Loading AI tools
Socjalizm demokratyczny opowiada się za socjalizmem jako ustrojem gospodarczym i demokracją jako formą rządów w państwie. Postuluje, aby środki produkcji były w posiadaniu całej populacji, a władza w rękach ludu kontrolującego w sposób demokratyczny procesy gospodarcze. Demokratyczni socjaliści preferują republikański ustrój państwowy.
W najszerszym znaczeniu terminu, demokratyczny socjalizm odnosi się do wszelkich usiłowań wprowadzenia socjalizmu w drodze pokojowych demokratycznych zmian, w przeciwieństwie do sposobu nagłego i brutalnego (socjalizm rewolucyjny). Sytuuje się na lewo od socjaldemokracji, postulując zniesienie kapitalizmu, nie zaś tylko jego reformę, za czym opowiadają się socjaldemokraci. Termin często błędnie używany jako synonim socjaldemokracji.
Demokratyczny socjalizm jest trudny do zdefiniowania, różne grupy uczonych mają diametralnie różne definicje tego pojęcia. Niektóre definicje odnoszą się do wszystkich reformistycznych, ewolucyjnych form socjalizmu. Często definicja ta jest używana do odróżnienia socjalizmu od stalinizmu. Robert M. Page lektor na Uniwersytecie w Birmingham pisze o demokratycznym socjalizmie w odniesieniu do polityki rządu Clementa Attlee[1]. Attlee jako premier dążył do budowy silnego państwa opiekuńczego, częściowej nacjonalizacji i redystrybucji fiskalnej nie negując przy tym podstaw rynku. Obecnie niektórzy zwolennicy socjalizmu rynkowego uważają się za ostatnią formę demokratycznego socjalizmu[2].
Ekonomista Joseph Schumpeter, w swojej pracy z 1941 pod tytułem Capitalism, Socialism and Democracy, dowodzi że liberalne demokracje ewoluują od „liberalnego kapitalizmu” do demokratycznego socjalizmu, wraz z rozwojem samorządności pracowniczej, demokracji przemysłowej i instytucji regulacyjnych. Socjalizm demokratyczny różni się w kilku kwestiach od socjaldemokracji przez co łączenie tych dwóch pojęć jest błędne. Polityk brytyjskiej Partii Pracy Peter Hain klasyfikuje demokratyczny socjalizm, razem z socjalizmem wolnościowym, jako formę antyautorytarnego socjalizmu w przeciwieństwie do stalinizmu i socjaldemokracji które uważa za przejaw autorytarnego socjalizmu państwowego[3]. Jeszcze inni badacze uważają, że socjalizm demokratyczny jest ściśle związany z tradycją polityczną socjaldemokracji[4]. Robert G. Picard jako demokratyczno-socjalistyczne opisuje poglądy myślicieli takich jak Eduard Bernstein, Karl Kautsky, Evan Durbin i Michael Harrington.
Termin demokratyczny socjalizm może być używany w sposób trzeci, aby odnosić się do modelu radzieckiego, który został zreformowany w sposób demokratyczny. Michaił Gorbaczow opisał pieriestrojkę jako budowanie „nowego, humanitarnego i demokratycznego socjalizmu”[5]. W związku z tym niektóre dawne partie komunistyczne przemianowały się na Demokratyczno-Socjalistyczne, jak na przykład Partia Demokratycznego Socjalizmu w Niemczech.
Prekursorzy
Termin „socjalistyczny” w języku angielskim po raz pierwszy został użyty w brytyjskim „Cooperative Magazine” w 1827 roku. Wkrótce termin zaczął być kojarzony ze zwolennikami walijskiego reformatora Roberta Owena, którzy założyli ruch spółdzielczy. Zwolennicy filozofii Owena podkreślali zarówno demokracje uczestniczącą, jak i gospodarkę socjalistyczną, w formie spółdzielni, związków kredytowych i towarzystw wzajemnej pomocy. Brytyjski filozof John Stuart Mill opowiadał się za socjalistyczną działalnością gospodarczą w liberalnym kontekście[6].
Nowoczesny demokratyczny socjalizm
Demokratyczny socjalizm popularnym ruchem stał się pod koniec XIX wieku. W Australii powstała organizacja „Labour and Socialist” (1891) która później przeobraziła się w partię polityczną działającą pod nazwą Australian Labor Party. W 1899 w Queensland w Australii powstał pierwszy demokratyczno-socjalistyczny rząd, co prawda był to rząd mniejszościowy i utrzymał się u władzy jedynie przez tydzień. Wraz z kolejnymi rządami kontynuowała walkę o prawa pracownicze i prawa mniejszości (w tym LGBT), choć obecnie przesunęła się nieco w kierunku trzeciej drogi i socjaldemokracji.
W USA myśl demokratycznego socjalizmu rozwinął Eugene V. Debs jeden z najbardziej znanych amerykańskich socjalistów i pięciokrotny kandydat na urząd prezydenta (1900 rok jako kandydat Partii Socjaldemokratycznej, a następnie cztery razy z Socjalistycznej Partii Ameryki)[7]. Innym promotorem ideologii w Stanach Zjednoczonych był przywódca Socjalistycznej Partii Pracy Daniel De Leon. Tradycję Debsa i De Leona kontynuował Norman Thomas który stał na czele Socjalistycznej Partii Ameryki powstałej z połączenia w 1901 roku Partii Socjaldemokratycznej i Socjalistycznej Partii Pracy. Obecnie senator Bernie Sanders powiązany z regionalną Postępowa Partia Vermont promuje demokratyczny socjalizm[8].
W Wielkiej Brytanii, demokratyczno-socjalistyczne tradycje były reprezentowane w szczególności przez Ligę Socjalistyczną Williama Morrisa, a od 1880 roku przez Towarzystwo Fabiańskie i powstałą trzy lata później Niezależną Partię Pracy[9]. Na początku lat 20, George Douglas Howard Cole próbował stworzyć szeroką alternatywą wobec radzieckiego autorytaryzmu, co przyczyniło się do ponownego wzrostu zainteresowania demokratycznym socjalizmem którego propagowanie rozpoczął min. George Orwell, jak i wielu innych ludzi ze świata kultury, nauki i sztuki którzy konsekwentnie mówili o tym że system ZSRR nie jest w rzeczywistości socjalistyczny[10].
W innych częściach Europy wiele demokratyczno-socjalistycznych partii było zjednoczonych w Międzynarodowej Wspólnocie Pracy Partii Socjalistycznych, stanowiąc tym samym opozycję względem socjaldemokratów z II Międzynarodówki, którzy byli według przedstawicieli MWPPS niedostatecznie socjalistyczni, jak i antydemokratycznej ich zdaniem III Międzynarodówki[11]. We Włoszech na gruncie rozłamu we Włoskiej Partii Socjalistycznej powstała Włoska Partia Socjaldemokratyczna, jej lider Giuseppe Saragat został prezydentem Włoch w 1964 roku. Tak zwany folkesocialisme pojawił się jako nurt skandynawskiej lewicy w 1950 roku, nurt ten często charakteryzowany jest jako demokratyczny socjalizm. W przeszłości szwedzki premier Olof Palme uchodził za ważnego rzecznika socjalizmu demokratycznego[12].
W czasie rozwoju ruchu wolnościowego w Indiach, wielu działaczy z lewej strony Indyjskiego Kongresu Narodowego zorganizowało się w Socjalistycznej Partii Kongresowej. Ten prąd ideologiczny kontynuowany był przez organizacje takie jak „Praja Socialist Party” „Janata Party” i „Samajwadi Party”[13][14]. W Pakistanie pojęcie demokratycznego socjalizmu wprowadził czołowy działacz Pakistańskiej Partii Ludowej Zulfikar Ali Bhutto.
Socjaliści demokratyczni przyjęli szereg różnych socjalistycznych modeli ekonomicznych. Część demokratycznych socjalistów opowiada się za socjalizmem rynkowym, w którym przedsiębiorstwa społeczne działające w spółdzielniach pracy posiadają środki produkcji w rękach pracowników i są przez nich dystrybuowane. Inni przedstawiciele tej polityki opowiadają się za nierynkową ekonomią uczestniczącą opierającą się o zdecentralizowane planowanie gospodarcze[15].
Socjalizm demokratyczny był historycznie zaangażowany w popularyzowanie socjalizmu opartego na zdecentralizowanej formie planowania gospodarki, stając w opozycji do planowania gospodarki w stylu komunizmu, w którym centralna gospodarka planowa zarządzana jest przez jeden organ i dystrybuowana w oparciu o samorządność.
Współcześni zwolennicy socjalizmu rynkowego, argumentowali, że głównymi porażkami radzieckiej centralnie planowanej gospodarki, była jej totalitarna natura, połączona z brakiem demokracji i niskim prosperowaniem państwowych przedsiębiorstw, przez niezrozumienie potrzeb mieszkańców danego terytorium przez władze centralną.
Partie parlamentarne, które przejęły doktrynę socjalizmu lub socjalizmu demokratycznego na świecie.
Partie które rządzą, lub są partią koalicyjną
| Partia | Kraj | Data założenia | % głosów w wybranych wyborach |
miejsca w niższej izbie (jeżeli dwuizbowa) |
|---|---|---|---|---|
| Sandinistowski Front Wyzwolenia Narodowego |  Nikaragua |
1961 | 65.9% (2016) | 71/92 |
| Ruch na rzecz Socjalizmu |  Boliwia |
1998 | 61.4% (2014) | 88/130 |
| Alianza PAIS |  Ekwador |
2006 | 39.07% (2017) | 74/137 |
| Partia Pracy |  Wielka Brytania |
1900 | 40.0% (2017) | 262/650 |
| Partia Pracy NZ |  Nowa Zelandia |
1916 | 36.89% (2017) | 46/120 |
| Partia Socjalistyczna |  Portugalia |
1973 | 32.31% (2015) | 86/230 |
| Wspólnota Ludzka[16] |  Grenlandia |
1976 | 33.5% (2014) | 11/31 |
| Zjednoczona Partia Socjalistyczna Wenezueli |  Wenezuela |
2007 | 40.9% (2015) | 52/165 |
| Sinn Féin[17][18] |  Irlandia Północna |
1905 | 26.2% (2011) | 29/108 |
| Partia Socjalistów[19] |  Mołdawia |
1997 | 20.5% (2014) | 25/101 |
| Ruch Zieloni-Lewica[20] |  Islandia |
1999 | 16.9% (2017) | 11/63 |
| Broad Front |  Peru |
2013 | 13.9% (2016) | 20/130 |
| Sinn Féin[17] |  Irlandia |
1905 | 13.8% (2016) | 23/166 |
| Partia Pracujących |  Brazylia |
1980 | 13.9% (2014) | 58/513 |
| Ludowa Partia Demokratyczna |  Turcja |
2012 | 10.8% (11/2015) | 59/550 |
| Lewica (Die Linke)[21] |  Niemcy |
2007 | 9.2% (2017) | 69/709 |
| Partia Socjalistyczna |  Holandia |
1971 | 9.1% (2017) | 14/150 |
| Socjalistyczna Partia Serbii |  Serbia |
1990 | 10.9% (2016) | 20/250 |
| Czerwono-Zieloni |  Dania |
1989 | 7.8% (2015) | 14/179 |
| Blok Lewicy | Portugalia |
1999 | 10.2% (2015) | 19/230 |
| Armeńska Federacja Rewolucyjna[22][23] |  Armenia |
1890 | 6.58% (2017) | 7/105 |
| Zjednoczona Lewica[24] |  Słowenia |
2014 | 6% (2014) | 6/90 |
| Sojusz Lewicy[25] |  Finlandia |
1990 | 7.1% (2015) | 12/200 |
| Partia Lewicy |  Szwecja |
1917 | 5.7% (2014) | 21/349 |
| Lewica, Ekologia, Wolność/Sinistra Italiana[26] |  Włochy |
2010 | 3.2% (2013) | 37/630 |
| Partia Pracy[27] |  Chorwacja |
2010 | 5.1% (2011) | 6/151 |
| Sosialistisk Venstreparti[28] |  Norwegia |
1975 | 4.1% (2013) | 7/169 |
| Lewica[29] |  Luksemburg |
1999 | 4.9% (2013) | 2/60 |
| Left Front |  Francja |
2008 | 6.9% (2012) | 10/577 |
| Lewica Razem |  Polska |
2015 | N/A (2019) | 6/460 |
| Democratic Socialists of America |  Stany Zjednoczone |
2018 | N/A (2018) | 3/435 |
| Movement of Socialist Democrats |  Tunezja |
1978 | N/A (2014) | 1/217 |
| Socjalistyczna Partia Malezji |  Malezja |
1998 | N/A (2013) | 1/222 |
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
