Krypton

Krypton (Kr; z gr. κρυπτός, kryptos = „ukryty”^[6][7][8]) – pierwiastek chemiczny z grupy helowców. Bezbarwny, niereaktywny gaz. Został odkryty w 1898 r. przez W. Ramsaya i M.W. Traversa.

Ten artykuł dotyczy pierwiastka. Zobacz też: inne znaczenia słowa Krypton.

Krypton

brom ← krypton → –
Ar ↑ Kr ↓ Xe 36 Kr
Wygląd
bezbarwny
krypton świecący w silnym polu elektrycznym
Widmo emisyjne kryptonu
Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.	krypton, Kr, 36 (łac. krypton)
Grupa, okres, blok	18, 4, p
Stopień utlenienia	II
Właściwości metaliczne	gaz szlachetny
Masa atomowa	83,798 ± 0,002[uwaga 1][1]
Stan skupienia	gazowy
Gęstość	3,425 kg/m³[2]
Temperatura topnienia	−157,38 °C (punkt potrójny)[2]
Temperatura wrzenia	−153,34 °C[2]
Numer CAS	7439-90-9
PubChem	5416
Właściwości atomowe Promień • atomowy • walencyjny • van der Waalsa obl. 88 pm 110 pm 202 pm Konfiguracja elektronowa [Ar]4s23d104p6 Zapełnienie powłok 2, 8, 18, 8 (wizualizacja powłok) Elektroujemność • w skali Paulinga • w skali Allreda 3,00 2,94 Potencjały jonizacyjne I 1350,8 kJ/mol II 2350,4 kJ/mol III 3565 kJ/mol
Właściwości fizyczne Punkt potrójny −157,38 °C; 73,2 kPa[2] Punkt krytyczny −63,67 °C; 5,525 MPa[3] Ciepło parowania 9,029 kJ/mol Ciepło topnienia 1,638 kJ/mol Ciepło właściwe 248 J/(kg·K) Przewodność cieplna 0,00949 W/(m·K) Układ krystalograficzny regularny ściennie centrowany Prędkość dźwięku 1120 m/s (293,15 K) Objętość molowa 27,99×10−6 m³/mol[4]
Najbardziej stabilne izotopy izotop wyst. o.p.r. s.r. e.r. MeV p.r. 78Kr 0,35% 2,3×1020 lat 2×w.e. 78Se 80Kr 2,25% stabilny izotop z 44 neutronami 81Kr ślady 2×105 lat w.e. 0,281 81Br 82Kr 11,6% stabilny izotop z 46 neutronami 83Kr 11,5% stabilny izotop z 47 neutronami 84Kr 57% stabilny izotop z 48 neutronami 85Kr {syn.} 10,756 lat β− 0,687 85Rb 86Kr 17,3% stabilny izotop z 50 neutronami
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2011-09-30] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanej karty charakterystyki Uwaga Zwroty H H280 Zwroty P P410+P403 NFPA 704 Na podstawie podanego źródła[5] 0 0 0
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

Występuje w atmosferze ziemskiej w ilości ok. 1,14 ppm. Jest jednym z produktów rozpadu uranu i plutonu. Ma 32 izotopy z przedziału liczby masowej 69–100 o okresie półtrwania minimum 1 ms^[9]. Trwałe są izotopy 78, 80, 82, 83, 84 i 86.

Jest bardzo słabo reaktywny, podobnie jak inne gazy szlachetne. Reaguje z gazowym fluorem pod wysokim ciśnieniem, tworząc fluorek kryptonu, oraz w specyficznych warunkach z fluorowodorem, dając fluorowodorek kryptonu. Ponadto tworzy kompleksy klatratowe z wodą i hydrochinonem. Dzięki niskiej przewodności cieplnej, podobnie jak argon, wykorzystywany jest do wypełniania żarówek i szyb zespolonych w oknach. Stosowany przy poszukiwaniu rud uranu, jako że jest jednym z produktów jego rozszczepienia. Nie ma znaczenia biologicznego.

Izotop ⁸⁶Kr ma pomarańczowoczerwoną linię w widmie atomowym. Długość fali elektromagnetycznej tej linii stanowiła od 1960 do roku 1983 wzorzec metra w systemie SI^{[uwaga 2][10]}.

Uwagi

1. W dostępnych komercyjnie produktach mogą występować znaczne odchylenia masy atomowej od podanej, z uwagi na zmianę składu izotopowego w rezultacie nieznanego bądź niezamierzonego frakcjonowania izotopowego. Znane są próbki geologiczne, w których pierwiastek ten ma skład izotopowy odbiegający od występującego w większości źródeł naturalnych. Masa atomowa pierwiastka w tych próbkach może więc różnić się od podanej w stopniu większym niż wskazana niepewność. Zob. Prohaska i in. 2021 ↓, s. 584.
2. Według wzoru: 1 metr = 1 650 763,73 długości fali tej linii.

Przypisy

1. ThomasT. Prohaska ThomasT. i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603 (ang.).
2. Lide 2009 ↓, s. 4-69.
3. Lide 2009 ↓, s. 6-52.
4. Wartość dla ciała stałego według: Singman, Charles N. Atomic volume and allotropy of the elements. „Journal of Chemical Education”. 61 (2), s. 137–142, 1984. DOI: 10.1021/ed061p137.
5. Krypton (nr 00484) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-09-30]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
6. Ignacy Eichstaedt: Księga pierwiastków. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 74. OCLC 839118859.
7. Witold Doroszewski (red.): krypton. [w:] Słownik języka polskiego [on-line]. PWN. [dostęp 2016-02-03].
8. Słownik grecko-polski. Zofia Abramowiczówna (red.). T. II. PWN, 1960. Brak numerów stron w książce
9. Nudat 2.
10. JackaJ. Challoner JackaJ., Pierwiastki, czyli z czego zbudowany jest wszechświat, Poznań: Publicat, 2018, s. 150, ISBN 978-83-245-2131-9.

Bibliografia

• David R.D.R. Lide David R.D.R. (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Kontrola autorytatywna (pierwiastek chemiczny):

• LCCN: sh85073327
• GND: 4165832-2
• NDL: 00567028
• BnF: 119666366
• BNCF: 31853
• BNE: XX534609
• J9U: 987007548341105171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: science/krypton-chemical-element
• Treccani: cripto
• Universalis: krypton
• NE.se: krypton
• SNL: krypton
• DSDE: krypton