Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Lalka (serial telewizyjny)
polski serial telewizyjny z 1977 r. Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Lalka (Lalka: powieść przez Bolesława Prusa) – polski serial telewizyjny z 1977 w reżyserii Ryszarda Bera, wyprodukowany przez Zespół Filmowy „Pryzmat” na zlecenie Telewizji Polskiej. Scenariusz na podstawie powieści Lalka (1890) Bolesława Prusa napisali Aleksander Ścibor-Rylski i Jadwiga Wojtyłło.
Remove ads
Tematem Lalki jest panorama społeczeństwa polskiego pod zaborem rosyjskim. Serial obraca się wokół losów kupca Stanisława Wokulskiego (Jerzy Kamas) i jego nieodwzajemnionej miłości do arystokratki Izabeli Łęckiej (Małgorzata Braunek), a także wokół postaci subiekta Ignacego Rzeckiego (Bronisław Pawlik), dzielącego się swymi spostrzeżeniami na temat świata za pośrednictwem swego pamiętnika. W Lalce pojawiają się bezpośrednie odniesienia do powstania węgierskiego i styczniowego, niewyrażone wprost w powieści; serial dotyka też problemów nędzy niższych warstw ludności, bierności polskiej arystokracji i konieczności wiary w idee pobudzające społeczeństwo.
Serial jest drugą adaptacją filmową powieści. Powstał dziesięć lat po kinowej adaptacji Lalki (1968) w reżyserii Wojciecha Jerzego Hasa. Po premierze Lalka zdobyła sobie przychylność widzów, była też porównywana na korzyść z filmem Hasa pod względem wierności pierwowzorowi literackiemu, na niekorzyść – pod względem wizji plastycznej. Lalka zapewniła Berowi i Pawlikowi nagrodę Złoty Ekran (przyznawaną przez pismo „Ekran”).
Remove ads
Obsada
Role główne
- Jerzy Kamas (Stanisław Wokulski)
- Andrzej Precigs (Stanisław Wokulski w młodości), dubbing – Jerzy Kamas
- Małgorzata Braunek (Izabela Łęcka)
- Bronisław Pawlik (Ignacy Rzecki)
- Jerzy Kamas (1973)
Role drugoplanowe
- Emil Karewicz (hrabia Tomasz Łęcki, ojciec Izabeli)
- Anna Milewska (Florentyna, kuzynka Łęckiej)
- Jan Englert (Mraczewski, subiekt w sklepie Wokulskiego)
- Stefan Friedmann (Klein, subiekt w sklepie Wokulskiego)
- Wojciech Pokora (Lisiecki, subiekt w sklepie Wokulskiego)
- Czesław Wołłejko (baron Krzeszowski)
- Alina Janowska (baronowa Krzeszowska)
- Józef Duriasz (August Katz, subiekt w sklepie Minclów[1])
- Włodzimierz Boruński (dr Michał Szuman, przyjaciel Wokulskiego)
- Andrzej Zaorski (Julian Ochocki)
- Zofia Jaroszewska (prezesowa Zasławska)
- Barbara Wrzesińska (pani Kazimiera Wąsowska)
- Włodzimierz Kwaskowski (stary Szlangbaum, ojciec Henryka)
- Piotr Fronczewski (Henryk Szlangbaum)
- Roman Wilhelmi (Kazimierz Starski, kuzyn panny Łęckiej)
- Marta Lipińska (Helena Stawska)
- Edyta Harmoza (Helusia Stawska)
- Danuta Szaflarska (pani Misiewiczowa, matka Heleny Stawskiej)
Postacie epizodyczne
- Zdzisław Wardejn (Maruszewicz)
- Zofia Mrozowska (hrabina Joanna Karolowa, siostra Łęckiego)
- Bogdan Baer (ajent Szprot)
- Mieczysław Czechowicz (radca Węgrowicz)
- Józef Nalberczak (Deklewski)
- Olgierd Łukaszewicz (Leon, przywódca sprzysiężenia studentów)
- Joanna Poraska (babcia Mincel, matka Jana Mincla)
- Andrzej Szalawski (Jan Mincel – senior)
- Stanisław Bareja (Jaś Mincel – syn Jana Mincla)
- Zofia Czerwińska (Małgorzata Minclowa, żona Jana, później żona Wokulskiego)
- Gustaw Lutkiewicz (Raczek, przyjaciel ojca Rzeckiego)
- Mieczysław Kalenik (Domański, przyjaciel ojca Rzeckiego)
- Zygmunt Maciejewski (ojciec Rzeckiego)
- Wiesława Mazurkiewicz (Zuzanna, ciotka Rzeckiego)
- St. Michalski (kiper Jan Machalski, przyjaciel Rzeckiego pracujący w winiarni Hopfera)
- Michał Pluciński (ojciec Wokulskiego)
- Teodor Gendera (Hopfer, właściciel winiarni)
- Danuta Kowalska (Kasia Hopferówna, córka właściciela winiarni)
- Joanna Żółkowska (Marianna, prostytutka, później szwaczka i żona Węgiełka)
- Maria Kaniewska (pani A. Meliton)
- Krzysztof Litwin (Zięba, subiekt w sklepie Wokulskiego)
- Ryszard Barycz (arystokrata)
- Seweryn Butrym (adwokat księcia)
- Zdzisław Maklakiewicz (Konstanty, kamerdyner barona Krzeszowskiego)
- Andrzej Jurczak (służący Wokulskiego)
- Andrzej Krasicki (hrabia, sekundant barona Krzeszowskiego)
- Krzysztof Chamiec (hrabia Anglik, sekundant barona Krzeszowskiego)
- Edward Lach (hrabia)
- Wiktor Nanowski (bankier na zebraniu u księcia)
- Barbara Dziekan (księżna)
- Stanisław Jaśkiewicz (lekarz na pojedynku Krzeszowskiego z Wokulskim)
- Jerzy Karaszkiewicz (złodziej w Łazienkach)
- Juliusz Lubicz-Lisowski (lokaj hrabiny Karolowej)
- Jerzy Łapiński (Izydor Gutmorgen)
- Mieczysław Mełnicki (dżokej Yung)
- Kazimierz Meres (Miller)
- Andrzej Szajewski (Wrzesiński, nabywca klaczy)
- Tadeusz Teodorczyk (Mikołaj, służący Łęckich)
- Jacek Nieżychowski (arystokrata)
- Jerzy Rogalski (Patkiewicz, student z kamienicy Łęckiego/Krzeszowskiej)
- Piotr Skarga (Maleski, student z kamienicy Łęckiego/Krzeszowskiej)
- Jerzy Bończak (Brodacz, student w kamienicy Łęckiego/Krzeszowskiej)
- Leon Niemczyk (adwokat Łęckiego)
- Stanisław Gawlik (licytant Szlangbauma)
- Krzysztof Różycki (fryzjer Wokulskiego)
- Włodzimierz Skoczylas (Dawid Szpigelman, wierzyciel Łęckiego)
- Zygmunt Zintel (adwokat Krzeszowskiej)
- Józef Łodyński (Paweł, służący w sklepie Wokulskiego)
- Aleksandr Kalagin (rosyjski kupiec Suzin)
- Zbigniew Zapasiewicz (aktor Rossi)
- Ewa Ziętek (Marysia, służąca w domu baronowej Krzeszowskiej)
- Krystyna Kołodziejczyk (Franusia, gosposia Stawskiej)
- Jan Ciecierski (baron Dalski)
- Małgorzata Niemen (panna Ewelina Janocka, narzeczona, później żona Dalskiego)
- Lucyna Brusikiewicz (Felicja Janocka, siostra Eweliny)
- Igor Śmiałowski (książę)
- Aleksander Fogiel (sędzia pokoju w procesach: Krzeszowska v. studenci, v. Stawska)
- Andrzej Bogucki (marszałek, epuzer Izabeli)
- Jerzy Turek (furman Wysocki z Powiśla)
- Wirgiliusz Gryń (kolejarz Kacper Wysocki spod Skierniewic, brat furmana)
- Janusz Kłosiński (Wirski, rządca w kamienicy Łęckiego)
- Edward Wichura (Niemiec w winiarni)
- Ewa Wiśniewska (baronowa Saint-Germain)
- Mieczysław Voit (profesor Bernard Geist)
- Piotr Wysocki (Gimard, sekretarz Wokulskiego w Paryżu)
- Marian Łącz (żołnierz na Węgrzech)
- Michał Szwejlich (Żyd wiozący Rzeckiego z Węgier)
- Eugeniusz Wałaszek (petent u Wokulskiego w Paryżu)
- Wiktor Zborowski (żołnierz na Węgrzech)
- Andrzej Żarnecki (petent u Wokulskiego w Paryżu)
- Marian Łaszewski (Węgiełek),
- Wiktor Grotowicz (konduktor w pociągu)
- Jadwiga Janczewska (matka Węgiełka)
- Jerzy Tyczyński (lokaj prezesowej Zasławskiej)
- Zbigniew Niewczas (adwokat Wokulskiego)
- Marek Barbasiewicz (skrzypek Molinari)
- Andrzej Herder (Pieczarkowski)
- Józef Kalita (lokaj Wąsowskiej)
- Eugeniusz Korczarowski (Rydzewski)
- Czesław Lasota (rezydent u prezesowej)
- Jacek Nieżychowski (arystokrata)
- Grażyna Szapołowska (kobieta na koncercie Molinariego)
- Bolesław Bolkowski (rejent)
- Wojciech Machnicki (kelner Józio)
- Stanisław Jaroszyński (klient w sklepie Wokulskiego kupujący kalosze)
- Jan Greber
- Henryk Dudziński
- Zofia Perczyńska
- Jack Recknitz
- Zygmunt Wiaderny[2][3]
Remove ads
Lista odcinków
Podsumowanie
Perspektywa
Różnice między powieścią a serialem
Jak pisał Marcin Maron, Lalka w reżyserii Ryszarda Bera, pomimo uwzględnienia wszystkich ważniejszych wątków powieści, w pewnych aspektach odbiega formalnie i tematycznie od treści pierwowzoru literackiego. Narracja w Lalce Bera łączy elementy obiektywnej obserwacji świata przedstawionego z zabiegami filmowymi, które urozmaicały treść serialu. U Bera monologi Wokulskiego (stosunkowo ograniczone w porównaniu z pierwowzorem) przeplatają się z głosem Rzeckiego z pamiętnika starego subiekta. Reżyser wprowadził też retrospekcje w innych miejscach aniżeli w powieści; młodość Wokulskiego opisana w pamiętniku Rzeckiego została przeniesiona z odległego rozdziału XX do drugiego odcinka serialu; w ostatnim odcinku przedstawiono potyczkę Polaków z oddziałami rosyjskimi podczas powstania styczniowego, przywrócono też scenę z kupcem Suzinem, która została niegdyś wycięta z pierwowzoru przez carską cenzurę[4].
Ber położył większy niż w powieści Prusa nacisk na krytykę ulegania narodowym namiętnościom w postaci powstań narodowych. Rzecki, sam będąc uczestnikiem powstania węgierskiego, po latach sceptycznie podchodzi do bohaterskiego męczeństwa; Wokulski, zesłany na Syberię, po powrocie twierdzi wprost: „Oszukano mnie”. Słowa Wokulskiego: „Czy naprawdę jesteśmy narodem marzycieli?”, w odcinku 9. wybrzmiały w zupełnie innej formie: „Czy każdy nasz zryw musi się utopić we krwi?”[5] Niejednoznaczne zakończenie powieści Prusa, gdzie nie wiadomo, co się stało z Wokulskim, zostało również zmienione na bardziej pozytywne; wysłanie przez Wokulskiego telegramu do Geista sugeruje możliwość pozytywnej kontynuacji losów bohatera[6]. Serial Bera kładzie też nacisk nie tyle na realizację programu pozytywistycznego obecnego u Prusa, ile na konieczność „wiary w idee, które mogłyby tchnąć siłę w schorzałe i zdławione społeczeństwo”[7].
Remove ads
Produkcja

Lalka powstała w Zespole Filmowym „Pryzmat”. Powieść Prusa została zaadaptowana na scenariusz przez Aleksandra Ścibora-Rylskiego oraz Jadwigę Wojtyłłę, a jej wyreżyserowania podjął się Ryszard Ber. Zdjęcia do serialu nakręcił Jacek Korcelli, scenografie wykonali Andrzej Płocki i Andrzej Haliński, kostiumy – Irena Biegańska, a muzykę skomponował Andrzej Kurylewicz. Montażem zajęła się Alina Faflik[3][8].
Serial był kręcony w Warszawie (w tym Bazylice Świętego Krzyża – sceny w czasie Wielkiego Postu), we Wrocławiu, Janowcu (filmowe ruiny zamku w Zasławiu), Nieborowie, Zaborowie (pałacyk prezesowej Zasławskiej), Czerwińsku nad Wisłą oraz Piotrkowie Trybunalskim (stacja kolejowa)[3]. Premiera telewizyjna Lalki odbyła się 17 września 1978 roku[3].
Odbiór
Podsumowanie
Perspektywa

Choć odbiór Lalki w momencie premiery był spolaryzowany wśród krytyków, serial cieszył się większą popularnością wśród widzów niż filmowa wersja Hasa[9]. Doceniano serial Bera jako wierniejszy pierwowzorowi literackiemu niż filmowa adaptacja, w której pominięty był pamiętnik starego subiekta[9]. Uznawano jednak, że strona plastyczna dzieła Hasa jest bardziej wyrafinowana niż u Bera[10]. Krytykowano też dobór części obsady, jako jedyną wyjątkowo trafną kreację wskazując Bronisława Pawlika w roli Rzeckiego[9][11]. Czesław Dondziłło rolę Pawlika uznał za „genialną”, twierdząc, że humor i melancholia jego postaci „udatnie rozdzielają sceny gorzkich medytacji Wokulskiego […], przynoszą widzowi swoiste odprężenie”[12].
Zdarzały się jednak głosy uznania dla niektórych innych odtwórców ról serialowych. Teresa Krzemień w artykule dla „Filmu” chwaliła grę aktorską Jerzego Kamasa: „chłodna twarz aktora, prawie nieruchoma, skąpo odmierzane uśmiechy i spojrzenia i nagle […] ogień w oczach, pożar dookoła”[13]. Kamas w opinii Krzemień zagrał „rolę życiową”[13]. W retrospektywnym eseju z 2014 roku Marcin Maron również cenił sobie „mistrzowsko wygrany” psychologiczny kontekst miłości Wokulskiego w wykonaniu Kamasa[14].
Z kolei Małgorzata Braunek po występie w Lalce była na stałe utożsamiana właśnie z Łęcką[9], choć Radosław Dąbrowski z portalu Film.org.pl przekonywał, że filmowa rola Beaty Tyszkiewicz była bardziej wiarygodna[10]. Mimo pewnych uwag Dąbrowski uznał Lalkę Bera za „bezsprzecznie bardziej udaną od swojego poprzednika”[10]. Maron pisał, że „za sprawą brawurowego niekiedy rozegrania powieściowych epizodów […] oraz właśnie dzięki znakomitym interpretacjom aktorskim, film zachował liryzm, humor i – mimo upływu lat – autentyzm Lalki Prusa”[15]. Jacek Fuksiewicz wskazał Lalkę jako jeden z najwybitniejszych polskich seriali telewizyjnych XX wieku[16].
Remove ads
Nagrody
Remove ads
Zobacz też
- Lalka – film pełnometrażowy w reżyserii Wojciecha Jerzego Hasa z 1968
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads