Remove ads
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pożary w Polsce – pożary należały do najstraszniejszych plag polskich miejscowości. Gęsta, najczęściej łatwopalna zabudowa, w przypadku pożarów często prowadziła do doszczętnego zniszczenia dotkniętych nimi wsi i miast. Średniowieczne osiedla miejskie budowano z drewna, co gorsza zazwyczaj bez żadnego planu. Nagminnym zjawiskiem były drewniane dobudówki – na przykład w Warszawie stojący na Rynku Starego Miasta ratusz był jeszcze do początku XIX w. obudowany kramami i warsztatami rzemieślników. Plagę pożarów najlepiej ilustruje sytuacja w dwóch najważniejszych miastach Polski: Krakowie i Warszawie. W Krakowie wielkie pożary miały miejsce w latach: 1125, 1205, 1241, 1259, 1285, 1306, 1405, 1407, 1445, 1504, 1528, 1536 i 1587, a w Warszawie w latach: 1384, 1480, 1515, 1607, 1697. Groźne pożary zniszczyły też wiele mniejszych miast polskich[1].
Duża liczba wybuchających pożarów oraz powodowane nimi szkody, spowodowały zainteresowanie się tą problematyką zarówno samorządów miast, jak i ich właścicieli. Jako pierwsze przepisy przeciwpożarowe wprowadziły największe polskie miasta – np. w 1374 r. Kraków. Mniejsze miasta również wydawały w tym zakresie swoje rozporządzenia. Przykładem jest zachowany wilkierz Starego Helu z ok. 1430, który obok innych zagadnień porządkowych wprowadzał ostre przepisy przeciwpożarowe[2]. Rada Miejska Warszawy uchwałami z lat 1546, 1548 i 1550 wprowadziła porządki ogniowe, zobowiązujące mieszkańców do czynnego udziału w gaszeniu pożarów. Praktycznie do końca wieku XVIII obrona przed ogniem leżała wyłącznie w gestii mieszkańców miasta, wśród których szczególną rolę odgrywały organizacje cechowe[3].
Problematyka pożarowa znajdowała swoje odzwierciedlenie również w aktach kancelarii królewskich. Stałą praktyką kolejnych zasiadających na polskim tronie było zwalnianie miast poszkodowanych przez ogień od podatków. Dodatkowo monarchowie nakazywali dyslokację poza mury miejskie określonych obiektów (browarów, gorzelni, pieców garncarskich), co miało na celu zmniejszenie zagrożenia pożarowego.
Rozbiory Polski przyniosły wzmożenie twórczości legislacyjnej, tyczącej ochrony przeciwpożarowej. Właśnie wówczas zaczęły działać zarówno pierwsze ubezpieczenia przed ogniem (Krajowe Towarzystwo Ubezpieczeń od Ognia w Krakowie w 1860)[4], jak i ochotnicze straże pożarne; w 1864 została założona ochotnicza Straż Ogniowa w Kaliszu[5] i straż w Bydgoszczy, w 1865 straż w Krakowie.
Pożary niosły często znamienne skutki dla dotkniętych nimi miast. W wyniku pożarów miasta były przenoszone na inne miejsca (przykładem Połaniec)[6], rozplanowywane na nowo bądź też zabudowane w odmiennej niż do tej porze manierze architektonicznej. Przykładami takich przeobrażeń mogą być pożar Lwowa z czerwca 1527, który spowodował powstanie zachowanej do dziś renesansowej zabudowy historycznego centrum, bądź też pożar Gdańska z 1945, w wyniku którego zniekształceniu została historyczna siatka ulic, szczególnie w rejonie Starego Miasta, gdzie przesunięciu uległa m.in. ul. Rajska[7], a inne uliczki zniknęły.
Skala zniszczeń cennych historycznie budowli, jaka nastąpiła w wyniku pożaru Krakowa w 1850 roku stała się z kolei impulsem do większego zainteresowania się ochroną zabytków, zaś w trakcie ich odbudowy nastąpił rozwój wiedzy w zakresie zagadnień konserwatorskich i historii sztuki.
Pożar Wawelu w 1595, wywołany alchemicznymi eksperymentami Zygmunta III Wazy, stał się jedną z przyczyn przeniesienia rezydencji królewskiej z Krakowa do Warszawy za panowania tego monarchy[8].
Wybuchające pożary przyczyniały się niekiedy paradoksalnie do rozwoju kultury, stając się inspiracją dla twórców dzieł sztuki. Pożar Lublina w 1719 zaowocował powstaniem panoramicznego obrazu miasta, znajdującego się do dziś w lubelskim kościele Dominikanów. Zniszczenie Gdańska w 1945, spowodowane nie tyle niemiecko-radzieckimi walkami o miasto, ile późniejszymi podpaleniami, zostało przedstawione w powieści Blaszany bębenek (1959) Güntera Grassa[9].
Poza pożarami obszarów zabudowanych znaczne straty przynosiły również pożary lasów, które często przybierały gwałtowny przebieg. Dla przykładu pożar, który wybuchł w okolicach Woziwody w 1863, w ciągu kilku godzin pochłonął przeszło 1200 ha lasu[10], a największy w historii pożar Borów Tucholskich z lata 1863 strawił 2333 ha lasu[11]. Nie mniej gwałtowne bywają pożary lasów współcześnie (zobacz kalendarium).
Poniżej przedstawiono chronologiczne zestawienie wybranych pożarów, zlokalizowanych na terenie ziem należących ówcześnie lub współcześnie do Polski, które ze względu na wielkość, rodzaj albo straty materialne i ludzkie doprowadziły do wielkich szkód lub ofiar w ludziach. Dla współczesności zamieszczono duże lub bardzo duże (w myśl klasyfikacji pożarniczych) pożary noszące znamiona katastrofy (min. 5 ofiar śmiertelnych) lub powodujące ogromne straty materialne lub straty w zakresie dziedzictwa kulturalnego i historycznego.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.