20ste eeu

Die 20ste eeu het in die jaar 1901 in aanvang geneem en teen die einde van die jaar 2000 ten einde gekom.

Dit was 'n tydperk wat opvallend was vir die tegnologiese vooruitgang, prestasies van die beskawing en omwentelinge in mag. Aangesien daar nooit voorheen soveel sterftes in konflikte was as wat daar in hierdie eeu was nie, kan dit ook as die "tydperk van die groot slagtings" beskryf word.

Die eeu is gekenmerk deur 'n tydperk van omvangryke tegnologiese, politieke en sosiale veranderinge. Met uitvindings soos die gloeilamp, motor en telefoon reeds in die 19de eeu, het die lewenskwaliteit van baie mense verbeter. Hierdie vordering het nie net in die 20ste eeu voortgeduur het nie, maar ook bygedra tot groot veranderinge in die wêreld se politieke landskap.

Die Verenigde State het groot ekonomiese en politieke winste begin maak; teen 1900 was die land die wêreld se voorste industriële moondheid in terme van produksie. Afrika, Sentraal-Amerika, Suid-Amerika en Asië het ook geleidelik na groter outonomie beweeg. Met die skepping van nuwe onafhanklike state, wat in voormalige Europese beheer was, het die magsbalans later in die 20ste eeu na buite Europa begin verskuif.

In Europa het daar ook veranderinge in aanvang geneem. Die Britse Ryk het die hoogtepunt van sy mag bereik. Die Duitse Ryk en Koninkryk van Italië, wat in die laat 19de eeu as verenigde nasies tot stand gekom het, het verder probeer groei in ekonomiese mag en invloed. Met nasionalisme in volle swang, het Europese moondhede met mekaar meegeding om grond en militêre en ekonomiese mag.

Asië en Afrika was vir die grootste deel van die eeu steeds onder die beheer van hul Europese veroweraars as gevolg van neokolonialisme. Uitsonderings het egter bestaan, soos met China en Japan. Daarbenewens was die Japanse Ryk en die Russiese Ryk in 1905 in 'n oorlog met mekaar gewikkel. Die Russies-Japannese Oorlog was een van die eerste gevalle waar 'n Europese moondheid deur 'n Asiatiese nasie verslaan is. Die oorlog self het Japannese militarisme versterk en Japan se groeiende magstatus op die internasionale verhoog ontwikkel. Tsaristiese Rusland, aan die ander kant, het die nederlaag nie goed hanteer nie. Die oorlog het die land se militêre swakhede en groeiende ekonomiese gebreke blootgelê.

Die Verenigde State was 'n toenemend invloedryke element in die wêreldpolitiek, reeds vanaf die 19de eeu. Hulle het hul teenwoordigheid op die wêreldtoneel laat geld deur die Spanjaarde in die Spaans-Amerikaanse Oorlog te trotseer en die kolonies van Kuba en die Filippyne as protektorate te verkry.

Met die groei in immigrasie en 'n oplossing van die kwessie van nasionale eenheid, deur die bloedige Amerikaanse Burgeroorlog, het die Verenigde State na vore getree as 'n industriële krag, wat met Brittanje, Duitsland en Frankryk kon meeding.

Die reperkussies van die twee Wêreldoorloë, die Koue Oorlog en globalisering het 'n wêreld geskep waar mense meer verenig is as op enige ander tydstip in die menslike geskiedenis, soos geïllustreer deur die vestiging van internasionale reg, internasionale hulp en die Verenigde Nasies. Die Marshall-plan, wat miljarde bestee het om die ekonomieë van na-oorlogse nasies te herbou, het die "Pax Americana" van stapel gestuur.

Gedurende die tweede helfte van die 20ste eeu, het die wedywering tussen die Verenigde State en die Sowjetunie enorme spanning oor die wêreld heen geskep wat in verskeie gewapende konflikte en die alomteenwoordige gevaar van kernverspreiding gemanifesteer het. Die ontbinding van die Sowjetunie in 1991 na die ineenstorting van sy Europese alliansie, is deur die Weste aangekondig as die einde van kommunisme, alhoewel een uit elke ses mense op aarde teen die einde van die eeu steeds onder kommunistiese heerskappy geleef het, veral in China, wat vinnig gegroei het as 'n ekonomiese en geopolitieke moondheid.

Dit het meer as tweehonderdduisend jaar van menslike geskiedenis tot in 1804 geneem vir die wêreldbevolking om een miljard te bereik; die wêreldbevolking het in 1927 ongeveer twee miljard bereik; teen die einde van 1999 het die wêreldbevolking ses miljard bereik, met meer as die helfte daarvan gekonsentreer in Oos-, Suid- en Suidoos-Asië. In 1999 was wêreldgeletterdheid gemiddeld 80%. Penisillien en ander mediese ontdekkings, gekombineer met die Wêreldgesondheidsorganisasie se wêreldwye veldtogte vir die uitroei van pokke en ander siektes, wat verantwoordelik was vir meer menslike sterftes as alle oorloë en natuurrampe saam, het ongekende resultate opgelewer.

Masjiene is in alle afdelings van produksie gebruik, wat 'n toenemend meer ingewikkelde nasionale voorsieningsketting begin voed het. Die mensdom was vir die eerste keer in die geskiedenis nie meer beperk deur hoeveel dit kon produseer nie, maar deur die gedrag en keuses van die verbruikers.

Verbeterings in handel het die beperkte stel voedselproduksietegnieke wat sedert die Neolitiese tydperk gebruik is, omgekeer. Dit het die diversiteit van beskikbare voedsel aansienlik verhoog, wat tot 'n verbetering in die kwaliteit van menslike voeding gelei het.

Tot die vroeë 19de eeu was die lewensverwagting in die meeste bevolkings ongeveer 30 jaar. In die 20ste eeu het mense se gemiddelde lewenstyd vir die eerste keer in die geskiedenis 40+ jaar oorskry, met meer as die helfte van die bevolking wat 70+ jaar bereik het, drie dekades ouer as 'n eeu vantevore.

Bronne

• Brower, Daniel R. and Thomas Sanders. The World in the Twentieth Century (7th Ed, 2013)
• CBS News. People of the century. Simon and Schuster, 1999. ISBN 0-684-87093-2
• Grenville, J. A. S. A History of the World in the Twentieth Century (1994). online free
• Hallock, Stephanie A. The World in the 20th Century: A Thematic Approach (2012)
• Langer, William. An Encyclopedia of World History (5th ed. 1973); highly detailed outline of events online free
• Morris, Richard B. and Graham W. Irwin, eds. Harper Encyclopedia of the Modern World: A Concise Reference History from 1760 to the Present (1970) online