Polska Partia Socjalistyczna

Polska Partia Socjalistyczna (PPS) – polska partia polityczna o charakterze niepodległościowym, socjalistycznym i pracowniczym (klasyfikowana w grupie partii lewicowych), założona w listopadzie 1892 podczas tzw. zjazdu paryskiego jako Związek Zagraniczny Socjalistów Polskich. Jedna z najważniejszych w Polsce sił politycznych do 1948.

Ten artykuł dotyczy polskiej partii politycznej. Zobacz też: inne znaczenia.

Polska Partia Socjalistyczna

Państwo	Polska
Skrót	PPS
Przewodniczący	Wojciech Konieczny
Data założenia	17 listopada 1892 (1948–1990 na emigracji)
Adres siedziby	al. Niepodległości 161 lok. 2, 02-555 Warszawa
Ideologia polityczna	socjalizm demokratyczny, feminizm, antyklerykalizm
Poglądy gospodarcze	socjalizm
Członkostwo międzynarodowe	II Międzynarodówka (do 1916)
Młodzieżówka	Młodzi Socjaliści PPS
Barwy	czerwień
Obecni posłowie	0/460
Obecni senatorowie	1/100
Obecni eurodeputowani	0/53
Obecni radni wojewódzcy	0/552
Strona internetowa

Przez niemal cały okres Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (po współtworzeniu przez krajową organizację PZPR) działała jako samodzielna partia na emigracji PPS na obczyźnie. W 1987 powstała w Polsce „Polska Partia Socjalistyczna”, na czele której stanęli Jan Józef Lipski i Piotr Ikonowicz. Wskutek różnic w zakresie strategii wobec władz komunistycznych, doszło do podziałów na kilka ugrupowań (PPS Jana Józefa Lipskiego, PPS-Rewolucja Demokratyczna i Tymczasowy Komitet Krajowy Polskiej Partii Socjalistycznej).

Na XXV Kongresie PPS w dniach 27–29 października 1990 wszystkie partie odwołujące się do tradycji PPS w kraju połączyły się ze strukturami PPS na emigracji, zachowując tym samym ciągłość istnienia partii od jej powstania w 1892.

Reprezentacja w organach władzy

PPS współtworzyła szereg rządów II RP (m.in. Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej na czele z Ignacym Daszyńskim, pierwszym premierem Polski; jego następcą na stanowisku był także działacz PPS, Jędrzej Moraczewski) oraz na uchodźstwie (premierami z ramienia PPS na emigracji byli Tomasz Arciszewski, Tadeusz Tomaszewski, Antoni Pająk i Alfred Urbański), a także dwa pierwsze rządy Polski Ludowej (działaczami „lubelskiej” PPS byli dwaj pierwsi premierzy po II wojnie światowej, Edward Osóbka-Morawski i Józef Cyrankiewicz); od 2023 przedstawiciel PPS zasiada w rządzie w randze wiceministra. Marszałkiem Sejmu z PPS był w latach 1928–1930 Ignacy Daszyński. PPS posiadała kilkudziesięcioosobową reprezentację w parlamencie II RP w latach 1919–1935, a także w Krajowej Radzie Narodowej w latach 1944–1947. W Sejmie Ustawodawczym reprezentowana była początkowo przez 116 posłów, jednak ich liczba przed połączeniem partii z PPR w grudniu 1948 zmalała do poniżej 100.

Od reaktywacji działalności w Polsce po upadku PRL, PPS kilkukrotnie miała własnych – pojedynczych lub kilku – reprezentantów w parlamencie (w Sejmie kontraktowym oraz II, III i IX kadencji, a także w Senacie II, III, IV, V i X kadencji). W latach 1994–1997 i 2021–2023 funkcjonowało koło PPS. Ponadto w latach 1999–2000 istniało w parlamencie koło PPS-Ruch Ludzi Pracy.

Poparcie w wyborach

Wyniki Polskiej Partii Socjalistycznej w wyborach do Sejmu w 1922

Osobny artykuł: Związek Parlamentarny Polskich Socjalistów.

Duma Narodowa

Wybory	Liczba mandatów	Zmiana
1906	0/497	−
1907	0/500	0
1907	0/435	0
1912	1/437	1

Sejm

Wybory	Głosy		Mandaty
	Liczba	%	Liczba	+/−
1919	515 062	9,2 (#4)	35/394	−
1922	906 537	10,3 (#5)	41/444	6
1928	1 482 097	13,0 (#2)	64/444	23
1930			23/444	41
	W koalicji Centrolew, która uzyskała 79 mandatów.
1935	Wybory zbojkotowano.
1938	Wybory zbojkotowano.
1947 (sfałsz.)			116/444
	W koalicji Blok Demokratyczny, która uzyskała 394 mandaty.
1989			2/460	2
	W Komitecie Obywatelskim „Solidarność”, który uzyskał 161 mandatów.
1991			0/460	2
	Z list Solidarności Pracy, która uzyskała 4 mandaty i Ruchu Demokratyczno-Społecznego, który uzyskał 1 mandat.
1993			4/460	4
	W koalicji Sojusz Lewicy Demokratycznej, która uzyskała 171 mandatów.
1997			3/460	1
	W koalicji Sojusz Lewicy Demokratycznej, która uzyskała 164 mandaty.
2001	13 459	0,1 (#11)	0/460	3
2005			0/460
	Z list Polskiej Partii Pracy, która nie uzyskała mandatów.
2007			0/460
	Z list Polskiej Partii Pracy, która nie uzyskała mandatów i koalicji Lewica i Demokraci, która uzyskała 53 mandaty.
2011			0/460
	Z list Sojuszu Lewicy Demokratycznej, który uzyskał 27 mandatów i Polskiej Partii Pracy – Sierpień 80, która nie uzyskała mandatów.
2015			0/460
	W koalicji Zjednoczona Lewica, która nie uzyskała mandatów.
2019			0/460
	Z list Sojuszu Lewicy Demokratycznej, który uzyskał 49 mandatów.
2023			0/460
	Z list Nowej Lewicy, która uzyskała 26 mandatów.

Senat

Wybory	Głosy		Mandaty
	Liczba	%	Liczba	+/−
1922	468 147	8,4 (#5)	7/111
1928	715 556	11,2 (#3)	10/111	3
1930			5/111	5
	W koalicji Centrolew, która uzyskała 13 mandatów.
1935	Wybory zbojkotowano.
1938	Wybory zbojkotowano.
1989			1/100
	W Komitecie Obywatelskim „Solidarność”, który uzyskał 99 mandatów.
1991			0/100	1
	Z ramienia Solidarności Pracy i Ruchu Demokratyczno-Społecznego, które nie uzyskały mandatów.
1993			1/100	1
	W koalicji Sojusz Lewicy Demokratycznej, która uzyskała 37 mandatów.
1997			2/100	1
	W koalicji Sojusz Lewicy Demokratycznej, która uzyskała 28 mandatów.
2001	131 987	0,5 (#11)	0/100	2
2005	Nie wzięła udziału.
2007	Komitet nie zarejestrował kandydatów.
2011			0/100
	Z ramienia Sojuszu Lewicy Demokratycznej, który nie uzyskał mandatów.
2015			0/100
	W koalicji Zjednoczona Lewica, która nie uzyskała mandatów.
2019			1/100	1
	Z ramienia Sojuszu Lewicy Demokratycznej, który uzyskał 2 mandaty.
2023			1/100
	Z ramienia Nowej Lewicy, która uzyskała 9 mandatów.

Wybory prezydenckie

II Rzeczpospolita
Rok	Kandydat	Pierwsza tura		Druga tura
		Głosy	%	Głosy	%
1922	Ignacy Daszyński	49	9,1 (#5)	1	0,2 (#5)
1926	poparcie dla Józefa Piłsudskiego	292	60,2 (#1)
1926	Zygmunt Marek	56	11,6 (#3)	1	0,2 (#3)

III Rzeczpospolita
Rok	Kandydat	Pierwsza tura
		Głosy	%
1990	? (nie poparła żadnego kandydata lub poparcie dla Lecha Wałęsy)
1995	poparcie dla Tadeusza Zielińskiego	631 432	3,5 (#6)
2000	Piotr Ikonowicz	38 672	0,2 (#10)
2005	poparcie dla Daniela Podrzyckiego	zmarł
2010	Nie poparła żadnego kandydata.
2015	poparcie dla Wandy Nowickiej	kand. niezarejestr.
2020	poparcie dla Roberta Biedronia	432 129	2,2 (#6)

Historia PPS

Delegaci PPS na kongres II Międzynarodówki. Londyn 1896. Siedzą od lewej: Ignacy Mościcki, Bolesław Jędrzejowski, Józef Piłsudski, Aleksander Dębski. Stoją: Bolesław Miklaszewski, Witold Jodko-Narkiewicz

Działacze PPS przed 1905. Od lewej: Bolesław Czarkowski, Aleksander Sulkiewicz, Bolesław Jędrzejowski, Józef Kwiatek, Walery Sławek

Józef Piłsudski, członek CKR PPS w 1899

Ignacy Daszyński przed 1914

Józef Mirecki – Montwiłł, członek Organizacji Bojowej PPS, stracony na Cytadeli w 1908

Józef Piłsudski, redaktor gazety „Robotnik”

Zjazd założycielski

Osobny artykuł: Związek Zagraniczny Socjalistów Polskich.

Zobacz też kategorię: Uczestnicy zjazdu socjalistów polskich zaboru rosyjskiego w Paryżu 1892.

PPS powstała na zjeździe założycielskim, który odbył się w dniach 17–23 listopada 1892 w Paryżu. Uczestniczyli w nim delegaci reprezentujący cztery polskie organizacje socjalistyczne. Imionami posługiwano się w czasie Zjazdu z powodów konspiracyjnych^[1]:

• Polska Socjalno-Rewolucyjna Partia „Proletariat” – skupieni wokół pisma „Przedświt”:
  • Aleksander Dębski ps. „Gustaw”,
  • Bolesław Antoni Jędrzejowski ps. „Bolesław”,
  • Witold Jodko-Narkiewicz ps. „Aleksander”,
  • Stanisław Mendelson ps. „Mieczysław”,
  • Maria Jankowska-Mendelson ps. „Marian”,
  • Feliks Perl ps. „Feliks”,
  • Wacław Skiba ps. „Władysław”,
  • Aleksander Sulkiewicz ps. „Kazimierz”;
• Związek Robotników Polskich:
  • Stanisław Grabski ps. „Stanisław” (formalnie nie był delegowany przez Związek);
• Zjednoczenie Robotnicze:
  • Edward Abramowski ps. „Józef”,
  • Jan Strożecki ps. „Stefan”,
  • Stanisław Wojciechowski ps. „Wacław”,
  • Stanisław Tylicki ps. „Wojciech”;
• Polska Gmina Narodowo-Socjalistyczna – skupieni wokół pisma „Pobudka”:
  • Jan Lorentowicz ps. „Zdzisław”,
  • Władysław Ratuld ps. „Bronisław”,
  • Maria Szeliga ps. „Marta”,
• oraz dwóch niezależnych:
  • Bolesław Limanowski ps. „Tadeusz”,
  • Wacław Podwiński ps. „Wiktor.

W istocie Zjazd nie stanowił zjazdu delegatów partii, ale zebranie osób z różnych formacji politycznych, których celem było utworzenie jednolitej partii socjalistycznej, skupionej wokół socjalistycznego i niepodległościowego programu. Do zjazdu nie przyłączyły się część grupy wydającej pismo „Przegląd Socjalistyczny” oraz członkowie „grupy socjalno-demokratycznej” z Paryża (Estera Golde, Cezaryna Wojnarowska, Stanisław Grabski, Władysław Grabski, W. Kania, I. Urbach i A. Złotnicki)^{[uwaga 1][uwaga 2]}. W wyniku zjazdu powstał Związek Zagraniczny Socjalistów Polskich.

Program paryski

Na zjeździe w 1892 przyjęto tzw. program paryski, pierwszy dokument polityczny Polskiej Partii Socjalistycznej. Zaczynał się od słów:

Polska Partia Socjalistyczna, jako organizacja polityczna polskiej klasy robotniczej, walczącej o swe wyzwolenie z jarzma kapitalizmu, dąży przede wszystkim do obalenia dzisiejszej niewoli politycznej i zdobycia władzy dla proletariatu. W dążeniu tym celem jej jest niepodległa rzeczpospolita demokratyczna^[4].

Podstawowe założenia programu zawarto w dwóch filarach: ekonomicznym i politycznym, które zostały podzielone na podpunkty. W programie paryskim zawarto następujące postulaty polityczne:

Samodzielnej Rzeczpospolitej demokratycznej, opartej na następujących [zasadach]: bezpośrednie, powszechne i tajne głosowanie; prawodawstwo ludowe; całkowite równouprawnienie narodowości wchodzących w skład Rzeczypospolitej na zasadzie dobrowolnej federacji; samorząd gminny i prowincjonalny z wybieralnością urzędników administracyjnych; równość wszystkich obywateli bez różnicy płci, rasy, narodowości i wyznania; zupełna wolność słowa, druku, zebrań stowarzyszeń; bezpłatna procedura sądowa, wybieralność sędziów i sądowa odpowiedzialność urzędników; bezpłatne, przymusowe, powszechne, całkowite nauczanie; dostarczanie uczącym się środków nauczania przez państwo; postępowy podatek do dochodu i od majątku, i taki podatek od spadków; zniesienie podatków od artykułów spożywczych oraz pierwszej potrzeby.

Delegaci uchwalili następujące postulaty ekonomiczne:

Prawodawstwo pracy: ośmiogodzinny dzień roboczy, stała 36-godzinna przerwa co tydzień; minimum płacy roboczej; równa płaca dla kobiet i mężczyzn przy równej pracy; zakaz pracy dzieci do lat 14, ograniczenie pracy niedorosłych (od lat 14 do 18) do sześciu godzin na dobę; zakaz pracy nocnej w zasadzie; higiena fabryczna; zabezpieczenie państwowe w razie wypadków, braku pracy, choroby i starości; inspektor fabryczny wybierany przez samych robotników; giełda pracy i sekretariat robotniczy; zupełna wolność zmów (porozumień) robotniczych. Stopniowe uspołecznienie ziemi, narzędzi produkcji i środków komunikacji^[5].

Działalność w podziemiu

Po pierwszym zjeździe krajowym (Józef Piłsudski, Stanisław Wojciechowski, Aleksander Sulkiewicz, Ludwik Zajkowski, Stefan Bielak), który miał miejsce w czerwcu 1893 w Lasach Ponarskich, w sierpniu doszło do rozłamu i wydzielenia się Socjal-Demokracji Królestwa Polskiego, grupującej socjalistów o orientacji internacjonalistycznej, opozycyjnych wobec większościowej w PPS orientacji niepodległościowej. Na II Zjeździe PPS w lutym 1894 w Warszawie powołano Centralny Komitet Robotniczy w składzie: Jan Strożecki ps. „Janek”, Julian Grabowski ps. „Żul”, Józef Piłsudski ps. „Wiktor”, Paulin Klimowicz ps. „Pol” oraz dwóch zastępców: Kazimierz Pietkiewicz ps. „Fakir” oraz Wacław Naake-Załęski. Uchwalono również wydawanie pisma „Robotnik”, które stało się jednym z najistotniejszych instrumentów propagandy socjalistycznej. Po aresztowaniu w sierpniu 1894 Jana Strożeckiego, Juliana Grabowskiego i Paulina Klimowicza oraz na emigracji Wacława Naake-Zalęskiego, partią kierowali Józef Piłsudski, Kazimierz Pietkiewicz i (jako zastępca członka CKR) przybyły kwietniu 1895 z Londynu Stanisław Wojciechowski. Pomimo aresztowań organizacja rozwijała się. Powstały komitety robotnicze w Warszawie, Radomiu i Zagłębiu.

W lutym 1900 policja zdekonspirowała w Łodzi drukarnię „Robotnika” oraz aresztowała Józefa Piłsudskiego, członka CKR i redaktora gazety.

Osobny artykuł: Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Piłsudskiemu przy ulicy Wschodniej w Łodzi.

Natychmiast w Londynie Stanisław Wojciechowski wydał kolejny numer pisma, a w kraju Aleksander Sulkiewicz ps. „Michał” utworzył nowy CKR, dokooptowując Kazimierza Rożnowskiego ps. „Karol”, Henryka Sarcewicza ps. „Gaudenty” (z Białegostoku) i Feliksa Sachsa ps. „Anglik”.

W maju 1900 część działaczy z Ludwikiem Kulczyckim opowiadająca się za stosowaniem terroryzmu opuściła PPS i stworzyła wkrótce III Proletariat. Przedstawiciele Polskiej Partii Socjalistycznej wzięli udział w konferencji partii opozycyjnych i rewolucyjnych Rosji w Paryżu w 1904^[6].

Podczas rewolucji w 1905 PPS rozrywana była przez dwa rywalizujące ze sobą środowiska: tzw. „starych” z Józefem Piłsudskim, którzy wzywali do samodzielnych akcji zbrojnych, i „młodych” liczących na obalenie caratu przy współpracy ze zrewoltowanymi masami rosyjskimi. W latach 1905–1907 zdominowana przez „starych” Organizacja Bojowa PPS przeprowadziła setki akcji bojowych i terrorystycznych (zamachy, odbijanie więźniów, ekspropriacje).

Konflikt „starych” i „młodych” w łonie partii doprowadził ostatecznie w 1906 do jej rozłamu na PPS – Frakcję Rewolucyjną („starych”) i PPS-Lewicę („młodych”).

Od 1909 PPS-Frakcja Rewolucyjna wróciła do dawnej nazwy, PPS-Lewica zaś zatraciła znaczenie – resztki jej członków wstąpiły później do Socjal-Demokracji Królestwa Polskiego i Litwy, tworząc Komunistyczną Partię Robotniczą Polski, zaś niepodległościowa część „opozycji robotniczej PPS-Lewicy” weszła do PPS. Przez kilka lat (od 1912 do 1914) działała również niezależna PPS-Opozycja powstała na skutek sporu o miejsce koncepcji niepodległościowej w programie partii.

PPS w II Rzeczypospolitej

Kamień upamiętniający manifestację PPS z 13 listopada 1904, na placu Grzybowskim w Warszawie

Wraz z wybuchem I wojny światowej z PPS wystąpił Józef Piłsudski, jednak duża część partii wciąż pozostawała pod wpływem jego koncepcji niepodległościowych. XII Kongres partii w 1916 roku w Piotrkowie Trybunalskim opowiedział się za budową Polski jako niezależnej republiki demokratycznej. Po ostatnim konspiracyjnym XIV Zjeździe PPS we wrześniu 1918 partią kierował Centralny Komitet Robotniczy (CKR) w składzie: Tomasz Arciszewski (41 lat), Rajmund Jaworowski (33 lata), Marian Malinowski (42 lata), Mieczysław Niedziałkowski (25 lat), Feliks Perl (53 lata), Zygmunt Zaremba (23 lata) i Bronisław Ziemięcki (33 lata).

W listopadzie 1918 PPS stanowiła podstawę pierwszego rządu polskiego – Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, na którego czele stanął Ignacy Daszyński. Jego kontynuacją był rząd Jędrzeja Moraczewskiego. Rząd ludowy Jędrzeja Moraczewskiego wprowadził dekret o czasie pracy wprowadzający normę 8-godzinnego dnia i 46-godzinnego tygodnia pracy. Wprowadził również dekrety o inspekcji pracy, o związkach zawodowych, oraz dekret o obowiązkowym ubezpieczeniu robotników na wypadek choroby. Wprowadzono również moratorium mieszkaniowe dla bezrobotnych, zakaz podwyżki komornego dla mieszkań 1–2-pokojowych ponad poziom z czerwca 1914 oraz ograniczenie prawa do eksmisji.

W wyborach do Sejmu Ustawodawczego 26 stycznia 1919 PPS zdobyła 35 (na 432) mandatów poselskich, co poczytywano za porażkę. W kwietniu tego samego roku miało również miejsce zjednoczenie trzech organizacji partyjnych wywodzących się z poszczególnych zaborów: Polskiej Partii Socjalistycznej zaboru pruskiego i Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego.

Fragment łódzkiego muralu o Rewolucji 1905 roku z widoczną flagą Polskiej Partii Socjalistycznej

W czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 PPS, pomimo oporów, weszła do rządu obrony narodowej (Wincentego Witosa), w którym Ignacy Daszyński objął tekę wicepremiera, zaś Norbert Barlicki (jego zastępcą był Bronisław Ziemięcki) wszedł w skład Rady Obrony Państwa.

PPS w sierpniu 1920 organizowała Robotniczy Komitet Obrony Warszawy oraz Robotniczy Pułk Obrony Warszawy. Wielu działaczy PPS wzięło udział w walkach w oddziałach regularnych, jak i dywersji na tyłach Armii Czerwonej (m.in. Tomasz Arciszewski, Adam Ciołkosz, Stanisław Dubois, Józef Dzięgielewski, Rajmund Jaworowski, Antoni Pajdak, Adam Szczypiorski). W trakcie walk, jako porucznik 108 Pułku Ułanów zginął Aleksander Napiórkowski, członek CKW PPS i poseł na Sejm Ustawodawczy.

Biura Werbunkowe PPS od połowy lipca do końca sierpnia 1920 zwerbowały ogółem 1643 osoby. W poszczególnych okręgach zwerbowano:

okręg	zwerbowano osób
Warszawa	311
Warszawa podmiejska	78
Lwów	430
Zagłębie Dąbrowskie	304
Częstochowa	263
Lublin	74
Radomsko	33
Pabianice	75
Drohobycz-Glinik Mariampolski	56
inne miejscowości	19

Przeważająca większość zwerbowanych ochotników (1101 osób) została skierowana do 201 Pułku Piechoty (pułk POW w Jabłonnie), którym dowodził Adam Koc. Pozostałych zaś skierowano do batalionów zapasowych: 1 Pułku Piechoty Legionów w Jabłonnie, 3 Pułku Piechoty Legionów w Warszawie i 6 Pułku Piechoty Legionów w Płocku. Zwerbowani ochotnicy stawali na komisjach przeglądowych nie w miejscu zamieszkania, lecz bezpośrednio w pułkach.

W związku z tworzonymi przez PPS osobnymi oddziałami wojskowymi „Kurier Warszawski” pisał: PPS zaprowadza w pułkach przez siebie zwerbowanych i organizowanych regulamin socjalistyczny, zalecając żołnierzom przemawiać do przełożonych słowami «Towarzyszu komendancie»^[7].

Obok akcji werbunku ochotników do wojska Wydział Wojskowy prowadził również tzw. akcję specjalną. Pod tym terminem rozumiano organizację grup wywiadowczych, oddziałów dywersyjnych i partyzanckich, działających na tyłach Armii Czerwonej, oraz tworzenie tzw. rezerw robotniczych.

Niektórzy szeregowi członkowie partii, mimo zakazu kierownictwa, wzięli udział w organizowaniu komitetów rewolucyjnych. Członkowie PPS brali udział w pracach następujących 11 komitetów rewolucyjnych: Białystok, Ciechanów, Grajewo, Lipno, Łomża, Łuków, Ostrołęka, Radzyń, Siedlce, Sobienice i Wysokie Mazowieckie. Dane te są niepełne, ponieważ członkowie PPS pracowali poza tym w organizacjach terenowych Związku Zawodowego Robotników Rolnych RP, które wzięły czynny udział w pracach komitetów rewolucyjnych, szczególnie folwarcznych^[8].

Organizacje terenowe PPS, mimo czasem daleko posuniętego radykalizmu, były w poważnej mierze uprzedzone do Armii Czerwonej i władzy radzieckiej. Likwidacji tych uprzedzeń nie sprzyjał fakt, że komuniści rosyjscy, pracownicy wydziałów politycznych Armii Czerwonej, którzy nie zawsze orientowali się w stosunkach polskich, traktowali członków PPS jako kontrrewolucjonistów i zwolenników rządów burżuazyjnych^[8].

W kilka dni po wkroczeniu Armii Czerwonej do Białegostoku organizacja PPS w tym mieście na zebraniu w dniu 31 lipca przyjęła następującą rezolucję: ,,Wobec zwolnienia naszego miasta od władzy reakcyjnych sił i utworzenia nowego rządu, opartego na zasadach rzeczywistej wolności i braterstwa, witamy entuzjastycznie powstanie tego rządu jako najbardziej odpowiadającego celom i interesom klasy pracującej i dla uniknięcia możliwego rozbicia sił, postanawiamy podporządkować się większości i przystąpić do wspólnej pracy z partią komunistyczną dla osiągnięcia ostatecznego ideału wszystkich dotąd skrzywdzonych i wydziedziczonych – ustroju socjalistycznego”. Rezolucję tę podpisali: przewodniczący Biernacki i 28 członków organizacji PPS. W kilka dni później, 10 sierpnia, została opublikowana odezwa o rozwiązaniu organizacji PPS i wstąpieniu jej członków w szeregi KPRP. Podpisali ją: przewodniczący Biernacki, sekretarz Noskiewicz i 21 członków PPS. OKR PPS w Siedlcach wydał 14 sierpnia odezwę, w której powitał Armię Czerwoną i wezwał robotników miejskich i wiejskich oraz pracowników umysłowych do pracy dla dobra ogółu, i którą zakończył hasłem: „Niech żyje Polska Republika Socjalistyczna”. Po wycofaniu się Armii Czerwonej z tych terenów CKW PPS na początku września wyłonił specjalną komisję w składzie: Bronisław Ziemięcki, Kazimierz Pużak, Zygmunt Żuławski, która miała przeprowadzić dochodzenie przeciwko członkom i organizacjom PPS oskarżonym o współpracę z Armią Czerwoną i komunistami polskimi^[8].

W połowie 1921 roku PPS miała około 55 tys. członków. PPS tradycyjnie angażowała się w ruchy związkowy i spółdzielczy, z partią współpracowały też pozostające w jej strefie wpływów organizacje, takie jak np. Towarzystwo Uniwersytetów Robotniczych (TUR), Czerwone Harcerstwo, Klasowe Związki Zawodowe czy Związek Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej.

W wyborach parlamentarnych w 1922 PPS uzyskała 41 mandatów poselskich oraz 7 senatorskich. W tym czasie doszło do jednego z najpoważniejszych sporów o przyszłość Polski w trakcie wyboru na prezydenta Gabriela Narutowicza. PPS wezwała wówczas do obrony prezydenta i konstytucji. W trakcie ulicznych walk zginął chorąży sztandaru PPS Jan Kałuszewski. Po śmierci Gabriela Narutowicza PPS wspierała pozapartyjny rząd gen. Władysława Sikorskiego. Jednak po jego upadku i powstaniu w maju 1923 centroprawicowego rządu Wincentego Witosa doszło do starcia z rządem. W wyniku inflacji i drożyzny związki zawodowe zbliżone do PPS ogłosiły strajk na kolei. Rząd przystąpił do militaryzacji kolei. PPS i Komisja Centralna Związków Zawodowych ogłosiły w odpowiedzi 5 listopada 1923 strajk powszechny. Rząd wyprowadził wojsko na ulice. Doszło do starć w Krakowie, Borysławiu i Tarnowie, nazwanych później „powstaniem krakowskim”, w których były ofiary śmiertelne po stronie wojska i robotników. Przesądziło to o upadku rządu Wincentego Witosa.

Zadania uspokojenia sytuacji gospodarczej podjął się rząd Władysława Grabskiego, który doprowadził m.in. do ustawy o wykonaniu reformy rolnej. Kolejny kryzys gospodarczy w 1925 doprowadził do stworzenia koalicyjnego rządu Aleksandra Skrzyńskiego z udziałem działaczy PPS: Jędrzeja Moraczewskiego, a następnie Norberta Barlickiego jako ministra robót publicznych oraz Bronisława Ziemięckiego jako ministra pracy i opieki społecznej. Z uwagi na zmiany polityki rządu, które prowadziłyby do obniżki płac pracowników państwowych i podwyżce podatków pośrednich, PPS 20 kwietnia 1926 wycofał się z rządu, powodując jego upadek. Posłowie PPS składali wniosek o rozwiązanie Sejmu, jednak wniosek ten był odrzucany przez centrowo-prawicową większość. Dlatego też w 1926 PPS początkowo poparła przewrót majowy dokonany przez Józefa Piłsudskiego. Związany z partią związek zawodowy kolejarzy zorganizował 13 maja strajk, który uniemożliwił rządowi przerzut do Warszawy wiernych mu wojsk z Wielkopolski. Centralny Komitet Wykonawczy PPS wezwał zaś do zorganizowania strajku powszechnego.

Posłowie PPS w bufecie sejmowym ok. 1926: Adam Pragier, Jędrzej Moraczewski, Norbert Barlicki, Marian Malinowski i Rajmund Jaworowski. Moraczewski i Jaworowski byli inicjatorami rozłamu, w wyniku którego w 1928 powstała PPS-dawna Frakcja Rewolucyjna

13 czerwca 1926 z lewicowych grup opozycyjnych w PPS ciążących ku współpracy z KPP i z radykalnych lewicowych elementów w związkach zawodowych utworzona została w Krakowie Polska Partia Socjalistyczna – Lewica^[9].

Działalność organizacji terenowych PPS w 1920 roku

Budowa rządów autorytarnych przez sanację i prawicowy kierunek rządów spowodowały, że PPS przeszła w maju 1927 do opozycji. Spowodowało to spory wewnątrz PPS. M.in. Jędrzej Moraczewski wbrew stanowisku partii wszedł do rządu Józefa Piłsudskiego, co spowodowało wykluczenie go z PPS. Spór o stosunek do nowych rządów doprowadził 17 października 1928 do rozłamu w PPS. Prosanacyjni działacze na czele z Rajmundem Jaworowskim utworzyli PPS-dawną Frakcję Rewolucyjną.

W wyborach parlamentarnych w 1928 PPS osiągnęła sukces, otrzymując 1 481 279 głosów do Sejmu (13% głosów) otrzymując 64 mandaty poselskie i 10 senatorskich. Najwięcej mandatów partia zdobyła w: województwie łódzkim – 11, województwie warszawskim – 9 oraz województwie krakowskim – 9. Natomiast dużą klęskę PPS poniosła w Warszawie, gdzie zdobyła tylko jeden mandat, oraz w Zagłębiu Dąbrowskim kosztem głosów komunistycznych. Sukcesem natomiast było zdobycie 2 mandatów w Bydgoszczy^[10].

Od 1929 PPS była największą siłą opozycyjnego tzw. Centrolewu, w którego skład wchodziły również PSL „Wyzwolenie”, PSL „Piast”, Stronnictwo Chłopskie, Narodowa Partia Robotnicza i Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji. Po rozwiązaniu przez Józefa Piłsudskiego Sejmu w 1930 nastąpiły aresztowania wielu działaczy partyjnych, z których niektórzy zostają skazani w tzw. procesie brzeskim (od nazwy miasta Brześć).

Wóz agitacyjny PPS podczas wyborów do Rady Miejskiej Warszawy w okresie międzywojennym

Akcja protestacyjna PPS z zaimprowizowanym grobem nieznanego robotnika w okresie międzywojennym

Pomimo to w wyborach parlamentarnych w listopadzie 1930 lista zdobyła 13% i 79 mandatów, z czego PPS zdobyła 24 mandaty.

Wybory w 1935 i 1938 były przez PPS bojkotowane.

W lutym 1937 odbył się ostatni przed wojną XXIV Kongres PPS, który wyłonił władze z przewodniczącym Rady Naczelnej Zygmuntem Żuławskim (wiceprzewodniczący Józef Grzecznarowski, Władysław Uziembło, Stanisława Woszczyńska), oraz Centralny Komitet Wykonawczy PPS w składzie: Tomasz Arciszewski (przewodniczący), Jan Kwapiński (wiceprzewodniczący), Kazimierz Pużak (sekretarz generalny, skarbnik), oraz Aleksy Bień, Adam Ciołkosz, Kazimierz Czapiński, Dorota Kłuszyńska, Adam Kuryłowicz, Mieczysław Niedziałkowski, Jan Stańczyk, Antoni Szczerkowski, Wilhelm Topinek i Zygmunt Zaremba. Kongres uchwalił program zwany „programem radomskim”.

Tuż przed wojną PPS zrzeszała ok. 21 tys. osób w 41 okręgach.

W ostatnich przed wojną wyborach samorządowych w końcu 1938 i na początku 1939 PPS w 160 miastach uzyskała 26,8% i ponad 1000 mandatów. Bezwzględną większość uzyskały listy PPS w Sosnowcu, Radomiu, Borysławiu, Dąbrowie Górniczej, oraz wraz z partiami Bund lub Poalej Syjon w: Łodzi, Piotrkowie Trybunalskim, Włocławku, Grodnie, Tarnowie, Siedlcach, Płocku, Nowym Sączu i Zamościu^[11].

W marcu 1939 CKW zwrócił się do władz z żądaniem zwiększenia siły obronnej Polski, przywrócenia swobód obywatelskich oraz utworzenia Rządu Obrony Narodowej. Propozycje te jednak zostały odrzucone przez rządzących.

PPS podczas II wojny światowej

Osobne artykuły: Polska Partia Socjalistyczna – Wolność, Równość, Niepodległość i Robotnicza Partia Polskich Socjalistów.

We wrześniu 1939 partia włączyła się w kampanię obronną przeciwko niemieckiej agresji, powołując Robotnicze Brygady Obrony Warszawy i oddziały gdyńskich Czerwonych kosynierów, organizowała obronę cywilną, wydawała patriotyczną prasę.

W szeregach formacji zbrojnych i wśród ludności cywilnej poległo we wrześniu 1939 r. około tysiąca członków PPS^[12].

W podziemiu działała od 1939 PPS (właśc. Centralne Kierownictwo Ruchu Mas Pracujących Miast i Wsi) – Wolność, Równość, Niepodległość. Lewica socjalistów powołała organizację Polscy Socjaliści, która częściowo połączyła się z PPS-WRN. Do czasu II Zjazdu Polskich Socjalistów, na którym dokonano aktu powołania Robotniczej Partii Polskich Socjalistów i w ciągu półrocznego okresu po nim, zarówno WRN, jak i PS mogli być uważani za autonomiczne frakcje tej samej partii^[13]. RPPS następnie podzieliła się na umiarkowaną PPS-Lewicę oraz prokomunistyczną RPPS Edwarda Osóbki. Niepowodzenie w realizacji wysuniętych przez PPS-Lewicę koncepcji frontu ludowego oraz prowadzone z nim przez PPR rozmowy i dyskusje zbliżyły ten odłam do KRN. W lipcu 1944 wydział robotniczy CKL wspólnie z kołem robotniczym KRN wydał wspólną odezwę do robotników Warszawy i okolicy wzywającą ich, by w momencie wyzwolenia ziem polskich zabezpieczali fabryki przed grabieżą i zniszczeniem. Dalszym krokiem na drodze zbliżenia do KRN było zawarcie porozumienia w okresie powstania warszawskiego między AL a PAL. W końcu sierpnia Lewica PPS i CKL zadeklarowały swoją współpracę z Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego^[14].

PPS-WRN stanowiła część polskiego państwa podziemnego, brała udział w tworzeniu konspiracyjnych oddziałów zbrojnych i zajmowała początkowo stanowisko zbieżne z polityką rządu emigracyjnego w Londynie. W latach 1941–1943 konflikt WRN z Londynem zaowocował przejściowym zawieszeniem udziału partii w ciałach politycznych podziemia i przejściowym wejściem na jej miejsce Polskich Socjalistów. Przedstawiciel PPS Kazimierz Pużak stanął na czele podziemnego parlamentu Rady Jedności Narodowej. Antoni Pajdak wszedł również w skład Krajowej Rady Ministrów.

PPS-WRN włączyła swoje oddziały wojskowe, Gwardię Ludową w skład Armii Krajowej, stanowiąc do 10% jej stanu organizacyjnego. Oddziały OW PPS czynnie włączyły się w powstanie warszawskie w 1944.

Około 7000 przedwojennych pepeesowców pozostawało podczas okupacji poza zorganizowanym ruchem socjalistycznym, bądź działało w innych organizacjach konspiracyjnych^[15].

Straty PPS w walce z hitleryzmem były bardzo znaczne. Poległo i zmarło ponad 30 członków Rady Naczelnej i około 2 tysiące aktywnych działaczy. Większość z nich została rozstrzelana i zamordowana w obozach hitlerowskich, ale także wielu z nich zginęło w więzieniach i łagrach radzieckich^[16].

Powojenna PPS w kraju

Osobny artykuł: Polska Partia Socjalistyczna (1944–1948).

Związana z PPR część działaczy Robotniczej Partii Polskich Socjalistów doprowadziła do stworzenia tzw. Odrodzonej PPS (zwanej również „lubelską”) z Edwardem Osóbką-Morawskim i Józefem Cyrankiewiczem na czele, wywodzącej się głównie z RPPS, zasilonej jednak zwłaszcza w 1945 i 1946 przez część działaczy przedwojennej PPS oraz PPS-WRN.

PPS współtworzyła rząd w latach 1945–1948, a jej przedstawiciele otrzymali wówczas funkcję premiera, wchodzili także w skład Rady Ministrów i KRN.

Część działaczy PPS-WRN kontynuowała działalność konspiracyjną zakończoną aresztowaniami. Działacze przedwojennej PPS i PPS-WRN z Zygmuntem Żuławskim na czele usiłowała się włączyć w „lubelską” PPS, co jednak zakończyło się niepowodzeniem. Niepowodzeniem okazała się również próba utworzenia legalnej Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej (PPSD). Ostatecznie Zygmunt Żuławski kandydował z listy PSL jako „niezależny socjalista”.

Los krajowej PPS, skupiającej 500 tysięcy osób, przypieczętował w grudniu 1948 kongres zjednoczeniowy, podczas którego partia formalnie połączyła się z komunistyczną Polską Partią Robotniczą, faktycznie natomiast została przez nią wchłonięta, tworząc Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą.

Do zjednoczonej partii nie przyjęto sporej grupy byłych członków PPS, których uznano za prawicowców i oportunistów. Pewna część członków PPS w ogóle nie zgłosiła swojego akcesu do nowej partii^[17]. W listopadzie 1956 Biuro Polityczne KC PZPR powołało komisję, która przywróciła prawa członków partii grupie ponad 2000 działaczy byłej PPS^[18].

Emigracyjna PPS

Osobny artykuł: Polska Partia Socjalistyczna (na emigracji).

Na emigracji krajową PPS reprezentował Komitet Zagraniczny PPS, który uczestniczył we wszystkich gabinetach rządu RP na uchodźstwie (m.in. w rządzie Stanisława Mikołajczyka przedstawiciel PPS Jan Kwapiński pełnił funkcję wicepremiera, zaś w następnym gabinecie na czele stanął przybyły z kraju socjalista Tomasz Arciszewski).

Po 1948 przetrwała niezależna PPS na emigracji, na czele której stali Adam Ciołkosz i Zygmunt Zaremba, od lat sześćdziesiątych podzielona na tle taktyki i strategii działania.

Służba Bezpieczeństwa starała się przeniknąć do partii i śledzić jej działalność^[19].

Odrodzenie i zjednoczenie PPS w Polsce (1987–1990)

Osobny artykuł: Polska Partia Socjalistyczna (1987–1990).

15 listopada 1987 podpisano deklarację założycielską krajowej PPS. Tego samego dnia, pomimo interwencji SB w trakcie zjazdu założycielskiego doszło do ogłoszenia Deklaracji Politycznej PPS. W wyniku sporów wobec strategii i taktyki partii w lutym 1988 doszło do podziałów, w wyniku których wyodrębniły się nurty: Piotra Ikonowicza pod nazwą PPS-Rewolucja Demokratyczna, Grzegorza Ilki pod nazwą TKK PPS oraz PPS Jana Józefa Lipskiego, który w wyborach parlamentarnych w 1989 z ramienia Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” uzyskał mandat senatora. Posłami partii z list tego komitetu zostali Kazimierz Błaszczyk i Henryk Michalak^[20] (który w trakcie kadencji przeszedł do Unii Demokratycznej).

Zjednoczona PPS w latach 90. XX wieku

Jan Józef Lipski

Piotr Ikonowicz

W lipcu 1991 w Warszawie odbył się XXIX kongres Odrodzonej PPS (numeracja uznawała tę z lat 1944–1948). Potępiono na nim tych członków kierownictwa PPS, którzy przyczynili się do jej upadku w 1948. Przewodniczącym RN został Edward Osóbka-Morawski, a CKW Władysław Sadlik. 6 marca 1992 podpisano umowę o współpracy Odrodzonej PPS z (Niezależną) PPS Mieczysława Krajewskiego, decydując o połączeniu obu grup^[21].

W wyborach parlamentarnych w 1991 PPS uczestniczyła na listach Solidarności Pracy (w kole której pod koniec kadencji Sejmu kontraktowego zasiadał Kazimierz Błaszczyk) i Ruchu Demokratyczno-Społecznego. Solidarność Pracy uzyskała 2,06% głosów i cztery mandaty poselskie, żaden z nich nie przypadł jednak członkowi PPS.

Po śmierci Jana Józefa Lipskiego 10 września 1991, jeszcze w czasie trwania kampanii wyborczej, przewodnictwo Rady Naczelnej objął Stanisław Wąsik z Londynu, a na czele CKW stanął Piotr Ikonowicz. W 1992 władze PPS, nie chcąc rezygnować ze swej historycznej nazwy, odmówiły współtworzenia Unii Pracy, choć do nowego ugrupowania przeszła część działaczy.

W listopadzie 1992 na XXVI Kongresie PPS socjaliści rozczarowani dotychczasowymi rządami w przyjętej uchwale Lewica pracownicza zdystansowali się od podziałów historycznych, poszukując wsparcia w działaniach na rzecz pracowników. Spowodowało to nawiązanie współpracy z SdRP oraz innymi ugrupowaniami wywodzącymi się z PRL-owskiej PZPR. Na przewodniczącego RN PPS wybrano Piotra Ikonowicza, a CKW Jana Mulaka.

W wyniku decyzji I tury XXVI Kongresu PPS (kwiecień 1993) PPS weszła w skład koalicji pod nazwą Sojusz Lewicy Demokratycznej. Spowodowało to ostre podziały w PPS (m.in. ostry protest i rezygnację złożyła honorowa przewodnicząca PPS Lidia Ciołkoszowa), w wyniku których nastąpił rozłam. Jan Mulak nawiązał kontakt i współpracę z Odrodzoną PPS. W czerwcu, na kolejnym posiedzeniu jej Rady Naczelnej podjęto uchwałę o niewchodzeniu w sojusz z SLD i kontynuowaniu rozmów z PSL oraz innymi podmiotami.

W wyniku wyborów parlamentarnych w 1993 PPS z list SLD wprowadziła do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej posłów Piotra Ikonowicza, Mieczysława Krajewskiego, Andrzeja Lipskiego i Cezarego Miżejewskiego, a do Senatu Jana Mulaka. W trakcie kadencji do PPS przeszedł z Ruchu ludzi Pracy wybrany z ramienia SLD poseł Jacek Kasprzyk, a w Senacie do PPS wstąpili Jerzy Cieślak i Jerzy Kopaczewski. Po głosowaniu niezgodnie z dyscypliną klubu SLD w 1994, Piotr Ikonowicz, Andrzej Lipski i Cezary Miżejewski zostali z niego usunięci i założyli Koło Parlamentarne PPS^[22], które funkcjonowało do 1997. Po śmierci Andrzeja Lipskiego w lipcu 1996 do koła przystąpiła Maria Walczyńska-Rechmal – dotychczasowa posłanka SLD. Koło PPS w Sejmie II kadencji inicjowało ustawy o ochronie lokatorów, wygaśnięciu roszczeń reprywatyzacyjnych, przeciwdziałaniu bezrobociu. Inicjowano działania w sprawie polityki regionalnej.

W wyborach prezydenckich w 1995 PPS poparła kandydata UP Tadeusza Zielińskiego, zaś w II turze lidera SdRP i SLD Aleksandra Kwaśniewskiego.

26 lutego 1996 w Warszawie odbył się Kongres Jedności PPS, w którym wzięły udział wszystkie nurty krajowego i emigracyjnego ruchu socjalistycznego. Przewodniczącym RN został Jan Mulak, a wiceprzewodniczącymi Piotr Ikonowicz i Jacek Kasprzyk, przewodniczącym CKW został Andrzej Lipski. Numerację kongresów zmieniono według interpretacji Odrodzonej PPS.

W wyborach w 1997 do Sejmu z list SLD mandaty poselskie otrzymali Piotr Ikonowicz, Jacek Kasprzyk i Bogdan Lewandowski, a reelekcję do Senatu uzyskali Jerzy Cieślak i Jerzy Kopaczewski. Parlamentarzyści ci utworzyli w ramach SLD Zespół Parlamentarny Polskich Socjalistów. W wyborach samorządowych w 1998 kandydaci PPS uzyskali pewną reprezentację, m.in. Marian Peters i Zbigniew Puchajda zostali wybrani do sejmiku warmińsko-mazurskiego.

W 1999, po przekształceniu się SLD w jednolitą partię, Rada Naczelna PPS nakazała posłom i senatorom PPS utworzenie samodzielnego koła poselskiego. Decyzję tę wykonał Piotr Ikonowicz. Utworzył on w listopadzie 1999 wraz z posłami Kazimierzem Milnerem i Lechem Szymańczykiem z Ruchu Ludzi Pracy oraz senatorami Jerzym Kopaczewskim z PPS Józefem Kuczyńskim wspólne Koło Parlamentarne PPS-RLP. Koło to rozpadło się w 2000, po niespełna roku.

Lata 2000–2009

W wyborach prezydenckich w 2000 i parlamentarnych w 2001 PPS startowała samodzielnie, zyskując jedynie marginalne poparcie. W 2000 kandydat PPS Piotr Ikonowicz otrzymał 38 672 (0,22%) głosy, zajmując 10. miejsce spośród 12 kandydatów^[23]. W 2001 lista PPS uzyskała 13 459 głosów (0,1%), startując w 16 okręgach wyborczych^[24].

Wskutek wewnętrznych sporów po przegranej, z członkostwa w PPS zrezygnował w 2002 jej dotychczasowy lider Piotr Ikonowicz. Utworzył on później ze swoimi zwolennikami w kwietniu 2003 nową partię – Nowa Lewica (istniejącą do 2011, w 2014 powołał Ruch Sprawiedliwości Społecznej).

Od listopada 2001 do maja 2003 przewodniczącym PPS był Zbigniew Puchajda (do 2002 radny sejmiku warmińsko-mazurskiego). W czerwcu 2003 na Kongresie PPS na przewodniczącego Rady Naczelnej PPS wybrany został Andrzej Ziemski^[25]. Od maja do czerwca 2005 funkcję tę pełnił Zdzisław Smagalski, a w lipcu 2005 na przewodniczącego prezydium Rady Naczelnej wybrano Mariana Petersa (byłego radnego sejmiku warmińsko-mazurskiego). 16 września 2006 funkcję tę objęła Krystyna Cała, zaś od 16 grudnia tego samego roku przez 12 lat i 3 miesiące szefem RN był Bogusław Gorski.

W wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2004 Andrzej Ziemski, Piotr Kozioł i Leszek Kubik startowali z ramienia koalicyjnego komitetu KPEiR-PLD, który nie uzyskał mandatów.

5 grudnia 2004 PPS podpisała deklarację programową Unii Lewicy (wraz z Unią Pracy, Nową Lewicą, Polską Partią Pracy, Antyklerykalną Partią Postępu „Racja”, Demokratyczną Partią Lewicy i Centrolewicą RP), jednak (podobnie jak pozostałe partie) nie weszła w skład utworzonej później partii o tej nazwie. 24 lipca 2005 podpisała porozumienie wyborcze z partiami lewicy pozaparlamentarnej: PPP, APP „Racja”, Komunistyczną Partią Polski i Polską Partią Ekologiczną – Zielonych. Pod koniec kadencji w 2005 do PPS przeszedł z SLD senator Bogusław Litwiniec.

W wyborach parlamentarnych w 2005 partia wystartowała w ramach komitetu wyborczego Polskiej Partii Pracy (wspólnie z APP „Racja”, KPP i PPE-Z). Komitet zdobył 91 266 głosów (0,77% poparcia w skali kraju). Reprezentanci PPS na listach PPP uzyskali 5234 głosy, co dało 0,04% poparcia w skali kraju. W wyborach prezydenckich w 2005 PPS udzieliła poparcia kandydatowi PPP Danielowi Podrzyckiemu (który nie wziął udziału w wyborach z powodu śmierci w wypadku samochodowym). W wyborach samorządowych w 2006 PPS nie zawarła koalicji na szczeblu krajowym, rejestrując własny komitet w PKW; jednocześnie instancje terenowe zostały upoważnione do koalicji lokalnych.

W wyborach parlamentarnych w 2007 PPS startowała (4 kandydatów w okręgach: Warszawa, Szczecin, Kielce) z list PPP, która uzyskała 160 476 głosów (0,99%).

Przed wyborami do Parlamentu Europejskiego w 2009 PPS nie porozumiała się w sprawie wspólnego startu z Racją Polskiej Lewicy i ostatecznie wystartowała samodzielnie, wystawiając listę jedynie w okręgu wyborczym nr 3 (Olsztyn). Oddano na nią 1331 głosów, co dało ostatnie miejsce zarówno w skali okręgu (11., 0,32% głosów), jak i kraju (12., 0,02% głosów).

Lata 2010–2018

W wyborach prezydenckich w 2010 Rada Naczelna PPS nie poparła żadnego z kandydatów. Działacze na niższym szczeblu opowiedzieli się za Bogusławem Ziętkiem z PPP lub Grzegorzem Napieralskim z SLD. W wyborach parlamentarnych w 2011 pojedynczy członkowie PPS startowali bez sukcesów z ramienia SLD bądź (nieoficjalnie) PPP.

12 października 2013 PPS współtworzyła Porozumienie Społeczne „Zmiana” wraz z Polską Lewicą, Partią Regionów, stowarzyszeniem Ruch Ludzi Pracy oraz Związkiem Zawodowym Rolnictwa i Obszarów Wiejskich „Regiony”^[26]. Po niedługim czasie PPS wystąpiła jednak z tej koalicji i w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2014 kilku jej działaczy znalazło się na listach Partii Zieloni (której komitet zarejestrowany został jedynie w części okręgów).

W wyborach samorządowych w 2014 działacze PPS startowali pod różnymi szyldami. W wyborach do sejmiku mazowieckiego wystawili w jednym okręgu listę pod nazwą Partia Józefa Piłsudskiego. Komitety pod tą nazwą powołali także w wyborach w Płocku i gminie Słupno. Do rady Gubina działacze PPS wystartowali jako Lewica dla Gubina. W niektórych miejscach PPS startowała z list SLD Lewica Razem bądź z list komitetów lokalnych. Przed wyborami prezydenckimi w 2015 PPS popierała kandydaturę wysuwanej przez UP wicemarszałek Sejmu Wandy Nowickiej, która nie zebrała wymaganej do startu liczby podpisów. PPS nie poparła żadnego z zarejestrowanych kandydatów.

Przed wyborami parlamentarnymi w 2015 PPS weszła w koalicję (Zjednoczona Lewica) z SLD, Twoim Ruchem, UP i Zielonymi. W ramach komitetu ZL kilkoro kandydatów PPS wystartowało do Sejmu i Senatu. Koalicja nie uzyskała mandatów parlamentarnych. Przekroczyła próg uprawniający do otrzymania subwencji z budżetu państwa, jednak PPS, jako jedynej partii, nie przypadła w udziale żadna część dotacji.

W marcu 2016 PPS współtworzyła Porozumienie Socjalistów, w ramach którego współpracuje kilka niszowych organizacji lewicowych. W maju 2018 wydały one wspólne oświadczenie przed wyborami samorządowymi^[27][28]. W następnym miesiącu PPS znalazła się wśród organizacji reaktywujących koalicję SLD Lewica Razem^[29], z ramienia którego wystawiła kandydatów m.in. do sejmików województw i rady Warszawy w wyborach samorządowych w 2018.

Od 2019

Pomimo początkowego udziału w tworzeniu koalicji Lewica Razem (na początku 2019), PPS zdecydowała się nie brać udziału w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2019. Na kongresie 16 marca tego samego roku Bogusława Gorskiego na stanowisku przewodniczącego Rady Naczelnej partii zastąpił Wojciech Konieczny. 24 czerwca 2019 objął on mandat w Sejmiku Województwa Śląskiego, zastępując wybranego do Parlamentu Europejskiego radnego SLD Marka Balta^[30].

Członkowie PPS składający wieniec w 98. rocznicę morderstwa Gabriela Narutowicza (2020)

W lipcu 2019 PPS porozumiała się w sprawie wspólnego startu w wyborach parlamentarnych w tym samym roku (w ramach koalicji Lewica, formalnie pod szyldem Sojuszu Lewicy Demokratycznej) z SLD, Wiosną i partią Lewica Razem^[31] (później do porozumienia przystąpił też m.in. TR). Wojciech Konieczny został ogłoszony kandydatem SLD do Senatu (przy poparciu m.in. Koalicji Obywatelskiej)^[32]. Uzyskał on mandat, natomiast nie udało się to kandydatom do Sejmu rekomendowanym przez PPS, którzy zdobyli łącznie 2798 głosów^[33].

Transparent upamiętniający czołowych polityków PPS (2021)

Flagi PPS na demonstracji w Warszawie (2023)

W wyborach prezydenckich w 2020 PPS poparła wystawionego wspólnie przez SLD, Wiosnę i Razem prezesa Wiosny Roberta Biedronia, który zajął 6. miejsce. W II turze PPS nie udzieliła poparcia żadnemu kandydatowi^[34].

14 grudnia 2021 powstało parlamentarne koło Polskiej Partii Socjalistycznej, którego przewodniczącym został przewodniczący Rady Naczelnej PPS, senator Wojciech Konieczny. Przystąpili do niego też parlamentarzyści odchodzący z Nowej Lewicy – wicemarszałek Senatu Gabriela Morawska-Stanecka oraz posłowie Robert Kwiatkowski i Joanna Senyszyn – a także Andrzej Rozenek, nieprzyjęty wcześniej do NL. Andrzej Rozenek i Joanna Senyszyn wstąpili także do partii^[35].

Część działaczy PPS (m.in. Anna Grodzka i młodzieżówka partii) wysunęła wątpliwości co do prawidłowości formalnych przy powołaniu koła i przyjęciu do partii nowych członków, domagając się ustąpienia Wojciecha Koniecznego z funkcji przewodniczącego RN. Władze naczelne PPS 29 grudnia wyraziły aprobatę dla powstania KP PPS w formie uchwały^[36].

W styczniu 2022 Rada Naczelna PPS zaakceptowała powstanie koła parlamentarnego, uznając je za „wielką szansę polityczną”^[37]. Na kongresie PPS 19 marca 2022 Wojciech Konieczny utrzymał funkcję przewodniczącego Rady Naczelnej^[38]. W wyniku odejścia grupy działaczy w 2022 rozwiązano kilka miejskich kół partii (m.in. Łódź, Poznań, Szczecin czy Gdynia; zrezygnowała także większość członków kół krakowskiego czy wrocławskiego), a Organizacja Młodzieżowa PPS, która opuściła ugrupowanie, powołała formację Czerwoni^[39]. Z ugrupowania odeszła też Anna Grodzka.

Parlamentarzyści, którzy w 2021 dołączyli do PPS, powołali w czerwcu 2022 – nawiązujące do dawnej partii SLD – Stowarzyszenie Lewicy Demokratycznej^[40]. 25 czerwca 2022 podpisało ono – podobnie jak PPS – porozumienie o współpracy przed najbliższymi wyborami parlamentarnymi wraz z UP, Socjaldemokracją Polską, Wolnością i Równością, a także m.in. stowarzyszeniem RLP i środowiskiem dawnej partii Inicjatywa Feministyczna, opowiadając się za „szerokim porozumieniem wyborczym opozycji demokratycznej”^[41].

12 stycznia 2023 Wojciecha Koniecznego jako przewodniczącego koła parlamentarnego PPS zastąpiła Joanna Senyszyn^[42]. 5 lutego tego samego roku Rada Naczelna PPS podjęła uchwałę o chęci wspólnego startu partii z Nową Lewicą, Lewicą Razem i Unią Pracy w wyborach parlamentarnych w 2023^[43] (w sierpniu do tego porozumienia dołączyła także SDPL) i wycofała zgodę na posługiwanie się nazwą partii i jej symbolami przez koło parlamentarne^[44], które (bez udziału przewodniczącego partii Wojciecha Koniecznego, który został senatorem niezrzeszonym, a 7 marca ponownie został członkiem klubu Lewicy) tego samego dnia przemianowało się w Koło Parlamentarne Lewicy Demokratycznej^[45]. W sierpniu tego samego roku oboje posłów należących do PPS (Andrzej Rozenek i Joanna Senyszyn) zrezygnowało z członkostwa w partii^[46].

W wyborach parlamentarnych w tym samym roku kandydaci PPS startujący do Sejmu z list NL nie zdobyli mandatów, jednak Wojciech Konieczny uzyskał reelekcję w wyborach do Senatu. W grudniu 2023 został wiceministrem zdrowia^[47], stając się pierwszym przedstawicielem PPS w krajowym rządzie od 75 lat^[48]. W 2024 w wyborach samorządowych oraz do Parlamentu Europejskiego PPS współtworzyła wraz z NL, Razem i UP Koalicyjny Komitet Wyborczy Lewica. W wyborach europejskich jej działacze nie znaleźli się jednak na listach.

Przewodniczący Rady Naczelnej PPS od 1990

• 1990–1991: Jan Józef Lipski
• 1991–1992: Stanisław Wąsik
• 1992–2001: Piotr Ikonowicz
• 2001–2003: Zbigniew Puchajda
• 2003–2005: Andrzej Ziemski
• 2005: Zdzisław Smagalski
• 2005–2006: Marian Peters
• 2006: Krystyna Cała
• 2006–2019: Bogusław Gorski
• od 2019: Wojciech Konieczny

Młodzieżówka

W latach 1923–1936 organizacją młodzieżową PPS był początkowy Centralny Wydział Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, który w 1926 przekształcił się w Organizację Młodzieży TUR. W 1936 zastąpiły ją Koła Młodzieży PPS. W 1944 jednak reaktywowano OM TUR, która w 1948 (krótko przed współtworzeniem PZPR przez PPS) współtworzyła Związek Młodzieży Polskiej. Po reaktywacji krajowej PPS, w latach 90. XX wieku powstała Organizacja Młodzieżowa PPS (nieformalnie „Młodzi Socjaliści”), która została zawieszona, a następnie zlikwidowana na początku XXI wieku. W ramach reorganizacji podjęto próbę odbudowy młodzieżówki pn. „Organizacja Młodzieżowa TUR”, z czego zrezygnowano. W 2019 reaktywowano OM PPS i nadano jej przydomek „Czerwona Młodzież”. W 2022, w proteście przeciwko działaniom związanym z powołaniem koła parlamentarnego PPS, podjęła ona jednak decyzję o odłączeniu się od struktur partyjnych^[49][50] i następnie o przekształceniu się w organizację Czerwoni^[39]. W 2023 powstała nowa młodzieżówka partii, Młodzi Socjaliści PPS^[51].

Czasopisma związane z PPS

• „Głos Kobiet” – Warszawa
• „Robotnik” – Warszawa
• „Gazeta Ludowa” – Lwów
• „Łodzianin” – Łódź
• „Naprzód” – Kraków
• „Gazeta Robotnicza” – Katowice
• „Głos Poranny” (zbliżony do PPS) – Łódź
• „Życie Robotnicze” – Radom
• „Światło” – Londyn

Zobacz też

• Lewica socjalistyczna w Polsce
• Pogotowie Bojowe Polskiej Partii Socjalistycznej
• Film Gorączka
• Związek Stowarzyszeń Zawodowych

Zobacz też kategorię: Politycy Polskiej Partii Socjalistycznej.

Uwagi

1. Grupa ta powstała formalnie w styczniu 1893, a rozpadła się w połowie 1893 roku. Część wstąpiła do ZZSP, zaś część zasiliła szeregi Socjaldemokracji Królestwa Polskiego^[2].
2. Leon Wasilewski wspomina natomiast jedynie o frakcji „Przeglądu Socjalistycznego” (Kazimierz Dłuski)^[3]

Przypisy

1. Wasilewski 1934 ↓, s. 15.
2. Feliks Tych, Stanisław Grabski: Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego. T. 2. 1987. s. 349.
3. Wasilewski 1934 ↓, s. 8.
4. Adam Ciołkosz, Ludzie PPS, Londyn 1981, s. 19.
5. Program paryski (1892) [online], PPS Wrocław, 8 stycznia 2011 [dostęp 2021-12-18] [zarchiwizowane z adresu 2014-12-31].
6. Ryszard Świętek, Lodowa ściana: sekrety polityki Józefa Piłsudskiego 1904–1918, Kraków 1998, s. 251.
7. Kurier Warszawski, t. nr 196, 17 lipca 1920. Brak numerów stron w książce
8. Rozdział V. Udział PPS w Radzie Obrony Państwa i rządzie koalicyjnym. Zawarcie rozejmu (lipiec-październik 1920), [w:] ArturA. Leinwand ArturA., Polska Partia Socjalistyczna wobec wojny polsko-radzieckiej 1919–1920, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1964, s. 213, 214, 215.
9. Polska Partia Socjalistyczna – Lewica, [w:] JózefJ. Czyżewski JózefJ. (red.), Słownik historii Polski, wyd. VI, Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1973, s. 334.
10. Tadeusz i Karol Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–1933, Poznań 1928, s. 219.
11. Janusz Żarnowski, Polska Partia Socjalistyczna w latach 1935–1939, Warszawa 1965, s. 331.
12. KrzysztofK. Dunin-Wąsowicz KrzysztofK., Polski ruch socjalistyczny w walce z hitleryzmem, [w:] Gwardia Ludowa w perspektywie historycznej. W 60 rocznicę jej powstania, Warszawa 2003, s. 46, ISBN 83-917103-1-9.
13. Zapowiedź rozłamu – III Zjazd RPPS, [w:] JanJ. Mulak JanJ., Polska lewica socjalistyczna 1939–1944, Warszawa: Książka i Wiedza, 1990, s. 478, ISBN 83-05-11995-5.
14. BronisławB. Syzdek BronisławB., Zjednoczenie polskiego ruchu robotniczego. Powstanie PZPR., Warszawa: Wyższa Szkoła Nauk Społecznych przy KC PZPR Zakład Historii Polskiego Ruchu Robotniczego, 1973, s. 25.
15. Przeszłość polityczna i rozmieszczenie terytorialne posłów PPS w KRN, [w:] StefanS. Stępień StefanS., Związek Parlamentarny Polskich Socjalistów w działalności prawodawczej Krajowej Rady Narodowej, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1998, s. 72, ISBN 83-227-1308-8.
16. Polski ruch socjalistyczny w walce z hitleryzmem, [w:] KrzysztofK. Dunin-Wąsowicz KrzysztofK., Gwardia Ludowa w perspektywie historycznej. W 65 rocznicę jej powstania. Artykuły, wspomnienia i dokumenty, Warszawa 2007, s. 52, ISBN 83-917103-1-9.
17. NorbertN. Kołomejczyk NorbertN., Polityka PZPR w latach 1949–1955, [w:] ZdzisławaZ. Szkoda (red.), Polska Zjednoczona Partia Robotnicza 1948–1986, Warszawa: Instytut Historii Ruchu Robotniczego Akademii Nauk Społecznych PZPR, Książka i Wiedza, Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa-Książka-Ruch”, 1988, s. 54, ISBN 83-05-12123-2.
18. AleksanderA. Kochański AleksanderA., Okres od V 1945 do XII 1975, [w:] ElżbietaE. Brodzianka (red.), 100 lat polskiego ruchu robotniczego. Kronika wydarzeń., Warszawa: Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa-Książka-Ruch”, Książka i Wiedza, 1978, s. 314.
19. Zeszyty historyczne WiN-u, nr 24, s. 326.
20. Polska Partia Socjalistyczna i jej reaktywacja [online], histmag.org, 1 maja 2017 [dostęp 2021-12-19].
21. Leonard Dubacki, Kalendarium historii PPS; w: Polska Partia Socjalistyczna. Historia i współczesność 1892–2007, s. 129–130.
22. KP PPS w Sejmie II kadencji [dostęp 2021-12-20].
23. Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 9 października 2000 r. o wynikach głosowania i wyniku wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, zarządzonych na dzień 8 października 2000 r. (Dz.U. z 2000 r. nr 85, poz. 952).
24. Serwis PKW – Wybory 2001 [dostęp 2021-12-20].
25. KrzysztofK. Kobrzak KrzysztofK., Ziemski szefem PPS [online], lewica.pl, 24 maja 2003 [dostęp 2021-12-20].
26. Deklaracja uczestników Porozumienia Społecznego na stronie Polskiej Lewicy. [dostęp 2021-12-19].
27. Porozumienie Socjalistów [online], przeglad-socjalistyczny.pl [dostęp 2021-02-28].
28. Porozumienie Socjalistów przed wyborami [online], przeglad-socjalistyczny.pl [dostęp 2021-02-28].
29. SLD – Lewica Razem – koalicja wyborcza na wybory samorządowe i do Parlamentu Europejskiego zawiązana! [online], Sojusz Lewicy Demokratycznej, 18 czerwca 2018 [dostęp 2021-12-19].
30. ŁukaszŁ. Szwej ŁukaszŁ., Beata Białowąs nowym członkiem zarządu. Zastąpi ministra Michała Wosia [online], radio.katowice.pl, 24 czerwca 2019 [dostęp 2021-12-19].
31. PPS przystąpiło do koalicji z SLD, Wiosną i Lewicą Razem [online], pap.pl, 20 lipca 2019 [dostęp 2024-02-20].
32. TomaszT. Haładyj TomaszT., MarekM. Mamoń MarekM., Wybory parlamentarne 2019. Do Senatu z opozycji w Częstochowie Wojciech Konieczny. W Myszkowie wciąż wakat [online], wyborcza.pl, 20 sierpnia 2019 [dostęp 2021-12-19].
33. PPS w Senacie RP [online], PPS, 16 października 2019 [dostęp 2021-12-19] [zarchiwizowane z adresu 2021-04-28].
34. WojciechW. Konieczny WojciechW., Stanowisko Prezydium RN PPS w sprawie drugiej tury wyborów Prezydenta RP [online], naszpps.ppspl.eu, 7 lipca 2020 [dostęp 2024-02-20] [zarchiwizowane z adresu 2020-07-09].
35. GrzegorzG. Bruszewski GrzegorzG., Pięcioro parlamentarzystów odchodzi z Lewicy i tworzy koło PPS [online], gazetaprawna.pl, 14 grudnia 2021 [dostęp 2021-12-19].
36. Uchwała Prezydium RN i CKW PPS ws. utworzenia Koła Parlamentarnego PPS [online], PPS, 29 grudnia 2021 [dostęp 2022-04-10].
37. Uchwała Rady Naczelnej PPS ws. akceptacji powołania KP PPS [online], PPS, 15 stycznia 2022 [dostęp 2022-04-16].
38. XLIV Kongres PPS wybrał nowe władze naczelne [online], PPS, 20 marca 2022 [dostęp 2022-04-16].
39. Zmiany, zmiany, zmiany! [online], czerwoni.org, 8 kwietnia 2022 [dostęp 2023-01-18].
40. MalwinaM. Dziedzic MalwinaM., Nieczarzaści, czyli buntownicy z lewicy. Kim są, czego chcą? [online], polityka.pl, 13 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-15].
41. Cztery partie lewicowe chcą iść razem do wyborów [online], tvp.info, 25 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-29] [zarchiwizowane z adresu 2022-06-25].
42. PiotrP. Śmiłowicz PiotrP., Zmiany na czele koła parlamentarnego PPS. Senyszyn z nową funkcją [online], pap.pl, 12 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-14].
43. Uchwała RN PPS ws. aktualnej sytuacji politycznej przed zbliżającymi się wyborami [online], ppspl.eu, 5 lutego 2023 [dostęp 2023-02-06].
44. Konflikt w PPS. Lider partii uderza we własne koło [online], onet.pl, 5 lutego 2023 [dostęp 2023-02-06].
45. Koło Parlamentarne Lewicy Demokratycznej [online], sejm.gov.pl, 6 lutego 2023 [dostęp 2023-02-06].
46. Andrzej Rozenek i Joanna Senyszyn rezygnują z członkostwa w Polskiej Partii Socjalistycznej [online], onet.pl, 25 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-25].
47. Powołano pierwszego wiceministra w Ministerstwie Zdrowia. To Wojciech Konieczny z Lewicy [online], rynekzdrowia.pl, 28 grudnia 2023 [dostęp 2023-12-28].
48. Nowy wiceminister powołany. Jego partia nie była w rządzie od 75 lat [online], onet.pl, 16 grudnia 2023 [dostęp 2023-12-28].
49. AntoninaA. Steffen AntoninaA., Młodzi socjaliści odcinają się od PPS i Koniecznego. Czerwona Młodzież działa niezależnie [online], strajk.eu, 18 lutego 2022 [dostęp 2022-04-10].
50. Koniec współpracy z PPS [online], czerwoni.org, 26 lutego 2022 [dostęp 2023-01-18].
51. Młodzi Socjaliści PPS: Zebranie założycielskie i wybory [online], ppspl.eu, 11 grudnia 2023 [dostęp 2023-12-28].

Bibliografia

• Ciołkosz A., Ciołkosz L., Niepodległość i Socjalizm 1835–1945. Audycje radiowe”, PULS, Londyn 1982.
• Holzer J., PPS. Szkic dziejów, Wiedza Powszechna, Warszawa 1977.
• Jabłoński T., Za wolność i lud. Krótki zarys historii Polskiej Partii Socjalistycznej, Warszawa 1947.
• Stefanowski R., PPS 1892–1992, Instytut Wydawniczy „Książka i Prasa”, Warszawa 1992, ISBN 83-900401-3-1.
• JanJ. Tomicki JanJ., Polska Partia Socjalistyczna 1892–1948, Warszawa: Książka i Wiedza, 1983, ISBN 83-05-11099-0, OCLC 830212116. Brak numerów stron w książce
• Wasilewski L., Zarys dziejów Polskiej Partii Socjalistycznej w związku z historją socjalizmu polskiego w trzech zaborach i na emigracji, Warszawa 1925.
• Wójtowicz N., Polscy socjaliści w Niemczech wobec Sierpnia, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, nr 7(128), lipiec 2011.
• LeonL. Wasilewski LeonL., Dzieje Zjazdu Paryskiego 1892 roku. Przyczynek do historii polskiego ruchu socjalistycznego, Warszawa 1934.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona PPS
• Publicystyka i info PPS na stronie Stowarzyszenia im. Ignacego Daszyńskiego
• Centralny Komitet Robotniczy PPS, Odezwa na 1 maja 1895
• Deklaracja delegatów ustępujących z Dziewiątego Zjazdu Polskiej Partii Socjalistycznej, 1906

Kontrola autorytatywna (partia polityczna):

• ISNI: 0000000121715177
• VIAF: 141542172
• LCCN: n50073246
• GND: 44095-4
• BnF: 120333896
• SUDOC: 028512650
• NKC: ko2003207871
• J9U: 987007266627005171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: topic/Polish-Socialist-Party
• БРЭ: 3177371