Kommunisme verwys na 'n klaslose stelsel van politieke en ekonomiese organisering, ingevolge waarvan eiendom en die produksiemiddele deur die staat besit word en alle burgers deel in die gesamentlike rykdom deur te produseer na hul vermoë en te neem volgens hul behoeftes.
| Subklas van | sosialisme |
|---|---|
| Gekarakteriseer deur | anti-kapitalisme |
| Geskiedenis van die onderwerp | history of communism |
| Amptelike kleur | rooi |
| Teenoorgestelde van | anti-kommunisme |
In die praktyk word met Kommunisme veral die stroming bedoel wat op die idees van Karl Marx (marxisme) en Wladimir Lenin (leninisme) gebaseer is, en die uitwerking van die idees in die Sowjetunie, Kuba, Noord-Korea en ander "sosialistiese" state.
Met die woord Kommunisme word enersyds 'n ekonomiese stelsel aangedui waarin geen privaatbesit van produksiemiddele voorkom nie en andersyds 'n politieke leer wat die grondslag vorm vir bewegings wat so 'n stelsel nastreef.
Die Kommunistiese leer is veral beïnvloed deur die idees van Karl Marx en Friedrich Engels wat in 1848 in hul Kommunistiese Manifes uiteengesit is. Die oorspronklike Marxistiese teorie is in later jare oral in die wêreld op verskillende wyses by heersende situasies aangepas. In Brittanje en Wes-Europa het politieke bewegings ontstaan wat ten gunste van 'n verwatering van die Marxisme was, terwyl die Sowjetunie onder leiding van Lenin 'n militanter strategie vir die verwesenliking van die Marxisme ontwikkel het as wat Marx waarskynlik self sou voorgestaan het.
In die Sowjetunie het verskeie denkrigtings uit die Marxisme ontwikkel, byvoorbeeld Leninisme, Trotskyȉsme en Stalinisme. Die vinnige verspreiding van die Kommunisme na die Tweede Wêreldoorlog het daartoe gelei dat die beweging sy monolitiese karakter verloor het. In China het Mao Zedong se interpretasie van die Marxisme hom in konflik met die Sowjetunie gebring, terwyl verskeie variasies ook in Europa en Latyns-Amerika ontstaan het, waaronder Titoïsme in Joego-Slawië en Castroïsme in Kuba.
Ontwikkeling
Onder Kommunisme word gewoonlik 'n ekonomiese stelsel verstaan waarin, in teenstelling met die kapitalisme, geen privaatbesit van produksiemiddele voorkom nie omdat die middele aan die gemeenskap behoort. Die ware wat deur die produksiemiddele geproduseer word, asook die inkomste wat daaruit verkry word, word op so 'n wyse onder die gemeenskap verdeel dat elkeen volgens sy eie behoefte ontvang. In sy suiwer vorm kom so 'n stelsel nêrens te wêreld voor nie, hoewel sekere lande, waaronder die Sowjetunie en China, wel probeer om dit te bereik.
Die teorie waaruit die gedagte van 'n kommunistiese samelewing ontstaan het, word ook Kommunisme genoem. In die 19e en die 20e eeu het verskeie politieke strominge die leer versprei. Die ideaal van gelykheid in 'n samelewing (die grondslag van die Kommunistiese leer) is al in die antieke tyd deur die Griekse filosoof Plato geopper. Sy idees het denkers soos Thomas More (1478-1535) en Tommaso Campanella (1568- 1639) beïnvloed. Die eerste Christene het ook geprobeer om gelykheid van die gemeenskapslede te bereik en in later eeue het sekere kloosterordes en godsdienstige groepe soos die wederdopers ook die ideaal nagestreef.
Die vorm van "kommunisme" wat hulle beoefen het, het egter geen invloed gehad op die ontstaan van die politieke, ekonomiese en ideologiese leer van die Kommunisme soos dit in die 19e eeu ontwikkel het nie.
Voorlopers
In die 17e eeu het die Engelsman Gerrard Winstanley (1609-1660) die beginsel verkondig van "elkeen volgens sy vermoë, elkeen volgens sy behoeftes". Hy was die belangrikste grondlegger van die radikale beweging, die "diggers", wat verwant was aan die radikaal-demokratiese party van die "levellers". In teenstelling met die levellers het die diggers hebsug en privaatbesit beskou as die oorsaak van alle kwaad: onderdrukking, slawerny en verarming. 'n Tydgenoot van Winstanley, James Harrington (1611-1677), het in 1656 'n boek, Oceana, gepubliseer waarin hy die verhouding tussen ekonomiese en politieke mag uitgestippel het. Volgens hom het grondeienaars onvermydelik ook die politieke lewe oorheers: ekonomiese mag lei tot politieke mag. Politieke demokrasie is onmoontlik sonder ekonomiese demokrasie.
In Frankryk het sekere denkers tydens en na die Franse Revolusie die idee verkondig dat ware vryheid en gelykheid nie moontlik is nie solank produksiemiddele privaatbesit bly. Ondanks die verskille in die politieke denkbeelde van skrywers soos Babeuf, De Saint-Simon, Fourier, Louis Blanc en Proudhon, bevat hul werke tog enkele ooreenstemmende kernpunte. Hul ideaal was 'n maatskappy met gelyke ekonomiese geleenthede vir almal, waarin niemand uitgebuit sou word nie. Omdat hulle geglo het dat die mens in wese goed is en privaatbesit sleg, het hierdie sogenaamde utopiese sosialiste verwag dat die afskaffing van privaatbesit alle euwels uit die weg sou ruim. Onderling het hul denkbeelde oor die ideale natuurlike samelewing egter verskil.
Karl Marx
Die denke van Karl Marx (1818- 1883) het die grootste invloed op die leer van die Kommunisme gehad. Marx is geïnspireer deur onder andere die idees van die Franse Revolusie en deur die haglike omstandighede waarin die arbeiders van Engeland verkeer het. Die arbeiders was 'n industriële proletariaat wat opeengehoop in die agterbuurte van die groot stede gewoon het. Deur die omverwerping van die kapitalistiese stelsel, wat op privaatbesit van die produksiemiddele gegrond was, sou die proletariaat volgens Marx sosiale onregverdigheid en egoïsme uit die weg ruim. Hy was ook van mening dat die ekonomiese produksiewyse van 'n maatskappy die staatsvorm daarvan bepaal. Die idees van Karl Marx is in 1848 duidelik geformuleer toe hy in samewerking met Wilhelm Friedrich Engels (1820-1 895) die Kommunistiese Manifes gepubliseer het. Die Manifes is in opdrag van die Bond van Kommuniste in Londen geskryf. In die openingsin van die Manifes konstrasteer Marx en Engels dat die kommunisme reeds oral versprei het: " Daar dwaal 'n gees deur Europa, die gees van kommunisme." In die slotgedeelte versoek hulle die kommuniste om alle demokratiese en radikale strominge te ondersteun, maar voeg by dat die doel- die vorming van die proletariaat tot 'n selfbewuste, almalomvattende klas - bereik kan word slegs deur die gewelddadige omverwerping van die sosiale struktuur. Die slotwoorde lui dan ook: "Proletariërs van die wêreld, verenig."
Politieke leer
By die moderne Kommunisme is daar nie sprake van een politieke leer nie. In die lande waar kommunistiese stelsels toegepas word, is die oorspronklike teorie gewysig om by plaaslike toestande aan te pas. Die verskillende vorme soos die oorspronklike Marxistiese Leninisme van Lenin, die Trotskyȉsme van Leon Trotsky, die Stalinisme van Josef Stalin, die Maoïsme van Mao Zedong en die Castroïsme van Fidel Castro het egter almal die teorie van Karl Marx as grondslag.
Marxisme
Die denke van Karl Marx is grootliks beïnvloed deur ander beroemde filosowe soos Georg Wilhelm Friedrich Hegel , Johann Gottlieb Fichte, Immanuel Kant en Ludwig Feuerbach, asook deur die denkers van die Franse Revolusie en Engelse ekonome soos Adam Smith en John Stuart Mill. Sy geskrifte is meer 'n radikale kritiek op die werk van hierdie filosowe as wat dit 'n filosofiese stelsel op sigself is. Sy belangrikste werk na die Kommunistiese Manifes van 1848 was Das Kapital, waarvan die eerste volume in 1867 gepubliseer is.
Die ander twee volumes is na sy dood deur Friedrich Engels gepubliseer. Marx se wêreldbeskouing was materialisties, dit wil sê hy het die waarneembare werklikheid as die enigste werklikheid beskou. Hy het soos die ander materialiste geglo dat alles in en op die aarde materie is wat uit materie ontstaan het. Marx het egter van die ander materialiste verskil in die opsig dat hy 'n onderskeid gemaak het tussen lewelose materie aan die een kant en die mens aan die ander kant.
Terwyl die materialiste hulle bemoei het met die vraag wat die mens is, het Marx meer belang gestel in wat die mens se denke en optrede bepaal. Volgens Marx begin die geskiedenis by die mens se drang om sekere behoeftes te bevredig. In die proses van behoeftebevrediging verrig die mens arbeid, dit wil sê hy produseer middele om sy behoeftes te bevredig. Namate die proses vorder, beweeg die mens, wat self uit die natuur ontstaan het, verder weg van die natuur.
Deur die natuur te bemeester en tot die insig te kom van wat hom van die natuur onderskei, bereik die mens volkome menswees en daarmee 'n vrye bewussyn. Die gedagte dat die mens deel is van die materiële werklikheid en daaruit ontstaan het, is die grondslag van Marx se wêreldbeskouing en 'n ommeswaai van die idealisme van Hegel. Volgens Hegel word die mens se optrede deur idees bepaal, idees wat hy van die Absolute Idee (wat hy God noem) ontvang.
Alles is manifestasies van die Absolute Idee, wat beteken dal mens en materie brokkies daarvan is. By Hegel geskied die wordingsproses van bo af, vanuit 'n bonatuurlike sfeer, en beweeg afwaarts na die mens. Marx het verklaar dat Hegel se filosofie "op sy kop staan" en het dit omgedraai: in plaas daarvan dat die werklikheid uit die idee ontstaan, ontstaan die idee uit die werklikheid. Die proses geskied dus van onder af boontoe en eindig met die mens se bereiking van 'n vrye bewussyn wanneer hy tot die besef kom dat hy die opperste wese is en homself geskep het. Volgens Marx is daar geen bonatuurlike sfeer nie en ontstaan godsdiens, net soos alle ander sosiale instellings, uit die mens se materiële omstandighede.
Die bereiking van 'n vrye bewussyn deur middel van arbeid (skeppende aktiwiteit) beteken dat ekonomiese omstandighede die belangrikste faktor in die mens se omgewing is, want daardeur word sy denke en optrede bepaal. Staat, politiek, godsdiens, regspleging, ideologie, kultuur, en so meer ontstaan dus alles uit die ekonomiese struktuur en sal verander na gelang die ekonomiese omstandighede verander. Die kern van die ekonomiese lewe, volgens Marx, is die produksiemiddele, wat hy ook die produksiekragte genoem het. Die produksiekragte bevat twee elemente, naamlik die arbeidsmiddele (werktuie) en die tegniese kennis wat daarvoor aangewend word.
Die aard van die produksiekragte beïnvloed die produksieverhoudinge, met ander woorde die verhoudinge waarin mense in die produksieproses tot mekaar staan. Die weefgetou het byvoorbeeld 'n feodale stelsel met leenhere tot gevolg gehad, terwyl die stoomenjin 'n industrieel kapitalistiese stelsel tot gevolg gehad het. In die kapitalistiese stelsel is die produksieverhoudinge die van kapitaliste (werkgewers) aan die een kant en arbeiders (werknemers) aan die ander kant. Marx het die arbeiders die proletariaat genoem. Marx het aangevoer dat die mens in die kapitalistiese stelsel nie vry is nie (geen vrye bewussyn het nie) omdat hy van die produk van sy arbeid vervreem is. Die produk wat hy met sy arbeid vervaardig en waarin hy homself uitdruk of vergestalt, behoort nie aan hom nie maar aan die kapitalis. Die arbeider word dus van sy produk (sy selfuitdrukking) beroof. Die vervreemding word nog 'n stap verder gevoer deur gespesialiseerde stukwerk.
Die proses van vervreemding versprei onvermydelik ook na die sogenaamde bo-strukture van die samelewing, naamlik die staat, die politiek, godsdiens en kultuur, omdat die strukture uit die ekonomiese omstandighede ontwikkel. Volgens Marx was die staat 'n instrument vir die bourgeoisie (die kapitaliste) om hul bevoorregte posisie te handhaaf. Die regspleging en die politieke lewe het die belange van die bourgeoisie weerspieël, terwyl godsdiens as opium vir die volk moes dien.
Die kapitalistiese samelewing wat Marx ontleed het, was die van Engeland in die middel van die 19e eeu. Dit het uit die 16e eeu ontwikkel toe die ontdekking van nuwe seeroetes 'n opbloei in die handel en die stigting van kolonies tot gevolg gehad het. Die rykdom van die kapitalistiese samelewing was gegrond op opgegaarde ware. Volgens Marx is 'n "waar" enige produk wat nie in die bedryf waarin dit ontstaan het, gebruik word nie maar deur die kapitalis verruil of verkoop word. In die sin is die arbeider se arbeidskrag (sy enigste besitting) ook 'n waar omdat dit deur die kapitalis gekoop word. Omdat die kapitalis, net soos met enige ander ware, 'n wins uit die arbeider se arbeid moet maak, hou hy lone so laag moontlik en laat hy die arbeider so lank moontlik werk.
Hy ontvang dus meer arbeid as waarvoor hy betaal, of andersom: die arbeider se vergoeding is minder as wat sy arbeidskrag werd is. Die bykomende arbeid, wat deur Marx " meerwaarde" genoem is, word deur die kapitalis gebruik vir investering in nuwe arbeidbesparende masjiene, sodat hy steeds minder arbeiders nodig het. Dit lei tot konsentrasie van kapitaal en monopolievorming, terwyl al hoe meer arbeiders werkloos word. Wanneer die arbeiders van hul uitbuiting bewus word, sal hulle teen die kapitalistiese stelsel in opstand kom en dit omverwerp. Die omverwerping van die kapitalisme is volgens Marx die onvermydelike gevolg van die ewigdurende klassestryd wat die hele geskiedkundige proses kenmerk.
Dat dit onvermydelik en voorspelbaar is, het Marx deur middel van sy dialektiek probeer bewys. Die dialektiek is ontleen aan die van Hegel, waar- volgens 'n tese 'n antitese ontlok en die stryd tussen die twee 'n sintese tot gevolg het. So byvoorbeeld is die kapitalisme 'n sintese wat uit die feodalisme ontwikkel het. Die sintese vorm op sy beurt weer 'n tese (kapitalisme) wat 'n antitese (die proletariaat) ontlok. Die stryd tussen die twee (die klassestryd) lei tot 'n sintese wat die beste elemente van die tese en die antitese bevat, naamlik die kommunistiese samelewing. Die dialektiek is dus die meganisme waarmee sosiale ontwikkeling plaasvind. Dit is onvermydelik omdat elke nuwe sosiale orde wat tot stand kom, reeds teenstrydighede in homself bevat.
Marx het aangevoer dat die dialektiese proses by die bereiking van 'n kommunistiese samelewing sal ophou omdat die kommunisme geen teenstrydighede bevat nie. Die gewelddadige omverwerping van die kapitalisme (die revolusie van die proletariaat) sou egter kon plaasvind net wanneer die proletariaat van homself as 'n klas bewus geword het. Daarom het die kommunisties-geïnspireerde politieke strominge van die 19e eeu hulle daarvoor beywer om die proletariaat te organiseer en tot revolusie aan te hits. Met die bereiking van die kommunistiese ideaal sou die "voorgeskiedenis" van die mensdom eindig en die werklike geskiedenis eers begin. Marx se teorie oor sosiale ontwikkeling bevat heelparty leemtes.
Hy het byvoorbeeld nooit die ooreenkoms tussen die produksiekragte en die produksieverhoudinge duidelik omskryf nie en ook nie die verskil tussen die twee begrippe verduidelik nie. In sy dialektiek kom daar gapings voor. Hy kon nie verduidelik hoe die samelewing van slawebesitters noodwendig vir die feodale stelsel plek gemaak het nie en kon ook nie aandui of die verandering met 'n revolusie gepaard gegaan het nie. Hy kon ook nie bewys dat die produksiewyse van die feodale stelsel hoër was as die van die slawebesitters nie, met ander woorde dat die sintese hoër was as die tese waaruit dit ontstaan het. Marx was ook vaag omtrent die aard van die revolusie.
Daar was volgens hom twee soorte revolusies, naamlik 'n katastrofiese revolusie, waardeur die ou orde skielik en gewelddadig omvergewerp word, en 'n permanente revolusie, waardeur daar 'n bondgenootskap of koalisie tussen die proletariaat en die kleinburgery ontstaan. Nadat die koalisie 'n oorwinning behaal het, word die gesag geleidelik van die klein burgers na die proletariaat oorgedra. Hy het nie daarin geslaag om die twee soorte revolusies met mekaar te versoen nie. Die leemtes en teenstrydighede in sy teorie het daartoe aanleiding gegee dat latere volgelinge dit steeds verskillend geïnterpreteer het.
Politieke strominge
Sowel Marx as Engels het hulle aktief met die revolusie besig gehou. Hulle het gesamentlik die stigting van die Eerste Internasionale georganiseer, 'n vereniging wat die arbeiderbewegings van verskillende lande saamgesnoer het. In 1864 het Duitse, Franse, Poolse, Switserse, Italiaanse en Engelse sosialiste vir die eerste keer in Londen byeengekom en 'n program van aksie opgestel. Die organisasie het daarna nog verskeie internasionale kongresse gehou. Die arbeiderbeweging het internasionaal ook meer eenvormig geword en in die meeste lande aansluiting gevind by die reeds bestaande sosialistiese partye. Kort na Marx se dood is die sosialistiese Fabian Society in Londen gestig. Veertig jaar na die publikasie van die Kommunistiese manifes was daar nog geen teken van die einde van die kapitalisme in Engeland nie en ten spyte van herhaalde krisisse het die proletariaat nog nie in opstand gekom nie. In die kapitalistiese lande het die omstandighede van die arbeiders selfs verbeter: vakbonde, stemreg, sosiale wette, ensovoorts het daartoe bygedra. Hierdie situasie het 'n invloed op die Kommunistiese denke en die verwerkliking daarvan gehad. Die vroeëre radikalisme het verdwyn en plek gemaak vir die matigheid van die Fabian-sosialiste, wat verbeterings binne die bestaande stelsel nagestreef het. Van 'n gewelddadige revolusie was daar nie meer sprake nie. Dieselfde ontwikkeling het ook op die Europese vasteland voorgekom. In Duitsland was Karl Kautsky (1854- 1938) van die Sosiaal-Demokratiese party die leidende teoretikus na die dood van Engels in 1895. Hy het. net soos sekere van sy tydgenote, die wetenskaplike grondigheid van sommige Marxistiese stellings bevraagteken. Hy het onder andere die idee van 'n gewelddadige revolusie verwerp, terwyl Eduard Bernstein (1850-1932) aangevoer het dat die klassestryd in intensiteit eerder afneem as toeneem. Die uiteenlopende kritiek op die teorie van Marx was die gevolg van ontwikkelinge na 1850 wat die teorie in botsing met die werklikheid gebring het.
Leninisme
Die eerste Russiese vertaling van Das Kapital het reeds in 1872 verskyn, maar die oorwegend agrariese Rusland was in daardie stadium nog nie ryp vir die Marxisme nie. Revolusies was egter geen onbekende verskynsel in tsaristiese Rusland nie en ten spyte van die afskaffing van lyfeienskap in 1861 het 'n versetbeweging, bekend as die Narodniki, teen 1870 ontstaan. Die leiers was S.G. Netsjajev (1847- 1882) en P.N. Tkatsjov (1844- 1885), wat 'n organisasie gestig het wat in vele opsigte as model gedien het vir die organisasie wat Lenin (1870-1924) later vir die Bolsjewiste ontwikkel het.
Volgens Netsjajev moes streng gedissiplineerde selle oral in Rusland gestig word met die uitsluitlike doel om die tsaristiese regime omver te werp. In teenstelling met die anargis Michail Bakoenin (1814- 1876) het Tkatsjov aangevoer dat die staat nie deur die revolusie vernietig moes word nie maar deur die revolusionêre diktatuur oorgeneem moes word. Die oorname moes deur 'n streng gedissiplineerde, sentralisties- sosialistiese party geskied. Industriële kapitalisme het eers aan die einde van die 19e eeu in Rusland posgevat.
Daar kon volgens die Marxistiese teorie dus nie sprake wees van 'n sosialistiese revolusie nie, want volgens Marx moes die kapitalisme eers volkome ontwikkel en 'n bloeityd beleef voordat dit (onvermydelik) deur 'n sosialistiese revolusie beëindig sou word. Boonop was die revolusionêre tradisie nog altyd die van populisme, dit wil sê die revolusie moes spontaan uit die volk ontstaan en die revolusionêre leiers se taak was bloot om hulle daarop voor te berei. Lenin (gebore Wladimir Oeljanof) was teen 1890 al 'n oortuigde Marxis en 'n erkende leier van die Russiese revolusionêre beweging. Hy het egter verklaar dat Marx se teorie onvolledig was en dat dit deur sosialiste in alle rigtings verder ontwikkel moes word.
Hy het aangevoer dat die Russiese proletariaat op eie krag slegs 'n "vakbondbewussyn" in plaas van 'n "revolusionêre bewussyn" kon ontwikkel, dit wil sê die werkers sou met blote sosiale hervormings tevrede wees sonder om vir 'n algehele sosiale omwenteling te veg. Volgens Lenin het die proletariaat 'n "voorhoedeparty" nodig gehad om 'n sosiale bewussyn ('n bewuswording van hul klas) by hom te kweek. Die party moes die weg na die revolusie aandui en daarna namens die proletariaat die diktatuur uitoefen. Lenin het die Marxistiese begrip "diktatuur van die proletariaat" vervang deur "diktatuur van die proletariaat en die kleinboere". Dit was nodig omdat Rusland meer kleinboere as arbeiders gehad het en 'n bondgenootskap tussen die twee 'n voorvereiste vir 'n revolusie was.
Onder leiding van die diktatuur sou nie net die produksiemiddele nie maar ook die landbougrond gesamentlike besit word. In 1903 het Lenin met sy gewysigde Marxisme 'n breuk in die Russiese Sosiaal-Demokratiese Arbeiderparty veroorsaak. Twee groepe het binne die party ontstaan, naamlik die Mensjewiste (minderheid), gelei deur Julius Martov, en die Bolsjewiste (meerderheid), gelei deur Lenin. Die Mensjewiste was verteenwoordigend van dogmatiese Marxisme. Hulle het geglo dat die kapitalisme in Rusland eers volkome moes ontwikkel voordat die revolusie van die proletariaat kon plaasvind en dat samewerking met die liberale bourgeoisie noodsaaklik was.
Hulle was ook ten gunste van 'n demokratiese grondwet. Die Bolsjewiste was voorstanders van 'n diktatuur van die proletariaat en kleinboere onder leiding van 'n geselekteerde, militante party. In 1912 het die Bolsjewiste hul eie party gestig en in 1917, nadat 'n revolusie in Rusland uitgebreek het, het hulle die tydelike regering van die Mensjewiste omvergewerp en die bewind oorgeneem. Lenin het opposisiepartye sowel as kritici onder die Bolsjewiste uitgeskakel sodat die Bolsjewiste (of Kommuniste) teen 1921 'n monolitiese party in beheer van alle aspekte van die openbare lewe in Rusland was. Lenin het, net soos Marx, die staat beskou as 'n middel waarmee een klas 'n ander klas kon onderdruk.
Omdat die meerderheid van die proletariaat na die revolusie die minderheid van die bourgeoisie sou onderdruk, kon die staatsapparaat volgens Lenin veel kleiner wees as veer die revolusie. Namate die Kommunisme gedy, sou die staat geleidelik afsterf. Die arbeidersbevolking sou dan sommige van die vroeëre staatspligte oorneem, byvoorbeeld in die vorm van 'n burgermilisie in plaas van 'n beroepspolisiemag of van 'n wasvrou wat tegelykertyd ook burgemeester is.
Die Derde Internasionale
Die Tweede Internasionale van Sosialistiese Partye wat in 1889 in Parys gestig is, was in Lenin se oë 'n mislukking omdat die kongres geen verenigde front teen die patriotiese oorlogspogings van hul onderskeie vaderlande tydens die Eerste Wêreldoorlog (1914- 1918) kon vorm nie. Lenin het die oorlog as 'n suiwer imperialistiese oorlog beskou. Imperialisme (gegrond op die besit van kolonies en voortspruitend uit monopolievorming) was volgens hom die hoogste en laaste stadium van die kapitalisme. Hy het 'n beroep op die proletariaat van die oorlogvoerende lande gedoen om die imperialistiese oorlog te verander in 'n burgeroorlog en 'n sosialistiese revolusie te bewerkstellig.
Daar is slegs in Rusland aan hierdie oproep gehoor gegee. Die oorwinning wat die Bolsjewiste in Rusland behaal het, het na die oorlog nuwe prestige aan Sosialiste in Europa verleen. By die eerste kongres van die Derde Internasionale (Komintern) wat in 1919 op inisiatief van Lenin in Moskou gehou is, het Rusland, wat die vorige jaar 'n Sowjetstaat geword het, die leiding geneem. Die besluite van die kongres was 'n weerspieëling van Lenin se idee van die Marxisme (Leninisme). Die afgevaardigdes uit Europa moes almal aan 21 voorwaardes voldoen wat daarop gemik was om 'n de1initiewe breuk tussen die kommunistiese partye en die ouer sosialistiese partye te bewerkstellig. 'n Besluit van die kongres het bepaal dat die nuwe partye wat van die sosialiste wegbreek, almal die woord "kommunisties" in hul naam moes hê.
Die kommunistiese partye moes as instrumente dien vir die bevryding van die proletariaat. Hulle moes sterk gesentraliseerd wees, gereeld hul geledere suiwer, oor 'n propagandistiese pers beskik, hulle vir 'n wêreldrevolusie beywer en kant kies teen die Sosiaal-Demokrate, wat net blote hervormings sonder 'n revolusie verlang het. Die Komintern het wêreldkommunisme van 'n uitgewerkte program voorsien en vee I daartoe bygedra dat dit in Europa stewig wortel geskiet en ook na ander dele van die wêreld begin versprei het. Die Sowjetunie was tegelykertyd die voorbeeld en die leier. Die onbetwiste leierskap van die Sowjetunie het duidelik geblyk toe Lenin in 1921 die Komintern met sy sogenaamde Nuwe Ekonomiese Beleid (NEB) gekonfronteer het. Die NEB (1921-1924) het onder meer voorsiening gemaak vir klein private ondernemings in die Sowjetunie. Terselfdertyd het Lenin toenadering tot die Sosialiste en Liberaliste aan- beveel en revolusionêre "avonture" veroordeel ten einde die Kommunistiese Sowjetunie vir die kapitalistiese lande meer aanvaarbaar te maak.
Stalinisme
Na Lenin se dood in 1924 het 'n ideologiese stryd tussen Leon Trotsky (1879-1940) en Josef Stalin (1879-1953) ontstaan. Trotsky het aangevoer dat samelewings nie, soos deur Marx beskryf, gelykmatig volgens 'n vaste patroon ontwikkel nie maar juis ongelykmatig, waardeur 'n voortdurende reeks revolusies nodig is. Hy het gewys op die noodsaaklikheid dat revolusionêre situasies oral in die wêreld gevind of geskep moet word, dat 'n revolusionêre bewussyn by die proletariaat gekweek moet word en dat die party altyd vir revolusionêre neigings vatbaar moet wees.
In teenstelling met Trotsky se teorie van 'n wêreldwye of "permanente" revolusie het Stalin 'n beleid van "sosialisme in een land" voorgestaan. Hy het, net soos Lenin, geglo dat dit moontlik is om die Kommunisme in een land te vestig sonder om te wag op revolusies in ander kapitalistiese lande. Hy het egter gevrees dat die kapitalistiese lande sou probeer om die Russiese Revolusie ongedaan te maak en het daarom die proses van sosialisering versnel.
Hy het sy sleutelposisie in die Sentrale Komitee van die Kommunistiese Party gebruik om diktatoriale magte te bekom, alle teenkanting uit te skakel en Trotsky te verban (1929). Die beleid wat later as Stalinisme bekend geword het, was in werklikheid 'n versnelde voortsetting van ortodokse Marxistiese Leninisme: versnelde industrialisasie ten koste van die landbou en (teen 1928) versnelde. gedwonge kollektivisering van die landbou. Stalin het egter van Lenin verskil in die opsig dat hy as gevolg van die versnelde sosialisering 'n ooreenstemmende intensivering van die klassestryd te wagte was en derhalwe 'n binnelandse skrikbewind gevoer het. Elke sosiale groep in die Sowjetunie is deur Stalin se terreur geraak.
Die Kommunistiese Party is telkens gesuiwer, lojale Kommuniste is geskors, veroordeel, verban of vermoor. Miljoene dwangarbeiders het talle kanale, fabrieke en damme gebou. Die staatsapparaat, die onderwys, wetenskap en nywerheid is deur talle suiwerings geteister. In die proses van sosialisering het die klem op nasionalisme eerder as op internasionalisme geval. In die Komintern het Stalin voortgegaan om die Sowjetunie se belange voorop te stel en slaafse navolging van Moskou te eis. In 1928 is die Verenigde Front-beleid waarmee Lenin in 1921 begin het, laat vaar en is die Sosiaal-Demokrate en Liberaliste weer eens as vyande bestempel, net soos die Fasciste later. In 1935 is die Verenigde Front-beleid in ere herstel en is Kommuniste in Europa versoek om saam met die Sosialiste teen die Fascisme te veg.
In 1939, toe die Sowjetunie 'n verdrag vir gebiedsuitbreiding met Nazi-Duitsland sluit, is anti-Fascisme veroordeel omdat Stalin verklaar het dat die Fascisme nie so 'n groot boosheid soos die kapitalisme was nie. Die talle beleidveranderinge is elke keer deur die Sowjetunie se eie belange bepaal en nie deur die van wêreldkommunisme nie. Stalin se voorbeeld is deur die leiers van die ander Kommunistiese partye gevolg. Hulle het, net soos Stalin, met behulp van persoonlike agente hul gesag uitgeoefen, eerder as deur middel van die party. Die party as instelling het gevolglik agteruitgegaan. Sowjet-oorheersing van die Komintern en die sterk sentralisasie van die Komintern se bestuursapparate het dus daarvoor gesorg dat wêreldkommunisme voor die Tweede Wêreldoorlog 'n monolitiese beweging was.
Verspreiding
Na die Tweede Wêreldoorlog, waaruit die Sowjetunie as 'n groot moondheid getree het, het die Kommunisme vinnig na groot dele van Europa en Asië versprei. Teen die middel van die 20e eeu het dit ook vastrapplek in Afrika en Latyns-Amerika gekry. Die vinnige verspreiding oor groot en uiteenlopende gebiede het onvermydelik daartoe gelei dat die beweging sy monolitiese karakter verloor het. Die tradisionele Marxistiese Leninisme en Stalinisme, soos voorgeskryf deur Moskou, was nie noodwendig vir ander Kommunistiese lande, elk met sy eie omstandighede, aanvaarbaar nie. So het Maoïsme byvoorbeeld in Asië ontstaan, Titoïsme in Europa en Castroïsme in Latyns-Amerika.
Europa
Die Sowjet-leërs wat in 1945 na Berlyn opgeruk het, het die een Oos-Europese staat na die ander "bevry". Onder die wakende oog van Moskou was Kommunistiese partye teen 1949 in al hierdie lande (Albanië, Bulgarye, Roemenië, Pole, Tsjeggo-Slowakye, Oos-Duitsland en Joego-Slawië) aan die bewind. Die Kommunistiese oorname het in die meeste gevalle in drie fases geskied. Tydens die eerste fase was daar 'n ware koalisie tussen Sosialiste en Kommuniste. In die tweede fase het die koalisie oënskynlik voortgeduur maar is die werklike sleutelposisies deur Kommuniste gevul.
In die derde fase is die Sosialiste gedwing om met die Kommuniste saam te smelt. Die Kommunistiese partye in Oos-Europa het reeds voor die Tweede Wêreldoorlog bestaan en het tydens die oorlog groot aansien verwerf vanweë hul aktiewe verset teen die Duitse besetting. Hulle het tot die Komintern behoort, was op Sowjet-lees geskoei en was dus aanhangers van die Stalinisme. Joego-Slawië was egter 'n uitsondering. Die spesifieke wyse waarop die Kommuniste onder leiding van Josip Tito in Joego-Slawië aan die bewind gekom het, die wyse waarop die land sy posisie teenoor Moskou verdedig het en die teoretiese en praktiese afwyking wat dit ten opsigte van Marxistiese Leninisme nagevolg het, regverdig die gebruik om van die Joego-Slawiese opvattings oor die staat en maatskappy as "Titoïsme" te praat.
Aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog het die ondergrondse Kommunistiese party in Joego-Slawië reeds 'n staatsapparaat gereed gehad waarmee hy die bewind kon oorneem. Tito is aangewys as president. Die Joego-Slawiese praktyk het geteer dat 'n sosialistiese oorwinning wel op 'n ander wyse as die Russiese Revolusie kon geskied en dat die veelheid van historiese bewegings nie na een enkele vorm herlei kon word nie. Bowendien het die Joego-Slawe geweier om die Stalinisme te aanvaar.
Gedwonge kollektivisering van die landbou volgens die Sowjet-model is deur Joego-Slawië afgewys, terwyl kleinskaalse private ondernemings aangemoedig word. Daar word gewaak teen oordrewe nasionalisme en burokrasie. Joego-Slawië maak daarop aanspraak dat hy die enigste Kommunistiese land is wat die ideaal van die verdwyning van die staat geleidelik verwesenlik: die staat beheer die ekonomiese en sosiale lewe nie so vol kame soos in die ander Kommunistiese lande nie. In sy buitelandse beleid weier hy om aan een van die twee magsblokke (Oos en Wes) gebonde te wees.
Die ontstaan van Titoïsme het op aandrang van die Sowjetunie 'n verskerping van Stalinisme in die ander Oos-Europese lande tot gevolg gehad en in 1948 is Joego-Slawië uit die Kominform geskors. Die Kominform (Kommunistiese Informasieburo) is in 1947 gestig om die ou Derde Internasionale te vervang en slegs die Oos-Europese lande en die Kommunistiese partye van Frankryk en Italië is toegelaat om hulle hierby aan te sluit. Tot en met die laat 1980s was die hele Oos-Europa, met uitsondering van Joego-Slawië en Albanië, onder die Sowjetunie se invloedsfeer. Hoewel verskeie variasies van (gewoonlik meer liberale) Kommunisme al in lande soos Pole, Hongarye en Tsjeggo-Slowakye ontstaan het en weer deur die Sowjetunie onderdruk is. Albanië het in die laat vyftigerjare afvallig van Moskou geword weens die beleid van destalinisasie wat in 1956 deur Nikita Chroesjtsjof ingevoer is. Na 'n breuk tussen Moskou en Beijing ontstaan het, was Albanië 'n Chinese satellietstaat.
Asië
Net soos in Europa is die vinnige verspreiding van die Kommunisme in Asië ook grotendeels aan die Tweede Wêreldoorlog toe te skryf. Die Kommunistiese partye in die lande van Suidoos-Asië is versterk deurdat hulle deelgeneem het aan en in baie gevalle die leiding geneem het in die nasionale verset teen Westerse koloniale oorheersing en Japanse imperialisme. Na die oorlog het die koloniale moondhede, wat weer hul besittings opgeëis het, die nasionaliste soms in die arms van die Kommunisme gedryf, byvoorbeeld in Indo-China, waar 'n guerrillastryd in 1946 teen die Franse ontstaan het.
Die stryd het na die onttrekking van Frankryk in 1954 in 'n volskaalse oorlog ontvlam wat eers in 1973 met die totstandkoming van 'n verenigde Vietnam beëindig is. Sedertdien het Laos en Kambodja ook onder Kommunistiese bewind gekom. Om die Japanse oorgawe te vergemaklik, is Korea in 1945 in twee verdeel: Noord-Korea was onder die invloed van die Sowjetunie en Suid-Korea onder die invloed van die VSA.
Die Kommunistiese noorde se aanval op die suide in 1950 het tot 'n volskaalse oorlog gelei wat eers in 1953 beëindig is. Noord-Korea het Kommunisties gebly. Die belangrikste gebeurtenis in Asië was die stigting van Kommunistiese China (die Volksrepubliek China) in 1949 onder leiding van Mao Zedong. Hoewel die Kommunistiese Party van China onder toesig van die Komintern ontwikkel en Mao in Marxistiese terme gedink het, het die Chinese Revolusie op 'n heel ander wyse as die Russiese Revolusie geskied. Dit is deur 'n langdurige guerrillastryd voorafgegaan waarin nasionalisme en die eie Chinese kulturele tradisie 'n groot rol gespeel het. Die toepassing van Chinese Marxisme (Maoïsme) in die praktyk in die loop van die vyftigerjare het teen 1960 'n definitiewe breuk tussen Beijing en Moskou veroorsaak.
Die Chinese Revolusie, in teenstelling met die Russiese, was onmiskenbaar 'n boererevolusie. Mao was reeds in 1935 daarvan oortuig dat die boere, wat 'n onmisbare rol in die voortsetting van die guerrillastryd gespeel het, na die Kommunistiese oorwinning die wesenlike krag van die revolusionêre proses moes vorm. Hierdie siening was in regstreekse botsing met die beleid van Stalin en die Komintern, wat die klem op industrialisasie laat val het. Mao het ook van ortodokse Marxisme afgewyk in die opsig dat hy die sogenaamde "eerste fase" van die revolusie (samewerking met die bourgeoisie) oorgeslaan en sedert 1939 die Kommuniste die leiding laat neem het. In ortodokse Marxisme speel die massa 'n veel passiewer rol as in die Maoïsme.
Volgens die Maoïsme moet die Kommunistiese Party in voortdurende dialoog met die massa verkeer en hom in baie opsigte deur die massa laat lei. In Moskou, daarenteen, word veel meer op 'n tegnokratiese elite vertrou. In die Maoïsme val die klem veel sterker op die menslike wil as 'n faktor in die geskiedenis, in teenstelling met die rasionele beplanning en burokratiese leiding in die Sowjetunie. Om die rede het Mao die kollektivisering van die massa as 'n voorvereiste vir die kollektivisering van die landbou gestel.
Die begrip teenstellings staan sentraal in die Maoïstiese leer. Die dialektiese proses het volgens Mao nie na die revolusie opgehou nie, want dit sou stagnasie van die sosiale ontwikkeling impliseer. Die gedagte dat teenstellings binne die sosiale struktuur ook na die revolusie ontstaan en opgelos moet word, hou verband met Mao se siening van "permanente revolusie": die massa moet voortdurend gemobiliseer word ten einde die revolusie vorentoe te dra en te verhoed dat die heersende klas "bourgeois" word. Hiervan was die Kulturele Rewolusie in China (1966/ 67) 'n voorbeeld.
China het die Sowjetunie nie beskou as 'n kommunistiese staat nie, maar as 'n tegnokrasie wat onbevoeg was om die leiding in die wêreldrevolusie te neem. Die wêreldrevolusie moet, volgens Mao, die kapitalistiese lande via die Derde Wêreld bereik. Daarom dat China, nog voor die Sowjetunie, 'n groot belangstelling in die Derde Wêreld en veral in Afrika begin toon het. Die verset teen tegnokrasie het by baie jeugdiges in die Weste weerklank gevind en 'n belangstelling in die Volksrepubliek China laat ontstaan. Daardeur is die ideologiese verdeling wat die Kommunisme sedert die Tweede Wêreldoorlog kenmerk, nog verder beklemtoon.
Latyns-Amerika
Kuba was die eerste Latyns-Amerikaanse land waar die Kommunisme geseëvier het en is tot dusver die enigste land waar dit staande gebly het. Die revolusie is in 1959 deur Fidel Castro bewerkstellig. Daar bestaan groot verskille tussen Castroïsme en die Kommunistiese partye van die ander Latyns-Amerikaanse lande, wat hul leiding van Moskou ontvang. Die verskille geld veral ten opsigte van die bewerkstelliging van die Kommunistiese revolusie in Latyns-Amerika. Volgens die Sowjetunie was Latyns-Amerika nog half-feodaal en halfkoloniaal.
Die revolusie moet derhalwe 'n demokratiese karakter hê en kan slegs deur middel van 'n koalisie tussen die arbeiders, kleinboere en nasionale bourgeoisie slaag. Die revolusie moet in die stede gesentreer wees en die voorhoede moet deur die Kommunistiese Party gevorm word. Daarenteen beskou Castro, net soos die Chinese, die platteland as van groter belang omdat hy self die Kubaanse Revolusie met behulp van die kleinboere bewerkstellig het.
Vir hom speel die (plattelandse) partisane dus 'n belangriker rol as die (stedelike) party. Castro is in die eerste plek 'n nasionalis en dan eers 'n Marxis. Hoewel Kuba in die ideologiese stryd in die Kommunistiese wêreld aanvanklik 'n ongebonde houding ingeneem het, was hy sedert die vroeë sewentigerjare in toenemende mate van Sowjet-bystand afhanklik en derhalwe in die Sowjet-invloedsfeer. Die owerheidsbeleid is ook dienooreenkomstig gewysig om by die Sowjet-model aan te pas.
Castro se bewind was ernstig getoets in die nasleep van die Sowjet-ineenstorting in 1991 (bekend in Kuba as die Spesiale Tydperk). Die land het 'n ernstige ekonomiese afswaai beleef as gevolg van die onttrekking van Sowjet-subsidies jaarliks van $ 4 miljard tot $ 6 miljard, wat gevolglik effekte soos voedsel- en brandstoftekorte tot gevolg het.[1][2] Kuba het sedertdien 'n nuwe bron van hulp en ondersteuning in die Volksrepubliek van China gevind. Daarbenewens het Hugo Chávez, voormalige president van Venezuela, en Evo Morales, president van Bolivia, bondgenote geword en albei lande is groot olie- en gas uitvoerders.
Afrika
In Noord-Afrika, net soos in die res van die Arabiese wêreld, het die Kommunisme nie veel welslae behaal nie. Ter wille van ekonomiese en militêre bystand van die Sowjetunie was Kommunistiese partye wel toegelaat solank hulle nie revolusionêre aktiwiteite onderneem het nie. Die Marxisme word beskou as "goddeloos" en onversoenbaar met die Islamitiese kultuur. In Egipte het die voormalige president Gamal Abdel Nasser, wat in 1952 aan die bewind gekom het, wel 'n gematigde vorm van sosialisme, bekend as Arabiese Sosialisme, ingevoer. Die Suezkanaal, groot handelsondernemings en nywerhede is genasionaliseer, terwyl private grondbesit tot 'n vasgestelde maksimum beperk is.
Daar het enige ooreenkoms met die Kommunisme egter opgehou. Afrika suid van die Sahara het eers aan die einde van die vyftigerjare die belangstelling van die Kommunistiese wêreld (China sowel as die Sowjetunie) gewek. Die Chinese en die Sowjet-offensief in Afrika was onafhanklik van mekaar en dikwels in regstreekse konflik. Sedert die laat sestigerjare was Afrika die middelpunt van die Sowjetunie en China se stryd om leierskap van die Kommunistiese wêreld, en Kuba het ook aan die kant van die Sowjetunie toegetree.
'n Spesiale departement vir Afrika was in 1958 deur die Sowjetunie se departement van buitelandse sake gestig en het binne 3 jaar soveel welslae behaal dat dit in twee verdeel is. Die Tweede Departement vir Afrika was verantwoordelik vir Afrika suid van die Sahara en het so groot geword dat dit self ook later in twee verdeel is. Die Sowjetunie se teenwoordigheid in Afrika het gespruit uit 'n begeerte om die vasteland (die wêreld se tweede grootste) vir die Sowjetblok te wen, nie net ter wille van die enorme ekonomiese voordeel wat hy daaruit kan put nie, maar ook ter wille van die strategiese waarde in terme van die Koue Oorlog. Die inlywing van Afrika by die Sowjetblok moes egter sonder geweld geskied, dit wil sê sonder 'n gewelddadige konfrontasie tussen die Ooste en die Weste, wat 'n kernoorlog kon ontketen.
Nasionalistiese bewegings was egter aangemoedig om nie voor geweld terug te deins nie. Dit het voorsiening gemaak vir 'n stryd teen neo-kolonialisme, met ander woorde die nuwe state moet ekonomies onafhanklik van die Westerse moondhede word. Dit sou bewerkstellig deur die verskaffing van ekonomiese en tegniese hulp deur die Sowjetunie, waardeur die Russe ook beheer oor die verdere ekonomiese beplanning van die state sou verkry. Daarna moes daar ontslae geraak word van leiers wat hulle teen Kommunistiese druk verset of wat nie sterk genoeg in hul pro-Kommunistiese optrede is nie, en in die laaste fase moet hulle vervang word deur jonger leiers wat in die Sowjetunie of in sy satellietstate opgelei en geïndoktrineer is.
Ontwikkelings in Afrika sedert 1962 het die Sowjet-program egter heeltemal verongeluk. Die eerste fase het byvoorbeeld oorbodig geword omdat die Westerse moondhede geredelik van hul kolonies afstand gedoen het en is net ten opsigte van die Portugese kolonies toegepas. Die tweede fase het haas onuitvoerbaar geword omdat Afrika se afhanklikheid van die Westerse ekonomieë onderskat is en die beplande ekonomiese hulp uit die Sowjetunie dus onvoldoende was. Die derde en die vierde fase is in die wiele gery deur die Afrika-nasionalisme, waarvan die krag ook deur die Sowjetunie onderskat was. Dit het geblyk dat die Afrika-leiers, nadat hulle eers aan die bewind gekom het, verkies het om 'n konserwatiewe koers in te slaan en nie revolusionêre aktiwiteit in hul eie lande wou duld nie. Hulle was gretig om ekonomiese en tegniese hulp van die Sowjetunie sowel as van die Weste te ontvang, maar sonder om daarmee hul selfstandigheid prys te gee.
Die gedagte aan 'n onbuigsame program vir Afrika is deur die Sowjetunie laat vaar. In sy taktiek daarna het die staat daarop gekonsentreer om die vertroue van die Afrikastate te wen, hoofsaaklik deur 'n aansienlike bydrae tot hul ekonomiese en politieke stabiliteit te lewer. Daar was ook besliste pogings aangewend om politieke en intellektuele leiers vir die Moskou-ideologie te wen. China se benadering tot Afrika het verskil in baie opsigte van die van die Sowjetunie. In ooreenstemming met Mao se teorie oor permanente revolusie het China oorlog as die hoogste vorm van stryd beskou, waardeur teenstellings tussen klasse en tussen nasies opgelos moet word. Bloedige revolusies was beskou as deel van 'n groter wêreldskema.
Anders as die Sowjetunie het China dit as onmoontlik beskou om Afrika by 'n Chinese ryk in te lyf, maar 'n chaotiese en deur revolusie geteisterde Afrika sou vir China 'n belangrike strategiese wapen teen die Weste wees. Sowjet-teenwoordigheid in Afrika was vir China net so ongewens soos die van die Westerse lande. Chinese indringing in Afrika het in 1955 begin met die opening van 'n ambassade in Kaïro en het in die daaropvolgende dekade so vinnig gevorder dat talle organisasies in die lewe geroep is om die kontak met die Afrikalande te handhaaf. Die organisasies was almal oënskynlik ekonomies of kultureel van aard, maar die meeste van hulle het politieke doelwitte en was direk aan die Chinese premier verantwoordelik.
Die Kommissie vir Kulturele Betrekkinge was byvoorbeeld belas met die taak om rekrute vir guerrilla-oorlogvoering in Afrika te werf en op te lei, terwyl die China-Afrika- Vriendskapsgenootskap verantwoordelik was vir politieke ondermyning. Die Arabiese lande in Afrika, veral Egipte, was spoedig deur China afgeskryf as " imperialistiese werktuie" (waarby die Sowjetunie ook as imperialisties bestempel word) en meer aandag is aan Afrika suid van die Sahara geskenk, waar Maoïsme 'n vrugbaarder bodem gevind het. Vir die Swart state was Maoïsme met sy beklemtoning van revolusie as 'n aanvaarbare strydmiddel aanlokliker as die meer besadigde en "intellektuele" Sowjet-Marxisme.
Boonop het China homself as deel van die Derde Wêreld voorgedoen en as 'n land wat self "koloniale onderdrukking" verduur het totdat hy hom deur middel van 'n revolusie "bevry" het. Kultureel en ekonomies het agrariese China, wat tot onlangs self 'n onderontwikkelde land was, meer met Afrika gemeen as die Sowjetunie. Daarom dat ekonomiese en tegniese bystand van China so geredelik deur Afrika aanvaar word. Net soos die Sowjetunie het China ook die krag van Swart nasionalisme onderskat-en ernstige terugslae beleef, veral in die middel-sestigerjare toe verskeie regerings wat onder Chinese invloed was, in 'n reeks staatsgrepe omvergewerp is. China het sy dreigemente en militante voorskrywery aan Afrikastate laat vaar en ook 'n nuwe taktiek begin volg.
Op alle terreine van die ekonomiese lewe lewer hy soveel hulp en rentevrye lenings dat sy bystand in verskeie lande onontbeerlik vir verdere ontwikkeling geword het, veral in Tanzanië. Hoewel slegs 'n geringe getal Afrikalande (Angola, Mosambiek, Benin en Madagaskar) 'n Marxistiese regeringstelsel het, kom sosialisme in 'n verskeidenheid van vorme in baie van die ander lande voor. Hul vatbaarheid vir invloede uit die Kommunistiese wêreld (die Sowjetunie en China) is nie soseer ideologies van aard nie, maar ekonomies. Dit is die vatbaarheid wat deur die Kommunisme uitgebuit kon word.
Suid-Afrika
In 1915 het 'n deel van die Arbeiderparty weggebreek en 'n organisasie, die International Socialist League, gestig. Sy amptelike spreekbuis was 'n publikasie genaamd die International. Ander linksgesinde groepe in Suid-Afrika in daardie jare was die Cape Communist Party, die Social Democratic Federation, die Durban Marxian Club en die Jewish Socialist Society. Hierdie organisasies het by 'n kongres in Johannesburg (Januarie- Maart 1921) besluit om die Suid-Afrikaanse Kommunistiese Party te stig.
Die stigtingskongres is in Julie/ Augustus 1921 in Kaapstad gehou. Die amptelike publikasie van die SAKP was The Worker, waarmee die International saamgesmelt het. Meer as die helfte van die blad is in Swart tale gepubliseer omdat daar veral gepoog is om die Swart arbeiders by die Kommunistiese beweging te betrek. Die sekretaris van die party, W.H. Andrews, het die SAKP in 1923/24 in die Derde Internasionale in Moskou verteenwoordig.
Die internasionale se inmenging met die SAKP se beleid het in 1927 tot 'n skeuring in die party gelei en verskeie van die leiers, onder wie Andrews, is deur Moskou geskors. Die aksieprogram wat in 1927 deur die party op voorskrif van Moskou opgestel is, was onder meer daarop gemik om alle beperkende maatreëls ten opsigte van arbeiders (Blank sowel as Swart) en hul organisasies op te het, grondbesit te herverdeel, gratis onderwys vir almal te bekom en die Kaapse stem reg vir Nie-Blankes na die ander provinsies uit te brei.
Kort voordat die Wet op die Onderdrukking van die Kommunisme (No. 44 van 1950) op 17 Julie 1950 van krag geword het, het die SAKP self ontbind en ondergronds gegaan. Sommige van die partylede het beheer verkry oor Swart politieke organisasies soos die African National Congress. Na sy verbanning het die SAKP sy aktiwiteite in Brittanje voortgesit. 'n Marxisties-Leninistiese program vir Suid-Afrika wat in 1962 deur die Sentrale Komitee van die party opgestel is, aanvaar die beleid van ondermyning en gewelddadige revolusie. Die Suid-Afrikaanse situasie word as 'n spesiale soort kolonialisme beskou en 'n regering soortgelyk aan die van die "volksdemokrasieë" van Oos-Europa word vir Suid-Afrika in die vooruitsig gestel. Op 2 Februarie 1990 het die regering die SAKP, die ANC, die PAC en ander verbode partye en organisasies ontban.[3] Tydens die eerste demokratiese en veelrassige parlementsverkiesings van April 1994 het die SAKP nie as 'n onafhanklike party aan die verkiesing deelgeneem nie, maar sy lede aangemoedig om die ANC te steun. Die ANC het die verkiesing gewen en in sy kabinet het die nuwe president, Nelson Mandela, 'n aantal lede van die SAKP / ANC aangestel, insluitende Joe Slovo as die Minister van Behuising.
Sien ook
Bronne
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409567 band
Verwysings
Eksterne skakels
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
