Remove ads
Italië (Italiaans: Italia, [iˈtaːlja], ), amptelik die Italiaanse Republiek (Repubblica Italiana, [reˈpubblika itaˈljaːna]), is 'n land in Suid-Europa wat – naas die Povlakte in Noord-Italië – grotendeels uit die stewelvormige Appenyne-skiereiland sowel as twee groot eilande in die Middellandse See bestaan: Sisilië (Sicilia) en Sardinië (Sardegna). Daarbenewens behoort kleiner eilande in die Middellandse See soos Capri en Elba ook tot Italië. Die land het 'n gematigde Sentraal-Europese klimaat in die noorde en 'n Mediterreense in die suidelike landsdele.
| |||||
| Volkslied: Il Canto degli Italiani (Italiaans vir: "Die Lied van die Italianers") | |||||
 | |||||
| Hoofstad | Rome | ||||
| Grootste stad | Rome | ||||
| Amptelike tale | Italiaans | ||||
| Regering | Unitêre parlementêre grondwetlike republiek Sergio Mattarella Giorgia Meloni | ||||
| Onafhanklikheid Vorming • Unifikasie • Republiek • Huidige grondwet |
17 Maart 1861 2 Junie 1946 1 Januarie 1948 | ||||
| Oppervlakte - Totaal - Water (%) |
301 340[1] km2 (71ste) 116 350 myl2 1,24 (2015)[2] | ||||
| Bevolking - 2023-skatting - 2011-sensus - Digtheid |
58 916 404[3] (25ste) 59 433 744[4] 201,3 / km2 (71ste) 521,4 / myl2 | ||||
| BBP (KKP) - Totaal - Per capita |
2024-skatting | ||||
| BBP (nominaal) - Totaal - Per capita |
2024-skatting | ||||
| MOI (2021) |  0,895[6] (30ste) – baie hoog | ||||
| Gini (2022) | 32,7[7] – medium | ||||
| Geldeenheid | Euro (€) (EUR) | ||||
| Tydsone - Somertyd |
MET (UTC+1) MEST (UTC+2) | ||||
| Internet-TLD | .it | ||||
| Skakelkode | +39 | ||||
 Europa | |||||
Aan die noordekant word dit begrens deur die Alpe, en grens aan Frankryk in die noordweste, Switserland en Oostenryk in die noorde en Slowenië in die noordooste. Suid van die Italiaanse vasteland is die eilandstaat Malta geleë wat nie deel uitmaak van Italië nie.
Dikwels word Italië as 'n land van besondere skoonheid beskryf – met 'n veelvuldigheid aan landskapsvorme. Die noorde van die land word deur die ruwe bergwêreld van die Alpe beslaan. Die hoogste bergpieke is in die Monte Rosa-massief langs die grens met Switserland en in die Mont Blanc-massief in die Frans-Italiaanse grensgebied geleë. Net suid van die westelike Alpe het gletsers diep valleie in die bergrotse gesny en 'n Alpynse landskap van mere geskep wat suidwaarts tot die Povallei en die Piëmont strek.
Toskane, 'n historiese landskap in westelike Sentraal-Italië, is een van die belangrikste kultuurlandskappe van Europa met 'n ryk geskiedenis. As kernland van die Renaissance het dit kulturele invloed ver buite Italië se grense uitgeoefen. 'n Tweede groot bergreeks, die Appenyne, strek vanaf die die Sentraal-Alpe suidwaarts. In die omgewing van Rome strek dit oor byna die hele wydte van die Italiaanse stewel-skiereiland. Dit vernou in Suid-Italië waar twee wye kusvlaktes aan weerskante van die berge geleë is – een langs die Tirreense See, die ander langs die Adriatiese See.
Groot dele van die suidelike Appenyne het as byna ongerepte wildernis bewaar gebly. Hierdie landskap is die habitat van dierspesies wat elders in Europa nog nouliks aangetref word, soos wolwe en bere. Tektonies is die suidelike Appenyne-bergwêreld een van die mees onstabiele streke in Europa met aktiewe vulkane, waaronder die majestueuse Vesuvius wat 'n konstante bedreiging vir die miljoenestad Napels en eilande in die Golf van Napels inhou. Wes en suidwes van Italië is die land se twee grootste eilande geleë, Sardinië en Sisilië.
Vanaf die eerste 1ste eeu v.C. tot die 5de eeu was Italië in 'n enkele ryk verenig, die Romeinse Ryk. Italië se besonderse topografie het vervolgens oor eeue heen die politieke geskiedenis en geografie van die land bepaal. Die bou van paaie is deur ontoeganklike bergterrein belemmer sodat kommunikasie, handel en ander betrekkinge tussen die verskeie landsdele dikwels tot 'n minimum beperk was. In Italiaanse stede en streke is sodoende 'n sterk onafhanklike gees geskep. Stadstate soos Venesië en Genua het hulle liewer tot die see gewend om handel met ander Mediterreense gebiede te dryf. Elke streek het sy spesifieke dialek van Italiaans en sy eie kookkuns ontwikkel.
Nog in 1847 was die land in politieke opsig verdeel in agt onafhanklike state en kon die Oostenrykse staatsman en minister van buitelandse sake Klemens von Metternich sy beroemde en omstrede uitspraak doen waarvolgens Italië eintlik geen nasie was nie, maar net une expression géographique, 'n suiwer geografiese term,[8] terwyl die Italiaanse skrywer Umberto Eco in 'n onderhoud met die Franse dagblad Le Monde taal as die band beskryf het wat die verskillende streke van Italië en hul bewoners saamsnoer.[9]
In teenstelling met lande soos byvoorbeeld Frankryk, Engeland en Duitsland, wat reeds vroeg in hul geskiedenis as eenheidstate gevestig het, is die verskillende landsdele van Italië eers betreklik laat met die 19de eeuse Risorgimento-beweging in 'n gemeenskaplike monargie verenig, wat tussen 1861 en 1946 deur die Huis van Savoje regeer is. Vinnige industrialisering het bygedra tot die land se nuut verworwe status as een van Europa se groot moondhede wat vanaf die 1880's 'n koloniale ryk in Noord- en Oos-Afrika gevestig het.
Groot verliese is in die Eerste Wêreldoorlog gely waarin Italië tussen 1915 en 1918 aan die kant van die geallieerdes teen die Duitse Keiserryk en Oostenryk-Hongarye geveg het. Alhoewel die staatsgebied met die insluiting van Suid-Tirol vergroot is, het sosiale en politieke onluste 'n klimaat geskep wat die weg gebaan het vir die magsoorname deur die fascistiese beweging onder Benito Mussolini in 1922.
As bondgenoot van die Spilmoondhede, die Duitse Ryk en Japan, gedurende die Tweede Wêreldoorlog het Italië 'n verpletterende neerlaag gely. Koloniale besittings in Afrika het hierna verlore gegaan, terwyl 'n klein gebied in die noordooste aan Joego-Slawië afgestaan moes word. In Junie 1946 is die monargiese regeringstelsel in 'n referendum verwerp en die Republiek Italië geproklameer.
Italië is 'n stigterslid van die Europese Unie en die NAVO asook 'n lidland van die Verenigde Nasies. Dit maak deel uit van die Eurosone.
Remove ads
Die oorsprong van die woord Italia is onbekend, maar dit is minstens 3000 jaar oud.[10] Aanvanklik het hierdie term na 'n klein streek in die suide van Italië verwys en toe ook die suidelike Apennyne en later die hele skiereiland ingesluit. Taalkundiges en historici het al verskeie hipotese opgestel, waarvan een sê, dat die woord van die antike volk Italiker (Italus) afgelei is, op sy beurt afkomstig van vitulus, wat kalf beteken.[11]
Voor- en Vroeë geskiedenis
.jpg)
Die Geskiedenis van Italië met 'n hominiede vestiging op die Apennyne-skiereiland en die omliggende eilande is minstens 1,3 tot 1,7 miljoen jaar oud; die moderne mens het sowat 43 000 tot 45 000 jaar gelede in Italië verskyn en duisende jare lang langs die Neanderdaller geleef. Tot in die 6de eeu v.C. het jag, visvang en versammel die grondslag van die bestaan gevorm.
Teen 6100 v.c. het eerste groeperings van buite die skiereiland, glo van oorsese gebiede soos Suid-Anatolië en die Nabye Ooste, landbou saamgebring en die jagter-versamelaars verdring. Gedurende die 2de eeu v.C. het vir die eerste keer uit dorpies eerste stadagtige nedersettings geword en die samelewings het eerste duidelike spore van hiërargieë getoon.
Die uit skriftelike bronne bekende geskiedenis van Italië skop eers na die vestiging van Italiese volke af. Nes hulle het die Etruskiese kultuur, wie se herkoms onbekend is, rondom 600 v.C. 'n bloeitydperk beleef. Gedurende die 8ste eeu v.C. het die Griekse kolonisasie van die Suid-Italiaanse vasteland en Sisilië begin, en langs die weskus van dié eiland het die Fenisiërs hulle gevestig. Hierdie kolonies het later tot Kartago behoort.
Antieke tydperk
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Romeinse Ryk.
Reeds voor die Romeinse tydperk was Italië, veral Sentraal- (Etrurië) en Suid-Italië (Magna Graecia), 'n belangrike Europese kulturele sentrum. Vanaf die 4de eeu v.C. het die Romeinse uitbreiding begin, in 146 v.C. is beide Korinthe en Kartago verniel, die verowering van die Mediterreense gebied, later ook dele van Sentraal- en Noord-Europa het kulturele invloede en mense uit die hele ryk en die aangrensende gebiede na Italië gebring. Die skiereiland het die sentrum van die Romeinse Ryk gevorm en met klein uitsonderinge tot die ontbinding van die Wes-Romeinse Ryk in 476 gebly. Daarmee het 'n verandering in die landbou-ekonomiese basis gepaard gegaan, wat aanvanklik uit boere bestaan en tot 'n stelsel van 'n wye Latifundien op die grondslag van slawerny ontwikkel het. 'n Digte padnetwerk het die groeiende stede met mekaar verbind, waarvolgens die ruil van goedere, maar ook die afhanklikheid van eksterne goedere, soos Noord-Afrikaanse koring en olyfolie, gegroei het.
In die laat oudheid het nes slawerny en die vrye boere nuwe stelsels soos die heffing aan die grond – Kolonat – verskyn, alhoewel nog rondom 500 tussen vrye en onvrye Kolonen onderskei is. Gedurende die 4de eeu n.C. is die Christendom tot amptelike godsdiens verhef.
Oor eeue heen was Italië die spilpunt van die Romeinse Ryk. In 41 v.C. is die Italiaanse kernland, wat voorheen tot die Rubicon by Rimini gestrek het, met die provinsie Gallia Cisalpina uitgebrei. Sisilië en Sardinië (asook Korsika) is eers later deur Diocletianus se herbelyning by die Moederland Italië (Dioecesis Italiae) bygevoeg.
Middeleeue
Na die inval van die Gote en die Lombarde (410 en 568) het die land in verskeie heerskappye verval. In die 8ste en 9de eeu, veral onder Pepyn die Korte en Karel die Grote, het die Franke Italië oorheers, maar onder Karel se opvolgers het 'n aparte Koninkryk Italië begin ontwikkel. Vanaf Otto die Grote se bewind het Italië oorwegend tot die Heilige Romeinse Ryk behoort, terwyl die suide vir 'n lang tydperk deel van die Bisantynse Ryk was. In 827 het egter Arabiere Sisilië en dele van Suid-Italië verower.
In die 11de eeu het oor dekades heen die Normanne Suid-Italië verower. Met die groei van beide handel en verkeer het veral die stede van Noord-Italië in die 11de eeu meer en meer onafhanklik geword. Die Normanne en die meeste Noord-Italiaanse stede het tydens die Investituurstryd tussen 1076 en 1122 die pous ondersteun.
Met die ondergang van die Staufer-dinastie het in 1268 hul pogings om die dalende gesag van die ryk in Italië te hernu, misluk, alhoewel Hendrik VI die Suid-Italiaanse Normandiese Ryk deur huwelik bygekry het. Vanaf 1268 was in Suid-Italië die Franse Anjou-dinastie aan bewind. Die Noorde is deur amper selfstandige stede, wat formeel tot die Heilige Romeinse Ryk behoort het, oorheers.
Renaissance
In die Italië van die laat 14de eeu het die Renaissance begin verskyn; die 15de en 16de eeu word as kernperiode beskou. Die wesenskenmerk was die herlewing van die antieke gees en die Humanisme was die oorheersende geestelike beweging. Dit het met 'n herorientasie van die wetenskap van 'n teosentriese na 'n antroposentriese aanskouing gepaard gegaan.
Gedurende die 14de en 15de eeu het magte met 'n groot ekonomiese en kulturele voorsprong verskyn. Van die vernaamstes was die Hertogdom Milaan, die republieke Venesië, Genua en Florence, die Koninkryk Napels en die Pouslike Staat, maar ook Ferrara en Mantua. Hierdie stede het in wisselende koalisies politieke mag en hulpbronne van die Italiaanse skiereilande onder mekaar verdeel en 'n relatief hoë vlak aan politieke vryheid gewaarborg, wat tot nuwe wetenskaplike en kulturele inspirasies gelei het. Die groot fortuine, wat deur handel ontstaan het, het groot openbare en private kunsprojekte vergemaklik. Daarbenewens het die ontwikkeling van die pragmatiese geletterdheid reeds in die vroeë 13de eeu 'n opswaai beleef, wat die korrespondensie van die koopmans aangespoor en die geletterdheid laat groei het, waardeur meer en meer mense geletterd geword het.
Gedurende die 15de eeu was Italië onder die mees verstedelikte gebiede in Europa.
Moderne tyd
16de tot 18de eeu
Die agteruitgang van Italië het onmiddellik na die ontdekking van die Amerikas in 1492 begin, aangesien die handelsbedrywighede van die Wes-Europese lande na die oorsese kolonies verskuif het, ook weens die oorheersing van die Middellandse Meer deur die Ottomaanse Ryk. In politieke opsig het Italië onder die invloed van ander magte gekom. Gedurende die 16de eeu het Frankryk en Spanje om die oppergesag oor die skiereiland meegeding. Die Slag by Pavia in 1525 het tot die oorheersing van Spanje gelei, wat Suid-Italië en Lombardye verower het. In 1797 is uit die Cispadaniese Republiek en die Transpadaniese Republiek die Cisalpiniese Republiek gevorm, wat in 1805 ontbind is.
In 1796 het Franse Rewolusietroepe Noord-Italië verower. In 1805 het Napoleon Bonaparte homself in Milaan tot Koning van Italië gekroon. Na die Slag van Waterloo in 1815 het Italië onder die invloedsfeer van die Keiserryk Oostenryk en later Oostenryk-Hongarye geval. Gedurende die langste tydperk tussen die 16de tot die vroeë 19de eeu was Italië onder die gesag van ander magte.
19de eeu
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Unifikasie van Italië.
Die Italiaanse nasionale beweging in die 19de eeu word dikwels Risorgimento (Italiaans vir: "herlewing") genoem. Onder leiding van die Huis van Savoje, konings van Sardinië-Piëmont, en aangedryf deur vrywillige troepe onder Giuseppe Garibaldi is gedurende drie onafhanklikheidsoorloë (1848 tot 1870) Italië verenig. Op 17 Maart 1861 is Victor Emmanuel II in Turyn as koning van Italië geproklameer. In 1865 is die hoofstad na Florence verskuif. In 1866 is na die derde onafhanklikheidsoorlog die voorheen Oostenrykse Veneto en Frioelië by die Koninkryk Italië ingelyf.
Rome is in September 1870 verower en het in 1871 die Italiaanse hoofstad geword. Daarbuite het Italië gepoog om sy eie koloniale ryk op te rig, aan die Horing van Afrika (vanaf 1890 Eritrea; Ethiopië) en in Libië. Die meeste ander Europese magte het reeds 'n lang koloniale geskiedenis opgeteken; maar Italië het in 1871, nes die Duitse Keiserryk, nog geen eie kolonies gehad nie.
Eerste Wêreldoorlog, Fascisme en Tweede Wêreldoorlog
Italië het, ondanks sy lidmaatskap in die Drievoudige Verbond (met die Duitse Keiserryk en Oostenryk-Hongarye), in 1915 by die Drievoudige Entente aangesluit. Laasgenoemde alliansie het in die Londense geheime kontrak territoriale winste belowe, waardeur die Koninkryk aan die seëvierende kant van die Geallieerdes Julies-Veneto, Trentino en die Duitstalige Suid-Tirol kon annekseer.
In Oktober 1922 het Benito Mussolini en sy Fascisti na die Opmars na Rome die bewind oorgeneem. Stap-stap het Mussolini die Koninkryk in 'n totalitere staat omgeskep en homself onder die titel Duce ("leier") as staatsleier geïnstalleer. Op 3 Oktober 1935 het Italië die Keiserryk van Ethiopië oorval en geannekseer. Hierdie met die internasionale reg teenstrydige besetting het deel gevorm van Mussolini se plan om die ou Romeinse Ryk te laat herleef. Met verskeie ooreenkomste het Mussolini se Italië 'n bondgenoot van Nazi-Duitsland onder Adolf Hitler geword (byvoorbeeld met die sogenaamde "Verdrag van Staal" in Mei 1939). In Junie 1940 het Italië uiteindelik aan die kant van Duitsland en Japan (Achse Berlin-Rom-Tokio) die Tweede Wêreldoorlog betree.
Op 10 Julie 1943 het die Italië-veldtog van die westelike Geallieerdes begin; na swaar nederlae is Mussolini op 25 Julie 1943 van die Fascistiese Grote Raad afgesit en vasgevang. Koning Victor Emanuel III het die bevel oor die troepe oorgeneem en vir maarskalk Pietro Badoglio opdrag gegee om 'n militêre regering te vorm. Badoglio het die Fascistiese Party en sy onderdele volgens wet vir ontbind verklaar. Op 8 September het die regering Badoglio met die Geallieerdes die Wapenstilstand van Cassibile gesluit en Italië het die Spilmoondhede verlaat. Gedurende die oorlog is sowat 198 500 Italianers dood.[13]
Die daaropvolgende inval van die Duitse Wehrmacht het tot die weerstand van die Resistenza gelei. Die Duitse Ryk het probeer om die "swarthemde" weer aan bewind te bring en op 12 September 1943 is Mussolini bevry. Noord-Italië tot by Rome is deur Duitse troepe beset en onder 'n regering van Mussolini geplaas, wat die "Italiaanse Sosiale Republiek" geproklameer het. Hierdie parallelle regering was 'n bondgenoot van Duitsland, het oorlog teen die van die Geallieerdes besette dele van Italië verklaar en in Noord-Italië teen Italiaanse partisane geveg.
Vervolgens is veral Sentraal-Italië gedurende swaar gevegte langs die front erg verwoes. Burgerlikes was die teiken van Duitse weerwraak. Die regering Badoglio het op 13 Oktober 1943 oorlog teen Duitsland verklaar, wat die laaste 18 maande van die Tweede Wêreldoorlog sou duur. Nadat die Duitse troepe in Junie 1944 tot by die "Gotelyn" in die Apennyne onttrek en Italiaanse partisane hul aanvalle op Duitse soldate versterk het, het die Duitse Wehrmacht met nuwe massamoorde aan burgerlikes en ander oorlogsmisdade deur Duitse en Italiaanse fascistiese troepe reageer. Op 29 April en 2 Mei 1945 het die Weermaggroep C aan die westelike Geallieerdes oorgegee.
Naoorlogse tydperk
Na afloop van die oorlog het Italië sy kolonies kwytgeraak – met uitsondering van Italiaans-Somaliland, wat in 1950 deur die Verenigde Nasies vir 'n verdere tien jaar aan Italië oorhandig is. Die Italiaanse Moederland het grootliks van gebiedsverliese gespaar gebly (die grootste deel van Julies-Veneto is aan Joego-Slawië, d.w.s. die huidige Slowenië en Kroasië, die Italiaanse Dodekanese aan Griekeland, die gemeentes Tende en La Brigue aan Frankryk oorhandig.
'n Grondwetgewende Vergadering het op 22 Desember 1947 die Costituzione della Repubblica Italiana ("Grondwet van die Italiaanse Republiek") goedgekeur. Hierdie grondwet het op 1 Januarie 1948 in werking getree.
Die naoorlogse tydperk in Italië is binnelands veral deur wisselende regerings gekenmerk, alhoewel tot in 1990 vier dekades onder die Christelike Demokrate, en buitelands deur die stigting van die Europese Ekonomiese Gemeenskap en ekonomies deur die ekonomiese wonderwerk. Na dekades se hoë inflasie (die lira het 'n groot deel van sy waarde verloor) is in die 1990's nuwe lenings stopgesit, om die Maastricht-kriterias in te pas en die euro as nuwe geldeenheid in te voer.
Aan die begin van die 1990's is die politieke elite as gevolg van die korrupsieskandaal Tangentopoli en die Mani pulite se regsondersoeke uitgeruil.
Hedendaagse tydperk
Vanaf 1994 tot 2011 is die Italiaanse politiek deur party-alliansies rondom Silvio Berlusconi asook wisselende sentraal-linkse-koalisies gekenmerk. In 2011 is hy deur Mario Monti opgevolg, veral weens die sedert 2009 smeulende Eurokrisis en die hoë staatsskuld van Italië, en Monti het 'n kabinet van partylose deskundiges saamgestel. Hy is deur die Kabinet Letta (28 April 2013 tot 22 Februarie 2014) en Kabinet Renzi onder Matteo Renzi opgevolg.[14]
Renzi se beplande herontwerp van die Grondwet is op 4 Desember 2016 deur die kiesers verwerp, waarna Renzi bedank het. Paolo Gentiloni het die nuwe eerste minister geword.[15] Na die verkiesings in 2018 is 'n koalisie, bestaande uit Vyfsterbeweging en Lega Nord onder die partylose eerste minister Giuseppe Conte gevorm, wat op 1 Junie 2018 ingesweer is. Nadat Lega Nord die koalisie verlaat het, het Conte sy kabinet hersien, wat vanaf 5 September 2019 naas die Vyfsterbeweging deur die Partito Democratico, Liberi e Uguali, Italia Viva en die Movimento Associativo Italiani all’Estero ondersteun is. Nadat dié koalisie verbrokkel het en Conte moes bedank, is Mario Draghi, voormalige president van die Europese Sentrale Bank, opdrag gegee om 'n nuwe regering te vorm. Hy is op 13 Februarie 2014 ingesweer en het 'n koalisie gelei bestaande uit Lega Nord, die Vyfsterbeweging en die Partito Democratico.[16] Sedert 22 Oktober 2022 dien Giorgia Meloni van Fratelli d'Italia as eerste minister. Sy lei 'n koalisie bestaande uit Fratelli d'Italia, Lega en Forza Italia.
Remove ads
Oppervlakte en topografie
Italië het 'n oppervlakte van 301 300 km² en is sodoende ietwat kleiner as die Suid-Afrikaanse provinsie Noord-Kaap (361 830 km²). Groot dele van die staatsgebied strek as Appenynse skiereiland ver in die Middellandse See uit, met 'n maksimale afstand tussen die uiterste noordweste en suidooste van 1 200 km. Die internasionale grens in die noorde strek oor 1 900 km (488 km met Frankryk, 734 km met Switserland, 430 km met Oostenryk en 232 km met Slowenië). Die kuslyn is heelwat langer met sowat 7 500 km.
As Italiaanse ekslawe, wat volledig deur Switserse gebied omsluit word, geniet Campione d'Italia spesiale voorregte. Die nedersetting met 'n bevolking van sowat 2 000, wat deur die Meer van Lugano, die nedersettings Bissone en Caprino asook bergpieke (Sighignola) van die res van die Italiaanse staatsgebied geskei word, is sterk in die Switserse ekonomie geïntegreer en gebruik die Switserse frank as geldeenheid. Die onafhanklike Republiek San Marino en die Vatikaanstad vorm enklawes op Italiaanse staatsgebied.
35 persent van die oppervlakte word deur berggebiede (montagne) beslaan (veral die Noord-Italiaanse Alpe en die Appenyne-bergreeks in Sentraal-Italië), 23 persent deur vlaktes (pianure; die Povlakte in Noord-Italië is die grootste laagvlakte in Europa met 48 000 km²) en 42 persent uit heuwellande (colline).
Eilande
_(23495539494).jpg)
Die twee grootste eilande in die Middellandse See, Sisilië en Sardinië, maak deel uit van die Italiaanse staatsgebied. Sowat 'n sesde van die totale landoppervlakte word deur see- of riviereilande beslaan – met sowat 350 see-eilande (insluitende dertien argipels), 'n honderdtal strandmeer- en meer- asook enkele riviereilande (soos die Isola Tiberina in Rome se Tiberrivier). 32 van die provinsie Venesië se strandmeereilande is bewoon. Net sowat 'n tiende van alle Italianers is eilandbewoners.
Remove ads
Oorsig
Ná die Tweede Wêreldoorlog het Italië 'n merkwaardige ekonomiese transformasie en ingrypende strukturele veranderinge ondergaan wat dikwels as "naoorlogse ekonomiese wonder" beskryf word. Die land, wat tradisioneel sterk op landbou gesteun het, het binne 'n betreklik kort tydperk gevorder tot een van die mees geïndustrialiseerde nasies ter wêreld. Die dryfkragte agter hierdie ontwikkeling was grotendeels klein en middelgroot ondernemings in familiebesit wat in uitvoergerigte sektore werksaam was.
Italië is die agtste grootste ekonomie ter wêreld en die vierde grootste in Europa na Duitsland, die Verenigde Koninkryk en Frankryk. Volgens die nominale produksiewaarde is Italië die Tweede grootste nywerheidsland in Europa na Duitsland.[17]
Die Italiaanse ekonomie word steeds gekenmerk deur 'n hoë aandeel innovatiewe en buigsame klein en middelgroot ondernemings wat suksesvol op die wêreldmark meeding – ondanks die betreklik hoë belastingtariewe en burokratiese struikelblokke van hul tuismark. Hulle fokus op produkte en dienste van hoë gehalte volgens klante se verwagtinge en algemene verbruikerstendense. Hierdie ondernemings, wat grotendeels in die noorde van die land gesetel is, deel baie eienskappe met hul Duitse eweknieë met wie hulle omvattende handelsbande handhaaf. So word baie onderdele vir die Duitse motorbedryf deur Italiaanse ondernemings verskaf.
Ekonomiese ontwikkeling in die Eurosone
.jpg)
.jpg)
Ontwerp en produkte van wêreldfaam:
Delta + Alessi • Ferrari F8 Tributo • Valpollicella-wyn in Verona • De’Longhi espresso- en koffiemasjien
Delta + Alessi • Ferrari F8 Tributo • Valpollicella-wyn in Verona • De’Longhi espresso- en koffiemasjien
Alhoewel Italië onder die wêreld se voorste nywerheidslande gereken word en oor 'n hoogs ontwikkelde industriële sektor beskik (wat die tweede hoogste bydrae tot die bruto binnelandse produk (BBP) van enige EU-lidstaat lewer en net deur Duitsland se sekondêre sektor oortref word), het sy ekonomie sedert die land se toetreding tot die Eurosone feitlik geen groei meer getoon nie. Ekonome wys veral daarop dat die Italiaanse ekonomie sedert omstreeks 1995 geen noemenswaardige groei in produktiwiteit (gemeet as BBP per werkuur) meer ervaar het nie – in teenstelling met die meeste ander westerse lande wat 'n kontinue en standhoudende groei in produktiwiteit getoon het. Groei in produktiwiteit word as die belangrikste ekonomiese aanwyser vir 'n ekonomie se langtermyn-vooruitsigte beskou.[18]
Luigi Zingales, professor in finansies aan die Universiteit van Chicago, en Bruno Pellegrino, wat aan die Universiteit van Kalifornië te Los Angeles verbonde is, het navorsing gedoen oor die onderliggende probleme wat groei in Italië strem. Volgens hulle is daar 'n sterk korrelasie tussen die "baantjies-vir-boeties"-beleid van baie Italiaanse bestuurders en die trae aanvaarding en toepassing van nuwe tegnologieë wat groei kan dryf.[19]
Groei, buitelandse handel en skuldlas
As gevolg van die finansiële krisis van 2009, waartydens Italië se ekonomie met 9 persent gekrimp het, is daar enkele jare lank hoegenaamd geen groei meer aangeteken nie. Eers in 2015 het die ekonomie sy groei hervat met 0,8 persent. Hierdie groei het versnel tot 0,9 persent in 2016 en 1,5 persent in 2017. Uitvoere het in 2017 gestyg met 7,4 persent terwyl invoere met 9 persent toegeneem het. Die handeloorskot het gestyg tot €47,45 miljard. Die inflasiekoers was 1,2 persent. In die derde kwartaal van 2018 het die Italiaanse ekonomie egter weer begin stagneer. Eers in die derde kwartaal van 2019 het dit onverwags met 0,1 persent gegroei.[20]
Dit is Italië se stygende skuldlas wat as sorgwekkend beskou word. Gemeet in persent van die bruto binnelandse produk het dit toegeneem van 105,7 in 2008 (ou berekeningsmetode) tot 112,5 persent in 2009 (nuwe berekeningsmetode volgens SEC 2010) en 131,8 persent (of €2,3 biljoen) in 2017 – meer as dubbel so hoog as die Eurosone se amptelike limiet van 60 persent.[21] Ter herfinansiering van die staatsskuld – tans word jaarliks nuwe lenings ter waarde van €400 miljard benodig – is die Italiaanse regering aangewese op internasionale markte – en die welwillendheid van leners. Nadat die agentskap Moody's Italië se kredietgradering vir langtermyn-staatseffekte op 19 Oktober 2018 tot Baa3 (stabiel) verlaag het – een stap bo rommelstatus – en kapitaal uit die land onttrek is, is beleggersvertroue broodnodig.[22]
Dit is veral klein privaat beleggers in Italië en Italiaanse banke – naas Italië se Sentrale Bank – wat in staatseffekte belê het. Die Italiaanse banksektor het volgens ontleders geld, wat deur die Europese Sentrale Bank beskikbaar gestel is om likiditeit op markte in die Eurosone te verhoog, eerder aangewend om staatseffekte te koop as om krediete vir Italiaanse ondernemings toe te staan. Van al die lenings, wat wél deur Italiaanse banke beskikbaar gestel is, word volgens statistieke van die Wêreldbank 14,4 persent as sogenaamde probleem-lenings beskou – merkbaar meer as die Eurosone se gemiddeld van 3,4 persent.[23]
| Ekonomiese aanwyser | 2019 | 2020 | 2021 |
|---|---|---|---|
| BBP in miljard € (nominaal) | 1788 | 1632 | 1755 |
| BBP in miljard € (KKP) | 2455 | 2245 | 2399 |
| BBP per capita (nominaal) | 29 609 | 27 037 | 29 095 |
| Reële groei van BBP per capita (KKP) | 0,5 | -8,9 | 5,0 |
| BBP per capita (in koopkragstandaarde) | 2017: 29 100 | 2018: 29 700 | 2019: 30 300 |
Bron: Germany Trade and Invest (GTAI): Wirtschaftsdaten kompakt Italien (Mai 2020).
Gegewens vir 2020 en 2021 berus op skattings
'n Ekonomies verdeelde land
_shades_of_blue-green.png)
Italië word dikwels as 'n ekonomies verdeelde land beskryf – met hoogs ontwikkelde en welvarende streke in die noorde en noordooste wat met sektore soos hoëtegnologie, masjienbou en die vervaardiging van verskillende luukse goedere 'n sterker ekonomiese basis het as baie streke van Noord-Europa en sowat 75 persent tot die land se welvaart bydra. Geweste soos Trentino-Suid-Tirol het buitegewoon lae werkloosheidsyfers in vergelyking met ander gebiede in die EU. Sommige Italiaanse ondernemings – waaronder baie klein- en middelgroot maatskappye in familiebesit – is wêreldmarkleiers ten opsigte van voedselprodukte en verbruikersgoedere van hoë gehalte. Ook is daar 'n uitstekende moderne infrastruktuur met hoëspoed-treindienste en meer gebiede met ultrasnelle internettoegang deur middel van glasvesel.[24]
Aan die ander kant bly die histories onderontwikkelde suide of Mezzogiorno met 'n oorwegend agrariese ekonomie en laer per capita-inkomste. Strukturele en langtermynwerkloosheid bly hier 'n groot uitdaging, net soos werkloosheid onder die jeug van heel Italië. In Augustus 2018 was 31 persent van jong Italianers tussen die ouderdom van 15 en 24 jaar sonder werk. Dit was die derde hoogste syfer in die Europese Unie.[25] Burokratiese strukture en onbuigsame arbeidswette het net soos hoë vlakke van korrupsie 'n nadelige uitwerking op die arbeidsmark en die ekonomie in sy geheel. Die ou Italiaanse konsensus tussen werkgewers en -nemers – laer salarisse en lone in ruil vir veilige langtermyn-werkkontrakte – het al jare lank uitgedien. Hoë kwalifikasies is nie langer 'n waarborg vir vaste aanstellings en leefbare salarisse nie. Die getal gekwalifiseerdes, wat 'n heenkome in die buiteland probeer vind, het toegeneem.[26]
Die Italiaanse regering moet met sy ekonomiese en sosiale beleid dus 'n verskeidenheid uitdagings aanpak. Terwyl ekonome in die binne- en buiteland 'n beroep op die regering gedoen het om met sy begroting op ekonomiese groei te fokus, het die regeringspartye ook 'n agenda vir sosiale verandering – 'n belofte wat hulle in die verkiesingsveldtog gemaak het. Tot dusver is die Italiaanse sosiale welvaartstelsel swakker ontwikkel as dié van ander Europese nywerheidslande. Langtermyn-werkloosheid beteken dat mense in armoede moet leef aangesien die Italiaanse staat tot dusver vir 'n maksimum van twee jaar finansiële steun verskaf – mits 'n werknemer bydraes vir die werkloosheidversekeringsfonds betaal het. Die huidige regering beplan om hierdie steun oor 'n langer termyn en vir alle werknemers te betaal. Na raming is daar sowat 6,5 miljoen persone wat reeds op die lang termyn werkloos is – veral in die armer streke van Italië suid van Rome met werkloosheidsyfers van tot 30 persent. Die Italiaanse vise-premier en minister vir ekonomiese ontwikkeling, arbeid en sosiale beleid, Luigi di Maio (Vyf Sterre-beweging), beplan om maandeliks €780 aan langtermyn-werkloses uit te betaal wat aktief werk soek.[27] Daarnaas sal die normale aftree-ouderdom verlaag word.
'n Ander punt op die agenda is 'n belastinghervorming vir klein en baie klein ondernemings. Klein en middelgroot ondernemings het ook met burokratiese struikelblokke te kampe. Sodra hulle byvoorbeeld meer as vyftig werknemers in diens het, is hulle verplig om 'n vakbondsekretaris aan te stel. Baie entrepreneurs het hulle ondernemings derhalwe nie uitgebou nie om hierdie soort inmenging te vermy.[28]
Italië se skadu-ekonomie
Merkwaardig is die groot omvang van Italië se informele sektor of skadu-ekonomie (veral in die landbou-, bou- en dienstebedryf) wat volgens regeringsverslae op minstens 20 persent van die totale ekonomiese aktiwiteit beraam word en die Italiaanse staat jaarliks meer as €100 miljard aan verlore belastinginkomste kos. Al word dit nie in amptelike statistieke weerspieël nie, dra die informele sektor grootliks by tot Italië se ekonomiese groei – en groei twee keer so snel as die formele sektor.[29] Geld, wat in die skadu-ekonomie verdien word, is immers beskikbaar vir wettige privaat verbruik.
Energievoorsiening
Daar is kleiner hoeveelhede aardgas- en ruolie-reserwes wat ontgin word, waarby die olie- en gasontginning 'n afnemende tendens toon. In 2017 is 5,3 miljard kubieke meter gas en 86 duisend bpd (1 bpd staan gelyk aan een vat met 159,1 liter per dag) ru-olie ontgin. Die totale oliereserwes word op 0,6 miljard vate beraam.[30]
Italië is sterk afhanklik van energie-invoere wat in sowat 79 persent van sy behoeftes voorsien. 'n Voorstel om hierdie afhanklikheid deur die hervatting van kernkragprojekte te verminder is in 'n referendum, wat op 12 en 13 Junie 2011 gehou is, deur Italiaanse kiesers verwerp.
Tans voorsien ruolie in 36 persent van die land se energiebehoeftes, gevolg deur aardgas met 35 persent, hernieubare energiebronne met 15 persent, vaste brandstowwe met 9 persent en ingevoerde elektrisiteit met vyf persent.[31] Subsidies vir hernieubare energiebronne is deur nuwe wetgewing in Junie 2014 beperk. Stadige groei word verwag by die ontwikkeling van son- en windenergie. Biomassa en biogas speel nog geen noemenswaardige rol nie.
Ekonomiese sektore
- Modebedryf
Die Italiaanse modebedryf word tradisioneel onder die kernsektore van die ekonomie gereken. Sy omset het in 2017 met 2,4 persent gegroei tot €54,1 miljard. Die bedryf groei oneweredig – so het verkope van eindprodukte soos klere, skoene en bybehore soos sakke gestyg, terwyl die afset van voorprodukte soos tekstielstowwe jare lank gestagneer het. In 2017 het albei deelsektore groei getoon.[32] Uitvoere het in 2017 vir die eerste keer die €30 miljardkerf verbygesteek.
Tans vind in die bedryf 'n belangrike omwenteling plaas, veral as gevolg van die digitalisering van vervaardigings- en bemarkingsprosesse en die groeiende aanlynhandel. Ook word meer aandag aan volhoubaarheid geskenk.
Remove ads
Staatstigting
Ná die Tweede Wêreldoorlog het Italiaanse kiesers op 2 Junie 1946 in 'n referendum die toekomstige politieke bedeling (republiek of monargie) en die afgevaardigdes vir 'n grondwetlike vergadering bepaal. 89,1 persent van die 28 miljoen stemgeregtigde kiesers het hul stemme uitgebring. Vir die eerste keer was ook vroue stemgeregtig.
Die eindresultaat is op 18 Junie 1946 deur die Italiaanse Kassasiehof bekendgemaak: 54,27 persent van die uitgebragte stemme was ten gunste van 'n republikeinse staatsvorm, terwyl 45,73 persent die voorkeur aan 'n monargiese stelsel gegee het. 1,5 miljoen stembriewe is ongeldig verklaar (waarvan 1,1 miljoen leeg was). Interessant genoeg was Noord- en Suid-Italië verdeeld oor die toekomstige politieke bedeling. In die noorde het 66,2 persent van kiesers ten gunste van 'n republiek gestem, terwyl die suide 'n monargiese stelsel met 63,8 persent goedgekeur het.
Ongewenste immigrasie
Ongewenste immigrasie uit EU-lidstate, Afrikalande en die Nabye Ooste het een van die grootste uitdagings vir die Italiaanse owerheid geword. So is net die helfte van alle Sinti en Roma in die land (na wie in Italië na aanleiding van hul nomadiese leefstyl as nomadi verwys word) Italiaanse burgers, terwyl tienduisende uit die voormalige Joegoslawië en ander Balkanlande die vrye beweging van werknemers in die Europese Unie misbruik het om hulle in Italië te vestig waar hulle in kampe gehuisves moet word.
Die huisvesting van ongewenste migrante uit Derdewêreldlande het volgens nuusberigte 'n winsgewende bedryf vir georganiseerde misdaad geword. Terwyl sommige kriminele netwerke daarvan beskuldig word dat hulle saam met neofasciste by etniese suiwerings in sekere woonbuurte betrokke is, verdien ander miljoene deur die beskikbaarstelling van behuising vir migrante.
In die tydperk tussen Augustus 2018 en Julie 2019 het sowat 9 000 asielsoekers en onwettige migrante Italië binnegekom.[33]
Remove ads
Italië word administratief onderverdeel in twintig streke (regioni), veertien stedelike gebiede met besondere status, 93 provinsies en 7 981 munisipaliteite. Op 1 Januarie 2015 is die bevoegdhede van nege provinsies deur dieselfde aantal metropolitane stede met besondere status (città metropolitane) oorgeneem. Artikel 114 van die Italiaanse grondwet reël die bevoegdhede van alle administratiewe eenhede en ken verskillende vlakke van selfregering en politieke outonomie aan hulle toe.
Die twintig administratiewe streke (regioni, enkelvoud regione), waarvan vyf 'n spesiale outonome status (statuto speciale) geniet, aangedui deur 'n *, is:
Abruzze (Abruzzo)
Basilicata
Kalabrië (Calabria)
Kampanië (Campania)- Emilia-Romagna
Friuli-Venezia Giulia
Latium (Lazio)
Ligurië (Liguria)
Lombardye (Lombardia)
Marche
Molise
Piëmont (Piemonte)
Apulië (Puglia)
Sardinië (Sardegna) *
Sisilië (Sicilia) *
Toskane (Toscana)
Trentino-Suid-Tirol (Trentino-Alto Adige)
Umbrië (Umbria)
Aosta-vallei (Valle d'Aosta)*
Veneto
Città metropolitane
In April 2014 het die Italiaanse parlement 'n wet (n. 56/2014) afgekondig wat die provinsiale status van die land se tien grootste stedelike nedersettings verhoog het tot dié van metropolitane stede (città metropolitane) – in 'n poging om nuwe vorme van intermunisipale samewerking en koördinasie in Italië se grootste metropolitaanse gebiede te bevorder. Terwyl die wet die skepping van 'n institusionele raamwerk hiervoor reël, het die betrokke metropolitane stede die vryheid en verantwoordelikheid om self die omvang en diepte van die samewerking tussen munisipaliteite te bepaal.[34]
Remove ads
_alt_colours.jpg)
Italië se bevolking van 60,5 miljoen is oneweredig oor die land versprei. So kontrasteer die dig bevolkte Noord-Italiaanse Povlakte, waar die miljoenestede Milaan en Turyn en die groot agglomerasies rondom Verona, Vicenza en Padua geleë is, net soos die kusgebiede rondom Genua, Napels, Rome, Bari, Catania en Palermo met die yl bevolkte bergagtige binneland waar met Florence en Bologna slegs twee stedelike nedersettings met bevolkings van meer as 300 000 aangetref word. Die hartland van die Suid-Italiaanse streke Kalabrië en Basilicata is net soos die binneland van die eiland Sardinië yl bevolk.
Italië word deur 'n demografiese struktuurverandering met lae of selfs negatiewe bevolkingsgroei en veroudering geraak. Die fertiliteitskoers is die laagste in die Europese Unie – met 8 geboortes per 1 000 inwoners in 2015[36] – asook een van die laagstes ter wêreld. Die veroudering van die Italiaanse samelewing het eers sedert 2015 weens afnemende immigrasiesyfers tot 'n bevolkingsafname gelei.
Bevolkingsgroei en -verandering 2008–2019 (persentasie)
| 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| +0,66 | +0,46 | +0,31 | +0,17 | +0,27 | +1,16 | +0,92 | -0,10 | -0,17 | -0,15 | -0,17 | -0,1 |
Ouderdomstruktuur
Italië is – ná Japan – die land met die hoogste gemiddelde ouderdoms-mediaan ter wêreld in 2020 – 47,3 jaar. Dit beteken dat een helfte van die bevolking in 2020 jonger en die ander ouer sal wees as 47,3 jaar.[37]
| Ouderdomsgroep | Aandeel |
|---|---|
| 0-14 jaar | 13,0% |
| 15-24 jaar | 9,6% |
| 25-64 jaar | 54,1% |
| 65 jaar en ouer | 23,3% |
Remove ads
Al is Italië 'n betreklik jong nasie as politieke entiteit, strek sy kulturele tradisies ver terug in die geskiedenis. Sy identiteit is gevorm in die glanstye van die Romeinse Ryk, die Renaissance- en die Baroktydperk. So is Italië die land met die meeste Unesco-wêrelderfenisgebiede (altesaam 53, waarvan 48 kulturele en vyf natuurerfenisgebiede).
Die besteding aan kultuur en die bewaring van kunsskatte deur die Italiaanse staat, administratiewe streke en munisipaliteite is laer as die gemiddeld van alle lidstate van die Europese Unie. In 2015 het dit byvoorbeeld slegs 0,19 persent van die jaarlikse nasionale begroting beloop. In dieselfde jaar is egter die belastingvoordele vir die bevordering van kuns, kultuur en die kultuurerfenis verbreed asook bykomende befondsing van groot kultuurprojekte en die bewaring van nasionale monumente beloof.
Nasionale kulturele aangeleenthede val in die ressort van die ministerium vir kulturele monumente, kulturele aktiwiteite en toerisme (Ministero dei Beni e delle Attività Culturali e del Turismo). Kultuurbevordering in die buiteland word deur 83 kultuurinstitute gekoördineer wat plaaslike kultuurprogramme aanbied, terwyl die Dante Alighieri-maatskappy met 88 institute in Italië en 401 in die buiteland die Italiaanse taal bevorder.
Die sport wat by verre die gewildste is in Italië, is sokker. Die Italiaanse nasionale sokkerspan, Gli Azzurri – "die bloues", is een van die suksesvolste nasionale sokkerspanne wêreldwyd en hulle het die FIFA Sokker-Wêreldbeker vier keer gewen (in 1934, 1938, 1982 en 2006), asook die UEFA Europa-beker twee keer (in 1968 en 2021). Italiaanse sokkerspanne kon reeds 48 belangrike Europese trofeë verower, wat van Italië die tweede suksesvolste nasie in Europa maak. Italië se hoogste sokkerliga is die Serie A, gevolg deur die Serie B.
Ander gewilde sportsoorte sluit in vlugbal, basketbal en rugby. Rugby geniet 'n hoë vlak van gewildheid, veral in die noorde van dié land. Die Italiaanse nasionale rugbyspan ding in die Sesnasies-toernooi met Engeland, Frankryk, Ierland, Skotland en Wallis mee, en neem gereeld aan die Rugbywêreldbeker deel.
Die Giro d'Italia is 'n belangrike fietswedren wat elke Mei gehou word en tot die drie Grand Tours behoort, saam met die Tour de France en die Vuelta a España. In Formule Een word sedert 1950 die Italiaanse Grand Prix aangebied, oorwegend in Monza.
Italië het al verskeie groot sportgeleenthede soos twee FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooie (in 1934 en 1990), een Olimpiese Somerspele (in 1960 in Rome) en twee Olimpiese Winterspele (in 1956 in Cortina d'Ampezzo en 2006 in Turyn) gehuisves. In 2026 sal Cortina d'Ampezzo saam met Milaan as gashere van die Olimpiese Winterspele 2026 optree.
| Datum | Afrikaanse Naam | Plaaslike Naam | Opmerking |
|---|---|---|---|
| 1 Januarie | Nuwejaarsdag | Capodanno | |
| 6 Januarie | Driekoningedag | Epifania | |
| Veranderend | Paassondag | Pasqua | |
| Veranderend | Paasmaandag | Lunedì di Pasqua | |
| 25 April | Herdenking van bevryding | Liberazione | 1945 |
| 1 Mei | Werkersdag | Festa del Lavoro | |
| 2 Junie | Republiekdag | Festa della Repubblica | 1946 |
| 15 Augustus | Mariahemelvaart | Assunzione | |
| 1 November | Allerheilige | Tutti i Santi | |
| 8 Desember | Onbevlekte Ontvangenis van Maria | Immacolata | |
| 25 Desember | Kersfees | Natale | |
| 26 Desember | St. Stefandag | Santo Stefano | |
| 31 Desember | Oujaarsaand | San Silvestro |
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads