Dolar amerykański

Dolar amerykański (ang. United States dollar, skrót międzynarodowy – USD) – oficjalna waluta Stanów Zjednoczonych, amerykańskich terytoriów zależnych, a także kilkunastu innych państw i terytoriów, w tym: Mikronezji, Palau, Wysp Marshalla, Panamy, Ekwadoru (od 2000), Salwadoru (od 2001), Timoru Wschodniego, Zimbabwe (od 2009), Turks i Caicos, Bonaire, Saby i Sint Eustatius (od 2011). Jeden dolar amerykański dzieli się na sto centów amerykańskich. Zapisuje się go za pomocą symbolu $.

Dolar amerykański

Banknoty obiegowe
Kod ISO 4217	USD
Symbol	$ – dolar ¢ – cent
Państwo	Stany Zjednoczone  Brytyjskie Wyspy Dziewicze  Bonaire, Sint Eustatius i Saba  Ekwador  Mikronezja  Palau  Panama  Portoryko  Salwador  Timor Wschodni  Turks i Caicos  Wyspy Marshalla  Zimbabwe  Mariany Północne
Bank centralny	Federal Reserve System
Mennica	United States Mint
Poziom inflacji	8,6% w USA, 2022[1]
Podział	100 centów = 1 dolar amerykański
Banknoty	1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 ($) – obiegowe 500, 1000, 5000, 10 000 ($) – nie są już emitowane, nadal są środkami płatniczymi 100 000 ($) – używany tylko w transakcjach wewnątrzrządowych
Monety	1$ (rzadko używana) 1, 5, 10, 25, 50 (¢)

Talarem/dolarem określano początkowo powszechnie jedną uncję srebra w postaci monety bitej przez czeskiego hrabiego Schlicka w XVI wieku. Schlick mieszkał w Dolinie Joachima, po niemiecku nazywanej Joachimsthal. Monety hrabiego zyskały wielkie uznanie dzięki precyzji wykonania i czystości i były powszechnie nazywane „Joachimsthalers”, a później „talarami”. Nazwa „dolara” pochodzi od „talara”^[2]. Od 1861 roku można używać każdego kiedykolwiek wyemitowanego znaku pieniężnego w USA, jednak banknoty ze starszą datą emisji są rzadko spotykane.

Wartość dolara oparta była na parytecie złota. Parytet przyjęty w 1900 roku wynosił 20,67 dolara, a przyjęty w 1934 roku 35 dolarów za uncję. Od 1933 roku zniesiono wymienialność dolara na złoto dla własnych obywateli. W 1971 roku USA wycofały się z tego parytetu. W 1972 roku uncja złota osiągnęła cenę 42 dolarów. W 1973 r. USA całkowicie odeszły od powiązania wartości dolara ze złotem – odtąd dolar stał się walutą płynną. Plany zniesienia rezerwy złota, ogłoszone przez prezydenta Richarda Nixona w 1971 roku, doprowadziły do powstania Partii Libertariańskiej, która obok powstałej później Partii Konstytucyjnej jest jedną z sił politycznych w USA, które dążą do przywrócenia oparcia na kruszcach szlachetnych, uważając, iż brak pokrycia w złocie lub srebrze jest niezgodny z Artykułem I paragraf 10 Konstytucji Stanów Zjednoczonych^[3]. Znaczna część członków ruchu Boston TEA Party również nawołuje do przywrócenia parytetu złota.

Nominały

Banknoty obiegowe

Wizerunek		Opis
Awers	Rewers	Nominał	Awers	Rewers
		$1	George Washington	Wielka Pieczęć Stanów Zjednoczonych
		$2*	Thomas Jefferson	Obraz Deklaracja Niepodległości(inne języki) Johna Trumbulla
		$5	Abraham Lincoln	Mauzoleum Lincolna
		$10	Alexander Hamilton	Departament Skarbu
		$20	Andrew Jackson	Biały Dom
		$50	Ulysses Grant	Kapitol
		$100	Benjamin Franklin	Independence Hall
* Banknot rzadko spotykany

Monety obiegowe

Wizerunek		Opis
Rewers	Awers	Nominał	Rewers	Awers
		1¢ (penny)	Abraham Lincoln	Union Shield
		5¢ (nickel)	Thomas Jefferson	Monticello
		10¢ (dime)	Franklin Delano Roosevelt	pochodnia, gałąź oliwna, gałąź dębu
		25¢ (quarter)	George Washington	różne wizerunki okolicznościowe
		50¢ (half)*	John F. Kennedy	Pieczęć Prezydenta Stanów Zjednoczonych
		$1*	różne wizerunki okolicznościowe	różne wizerunki okolicznościowe
* Moneta rzadko spotykana w powszechnym obiegu

Surowce

Papier, na którym są drukowane amerykańskie banknoty, składa się z około 75% bawełny, około 25% lnu oraz kilku ściśle tajnych składników^[4].

Spadek wartości dolara

Wykres U.S. Consumer Price Index 1913–… (oficjalnego indeksu cen konsumpcyjnych)

Wartość nabywcza 1 dolara amerykańskiego w porównaniu do 1774

Rok	Odpowiednik  siły nabywczej
1774	1,00 $
1780	0,59 $
1790	0,89 $
1800	0,64 $
1810	0,66 $
1820	0,69 $
1830	0,88 $
1840	0,94 $
1850	1,03 $
1860	0,97 $
1870	0,62 $
1880	0,79 $
1890	0,89 $
1900	0,96 $
1910	0,85 $
1920	0,39 $
1930	0,47 $
1940	0,56 $
1950	0,33 $
1960	0,26 $
1970	0,20 $
1980	0,10 $
1990	0,06 $
2000	0,05 $
2007	0,04 $
2008	0,04 $
2009	0,04 $
2010	0,035 $
2011	0,034 $

Mimo że oficjalnie każdy dolar amerykański, wyprodukowany od początku istnienia tej waluty, pozostaje legalnym środkiem płatniczym w USA, to wartość dolara generalnie spada, patrząc zwłaszcza w szerszym horyzoncie czasowym^[5].

Aczkolwiek zamiana na pieniądz fiducjarny w 1971 (ze zniesieniem wymiany na kruszec), pokazuje mniejszy spadek siły nabywczej pieniądza fiducjarnego do analogicznego spadku tego samego pieniądza w stosunku do kruszcu. W 1972 1 uncja^[a] miała wartość 42,74 dolara^[6]. W 2012 wartość 1 uncji złota to 1692,40 dolara. Co oznacza wartość 1 dolara w kruszcu na ok. 0,025 dolara z 1972. Zgodnie z wartościami odpowiednika siły nabywczej 1 dolar z 2011 roku jest to 0,034 dolara z 1774, a dolar z roku 1970 to 0,20 dolara z 1774. Spadek fiducjarnego jest ok. 6 razy, a w stosunku do kruszcu 40 razy.

W XXI wieku na spadek wartości dolara wpływ ma zmniejszanie rezerw walutowych w tej walucie przez Rosję^[7] oraz inne kraje, a także przejście z dolara na inne waluty przy rozliczaniu transakcji za ropę naftową przez kilka krajów (m.in. Iran, Chiny, Wenezuela).

Monety historyczne i obecnie produkowane

• Pół centa 1792–1857
• Cent (Penny) od 1793
• 2 centy 1864–1873
• 3 centy 1851–1889
• Half Dime lub half disme 1792–1873 (nie należy mylić z poniższym Five-cent Nickel)
• Nickel 5 centów od 1866
• Dime od 1792
• 20 centów 1875–1878
• Quarter od 1796
• Half dollar od 1794
• Dollar od 1794
• Quarter Eagle (2,5-dolarowa złota moneta) 1792–1929
• Three-dollar piece 1854–1889 (3-dolarowa złota moneta)
• Four-dollar piece 1879–1880 (4-dolarowa złota moneta)
• Half Eagle (5-dolarowa złota moneta) 1795–1929
• Eagle (10-dolarowa złota moneta) 1795–1933
• Double Eagle (20-dolarowa złota moneta) 1850–1933

Zobacz też

• banknoty dolarów amerykańskich o wysokich nominałach
• dolar
• amerykańskie monety obiegowe
• dolar zastępczy

Uwagi

1. Dla określania jednostek wagowych złota stosuje się tzw. „uncje trojańskie” lub „aptekarskie”; 1 uncja trojańska to ~31,1035 g. Zob. Piotr Stanisławski: 10 rzeczy, których nie wiesz o… złocie. [w:] „Przekrój” [on-line]. Wirtualna Polska, 27 października 2008. [dostęp 2008-10-28]. (pol.).