Rod (pierwiastek)

Rod (Rh, łac. rhodium, od gr. rhodon – róża) – pierwiastek chemiczny z grupy metali przejściowych w układzie okresowym (triada platynowców lekkich), metal szlachetny.

Ten artykuł dotyczy pierwiastka chemicznego. Zobacz też: inne znaczenia słowa „rod”.

Rod

ruten ← rod → pallad
Co ↑ Rh ↓ Ir 45 Rh
Wygląd
srebrzystobiały
Widmo emisyjne rodu
Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.	rod, Rh, 45 (łac. rhodium)
Grupa, okres, blok	9 (VIIIB), 5, d
Stopień utlenienia	I, II, III, IV, V, VI
Właściwości metaliczne	metal przejściowy
Właściwości tlenków	amfoteryczne
Masa atomowa	102,91 ± 0,01[a][1]
Stan skupienia	stały
Gęstość	12460 kg/m³
Temperatura topnienia	1964 °C[2]
Temperatura wrzenia	3695 °C[2]
Numer CAS	7440-16-6
PubChem	23948
Właściwości atomowe Promień • atomowy • walencyjny 135 (obl. 173) pm 135 pm Konfiguracja elektronowa [Kr]4d85s1 Zapełnienie powłok 2, 8, 18, 16, 1 (wizualizacja powłok) Elektroujemność • w skali Paulinga • w skali Allreda 2,28 1,45 Potencjały jonizacyjne I 719,7 kJ/mol II 1740 kJ/mol III 2997 kJ/mol
Właściwości fizyczne Ciepło parowania 493 kJ/mol Ciepło topnienia 21,5 kJ/mol Ciśnienie pary nasyconej 0,633 Pa (2239 K) Konduktywność 21,1×106 S/m Ciepło właściwe 243 J/(kg·K) Przewodność cieplna 150 W/(m·K) Układ krystalograficzny regularny ściennie centrowany Twardość • w skali Mohsa 6 Prędkość dźwięku 4700 m/s (293,15 K) Objętość molowa 8,28×10−6 m³/mol
Najbardziej stabilne izotopy izotop wyst. o.p.r. s.r. e.r. MeV p.r. 99Rh {syn.} 16,1 dni β+ 99Ru 101Rh {syn.} 3,3 lat w.e. 0,542 101Ru 102Rh {syn.} 2,9 lat w.e. 2,464 102Ru 103Rh 100% stabilny izotop z 58 neutronami
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2011-10-05] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanej karty charakterystyki Niebezpieczeństwo Zwroty H H228 Zwroty P P210 NFPA 704 Na podstawie podanego źródła[3] 0 0 3   Numer RTECS VI9069000
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

Pierwiastek ten został odkryty w 1803 r. w południowoamerykańskiej rudzie platyny przez Williama Hyde’a Wollastona w Wielkiej Brytanii^[4]. Nazwę zapożyczył on od greckiego słowa rhodon (róża), gdyż roztwory soli rodu mają barwę różową^[5].

W skorupie ziemskiej występuje w śladowych ilościach rzędu 10⁻⁴ ppm. Otrzymuje się go z niektórych rud miedzi i niklu, w których występuje ok. 0,1% tego pierwiastka. Rod ma 34 izotopy z przedziału mas 94–112. Trwały jest tylko izotop 103, który stanowi 100% naturalnego składu izotopowego tego pierwiastka.

Kompleksy karbonylkowe, chlorkowe i fluorkowe rodu są stosowane w przemyśle jako katalizatory polimeryzacji polietylenu oraz w metatezie olefin.

Znaczenie biologiczne – żadne. Kompleksy karbonylkowe są toksyczne i prawdopodobnie rakotwórcze.

W postaci czystej jest lśniącym, srebrzystoszarym metalem. Nie reaguje z wodą, powietrzem i kwasami, natomiast ulega reakcji z mocnymi zasadami. Stosowany jest do wyrobu tygli, narzędzi chirurgicznych oraz powłok refleksyjnych w reflektorach, ze względu na wysoką cenę, rzadko jest wykorzystywany w postaci metalicznej. Jego cena w lipcu 2009 roku (w przeliczeniu na gram) wynosiła 46,20 USD, dla porównania platyna kosztowała 37,65 USD, a złoto 30,59 USD (stan na 22.07.2009).

Uwagi

1. Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi 102,90549 ± 0,00002. Zob. Prohaska i in. 2021 ↓, s. 584.