ĉefurbo kaj federacia lando de Germanio From Wikipedia, the free encyclopedia
Berlino (germane Berlin [berLIN]) estas la federacia ĉefurbo kaj sidejo de la registaro de Germanio. Kiel urboŝtato Berlino estas aparta federacia lando kaj estas la centro de la metropola regiono Berlino-Brandenburgio. Pro siaj ĉirkaŭ 3,4 milionoj da loĝantoj, Berlino estas la plej dense loĝata urbo de Germanio, sed ankaŭ la plej grandarea. Laŭ nombro de loĝantoj ĝi estas la dua plej granda, kaj laŭ areo la kvina plej granda urbo de la Eŭropa Unio.
| Berlino | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| germane Berlin | |||||||
| Ĉefurbo kaj federacia lando | |||||||
| |||||||
 |  | ||||||
| flago | blazono | ||||||
| |||||||
| |||||||
| Oficiala nomo: Berlin | |||||||
| Lando |  Germanio |
||||||
| Federacia lando | Berlino | ||||||
| Distriktoj | |||||||
| Historiaj regionoj | |||||||
| Historiaj partoj | Orienta Berlino, Okcidenta Berlino | ||||||
| Aŭtovojoj | A 10, A 100, A 103, A 104 A 111, A 113, A 115, A 117 |
||||||
| Najbaras kun | Brandenburgio Germanio | ||||||
| Konataj lokoj | |||||||
| Riveroj | Spree, Havel | ||||||
| Situo | Berlino | ||||||
| - alteco | 34 m ü. NHN [+] | ||||||
| - koordinatoj | 52° 31′ N, 13° 24′ O (mapo)52.51666666666713.4 | ||||||
| Plej alta punkto | Arkenberge [+] | ||||||
| - alteco | 121,9 m ü. NHN [+] | ||||||
| - koordinatoj | 52° 38′ N, 13° 24′ O (mapo)52.6399313.40769 [+] | ||||||
| Akvokolektejo | 891,12 km² (89 112 ha) [+] | ||||||
| Areo | 891,82 km² (89 182 ha) | ||||||
| Loĝantaro | 3 755 251 (en 2022) | ||||||
| - de metropolo | 5 000 000 | ||||||
| Denseco | 4 209,92 loĝ./km² | ||||||
| Malneta enlanda produkto | 179,4 Mrd. € (2022) | ||||||
| MEP je kapo | 48 147 € (2022) | ||||||
| Ŝuldoj | 61,8 Mrd. € (2023-03-31) | ||||||
| Unua skriba mencio | 1237 | ||||||
| Regantaj partioj | CDU kaj SPD | ||||||
| Reganta urbestro | Kai Wegner (CDU) (ekde 27-a de aprilo 2023) |
||||||
| Prezidento de deputitejo | Cornelia Seibeld (CDU) | ||||||
| Parlamento | |||||||
| El 159 seĝoj ricevas: | |||||||
| Lasta baloto | 12-a de februaro 2023 | ||||||
| Sekvonta baloto | 2026 | ||||||
| Reprezento en Federacia Konsilio | 4 | ||||||
| Horzono | MET (UTC+1) | ||||||
| - somera tempo | MEST (UTC+2) | ||||||
| Poŝtkodo | 10001 – 14199 | ||||||
| Tel. antaŭkodo | +49 (0)30 | ||||||
| ISO 3166 | DE-BE | ||||||
| Aŭtokodoj | B | ||||||
| Esperanto-asocio | Esperanto-Ligo Berlin-Brandenburgio (ELBB) | ||||||
| Loko de Monda heredaĵo de UNESCO | |||||||
| Nomo | Palacoj, Parkoj de Potsdam kaj Berlin | ||||||
| Jaro | 1990 (14) | ||||||
| Numero | 532 | ||||||
| Regiono | Eŭropo | ||||||
| Kriterioj | i, ii, iv | ||||||
|
|||||||
|
|||||||
|
|||||||
 |
|||||||
| Berlino | |||||||
 Vikimedia Komunejo: Berlin |
|||||||
| Retpaĝaro: www.berlin.de | |||||||
Post disfalo de la Muro kaj unuiĝo de la orienta kaj okcidenta partoj, kun 3,4 milionoj da loĝantoj Berlino denove estas la plej granda kaj grava urbo de Germanio kaj nun estas la ĉefurbo de la unuigita lando. Ĝia aglomeraĵo, en 2000, enhavis 4,15 milionojn da loĝantoj. Berlino situas borde de la riveroj Havel kaj Spree, kaj disponas pri multaj lagoj, kiuj estas valoraj ripozejoj por la urbanoj.
La berlina urbodomo situas je 52° 31' 6" de norda latitudo kaj je 13° 24' 30" de orienta longitudo. La plej granda etendiĝo de la urba areo de oriento al okcidento mezuras ĉirkaŭ 45 km, de nordo al sudo ĉirkaŭ 38 km. La areo mezuras 892 km². Berlino situas en la orienta parto de Germanio, ĉirkaŭ 70 km okcidente de la landlimo al Pollando kaj estas tute ĉirkaŭita de la lando Brandenburgio. La metropola regiono Berlino-Brandenburgio estas unu el la regionoj plej dense loĝataj de Germanio.
En Berlino loĝas pli ol 3 milionoj da loĝantoj kaj la nombro ankoraŭ kreskas, kvankam ne tro rapide.[1]
| Jaro | Loĝantoj |
|---|---|
| 1250 | 1 200 |
| 1307 | 7 000 |
| 1400 | 8 500 |
| 1450 | 7 000 |
| 1576 | 12 000 |
| 1600 | 9 000 |
| 1631 | 8 100 |
| 1640 | 7 500 |
| 1648 | 6 000 |
| 1680 | 10 000 |
| Jaro | Loĝantoj |
|---|---|
| 1685 | 17 000 |
| 1688 | 19 000 |
| 1750 | 113 289 |
| 1775 | 136 137 |
| 1800 | 172 132 |
| 1801 | 172 988 |
| 1825 | 219 968 |
| 1852 | 401 972 |
| 1900 | 1 888 848 |
| 1910 | 2 071 257 |
| Jaro | Loĝantoj |
|---|---|
| 1920 | 3 879 409 |
| 1930 | 4 332 834 |
| 1940 | 4 330 810 |
| 1950 | 3 336 026 |
| 1960 | 3 274 016 |
| 1970 | 3 208 719 |
| 1980 | 3 048 759 |
| 1990 | 3 433 695 |
| 2000 | 3 382 169 |
| 2011 | 3 326 002 |
| Jaro | Loĝantoj |
|---|---|
| 2012 | 3 375 222 |
| 2014 | 3 469 849 |
| 2015 | 3 490 105 |
| 2016 | 3 574 830 |
| 2017 | 3 613 495 |
| 2018 | 3 644 826 |
| 2019 | 3 644 826 |
| 2021 | 3 677 472 |
| 2022 | 3 755 251 |
Fino de la jaro 2008 en Berlino loĝis 470 051 da negermanoj (tio estas ĉ. 14 % el ĉiuj urbanoj), fine de 2017 oficiale temis pri 711 282.[2] Plej multe da negermanaj urbanoj en 2008 estis turkoj (24 %), de diversaj aziaj landoj devenis 15 %, 11 % de iama Jugoslavio (do de ĉiuj hodiaŭaj ŝtatoj kreitaj post disfalo de Jugoslavio), 9 % estis poloj kaj 7 % venis de eksa Sovetunio.[3]
| Nacieco | sen germana pasporto kaj | kun laŭ nacia deveno | sume |
|---|---|---|---|
 Turkio | 98.121 | 80.102 | 178.223 |
 Pollando | 56.856 | 53.484 | 110.340 |
 Rusio | 23.568 | 32.305 | 55.873 |
 Sirio | 32.704 | 4.661 | 37.365 |
 Italio | 29.405 | 7.128 | 36.533 |
 Bulgario | 28.593 | 3.937 | 32.530 |
 Usono | 19.990 | 8.806 | 28.796 |
 Libano | 8.138 | 20.525 | 28.663 |
 Serbio | 19.378 | 8.626 | 28.004 |
 Francio | 19.240 | 7.441 | 26.681 |
 Vjetnamio | 17.123 | 9.811 | 26.934 |
 Rumanio | 21.235 | 4.495 | 25.730 |
 Grekio | 14.195 | 9.835 | 24.030 |
 Britio | 15.602 | 5.933 | 21.535 |
 Kazaĥio | 1.658 | 19.615 | 21.273 |
 Ukrainio | 11.898 | 9.066 | 20.964 |
 Hispanio | 14.525 | 3.942 | 18.467 |
 Kroatio | 13.282 | 3.472 | 16.754 |
 Bosnio kaj Hercegovino | 11.583 | 4.400 | 15.983 |
 Irano | 7.600 | 8.359 | 15.959 |
 Aŭstrio | 11.600 | 4.347 | 15.947 |
 Afganio | 11.806 | * | 11.806 |
 Ĉinio | 11.229 | * | 11.229 |
 Irako | 8.922 | * | 8.922 |
 Nederlando | 6.705 | * | 6.705 |
 Barato | 6.857 | * | 6.857 |
 Svislando | 5.884 | * | 5.884 |
 Nord-Makedonio | 5.973 | * | 5.973 |
 Hungario | 5.944 | * | 5.944 |
 Brazilo | 5.524 | * | 5.524 |
 Portugalio | 5.260 | * | 5.260 |
 Israelo | 5.051 | * | 5.051 |
 Tajlando | 4.955 | * | 4.955 |
 Sud-Koreio | 4.879 | * | 4.879 |
 Kosovo | 4.465 | * | 4.465 |
 Egiptio | 4.277 | * | 4.277 |
 Svedio | 4.163 | * | 4.163 |
 Japanio | 4.026 | * | 4.026 |
 Aŭstralio | 3.958 | * | 3.958 |
 Pakistano | 3.827 | * | 3.827 |
| Fonto: urba statistiko laŭ stato fine de 2017. *: ne oficiale konataj nombroj.
Laŭ sumigo de la supraj 40 naciecoj de berlinanoj rezultus 900 289 urbanoj, | |||
La pejzaĝo de Berlino estas markita de iamaj glaĉeroj. La historia centro situas ĉe la malplej larĝa kaj tiel plej trafikavantaĝa loko de la berlina pravalo, kiu trairas Berlinon de la sudoriento al la nordokcidento kaj estas trafluata de la rivero Spree de oriento al okcidento.
La plej nordorienta parto de Berlino situas sur la altebenaĵo de Barnim, preskaŭ la duono de la areo de la sudokcidenta parto situas sur la altebenaĵo de Teltow. La plej okcidenta parto de Berlino, Spandau, troviĝas kaj ene de la berlina pravalo kaj sur la ĉefe okcidente de Berlino situanta ebenaĵo de Nauen.
La pejzaĝo de Berlino estiĝis en la glaciepoko dum la lasta glaciepoko, nomata "vistula". Antaŭ ĉirkaŭ 20.000 jaroj la regiono de Berlino estis ankoraŭ kovrita de la kelkcent metrojn alta impona skandinava glaciplato. Dum la malglaciiĝo de la glaĉero antaŭ 18 000 jaroj estiĝis la berlina pravalo, kiam la degela akvo faris al si vojon al la nuna Balta Maro.
En la kvartalo Spandau, la rivero Spree enfluas en la riveron Havel, kiu trafluas la okcidenton de Berlino de nordo al sudo. La riverujo de la Havel, fakte tunela valo, ofte similas al multlaga pejzaĝo, la plej grandaj golfetoj estas la lagoj Tegeler See kaj Großer Wannsee. La sume plej granda urba lago tamen estas la Müggelsee en la urba sudoriento, trafluata de la rivero Spree.
La plej altaj montetoj en Berlino estas la Großer Müggelberg (115,4 m alta) en la kvartalo Treptow-Köpenick, la el konstrurubaĵoj de la Dua Mondmilito kreita Teufelsberg (Diablomonto, 114,7 m alta) en Charlottenburg-Wilmersdorf kaj la montoj Ahrensfelde (112,1 m altaj) en la naturparko Wuhletal en Marzahn-Hellersdorf. La plej malaltaj lokoj de Berlino estas tiuj de la Havel-lagoj en la sudokcidento, ili situas je 32 m super la marnivelo.
La urbo situas en klimata zono inter oceana kaj kontinenta klimatoj. La averaĝa jara temperaturo en la urboparto Dahlem estas 8,9 °C kaj la averaĝa jara pluvkvanto 581 mm. La plej varmaj monatoj estas julio kaj aŭgusto je averaĝe 18,5 respektive 17,7 °C kaj la plej malvarmaj januaro kaj februaro je averaĝe −0,6 respektive −0,3 °C. Pluvas plej multe en julio, ĉirkaŭ 70 mm, plej malmulte en marto, 31 mm.
Oni konstatas plej ofte en Berlino nordokcidentajn kaj sudokcidentajn ventojn, aparte fortajn dumvintre. Tiuj ventoj alportas maran, puran aeron. Ventoj el sudoriento kaj oriento kaŭzas aŭ varmegajn aŭ malvarmegajn tagojn depende de la sezono.
Ekzistas 12 distriktoj en Berlino, kiuj estas subdividitaj en 95 kvartalojn. La kvartaloj ne gravas por la administracio, sed estas aparte uzataj en la ĉiutaga lingvouzo, ĉar ilia deveno estas historia. Leĝo de la 10-a de junio 1998 malpliigis la nombron de distriktoj de 23 al 12.
Berlino estas tute ĉirkaŭata de la lando Brandenburgio kaj havas limojn al ok distriktoj kaj unu eksterdistrikta urbo. Troviĝas ĉelime la sekvaj komunumoj (horloĝdirekte kaj ekde la nordoriento):
Antaŭ la Dua Mondmilito Berlino estis ĉefa transporta nodo, komerca centro kaj ekonomia metropolo de la lando. Eĉ dum la periodo de divido, la du partoj de la urbo estis grandaj industriaj centroj. Ĉiuj branĉoj de industrio kaj servo estas prezentitaj ĉi tie. Konataj berlinaj firmaoj estas AEG kaj Siemens, farmacia entrepreno Schering (ekde 2006 Bayer Schering Pharma) kaj gazetara giganto Springer).
Depost la disfalo de la muro Berlino forte progresas. Multaj germanaj kaj internaciaj firmaoj translokis siajn oficejojn kaj filiojn en la novan ĉefurbon. La iama urba centro, Placo de Potsdam, nun fariĝis la plej grava konstruobjekto de la lando. Aperas novaj stratoj kaj pontoj, konzernoj Daimler-Benz kaj Sony konstruas novajn oficajn centrojn[4]
Berlino eĉ hodiaŭ vivas de sia iama honoro, esti ekzemple la rezidejo de la Hohenzollerna dinastio, ĉefurbo de Prusio kaj la Germana Regno kaj unu el la eŭropaj kulturcentroj.
La unua skriba noto pri Berlino estas de la jaro 1244. En la hodiaŭa regiono estis tiam tie du foiraj centroj: Berlin kaj Cölln (tiu oficiale fondiĝis en 1237, Berlino en 1234). En 1307 Berlin kaj Cölln unuiĝas ankaŭ pro komuna defendo kontraŭ najbaroj. En nova, komuna urbodomo estas 12 konsilianoj de Berlino kaj 6 konsilianoj de Cölln. Ĉiu parto ja havas tamen proprajn administradon kaj budĝeton. En la jaro 1400 Berlino kaj Cölln havas ĉirkaŭ 8 500 loĝantojn kaj 1 100 konstruaĵojn; ekzistas tie tri urbodomoj, tri malsanulejoj kaj pluraj preĝejoj kaj monaĥejoj[5].
En la jaro 1411 administrado kaj regado de la markio Brandenburgio apartenas al Frederiko la kvina, el la dinastio de Hohencolernoj. Dum 500 jaroj Berlino estos sub regado de la Hohencolernoj. En 1415 dum koncilio de la Sankta Romia Imperio en Konstanco, reĝo Sigismund iĝas princoelektisto kaj markgrafo de Brandenburgio kaj alprenas la nomon Frederiko la unua. En 1432 Berlino kaj Cölln unuiĝas. Pro la volo de reĝo Frederiko, en 1442 la du urboj denove disiĝas. 1443 – Sur insulo de la rivero Spree en Cölln ekkonstruiĝas bazoj de estonta berlina urba fortikaĵo. La fortikaĵo estis kelkfoje rekonstruita ĝis la jaro 1716. 1486 – Princoelektisto Johann Cicero igas la fortikaĵon en Cölln konstanta sidejo de la brandenburgiaj princoelektistoj de Hohencolernoj. Tio donas al Berlino pli da graveco, sed la urbo samtempe perdas iom de sia libereco.
La 18-an de januaro 1791 Frederiko la 1-a iĝis reĝo de Prusio kaj difinis Berlinon sia rezidejo. Preskaŭ precize ok jarojn poste, la 17-an de januaro 1709, li konfirmis tion per edikto, kiu kunigis la urbojn Berlino, Cölln, Friedrichswerder, Dorotheenstadt kaj Friedrichstadt al la "Rega Rezidurbo Berlino" (Königliche Residenz Berlin)[6]. Malgraŭ tiu kunigo la rezidejo ne povis akcepti ĉiujn homojn, kiujn ĝi allogis; ekestis antaŭurboj ĉirkaŭe.
Kiam en 1806 Prusio malvenkis kontraŭ Napoleono en la bataloj de Jena kaj Auerstedt, la prusia reĝo foriris el Berlino, kaj ankaŭ ŝtataj aŭtoritatoj kaj riĉaj familioj forloĝiĝis. Ĝis 1808 la urbo estis sub franca okupacio. La 19-an de novembro 1808 estis decidita nova urba regularo kun konsiderindaj reformoj; en 1809 okazis liberaj elektoj de urba deputitaro kaj ĉefurbestro. Fine de 1809 la reĝo revenis al Berlino.
En 1810 estis, laŭ propono de Wilhelm von Humboldt, fondita nova Berlina Universitato, kiu evoluis kiel spirita centro de la urbo kaj allogis klerulojn. En la unua duono de la 19-a jarcento ekestis fabrikoj antaŭ la urbaj muroj; ekestis la entreprenoj AEG, Borsig, Siemens kaj aliaj kaj donis al Berlino reputacion de industria urbo. Ili provizis laborlokojn por multaj almigrantoj, kiuj kutime same loĝis ekster la kerna urbo.
Post la Marta Revolucio de 1848 la prusia reĝo devis konsenti pliajn reformojn pri civilaj liberoj kaj administracio. Sed jam en 1850 la novaj liberoj (gazetaro, kunvenoj) estis nuligitaj; triklasa balotsistemo favoris riĉulojn, la nesekreta elektado permesis influi la elektantojn. Tiu sistemo esence restis valida ĝis 1918.
En 1861 okazis aligo de pluraj antaŭurboj (Moabit, Tempelhofer Vorstadt, Schöneberger Vorstadt, Spandauer Vorstadt, Wedding) al Berlino. Pro la kreskanta influo de Prusio kreskis ankaŭ la graveco de Berlino.
La batalo de Berlino estis la lasta granda batalo en Eŭropo durante la Dua Mondmilito. Ĝi komenciĝis la 16an de aprilo 1945 post la komenco de granda ofensivo fare de la Sovetunio al la ĉefurbo de la Tria Regno, kaj finiĝis la 2an de majo 1945, kiam la germanaj defendantoj kapitulacigis la urbon al la Ruĝa Armeo.
Pro la riĉa urba historio estas arigita en malgranda teritorio granda kvanto da historiaj monumentoj, kiaj estas:
Al tio aldoniĝas mondfamaj muzeoj (Pergamon, Bode, Egipta), tri operaj teatroj, dekoj da teatroj, centoj da kinejoj, restoracioj, trinkejoj, diskotekoj, altlernejoj, universitatoj k.a. Tio atestas ke Berlino estas urbo kun monda signifo je politika, ekonomia, scienca kaj kultura mezuroj.
En la urbo ekzistas kvar ŝtataj universitatoj: la Humboldt-Universitato en Berlino, la Libera Universitato Berlino, la Teknologia Universitato Berlino kaj la Universitato de Artoj Berlino. Aldoniĝas ses ŝtataj altlernejoj, pluraj privataj altlernejoj, kvar artaj altlernejoj sen universitata statuso kaj pliaj akademioj kaj konservatorioj.
La Akademio de Sciencoj de Berlino kaj Brandenburgio aŭ plejeble proksima al la germanlingva originalo Berlin-Brandenburgia Akademio de Sciencoj, germane Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften, latine Academia Scientiarum Berolinensis et Brandenburgensis, estas akademio de sciencoj fondita en 1992 per ŝtata traktato inter la federaciaj landoj Berlino kaj Brandenburgio. La akademio estas subjekto de publika juro kun la rajto je memadministrado.
Berlino havas grandan reton de publikaj transportiloj, kiun vivtenas ĉefe la firmao Berliner Verkehrsbetriebe (Berlinaj Trafikaj Entreprenoj, BVB). Tipa koloro de metrooj, tramoj kaj busoj estas flava. Berlino estas dividita en 3 tarifajn zonojn. Por tuttaga bileto (validas ĝis la tria horo matena de la sekva tago) por zonoj A kaj B plenkreskuloj pagas 6,10 €, infanoj ĝis la 14-a jaro nur 4,40 €.
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Metroo de Berlino.
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Tramtransporto en Berlino.Ekzistas 22 linioj, inter ili 9 noktaj linioj. Entute la tuta trakaro ampleksas preskaŭ 190 kilometrojn [7], el tio estas 108 kilometroj da trakoj sur memstara trakejo. Entute estas 377 haltejoj dum tago, dum nokto 208 da haltejoj. La averaĝa rapideco de tramoj estas 19,2 km/h[7]. Ekzistas ankaŭ 9 linioj, kiuj veturas kiel aldonaĵo al metroo[8].
Tramoj ekzistas precipe en la orienta parto de la urbo, ĉar la okcidenta dum la tempo de la divido nuligis la traman reton.
Ekzistas 148 busaj linioj, inter ili 65 noktaj linioj. Ĉiuj tagaj linioj mezuras entute 1 703 kilometrojn (la noktaj linioj mezuras entute 799 kilometrojn[7]). Averaĝa distanco inter du sinsekvaj haltejoj estas 480 metroj. Ekzistas ankaŭ 17 linioj, kiuj veturas kiel aldonaĵo al metroo[9]. En la zonoj B kaj C oni post la 20-a horo povas peti ŝoforon halti inter du haltejoj kaj elbusiĝi (nur tra la unua pordo)[10].
Berlino ofertas al loĝantoj kaj vizitantoj ankaŭ 6 ŝipliniojn (F10, F11, F12, F21, F23 kaj F24).
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo S-Bahn de Berlino.Berlino havas ankaŭ reton de regionaj trajnoj. Pri regionaj trajnoj zorgas la entrepreno S-Bahn Berlin GmbH.
Berlino havas rektan trajnkonekton kun multaj eŭropaj urboj (Vieno, Prago, Varsovio (Berlin-Warszawa-Express), Moskvo, Zuriko, Berno, Parizo, Kievo kaj multaj aliaj). Ĉefa kaj plej granda stacidomo estas Berlin Hauptbahnhof.
Berlino hodiaŭ havas du ĉefajn flughavenojn: Tegel kaj Schönefeld. La unuan, situantan en la urbocentro (en la iama okcidenta Berlino), oni planas en la estonteco fermi kaj anstataŭe pligrandigi la flughavenon Schönefeld. Tia sorto jam en 2008 trafis la flughavenon Tempelhof.
La trakonstruo de flughaveno Schönefeld spertis gravajn problemojn en 2012, kaj necesis plurfoje prokrasti la malfermon.
Kompreneble la urbego estas kovrata per vasta reto da biciklaj vojoj, el kiuj tiuj borde de la multaj urbaj lagoj kaj kanaloj kaj tiuj tra iuj vastaj parkoj aparte verdas, ekzemple tra la plej centra parkego Tiergarten aŭ la verdigita tereno de la eksa flughaveno Tempelhof, tre bona bicikla itinero ankaŭ estas la verda ringo ĉirkaŭ la eksa "insulo" okcidenta Berlino, kie ĝis 1990 staris la berlina muro kaj kiu estis plej severe gardita per la armeo la polico de GDR. Krome la urbego konektatas al du vojoj de la internacia eŭropa reto EuroVelo da longdistancaj vojoj nur por bicikloj kaj aliaj senmotoraj veturiloj (precipe vicradaj glitiloj): la vojo EuroVelo 2, nomata "ĉefurba vojo", okcidente gvidas al Dessau, Münster, Utreĥto. Hago kaj de tie plu al Britio kaj Irlando, aliflanke orienten plu al Poznano (EV9) - Varsovio (EV11) - Minsko - Moskvo. Kaj la vojo EuroVelo 7, nomata "Vojo al Romo", kondukas norden al Rostock, Gedser, Kopenhago, Helsingborg, Gotenburgo kaj de tie plu tra Svedio, iom tra Finnlando kaj plu en Norvegio ĝis la Norda kabo, kaj suden tra Dresdeno, Prago, Linco, Salcburgo, Boceno, Mantovo, Florenco, Romo, Napolo ĝis Katanio en Sicilio kaj de tie ankoraŭ simbole al La-Valeto en Malto.
En Berlino naskiĝis:
En Berlino mortis:
Ekde jardekoj en Berlino loĝas multaj Esperanto-parolantoj.
Organizita Esperanto-movado ekestis en 1903 per fondo de Esperantista Grupo Berlina en Prinzenstraße 95 (Berlino Kreuzberg).
Nuntempe (en 2020) Esperanto-Ligo Berlino-Brandenburgio kiel landa ligo de Germana Esperanto-Asocio por Berlino kaj Brandenburgio havas sidejon en Esperanto-butiko kaj GEA-oficejo en Katzbachstraße 25, Berlino Kreuzberg. Ĝi okazigas kelkajn Esperanto-kultur-aranĝojn en Berlino, ekzemple la tradician Someran Feston sur Esperantoplaco en Neukölln, renkontiĝojn en Zamenhofparko kaj en Oranĝerio en Lichtenberg, ekspoziciojn kaj prelegojn de en-kaj eksterlandaj esperantistoj. ELBB flegas specialajn rilatojn al kelkaj regionaj organizaĵoj de Pola Esperanto-Asocio. Ĝi estas membroorganizo de FAS Kiezspinne (kvartala unuiĝo en Berlino Lichtenberg) kaj kunlaboras kun diversaj institucioj kaj unuiĝoj en Berlino.
Ĉiumonate kunvenas Esperanto-rondoj, kiuj havas diversajn fokusojn kaj kunvenas unu- ĝis kvarfoje monate: Ĵaŭda Rondo (konversaciaj vesperoj en Esperanto-butiko Berlin), Plenbuŝe! (vizito de diverskulturaj restoracioj), luda rondo (renkontiĝas en glaciaĵejo-kulturkafejo Kibo por ludi diversspecajn tabloludojn), grupo Lietzensee (maljunuloj), Lunde ĉe Viktoriaparko (temaj aranĝoj en Esperanto en Esperanto-butiko Berlin), grupo de EsperantoLand (renkontiĝoj en kafejo Lichtblick).[12]
La Esperanto-Stacio estas internacia renkontiĝejo en la vilaĝo Halbo (germane Halbe, sorabe Łobje) tuj sude de Berlino. Ĝi konsistas el du domoj, la stacidomo kaj la stokejo kaj krome uzas la apudan eventejon Kaiserbahnhof (esperante Imperiestra Stacio).
De 31-a de julio ĝis 7-a de aŭgusto 1999 la 84-a Universala Kongreso de Esperanto kun la temo: "Tutmondiĝo – ŝancoj por paco?" kunvenigis 2712 Esperanto-parolantojn el 66 landoj en Berlino. Dum 8 tagoj okazis pli ol 190 unuopaj aranĝoj – kulturaj, sciencaj kaj ekskursaj, kunvenoj de UEA- instancoj kaj de fakaj organizaĵoj de la internacia Esperanto-komunumo. Ĉefa kongresloko estis la Internacia Kongresa Centro (ICC) en Charlottenburg.
Kongresanoj interesiĝis ankaŭ por la vivo en la germana ĉefurbo 10 jarojn post falo de la Berlina muro. La Ĉefurbestro de Berlino Eberhard Diepgen, membro de Honora Komitato por la UK, skribis en akcepta letero unu jaron antaŭe al la LKK-prezidanto prof. Wickström interalie:
„Ĝojigas min ege, ke la Universala Kongreso unuafoje okazos venontjare en Berlino. Tio estas por la germana ĉefurbo pozitiva, estonten direktanta signalo. Berlino krome ofertos ekster la kongresaranĝoj multfacetajn ekzemplojn por kunestado de la kulturoj kaj per tio miaopinie estos ideala aranĝloko.”[13]
La nepo de la Esperanto-fondinto Louis-Christophe Zaleski-Zamenhof en sia salutmesaĝo dum solena inaŭguro de la UK diris:
„Bonvolu akcepti miajn tradiciajn, sincerajn salutojn al vi ĉiuj, kunvenintaj por kongresi en Berlino, … urbo kie oni iam ordonis, ke Esperanto malaperu, sed urbo kiu fariĝas por la semajno venonta la ĉefurbo de Esperantujo; …”[14]
Aperis rilate al la UK Esperanto-versio de la mapo „Berlin Centro“ de Pharus-eldonejo[15] kaj Berlin-poŝgvidilo por esperantistaj turistoj en eldonejo mondial.[16] Deutsche Post (Germana Poŝto) uzis porokazan stampon kun la dato 7-a de aŭgusto (Modelo: Hans-Joachim Wolf, Berlino) en poŝtoficejo la 9-an de aŭgusto.
Inter la 9-a de junio kaj la 9-a de julio 2006 en Germanio okazis la Futbala Mondpokalo, interalie en Berlino. En la plej granda stadiono de tiu turniro, la Olimpika Stadiono en la okcidenta parto de la urbo, kiu havas 66.021 sidlokojn, okazis pluraj matĉoj kaj ankaŭ la 9-an de julio la finalo. Oficiala festostrato por futbaloŝatantoj estis la Strato de la 17-a de junio en la parko Tiergarten urbocentre. Sur tiu strato, kaj ankaŭ sur la placoj Platz der Republik kaj Potsdamer Platz estis ekranegoj, helpe de kiuj spekteblis ĉiuj matĉoj.
Los-Anĝeleso en Usono ekde la 27-a de junio 1967
Parizo en Francio ekde la 2-a de julio 1987
Madrido en Hispanio ekde la 4-a de novembro 1988
Istanbulo en Turkio ekde la 17-a de novembro 1989
Moskvo en Rusio ekde la 12-a de novembro 1990
Varsovio en Pollando ekde la 12-a de aŭgusto 1991
Budapeŝto en Hungario ekde la 14-a de decembro 1991
Bruselo en Belgio ekde la 1-a de junio 1992
Ĝakarto en Indonezio ekde la 22-a de aprilo 1993
Taŝkento en Kazaĥio ekde la 30-a de aprilo 1993
Meksikurbo en Meksiko ekde la 1-a de septembro 1993
Pekino en Popola Respubliko Ĉinio ekde la 5-a de aprilo 1994
Tokio en Japanio ekde la 14-a de majo 1994
Bonaero en Argentino ekde la 19-a de majo 1994
Prago en Ĉeĥio ekde la 10-a de junio 1995
Vindhuko en Namibio ekde la 6-a de julio 2000
Londono en Unuiĝinta Reĝlando (Britio) ekde la 10-a de oktobro 2000Krome ankaŭ la 12 urbodistriktoj havas multajn partnerajn rilatojn al aliaj urboj. Pri tio vidu la unuopajn artikolojn pri la urbodistriktoj.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
