Palau

Palau, Republika Palau (ang. Republic of Palau, palau Belau, Beluu er a Belau) – wyspiarskie państwo samorządowe, stowarzyszone ze Stanami Zjednoczonymi, położone na Oceanie Spokojnym, w Oceanii oraz w Mikronezji, ok. 1160 km na południe od Guam, ok. 800 km na wschód od Filipin i 3200 km na południe od Tokio. Obejmuje zachodnią część archipelagu Karolinów oraz 4 pojedyncze wyspy koralowe (Sonsorol, Merir, Pulo Anna i Tobi) i atol Helen (łącznie ponad 250 wysp).

Ten artykuł dotyczy państwa. Zobacz też: inne znaczenia oraz Palauanie – rdzenni mieszkańcy Palau.

Republika Palau

Beluu er a Belau
Republic of Palau

Godło Flaga
Dewiza: Rainbow’s End (Koniec tęczy)
Hymn: Belau rekid (Nasze Palau)
Ustrój polityczny	republika
Stolica	Ngerulmud
Data powstania	1 października 1994
Prezydent	Surangel Whipps Jr.
Powierzchnia	508 km²
Populacja (2018) • liczba ludności	21 516[1]
• gęstość	42 os./km²
Kod ISO 3166	PW
Waluta	dolar amerykański (USD)
Telefoniczny nr kierunkowy	+680
Domena internetowa	.pw
Kod samochodowy	PW
Strefa czasowa	UTC +9
Język urzędowy	palau, angielski
Religia dominująca	chrześcijaństwo
PKB (2023)  • całkowite   • na osobę	0,26 mld[2] USD 14 805[2] USD
PKB (PSN) (2023)  • całkowite   • na osobę	0,29 mld[2] dolarów międzynar. 16 394[2] dolarów międzynar.
Położenie na mapie

Położenie Palau

Historia

Wyspy odkryte zostały w 1543 przez Ruya Lópeza de Villalobosa. Od końca XVII wieku do 1899 jako część Karolinów stanowiły posiadłość hiszpańską, a następnie zostały sprzedane Niemcom, które rozpoczęły na wyspach wydobycie boksytów (rudy aluminium) i innych zasobów.

W 1914 roku wyspy przejęli Japończycy^[3]. Sześć lat później wprowadzono administrację japońską z ramienia Ligi Narodów. Podczas II wojny światowej w 1944 wyspy zostały zajęte przez Stany Zjednoczone^[4] po bitwie o Peleliu.

Po wojnie, w latach 1947–1994 terytorium powiernicze ONZ pod administracją USA (do 1990 w ramach Powierniczych Wysp Pacyfiku).

W 1978 Palau stało się oddzielnym państwem i przyjęło nazwę Belau (po podziale administracyjnym przez USA wysp Oceanu Spokojnego). W 1979 mieszkańcy Palau odrzucili propozycję wstąpienia do Sfederowanych Stanów Mikronezji. W 1981 państwo przyjęło konstytucję Palau. W tym samym roku została także wprowadzona autonomia wewnętrzna kraju. W 1982 władze państwa zawarły ze Stanami Zjednoczonymi układ o wolnym stowarzyszeniu. Ratyfikowano go w 1993.

1 października 1994 Palau uzyskało niepodległość jako państwo stowarzyszone z USA. Państwo utrzymuje związki o charakterze gospodarczym z USA, Japonią i Tajwanem (pomoc finansowa). 15 grudnia 1994 zostało członkiem ONZ oraz kilku innych organizacji międzynarodowych^[5].

Ustrój polityczny

Palau jest republiką. Konstytucja została przyjęta w 1980, zaczęła obowiązywać od 1 stycznia 1981 roku. Polityka zagraniczna i obronna podlega USA. Głową państwa i szefem rządu jest prezydent, wybierany na kadencję 4-letnią w wyborach powszechnych. Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego Kongresu Narodowego (Izba Przedstawicieli i Senat), wybieranego w wyborach powszechnych. Władza wykonawcza należy do rządu, powoływanego przez prezydenta.

Geografia

Osobny artykuł: Geografia Palau.

Palau obejmuje ponad 250 wysp (największe – Babeldaob, Koror) w zachodniej części archipelagu Karoliny, otoczonych szeroką rafą. Występują jeziora krasowe z wodą morską i jaskinie. Najwyższym punktem jest Ngerchelchauus, który ma wysokość 242 m n.p.m. Klimat wysp to klimat równikowy wybitnie wilgotny (odmiana monsunowa): średnia temperatura miesięczna w ciągu całego roku wynosi ok. 28 °C, a roczne opady 3800 mm. Bujna szata roślinna; drzewo żelazne, pandan, gaje palmy kokosowej. Palau posiada bogatą faunę, występuje tam ponad 1400 gatunków ryb, 700 korali, żyją tam także słonowodne krokodyle.

Podział administracyjny

Osobny artykuł: Podział administracyjny Palau.

Od 1984 roku Palau dzieli się na 16 stanów:

• Aimeliik
• Airai
• Angaur
• Hatohobei
• Kayangel
• Koror
• Melekeok
• Ngaraard
• Ngarchelong
• Ngardmau
• Ngaremlengui
• Ngatpang
• Ngchesar
• Ngiwal
• Peleliu
• Sonsorol

Gospodarka

Koror w okresie administracji japońskiej

Rock Islands na Palau

Na większości wysp rośnie palma kokosowa. Główne rośliny żywieniowe: kolokazja (taro), maniok, bataty, banany. Dużą rolę odgrywa połów ryb (zwłaszcza tuńczyka), żółwi, muszli. Palau eksportuje ryby, olej kokosowy i koprę, wyroby rzemiosła artystycznego i szylkret. Rozwija się turystyka, sporty wodne.

W 2009 roku roczne zużycie energii elektrycznej wyniosło 88,75 GWh. 99,7% produkowanej w kraju energii elektrycznej uzyskiwano ze spalania importowanej ropy naftowej, a 0,30% z energii słonecznej; planowano zwiększenie udziału energii elektrycznej pozyskiwanej ze źródeł odnawialnych do 20% w roku 2000^[6].

Jako jedno z niewielu państw na świecie Palau nie ma długu zagranicznego.

Międzynarodowy port lotniczy położony jest na wyspie Babelthuap, połączonej mostem z wyspą Koror.

57% PKB pochodzi z usług, a pozostałe 43% z rolnictwa i przemysłu.

Emisja gazów cieplarnianych

Emisja równoważnika dwutlenku węgla z Palau wyniosła w 1990 roku 2,275 Mt, z czego 2,155 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 142,826 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 11,856 t. Następnie emisje wahały się, osiągając maksymalne wartości w 2012. Wzrost emisji wynikał głównie z jej zwiększenia przez transport. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 1,273 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 57,955 t i w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 4,133 t. Głównym gazem cieplarnianym emitowanym z Palau jest dwutlenek węgla. Wraz ze wzrostem jego emisji udział metanu maleje, a od końca XX w. na drugie miejsce wysunęły się emisje podtlenku azotu^[7].

Ludność

Ludność posługuje się głównie językiem palau (z grupy indonezyjsko-oceanicznej języków austronezyjskich), natomiast drugim językiem urzędowym jest angielski.

Stan Angaur zamieszkiwany przez ok. 120 osób posiada, jak wszystkie pozostałe, własną konstytucję. Jednakże, jako jedyny, posiada zapis w artykule XII, który wymienia trzy języki urzędowe tego stanu: palau, angielski, japoński^{[potrzebny przypis]}. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Japonii w swojej oficjalnej informacji o Palau wymienia jedynie języki: palau i angielski^[8][9].

Nauczanie języka japońskiego w Palau rozpoczęło się w 1914 r., gdy Japończycy przejęli wyspy. W przeciwieństwie do Japończyków ani Hiszpanie, ani Niemcy nie stworzyli kompleksowego systemu szkolnego dla mieszkańców, chociaż misjonarze założyli kilka szkół. Edukacja w języku japońskim trwała do końca II wojny światowej^[8][9].

Stale zamieszkanych jest tylko 8 wysp, a średnia gęstość zaludnienia to 44 osoby/km².

• Skład etniczny: Palauanie (Mikronezyjczycy), Amerykanie.
• Główne wyznania: katolicy, protestanci, Modekngei

Na Palau średnia gęstość zaludnienia jest najbardziej zbliżona do średniej gęstości zaludnienia na świecie.

Religia

Struktura religijna kraju w 2015 roku według CIA^[10]:

• katolicy – 45,3%
  Osobny artykuł: Kościół katolicki na Palau.
• protestanci – 34,9%:
  • ewangelikalni (Koror Evangelical Church) – 26,4%,
  • adwentyści dnia siódmego – 6,9%,
  • Zbory Boże (zielonoświątkowcy) – 0,9%,
  • Kościół Baptystyczny Palau (baptyści) – 0,7%,
• modekngei – 5,7%,
• muzułmanie – 3%,
• mormoni – 1,5%,
• pozostali – 9,7%:
  • świadkowie Jehowy – 0,5%.

Zobacz więcej w artykule Świadkowie Jehowy w Australii i Oceanii, w sekcji Świadkowie Jehowy na Palau.

Statystyki demograficzne

Źródło: CIA Factbook^[1]

(2018)
Liczba ludności	21 516
Ludność według wieku
0–14 lat	19,37% (mężczyzn 2149 / kobiet 2019)
15–24 lat	16,4% (mężczyzn 1768 / kobiet 1760)
25–54 lat	45,74% (mężczyzn 6016 / kobiet 3826)
55–64 lat	9,99% (mężczyzn 765 / kobiet 1384)
ponad 64 lata	8,5% (mężczyzn 464 / kobiet 1365)
Średnia wieku
W całej populacji	33,6 lat
Mężczyzn	32,8 lat
Kobiet	35,3 lat
Przyrost naturalny	0,4‰
Współczynnik urodzeń	11,3 urodzeń / 1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	8,2 zgonów / 1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	0,8 migrantów / 1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,06 mężczyzn / kobiet
poniżej 15 lat	1,06 mężczyzn / kobiet
15–24 lat	1,00 mężczyzn / kobiet
25–54 lat	1,57 mężczyzn / kobiet
55–64 lat	0,55 mężczyzn / kobiet
powyżej 64 lat	0,34 mężczyzn / kobiet
w całej populacji	1,08 mężczyzn / kobiet
Umieralność niemowląt
W całej populacji	10,3 śmiertelnych / 1000 żywych
płci męskiej	11,8 śmiertelnych / 1000 żywych
płci żeńskiej	8,8 śmiertelnych / 1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	73,6 lat
Mężczyzn	70,4 lat
Kobiet	77,0 lat
Rozrodczość	1,7 urodzeń / kobietę

Pozostałe informacje

• Na archipelagu występują 3334 endemiczne gatunki roślin,
• Na wyspach Palau odbyła się 10. edycja programu Survivor.
• Państwo Palau stworzyło pierwszy na świecie azyl dla rekinów, zakazując całkowicie połowów tych zwierząt na swoich wodach (powierzchnia około 600 tys. km kwadratowych jest wielkości niemal całej Francji).