Links (politiek)

Die benaming links (linksgesinde) word in die politieke spektrum gebruik om die politieke oriëntasie van politieke partye, individue en organisasies te karakteriseer. Die betekenis wat daaraan gegee word, kan van land tot land verskil en kan met verloop van tyd verander.

Die terme links, regs, middel-links, middel-regs, (ens.) dui daarop dat alle politieke partye redelik maklik geposisioneer kan word in 'n spektrum wat van die uiters-linkse tot uiters-regse posisie wissel. In die praktyk kan so 'n klassifikasie nie eenvoudig gemaak word op grond van die partye se posisies nie, omdat 'n party byvoorbeeld 'n linkse posisie op die sosiale veld en regse posisie op die etiese veld kan hê. 'n Praktiese reël vir die klassifikasie van 'n party kan wees om die vlak van linksheid teen sy standpunte op drie sleutelgebiede te meet: die visie oor die rol van die regering in die ekonomie, die visie van die verlangde verdeling van mag (die gewenste invloed van die burger in die politiek) en die visie op die vraag of daar streng voorgeskrewe waardes en norme op die morele gebied moet wees.

'n Spektrum kan ook binne 'n party of organisasie onderskei word. Die twee uiterste punte daarvan word deur die linkse of regse vleuels aangedui.

Oorsprong van die term

Opening van die State-generaal te Versailles op 5 Mei 1789

Daar is verskeie verduidelikings oor die presiese oorsprong van die politieke terme links en regs, alhoewel daar ooreenstemming is dat dit dateer uit die tyd van die Franse Revolusie, waarin 'n ruimtelike indeling van die Franse state-generaal (États généraux) ingestel is waarvolgens die voorstanders van die behoud van die ou magverhoudinge aan die regterkant gesit het en hul teenstanders aan die linkerkant.^[1] Die konserwatiewe (reaksionêres en geestelikes) het aan die regterkant van die voorsitter gesit. Hulle het hoofsaaklik bestaan uit edeles, kerkleiers en monargistiese burgers wat die tradisionele Ancien Régime wou handhaaf. Links van die voorsitter was die sekulêre liberale. Hulle wou die mag van die tradisionele orde vernietig tot voordeel van die bourgeoisie. Later in die negentiende eeu het die aksente verskuif: die linkerkant het hoofsaaklik van toegepasing geword op sosialistiese partye, waardeur die liberale in die politieke sentrum beland het en die konserwatiewes as regs beskou is.

Betekenis van die begrip links

In die 19de eeu dui die term regses op konserwatisme, 'n skerp reaksie op die moderne vryhede en die industriële samelewing, 'n sterk klem op organies gegroeide sosiale skakels en magsposisies, respek vir gesag en aanvaarding van ongelykheid. Die linkses, aan die ander kant, het 'n progressiewe visie aangedui - 'n mens kan dink aan die slagspreuk van die Franse Revolusie, vryheid, gelykheid en broederskap. In die middel van die 19de eeu is byvoorbeeld in België na die Katolieke "party" (le parti conservateur) verwys as "la droite" (regs) en die liberale "party" as "la gauche" (links). In die loop van die 19de eeu het die liberalisme egter ook (deels) 'n konserwatiewe mag geword, wat die belange van die bourgeoisie hoofsaaklik verdedig het. Aan die einde van die 19de eeu is progressiewe denke 'n nuwe impuls gegee deur die stygende sosialisme. Hoe meer liberalisme as 'n konserwatiewe mag ervaar is, hoe meer is "links" vir die sosialisme gereserveer.

Oor die algemeen dui die politieke konsep links op die "bevryding van burgers uit ou onderdrukkende strukture". Omdat die bevryding van die swakkes nie deur die mark bereik is nie en daarom dikwels van die staat verwag word, verbind sommige ('n sekere deel van die politieke regsgesindes) die linksgesindes hoofsaaklik met staatisme (étatisme). Op hierdie manier kan die konsep van die politiek linksgesind ook gekoppel word aan sosialisme, 'n beweging wat die belange van die gemeenskap bo die van die individu plaas.

Tradisioneel word die konsep van linksgesind dus geassosieer met sosialisme, maar ook met kommunisme. Die meer onlangse linkse beskouinge is konsepte soos sosiale demokrasie en die welsynsstaat. In lyn hiermee word die volgende algemeen beskou as links:

• Streef na meer mag vir die ekonomiese 'swakkes in die samelewing' (klasstryd).
• Wantroue ten opsigte van vryemarkkragte en die sakegemeenskap (kapitaal).
• Toepassing van staatsinmenging om te kom by 'n rawlsiese of egalitêre verspreiding van welvaart.

Ander politieke doelwitte word deesdae ook as links beskou:

• Sorg vir die omgewing (veral as dit deur meer regeringsmaatreëls bereik word).
• Maatskaplike verandering deur emansipasie van vroue.
• Ondersteuning vir minderhede, byvoorbeeld deur 'positiewe' diskriminasie of - minder kontroversiële as 'n linkse doelwit - bestryding van diskriminasie.
• Opposisie teen rassistiese en xenofobiese idees en tot etnosentriese nasionalisme.
• Die afskaffing van tradisionele reëls wat onderdrukkend ervaar word (byvoorbeeld met betrekking tot aborsie).

Liberaal in die skema van links tot regs

In sommige gevalle word liberalisme gesien as regs en in ander as links. Dit kan beskou word as links in die sin van sy historiese roeping om - in teorie - alle individue te bevry en gelyke geleenthede aan almal te bied. Dit kan as regs beskou word wanneer dit in die praktyk die afkeer van regeringsintervensie verkies bo die implementering van individuele emansipasie en dus so terugkeer na 'n vorm van reg van die sterkste, 'n voortbestaan van die natuurlike ongelykheid van mense, wat noodsaaklik is vir die konserwatisme.

'n Wesenskenmerk van die huidige liberalisme is die beperking van staatsinmenging in die vryheid van die individu. Hierdie beginsel is gekant teen 'n linkse ekonomiese beleid van groot staatssteun vir die ekonomies swakkes, maar ook die regse beleid om 'n tradisionele moraliteit te handhaaf. Liberale partye kan sowel links as regs in die politieke spektrum wees. Progressiewe liberalisme (ook bekend as links-liberalisme en sosiale liberalisme) is links van die middel, terwyl konserwatiewe liberalisme regs van die middel is.

Ekstreem links

Die term "ekstreem links" word algemeen gebruik vir groepe wat bereid is om fisiese geweld te gebruik, benewens die mondelinge bespreking om hul linkse politieke idees te verdedig. Hierdie geweld kan teen beide mense en eiendom gerig word. Tipiese voorbeelde uit die onlangse geskiedenis is linkse stedelike guerrillas, soos die Brigate Rosse en die Rote Armee Fraktion en aktivistiese organisasies soos die Animal Liberation Front en die RaRa. In die Weste word kommunistiese partye ook gereeld die "ekstreen links" genoem, aangesien hul sienings dikwels op die mees linkse vleuel in die Westerse politieke spektrum is.

Verwysings

1. Carl Devos, 2006, De kleermakers en de keizer: inleiding tot politiek en politieke wetenschappen, Academia Press, bl. 87.