Genua
munisipaliteit in die Italiaanse From Wikipedia, the free encyclopedia
Genua (Italiaans: Genova, [ˈdʒɛːnova], ; Liguries: Zêna, [ˈzeːna]) is 'n belangrike hawestad in Noord-Italië, hoofstad van die historiese landskap en administratiewe streek Ligurië en van die huidige provinsie Genua, met sowat 611 000 inwoners. Die agglomerasie van Genua het sowat 878 000 inwoners (2001).[1] Genua is die sesde grootste stedelike nedersetting in Italië en die derde grootste in Noord-Italië. Rofweg die helfte van die Liguriese bevolking is hier saamgetrek. Die stad is die setel van 'n aartsbiskop en 'n universiteit, wat reeds in 1471 gestig is, met sowat 40 000 studente.
|
Genua | |
|---|---|
| Kaart | Wapen |
 | |
 | |
| Vlag | |
 | |
| Land |  Italië |
| Administratiewe gewes |  Ligurië |
| Provinsie | Genua (GE) |
| Koördinate | 44°24′N 08°55′O |
| Stigting | Antieke oudheid |
| Oppervlakte: | |
| - Totaal | 240,29 vk km |
| Hoogte bo seevlak | 20 m |
| Bevolking: | |
| - Totaal (31 Januarie 2018) | 580 097 |
| - Bevolkingsdigtheid | 2 400/vk km |
| Tydsone | UTC +1 (MET) |
| - Somertyd | UTC +2 (MEST) |
| Klimaat | |
| - Tipe | Gematigde seeklimaat |
| - Gemiddelde jaarlikse temperatuur | 15,6 °C |
| - Gem. temp. Januarie/Julie | 8,0 / 23,9 °C |
| - Gemiddelde jaarlikse neerslae | 1072 mm |
| Burgemeester (sindaco) | Marco Bucci |
| Amptelike webwerf | genova.it |
Gedurende die Middeleeue was Genua naas Venesië, Pisa en Amalfi een van die vier groot Italiaanse seerepublieke, die Repubbliche Marinare, asook een van die magtigste Europese handelsmoondhede. Gedurende die 11de en 12de eeu was Genua 'n strawwe mededinger van Venesië en Pisa en kon in die 13de eeu 'n tyd lank 'n oorheersende rol in die Middellandse See speel. Genua het sy politieke en kulturele bloeitydperk in die 16de en 17de eeu beleef toe dit onder die welvarendste stede in Europa gereken is, veral tydens die bewind van die doge en vlootadmiraal Andrea Doria (1466−1560) wat Genua se bedeling hervorm en 'n soort adelsrepubliek gevestig het. Genua se status is weerspieël in die elegante paleise wat deur die stad se leidende families langs die Via Garibaldi opgerig is.
Die historiese middestad word onder die grootstes in Europa gereken, onder meer danksy talle historiese paleise wat hier in 'n verskeidenheid boustyle ontstaan het. Een van die vroegste voorbeelde van munisipale stadsbeplanning in Europa mag hier besigtig word – le Strade Nuove, 16de eeuse strate in nuut geboude welvarende kwartiere, en die stelsel van die Palazzi dei Rolli, Renaissance- en barokpaleise wat deur adellikes hier in die laat 16de en vroeë 17de eeu opgerig is, is in 2006 deur Unesco as wêrelderfenisgebiede gelys. Hierdie paleise is oorspronklik deur die Genuese owerheid goedgekeur as amptelike verblyf vir staatsgaste en in besondere lyste (rolli) opgeneem – vandaar die benaming Palazzi dei Rolli.
Vanaf 1990 het Genua 'n ingrypende transformasie ondergaan, soos weerspieël word in die ou hawe of Porto Antico, die historiese spilpunt van Genua se ekonomie en handel. Tussen 1990 en 1992 is dit deur die befaamde Italiaanse argitek Renzo Piano, 'n boorling van Genua, omgeskep in 'n kulturele sentrum en toeristetrekpleister met die tweede grootste seewater-akwarium in Europa, die Acquario di Genova, 'n verskeidenheid musea soos die Galata-seemuseum (Galata Museo del Mare), wat die geskiedenis van seevaart en Genua se verlede as seerepubliek behandel, en hawegeriewe vir jagte en plesierbote. Ter geleentheid van die 500ste jubileum van die eerste Europese verkenning van Amerika deur Christophorus Columbus is hier in 1992 die wêreldtentoonstelling Expo '92 gehou. Twaalf jaar later is Genua as die kulturele hoofstad van Europa van 2004 aangewys.
Weens die stad se ligging op 'n nou kusstrook wat oor 'n afstand van 30 km langs die Italiaanse Riviera strek en deur die Appenyne-bergreeks begrens word, is beboubare persele skaars in Genua. So word in die middestad min uitgestrekte pleine aangetref, maar 'n groot verskeidenheid nou kronkelende straatjies. Selfs die deftige Via Garibaldi met sy Renaissance-paleise bly beperk tot 'n wydte van 7,5 meter. Die meeste woongeboue het tussen sewe en agt verdiepings.
Naas die hawe – een van die belangrikstes in die Middellandse Seegebied wat die welvarende industriële driehoek van Noord-Italië bedien, met Genua, Turyn en Milaan as sy buitepunte – vorm skeepsbou en die yster-, staal-, papier-, tekstiel- en chemiese bedrywe die ekonomiese basis van die stad. Ook voedselverwerking en handel lewer 'n groot bydrae tot Genua se ekonomie.
Die stadsnaam is moontlik afgelei van die Latynse woord vir "knie" (genu; meervoud genua), maar daar is ook ander teorieë. Dit kan ook ontleen wees van die god Janus, aangesien Genoa, soos hy, twee gesigte het: een gesig wat na die see kyk en een ander kyk na die berge. Volgens 'n ander teorie is dit afkomstig van die woord ianua wat ook verband hou met die god Janus en "deur" of "deurgang" beteken. Daarbenewens kan dit verwys na die stad se geografiese ligging in die middel van die Liguriese kusboog. Plinius die ouere het in sy Natuurgeskiedenis (3.48) na die Latynse naam oppidum Genua verwys as deel van die Augustiese Regio IX Liguria.[2]
Volgens 'n ander teorie, gegrond op 'n inskripsie op 'n pottebakkerlesing, is die naam ontleen aan die Etruskiese woord Kainua wat "nuwe stad" beteken, en daarop dui dat die Latynse naam 'n vervalsing is van 'n ouer Etruskiese woord met die oorspronklike betekenis "nuwe dorp".[3]
Genua is in 'n kusgebied geleë waar die noordwestelike rand van die Appenyne-berge steil kranse vorm en tot die Liguriese kuslyn se kenmerkende klipstrande neerstort – met min plat en beboubare grond tussen die rotswande en die Middellandse See. Hierdie plekke met betreklik arm grond word treffend as eilande in 'n see van rotse beskryf.[4] Riviere vloei weg van die bergreeks se waterskeiding sodat byna alle varswatervoorrade in die noorde, ooste en suide hul pad na die uitgestrekte Noord-Italiaanse Poriviervlakte baan.
Die twee bergstroompies in Genua se omgewing – Bisagno in die ooste en Polcevera in die weste – is nie bevaarbaar nie. Hulle is nie eens betroubare varswaterbronne nie, selfs ná hewige stortreëns. Weens die gebrek aan groot riviermondings, wat as toegangspoort tot die binneland kon dien, was Genuese van ouds aangewese op die roete oor die nabygeleë Giovi-bergpas, geleë op 'n hoogte van 472 meter bo seevlak, om die boloop van die Porivier en Piëmont met muildiere te bereik.
Ook was daar vanaf die antieke tydperk Romeinse paaie soos die Via Postumia, 'n Genuese sytak van die kuspad Via Aurelia, wat die stad met Tortona, Piacenza en ander nedersettings verbind het. Genua en sy omgewing het immers deel gevorm van 'n roete op pad na streke soos Provence wat al sedert vroeg Romeinse begeerlikhede gewek het en aansporing genoeg was vir ambisieuse padbouprojekte.
Al mag 'n mens Genua feitlik as 'n bergstad beskryf wat temidde van 'n barre landskap regstreeks aan die see geleë is, kan Genuese die beste natuurlike Mediterreense seehawe tussen Barcelona en La Spezia hul eie noem. Nogtans het hulle dit verder uitgebou en aangepas by groeiende volumes seehandel – tot 'n punt waar dit bestendige onderhoud verg.
Genua het 'n gematigde seeklimaat wat deur Atlantiese weswinde beïnvloed word, maar ook reeds Mediterreense kenmerke toon. Uitlopers van Mistralwind dra dikwels by tot die vorming van laedrukstelsels in die gebied.
Die gemiddelde jaarlikse temperatuur is +15,6 °C, met geringe temperatuurskommelinge, waarby Januarie die koudste maand is met 'n gemiddeld van +8,0 °C en Julie die warmste met +23,9 °C.
Humiditeitsvlakke is dwarsdeur die jaar betreklik hoog met 'n gemiddeld van sowat 66 persent en bereik hul maksimum in die somermaande en warmer periodes in die lente- en herfstyd. Reënval word eweneens dwarsdeur die jaar aangeteken, met 'n jaarlikse gemiddeld van 1072 mm. Neerslae bereik hul minimum in Julie, terwyl die meeste reënval tussen September en November aangeteken. Winde waai in die wintermaande hoofsaaklik uit noordelike rigting. In die lente en vroeë herfstyd waai winde veral uit die suide.
| Weergegewens vir Genua | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Maand | Jan | Feb | Mar | Apr | Mei | Jun | Jul | Aug | Sep | Okt | Nov | Des | Jaar |
| Gemiddelde maksimum (°C) | 11,0 | 12,0 | 14,0 | 17,0 | 21,0 | 24,0 | 27,0 | 27,0 | 24,0 | 20,0 | 15,0 | 12,0 | 22,8 |
| Gemiddelde minimum (°C) | 5,0 | 6,0 | 8,0 | 11,0 | 14,0 | 18,0 | 21,0 | 21,0 | 18,0 | 14,0 | 9,0 | 6,0 | 12,6 |
| Neerslag (mm) | 106,0 | 95,0 | 106,0 | 85,0 | 76,0 | 53,0 | 27,0 | 81,0 | 99,0 | 153,0 | 111,0 | 81,0 | 1 073,0 |
| Sonskynure (u/d) | 4 | 5 | 5 | 6 | 7 | 8 | 10 | 9 | 7 | 6 | 4 | 4 | 6,3 |
| Humiditeit (%) | 61 | 63 | 61 | 70 | 71 | 71 | 67 | 66 | 66 | 66 | 64 | 64 | 65,8 |
| Bron: ilMeteo[5] | |||||||||||||
Genua bestaan reeds in die 5de eeu v.C. as 'n visserdorpie onder die antieke naam Xenova. Die eerste verwysing na die stad Genua dateer uit die jaar 218 v.C. Genua ontwikkel in die antieke tydperk tot die belangrikste hawestad in Ligurië en hanteer veral invoere soos speserye, Oosterse tapyte, sy en edelmetale uit Afrika.
.jpg)
Genua het gedurende die 10de eeu tot 'n onafhanklike stadsrepubliek en eersterangse see- en handelsmoondheid ontwikkel wat ook groot dele van sy hinterland oorheers het. In 934 is Genua deur Arabiese Sarasene aangeval. In 1016 het Genua saam met sy bondgenoot, die stad Pisa, daarin geslaag om die Sarasene in 'n seegeveg te verslaan.
Genua het 'n groot deel van sy politieke en ekonomiese mag net soos Pisa aan die tydperk van die kruistogte te danke. Albei stede se vlote het aan die Eerste Kruistog deelgeneem en die kruisvaarderleërs tydens die beleg van Jerusalem in 1099 van voorrade voorsien. In 1105 is aan Genua die reg toegestaan om 'n handelspos in die hawestad Akko te stig wat van die meeste doeanes vrygestel was.
Danksy die monopolie in die handel met die oosterse gebiede van die Middellandse See het Genua rykdom en politieke mag verwerf. As die hoofstad van 'n aansienlike koloniale ryk het Genua tydens die 12de eeu vinnig tot meer as 100 000 inwoners gegroei. Na 'n honderdjarige oorlog is ook Pisa as Genua se belangrikste mededinger uit die weg geruim. Pisa het tot by die einde van die 13de eeu 'n aansienlike deel van sy magsgebied verloor, insluitende Korsika, Elba en Sardinië.
Genua het die magtigste staat in die westelike deel van die Middellandse See geword wat, met die Griekse keiser van Bisantium as 'n bondgenoot, sy mag en invloed ook in die oostelike deel kon uitbrei. Sedert 1256 was Venesië en Genua felle teenstanders. In 1261 het Genua in ruil vir handelsvoorregte in Konstantinopel die Latynse Keiserryk tot val gebring, 'n bondgenoot van Venesië. Genua het vervolgens daarin geslaag om Venesië as vernaamste Europese handelsmoondheid in die oostelike seegebied te vervang.
'n Aantal Griekse eilande soos Rhodos en Samos het as vorstedomme onder die heerskappy van Genuese adellikes gekom, en die stad het begin om winsgewende kolonies langs die kus van die Swart See te vestig, onder meer op die Krim-skiereiland.
Die binnelandse magstryd tussen keiser- en pousgesinde Ghibelline en Guelfe, aristokratiese en demokratiese politieke vleuels en die toonaangewende adellike families, onder wie die Doria, Fieschi en Grimaldi, het nogtans die Genuese magsposisie op die internasionale toneel begin verswak.
Na 'n wysiging van sy grondwet is Genua vanaf 1339 deur doges geregeer, die heersertitel het erflik geword. Vanaf 1353 het Genua onder die invloed van afwisselend Frankryk en die Noord-Italiaanse metropool Milaan gekom.
Genua het die langdurige stryd teen Venesië as mededinger in die oostelike Middellandse See uiteindelik in 1381 verloor toe die Genuese vloot naby Chioggia 'n verpletterende neerlaag gely het. Ook op ekonomiese gebied het Genua teenspoed ervaar. So het Turke geleidelik Genua se posisie as belangrikste rolspeler in die handel met die Levant bedreig. Na die Turkse verowering van Konstantinopel in 1453 het Genua sy besittings in die ooste ten volle kwytgeraak. Die Republiek Genua het vervolgens in toenemende mate weswaarts begin kyk vir nuwe handelsgeleenthede en daarnaas op die finansiële bedryf begin fokus.
Ekonomies was Genua een van die spilpunte van vroeë kapitalisme wat oor hoogs ontwikkelde banke en handelsmaatskappye beskik het. Om die ekonomiese verval te keer, het Genua pogings aangewend om nuwe handelsroetes te vestig. Ná die ontdekking van Amerika het die ekonomiese swaartepunt egter van die Middellandse See en sy handelsmonopolies begin wegbeweeg. Genua se posisie het dus verder verswak.
Frankryk het Venesië as grootste buitelandse bedreiging en mededinger opgevolg en begin om Genua feitlik te oorheers. In 1529 is die Franse maghebbers deur Andrea Doria verdryf, sameswerings het egter tot politieke onstabiliteit gelei. Frankryk kon voordeel uit die onluste trek. In 1684 is Genua deur Franse oorlogskepe aangeval. In 1768 is die stad gedwing om die eiland Korsika aan Frankryk te verkoop. 1797 het Napoléon I Bonaparte die Liguriese Republiek gestig as satellietstaat van Frankryk. In 1805 is Genua by die Franse keiserryk, tien jaar later by Piemont-Sardinië ingelyf.
Tydens die 19de en 20ste eeu het Genua 'n ekonomiese opbloei beleef en tot 'n moderne hawestad ontwikkel wat die Noord-Italiaanse nywerheidstreke van die Po-vlakte rondom Milaan en Turyn met die wêreld verbind het. Genua se hawe is steeds een van die belangrikstes aan die Middellandse See en die derde grootste houerhawe na Algeciras in Spanje en die Italiaanse Gioia Tauro in Kalabrië.
Die ekonomiese konferensie van 1922 was die eerste internasionale byeenkoms ná die Eerste Wêreldoorlog waaraan Duitsland weer kon deelneem. Ondanks Frankryk se bedenkinge, is aan die Duitse afvaardiging gelyke regte toegestaan. As gevolg van die konferensie het Duitsland en die Sowjetunie, wat destyds op internasionale vlak nog geïsoleer was, die ooreenkoms van Rapallo gesluit.
Die Polcevera-viaduk, wat in 'n digbevolkte woon- en nywerheidsbuurt van Genua ontstaan het, is in 1965, die jaar van sy opening, deur die stigtingsredakteur van die Britse tydskrif New Civil Engineer, Sydney Lenssen, as 'n wonderwerk van ingenieursvernuf beskryf en sy ontwerper, Riccardo Morandi, as 'n ware baanbreker gevier. Morandi was vasberade om voort te gaan met sy nuut ontwikkelde konsepte vir kabelstutbrûe en die gebruik van spanbeton.[6]
Die tragiese ineenstorting van die Polcevera-viaduk in Augustus 2018 het 43 menselewens geëis.[7] Politici het nie geskroom om die argitek en die onderneming Atlantia S.p.A., wat die betrokke snelweg bedryf, vir die ongeluk te verwyt nie. Die brugkonstruksie uit die 1960's was, net soos talle ander vergelykbare strukture elders op aarde, nie beplan om 21ste belastings (soos groot getalle swaar vragvoertuie) te dra nie (alhoewel dit voor sy opening met swaar laste getoets is). Ook is die negatiewe uitwerkings van soutwater, wat korrosie in die staaldrade van gewapende beton veroorsaak, destyds onderskat.
Nog voor sy afsterwe het die argitek en ontwerper teen dreigende gevare gewaarsku. Die ineenstorting is aanvanklik as 'n skielike gebeurtenis voorgestel wat nie maklik deur deskundiges voorspel kon word nie. 'n Beskermende betonommanteling, wat gebruik is om korrosie te voorkom, sou moontlik die inspeksie van belangrike elemente, wat strukturele skade vertoon het, belemmer of onmoontlik gemaak het. Dokumente, wat in 2019 in die onderneming Atlantia se kantore te Rome ontdek is, bewys egter dat tydens inspeksies tussen 2014 en 2016 probleme in verband met die brug se stabiliteit ontdek is en die gevaar van strukturele skade of ineenstorting deur die betrokke onderneming, wat die inspeksies gedoen het, ter sprake gebring is.[8]
Die viaduk se oorblyfsels is gesloop om plek te maak vir 'n nuwe brug wat in 2020 deur 'n staalbrug vervang sal word.[9][10] Die eerste seksie van die nuwe brug is in September 2019 voltooi. In Julie 2020 is die nuwe viaduk met vragwaens getoets wat op alle lane stadig oor die brug gery het.
Genua beskik met CFC Genua en Sampdoria Genua oor twee vername sokkerklubs. Albei klubs speel hul tuiswedstryde op die Stadio Luigi Ferraris met 'n kapasiteit van 36 599, wat ook beide die Italiaanse nasionale rugbyspan en sokkerspan gehuisves het. Daarbenewens is dit sowel tydens die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1934 as tydens die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1990 vir wedstryde ingespan.
Rugby is ook gewild in Genua: Die stad word deur die CUS Genova Rugby van die Universiteit van Genua verteenwoordig.
- Ter geleentheid van die Columbus-jaar 1992 is die ou hawe (Porto Antico) deur die bekende argitek Renzo Piano, 'n boorling van Genua, herontwerp en vergroot. Die hawe is nou in staat om selfs groot transatlantiese oseaanskepe en plesierbote te hanteer. Die hawebuurt met 'n oppervlakte van 225 hektaar bied werkgeleenthede vir sowat 40 000 mense. Ou katoenmagasyne is herskep tot restourante, winkels en museums. Daarnaas lok die grootste akwarium in Europa besoekers.
- Die Via Garibaldi (vroeër Strada Nuova) bekoor met sy talle historiese paleise soos die Palazzo Tursi, die Palazzo della Meridiana, die Palazzo Bianco en die Palazzo Rosso. Die twee laasgenoemde huisves nou museums.
- Die Lanterna, 'n vuurtoring met 'n hoogte van 117 meter, is al eeue lank die bekendste baken van Genua. Dit is naas die Vuurtoring van Alexandrië in Egipte seker die bekendste vuurtoring ter wêreld. Teen 1200 was daar al verskeie vuurtorings in Wes-Europa. Die meeste van hulle was egte vuurtorings met groot hout- of steenkoolvure.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
