDF). A Coruña. 2000. p. 16. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 04 de febreiro de 2017. Consultado o 15 de setembro de 2018.
167. "Ficha de libro: Estirpe". Editorial Xerais. Consultado o 15-09-2018.
168. "García" (PDF). Baia Edicions. Consultado o 31-08-2018.
169. "Binomio de Newton / García". Cultura galega. Consultado o 31-08-2018.
170. "De Luís Seoane, a Simón Scheinberg". Fondo Fundación Luís Seoane - Consello da Cultura Galega. 22-7-1967. Consultado o 20-9-2018.
171. "De Luís Seoane, a Xosé Núñez Búa". Fondo Fundación Luís Seoane - Consello da Cultura Galega. 26-8-1967. Consultado o 20-9-2018.
172. Xerra do rei García de Galiza, deseñada por Luís Seoane para Sargadelos.
173. "Seoane: Laboratorio de formas de Galicia". Arel-Arte (en castelán). 19-4-2010. Consultado o 20-9-2018.
174. "Xilografía do rei García, de Luís Seoane.". Arquivado dende o orixinal o 20 de setembro de 2018. Consultado o 20 de setembro de 2018.
175. Seoane, Luís (2010) [1978]. Imaxes de Galicia (PDF). Edición comentada. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega. ISBN 978-84-92923-10-6.
176. "De Luís Seoane, a Francisco Fernández del Riego". Fondo Fundación Luís Seoane - Consello da Cultura Galega. 1-1-1979. Consultado o 20-9-2018.
177. "O Rei García - Composition by Xosé Quintas-Canella". Discogs (en inglés). Consultado o 18-9-2018.
178. "O Reino de Galiza / Anselmo López Carreira ; [debuxos, Pepe Carreiro]". Proxecto Meiga. Consultado o 22-9-2018.
179. "Illustrations for the book “Os reis de Galicia” by Anselmo Lopez Carreira". Art by Tucho. Arquivado dende o orixinal o 22-09-2018. Consultado o 22-9-2018.
180. "O Festival Atlántica programa numerosas funcións en Santiago". El Correo Gallego. Santiago de Compostela. 16-3-2017. Arquivado dende o orixinal o 26-09-2018. Consultado o 24-9-2018.
181. "Nova Erótica Galega". Sacauntos Cooperativa Gráfica. Consultado o 22-9-2018.
182. "Daenvil's Galicia: García II". Steam. 25-12-2017. Consultado o 01-09-2018.
183. Benito Ruano, Eloy (2004). ¿Galicia por Guillermo el conquistador?. Anuario de estudios atlánticos. 50 (en castelán) (Cabildo Insular de Gran Canaria). pp. 213–217.

Véxase tamén

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  García II de Galicia

Os reis e as raíñas da Galiza.

García I e Afonso VI. Un reino entre dous irmáns. (Nós Diario, 11.10.2022)

Vídeos externos

A Memória do Rei Dom Garcia em Portugal. RTP

Bibliografía

• Barreiro Fernández, Xosé Ramón (1976). "Historia política". Los Gallegos (en castelán). Akal. pp. 117–118. ISBN 84-7090-006-4.
• Cordero Carrete, Felipe Ramón (1945). "Galtier Giffart, peregrino a Compostela en el siglo XI". Cuadernos de Estudios Gallegos. 3 (en castelán). pp. 327–330.
• —————— (1952). "De los esponsales de una hija de Guillermo el Conquistador con un “rey de Galicia”". Cuadernos de Estudios Gallegos. 21 (en castelán) 7. Santiago de Compostela. pp. 55–78.
• González López, E. (1978). Grandeza e decadencia do reino de Galicia. Trad. por F. Fernández del Riego. Galaxia. ISBN 84-7154-303-6.
• —————— (1980). Historia de Galicia (en castelán). La Voz de Galicia. pp. 68–70. ISBN 84-85287-22-3.
• Gutiérrez García, Santiago (2009). "La reescritura del pasado en la novela histórica contemporánea en lengua gallega" (PDF). L'edat mitjana en el cinema i en la novel·la històrica (en castelán). pp. 293–310.
• Isla Frez, Amancio (1992). La sociedad Gallega en la alta Edad Media (en castelán). CSIC. ISBN 84-00-07215-4.
• López Carreira, Anselmo (1997). "Idade Media". Historia xeral de Galicia. A Nosa Terra. p. 143. ISBN 84-89138-99-0.
• —————— (2003). "García II". Os reis de Galicia. Vigo: A Nosa Terra. pp. 112–113. ISBN 84-96203-44-1.
• —————— (2005). O reino medieval de Galicia. A Nosa Terra. pp. 332–338. ISBN 84-96403-54-8.
• Martín López, M.ª E. (2004). Las inscripciones del Panteón de San Isidoro de León. Particularidades epigráficas. Escritos dedicados a José María Fernández Catón (en castelán) 2 (UniLeón). pp. 941–972. ISBN 84-87667-67-8.
• Martínez Risco, Vicente (1971) [1952]. Historia de Galicia. Manuales Galaxia (en castelán). Editorial Galaxia. p. 83-84.
• Míguez Macho, Antonio (2011). Historia breve de Galicia. Serie Historia (en castelán). Madrid: Silex. p. 86. ISBN 978-84-7737-507-4.
• Northup, George T. (1920). The Imprisonment of King García. Modern Philology. 7 (en inglés) 17 (The University of Chicago Press). pp. 393–411.
• Pallares Méndez, M. C.; Portela Silva, E. (1980). "Idade media". Historia de Galiza. Madrid: Alhambra. p. 107. ISBN 84-205-0758-X.
• Portela Silva, E. (2001). García II de Galicia: El rey y el reino (1065-1090) (en castelán). Burgos: La Olmeda. ISBN 84-89915-16-4.
• —————— (2005). "Don García". Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada (en DVD). Grupo El Progreso. ISBN 84-87804-88-8.
• ——————; Pallares Méndez, M. C. (2007). T. 4. Da Galicia antiga á Galicia feudal (séculos VIII-XI). A gran historia de Galicia. La Voz de Galicia. ISBN 978-84-96931-08-4.
• Prada Marcos, María Encina (1998). Estudio antropológico del Panteón Real de San Isidoro de León (PDF) (en castelán). ProMonumenta (II). Archived from the original on 30 de xullo de 2004. Consultado o 20 de agosto de 2018.
• Reilly, Bernard F. (1988). The Kingdom of León-Castilla under King Alfonso VI, 1065-1109 (en inglés). Princeton University Press. ISBN 0691055157.
• Sánchez Candeira, Alfonso (1999) [1950]. Montero Tejada, Rosa, ed. Castilla y León en el siglo XI, estudio del reinado de Fernando I (en castelán). Madrid: Real Academia de la Historia. ISBN 978-84-8951241-2.
• Tejada, Francisco Elías de; Pércopo, Gabriela (1966). El Reino de Galicia hasta 1700 (en castelán). Editorial Galaxia. p. 56.
• Viñayo González, Antonio. "García II". Real Academia de la Historia (en castelán). Consultado o 12-09-2018.

Outros artigos

• Historia de Galiza
• Lista de condes de Galiza
• Lista de monarcas de Galiza
• Torre da Forxa