Banan (owoc)

Banan – jadalny owoc tropikalny, z botanicznego punktu widzenia – jagoda^[1], wytwarzany przez kilka gatunków roślin zielnych z rodzaju banan (Musa) (największe znaczenie użytkowe mają owoce banana zwyczajnego)^[1][2].

Ten artykuł dotyczy owocu. Zobacz też: Banan – roślina.

Owoce banana zwyczajnego

Czerwone owoce odmiany Musa acuminata (Grupa AAA) 'Red Dacca'

Banan zwyczajny

Niedojrzałe banany

Kobiety sortujące banany w Belize

Banany na fladze miasta Villarica w departamencie Tolima w Kolumbii

Josephine Baker w stroju z bananów

Słowo banan pochodzi bądź od arabskiego słowa banan, oznaczającego palec^[3] lub z afrykańskiego języka wolof, w którym rośliny te określa się mianem banaana^[4].

Uprawiane są głównie w strefie międzyzwrotnikowej – w Afryce, Ameryce Południowej i Północnej oraz w Azji i krajach Pacyfiku^[1][2].

Najczęściej banany mają od 10 do 15 cm, największe okazy osiągają do 30 cm. Rosną w groniastych owocostanach^[2]. Owoce poszczególnych gatunków różnią takie cechy jak stopień mączystości czy zawartość cukrów, co decyduje o ich zastosowaniu kulinarnym.

Często spotykanym mitem na temat bananów jest twierdzenie, że w końcówkach tych owoców mogą znajdować się lamblie – pasożyty wywołujące lambliozę^[5]. Dłuższa końcówka owocu jest pozostałością po szypułce, a krótszy, drugi koniec to pozostałość po szyjce słupka kwiatu. Szypułki bananów łączą się w tzw. „rączki” i „kiście” lub „wiązki” – w takiej postaci skupiającej po kilka owoców odciętych z owocostanu banany trafiają do oferty handlowej^[6]. Pojedynczy owoc zwany jest „paluszkiem”, „rączkę” tworzy kilka zrośniętych z sobą owoców, a kilka rączek zrasta się następnie w „wiązkę” liczącą zwykle ok. 20 „paluszków”^[7].

Wartość odżywcza

Należy wziąć pod uwagę, że owoce z importu, często sztucznie doprowadzane do stanu dojrzałości^[8], mają inną wartość odżywczą.

Wartość odżywcza Banany (Musa acuminata Colla), bez skóry (100 g)
Wartość energetyczna 371 kJ (89 kcal) Białka 1,09 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,4% 2,4% 2,4% 2,4% M 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% Węglowodany 22,84 g szczegółowe informacje Cukry (jedno- i dwucukry) 12,23 g Jednocukry Glukoza 4,98 g Fruktoza 4,85 g Galaktoza 0,00 g Dwucukry Sacharoza 2,39 g Maltoza 0,01 g Laktoza 0,00 g Skrobia 5,38 g Błonnik 2,6 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 10% 10% 12% 12% M 6,8% 6,8% 8,7% 8,7% Tłuszcze 0,33 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,112 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,032 g Wielonienasycone 0,073 g omega-3 0,0270 g[9] omega-6 0,0460 g[9] trans 0,000 g Woda 74,91 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,8% 2,8% 2,8% 2,8% M 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% Etanol 0,0 g Kofeina 0 mg			Witaminy Witamina C 8,7 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 12% 12% 12% 12% M 9,7% 9,7% 9,7% 9,7% Tiamina (B1) 0,031 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,8% 2,8% 2,8% 2,8% M 2,6% 2,6% 2,6% 2,6% Ryboflawina (B2) 0,073 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,6% 6,6% 6,6% 6,6% M 5,6% 5,6% 5,6% 5,6% Niacyna (B3) 0,665 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,8% 4,8% 4,8% 4,8% M 4,2% 4,2% 4,2% 4,2% Kwas pantotenowy 0,334 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,7% 6,7% 6,7% 6,7% M 6,7% 6,7% 6,7% 6,7% Witamina B6 0,367 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 28% 28% 24% 24% M 28% 28% 22% 22% Foliany 0,020 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,0% 5,0% 5,0% 5,0% M 5,0% 5,0% 5,0% 5,0% Kwas foliowy 0,000 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Kobalamina (B12) 0,00000 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Cholina 9,8 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,3% 2,3% 2,3% 2,3% M 1,8% 1,8% 1,8% 1,8% Witamina A 0,003 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,4% 0,4% 0,4% 0,4% M 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% Witamina D 0,0000 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 0,10 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% M 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% Witamina K 0,0005 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% M 0,4% 0,4% 0,4% 0,4% Makroelementy Fosfor 22 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,1% 3,1% 3,1% 3,1% M 3,1% 3,1% 3,1% 3,1% Wapń 5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,5% 0,5% 0,4% 0,4% M 0,5% 0,5% 0,5% 0,4% Magnez 27 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,7% 8,4% 8,4% 8,4% M 6,8% 6,4% 6,4% 6,4% Potas 358 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,6% 7,6% 7,6% 7,6% M 7,6% 7,6% 7,6% 7,6% Sód 1 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% M 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% Mikroelementy Fluor 0,0022 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% M 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% Żelazo 0,26 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,4% 1,4% 3,3% 3,3% M 3,3% 3,3% 3,3% 3,3% Miedź 0,078 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,7% 8,7% 8,7% 8,7% M 8,7% 8,7% 8,7% 8,7% Cynk 0,15 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% M 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% Mangan 0,270 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 15% 15% 15% 15% M 12% 12% 12% 12% Selen 0,0010 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,8% 1,8% 1,8% 1,8% M 1,8% 1,8% 1,8% 1,8%
Dane liczbowe na podstawie: USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 28[10] Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[11]

Zastosowanie

Zobacz więcej w artykule Banan zwyczajny, w sekcji Zastosowanie.

Banany w kulturze

Zobacz więcej w artykule Banan zwyczajny, w sekcji Banan zwyczajny w kulturze i religii.

Producenci

W 2014 łączne zbiory bananów wyniosły wg danych FAOSTAT-u 114 130 tysięcy ton, z czego na Azję przypadało 55,8%, na obie Ameryki 24,7%, Afrykę 17,9%, Oceanię 1,3% oraz Europę 0,3%. Największymi producentami były następujące kraje^[12]:

Najwięksi producenci bananów (2017) (w mln ton)
Indie	30,48
Chiny	11,42
Indonezja	7,16
Brazylia	6,68
Ekwador	6,28
Filipiny	6,04
Angola	4,3
Gwatemala	3,89
Kolumbia	3,79
Tanzania	3,48
Kostaryka	2,55
Meksyk	2,23
Wietnam	2,05
Łącznie na świecie	113,92

Łącznie uprawy bananów zajęły obszar 5 393 811 ha^[12]. Głównymi eksporterami owoców w 2014 były Ekwador (26% światowego eksportu), Filipiny (15%), Kostaryka (12%), Kolumbia (7,8%) i Gwatemala (7,2%), a największymi importerami – kraje Unii Europejskiej, Stany Zjednoczone, Japonia, Chiny i Rosja^[13].

Przez lata znaczącym producentem bananów była amerykańska korporacja United Fruit Company, założona w 1899 roku. Jej obecnym następcą jest główny amerykański dystrybutor bananów Chiquita Brands International^[14]. Firma ta miała trzynastoprocentowy udział w światowym eksporcie bananów w 2013, podczas gdy jej główni konkurenci: Fresh Del Monte Produce (do 1989 część spółki Del Monte Foods) 12% zaś Dole Food Company 11%^[15].

W 2014 banany były głównym produktem eksportowym Belize^[13].

Osobne artykuły: produkcja bananów w Belize, produkcja bananów w Ekwadorze i produkcja bananów w Islandii.

Dojrzały banan porażony Ralstonia solanacearum

Transport i przechowywanie

Banany wymagają dalekiego transportu z miejsca, gdzie są uprawiane do miejsca sprzedaży. Aby osiągnąć jak najdłuższą trwałość skórki, której wygląd decyduje o wartości handlowej owoców, zbiór bananów następuje przed osiągnięciem dojrzałości. Owoce wymagają ostrożnego traktowania, szybkiego transportu do portów, schłodzenia i transportu w chłodniach. Celem jest powstrzymanie bananów przed wydzielaniem etylenu, naturalnego środka powodującego ich dojrzewanie. Takie postępowanie umożliwia przechowanie i transport przez 3-4 tygodnie w temperaturze 13 °C. Po przybyciu na miejsce przeznaczenia banany trafiają do dojrzewalni – miejsca gdzie umieszczane są w temperaturze 17 °C i traktowane etylenem o niskim stężeniu. Po kilku dniach banany zaczynają dojrzewać i rozprowadzane są do docelowej sprzedaży. Niedojrzałe banany nie powinny być przechowywane w domowych lodówkach, ze względu na zbyt niską temperaturę, która szkodzi owocom. Dojrzałe banany mogą być przechowane w domowej chłodziarce przez kilka dni.

Dwutlenek węgla (który banany wytwarzają samoistnie) i sorbenty etylenu mogą wydłużyć trwałość owoców nawet w wyższych temperaturach. Efekt ten można wykorzystać pakując owoce w szczelny worek polietylenowy z dodatkiem absorbentu etylenu (np. nadmanganianu potasu). Zabieg ten wydłuża okres przechowywania do 3-4 tygodni bez potrzeby chłodzenia^[16][17][18].

Zobacz też

Zobacz kategorię Banan w książce kucharskiej w Wikibooks

• republika bananowa
• wojny bananowe
• bananowa młodzież
• choroba panamska