Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Futro (odzież futrzana) – odzież wykonana ze skór zwierząt futerkowych[1]. Określenie „odzież futrzana” jest często używane w odniesieniu do płaszczy, chust, szalików lub innych elementów ubioru wykonanych z futr zwierząt.
Jedna z najstarszych form ubioru, szeroko stosowana odkąd człowiekowate po raz pierwszy rozprzestrzeniły się poza Afrykę. Zapewnia ciepło i zazwyczaj uważana jest za dobro luksusowe. Współcześnie ubiór ten wzbudza liczne etyczne kontrowersje związane z prawami zwierząt i obawą o stosowanie wobec nich okrucieństwa przy pozyskiwaniu surowca.
Futro jest powszechnie uważane za jeden z pierwszych materiałów wykorzystywanych do produkcji odzieży i ozdób ciała. Dokładna data pierwszego użycia futra w odzieży jest przedmiotem dyskusji. Wiadomo, że kilka gatunków człowiekowatych, w tym Homo sapiens i Homo neandertalensis, wykorzystywało odzież z futra.
Futro jest nadal noszone w większości umiarkowanych i chłodnych klimatów na całym świecie ze względu na jego wyjątkowe ciepło i trwałość. Od czasów wczesnoeuropejskiego osadnictwa, aż do rozwoju nowoczesnych alternatyw odzieżowych, odzież futrzana była popularna w Kanadzie podczas mroźnych zim. Wynalezienie niedrogich syntetycznych tekstyliów do izolacji odzieży doprowadziło do porzucenia mody na odzież futrzaną.
Futro jest nadal używane przez ludność indiańską i społeczeństwa rozwinięte, ze względu na jego dostępność i doskonałe właściwości izolacyjne. Ludność Eskimosów z Arktyki polegała na futrach przy większości swojej odzieży, a także stanowi część tradycyjnej odzieży w Rosji, Ukrainie, Jugosławii, Skandynawii i Japonii.
Jest ono również niekiedy kojarzone z elegancją i rozrzutnością wydatków. Wielu konsumentów i projektantów — w szczególności brytyjski projektant mody i rzecznik praw zwierząt Stella McCartney — rezygnuje z futer z powodu przekonań moralnych i okrucieństwa wobec zwierząt[2].
Zwierzęce futra używane do produkcji części garderoby i wykończeń mogą być barwione na intensywne kolory lub we wzory, które często imitują egzotyczne skóry zwierząt: ewentualnie można je pozostawić w oryginalnym wzorze i kolorze. Futro może zostać ostrzyżone tak, aby przypominało w dotyku aksamit, tworząc tkaninę zwaną shearling .
Powszechnie wykorzystywanymi zwierzętami do produkcji futer i futrzanych akcesoriów są lisy, króliki, jenoty, piżmaki, bobry, gronostaje, wydry, sobole, ssaki płetwonogie, koty, psy, kojoty, wilki szare, szynszyle, oposy i kitanki lisie[3]. Niektóre z nich są cenione znacznie bardziej niż inne. Zwierzęta, które utrzymywane są głównie w celu produkcji surowca dla przemysłu futrzarskiego nazywane są zwierzętami futerkowymi[4].
W polskim ustawodawstwie do zwierząt futerkowych zaliczane są[5]:
Ze względu na ich obfitość, lisy rude należą do najistotniejszych zwierząt futerkowych hodowanych w przemyśle futrzarskim. Ich skóry używane są do obszywania szalików, mufek, kurtek i płaszczy. Wykorzystywane są głównie do wykończenia zarówno płaszczy materiałowych, jak i odzieży futrzanej, włączając w to okrycia wieczorowe[6]. Skóry lisów srebrnych są popularnym materiałem na peleryny[6], podczas gdy lisy cross są wykorzystywane głównie do produkcji szalików i bardzo rzadko do obszywania[6]. Najcenniejszymi osobnikami w hodowli futer są odmiany srebrzyste, następnie odpowiednio odmiany cross i rude[7].
Nazwą futro określa się również ptasie skórki pokryte obfitym puchem (np. skórki pingwinów, gęsi i łabędzi), wykorzystywanych w celach estetycznych, bądź przy produkcji ubrań o dużych walorach cieplnych[8].
Produkcja odzieży futrzanej wymaga uzyskania skór zwierzęcych na których pozostawiono sierść. Niektóre środki chemiczne stosowane w przetwórstwie futer w zależności od rodzaju futra i jego przeznaczenia mogą obejmować sól kuchenną, sole glinu, kwasy, węglan sodu, trociny, skrobię kukurydzianą, lanolinę, środki odtłuszczające oraz, rzadziej, wybielacze, barwniki i tonery (dla skór barwionych)[potrzebny przypis]. Wykazano, że pracownicy narażeni na pył futrzarski powstały w trakcie obróbki futra mają obniżoną sprawność płuc proporcjonalnie do długości ich narażenia[9].
Futro sztuczne to każdy materiał syntetyczny mający na celu imitację wyglądu i odczuć prawdziwego futra. Pierwotnie weszło na rynek w 1929 roku i były wyprodukowane z użyciem włosów z alpaki. Jednakże nowoczesne sztuczne futra zostały opracowane dopiero w połowie lat 50., kiedy to wprowadzono poliakrylany jako zamienniki włosów alpaki[10].
W przeciwieństwie do prawdziwego futra, sztuczne futro jest tkaniną i z tego względu stosunkowo łatwo się je szyje. Nie wymaga przechowywania w chłodni, by uniknąć zepsucia i nie jest podatne na konsumpcję przez mole[11]. Nie jest ono tak dobrze izolujące i nie pozwala skórze oddychać tak samo jak prawdziwe futro[12]. Jest również mniej biodegradowalne; jest wykonane z różnych materiałów, w tym mieszanek polimerów akrylowych i modakrylowych pochodzących z węgla, powietrza, wody, ropy naftowej i skał wapiennych. Rozkład tych materiałów syntetycznych może trwać długo, prawdopodobnie nawet od 500 do 1000 lat[13].
Certyfikacja futra to dodatkowa procedura weryfikacyjna mająca na celu potwierdzenie pochodzenia skór od zwierząt hodowlanych utrzymywanych we właściwych warunkach pochodzących z krajów, w których przestrzegane są prawa zwierząt. Potwierdza ona także wysoki poziom dobrostanu zwierząt, profesjonalnego przygotowania hodowców, zachowania reżimu dotyczącego ochrony środowiska czy profilaktyki weterynaryjnej[14].
Saga Furs to najbardziej rozpowszechniony na świecie i prestiżowy zarazem znak jakości skór futerkowych promowany przez organizację Saga Furs założoną w 1954 r.[15][14] W komisji unifikacyjnej poza przedstawicielami fińskim oraz norweskim znajduje się także przedstawiciel polski. Komisja ta pracuje między innymi nad ujednoliceniem certyfikatów. Dzięki tym pracom polskie certyfikaty uznawane są przez Dom Aukcyjny w Helsinkach oraz zostały włączone w certyfikowane kolekcje skór[14]. Saga Furs pracuje wyłącznie z europejskimi fermami przestrzegającymi prawa krajowe i międzynarodowe chroniącymi dobrobyt zwierząt[16].
Znak OA™ (Origin Assured, „Pochodzenie Gwarantowane”)[14] to symbol oraz akcja mająca na celu pokazanie konsumentowi kupującemu futro informacji o źródłach jego pochodzenia oraz drogi jaką futro pokonuje (ferma → dom aukcyjny → zakłady odzieżowe)[14]. Znak OA™ ma być zapewnieniem, że futro oznaczone tym symbolem pochodzi z kraju w których przestrzegane są prawa zwierząt oraz ferm na których prowadzone są legalne hodowle w których przestrzega się ochrony środowiska[14][17]. Projekt powstał i jest promowany przez IFTF (International Fur Trade Federation) – Międzynarodowe Stowarzyszenie Futrzarskie, Domy Aukcyjne (NAFA, Kopenhagen Fur, Finnish Fur Sales oraz American Legend)[14]. Pierwszy raz znak ten został zaprezentowany na rynku futrzarskim w grudniu 2006 r. Od tego czasu międzynarodowe domy aukcyjne które są partnerami programu OA™ odpowiedzialne są za sortowanie oznaczonych futer, ich czytelną identyfikację oraz za dystrybucję samych oznaczeń[18].
Polska znajduje się na liście krajów produkujących futra na fermach hodowlanych, które później oznaczone mogą być znakiem Origin Aprroved[19]
Trwałość futra zależna jest od budowy histologicznej włosów, stopniem osadzenia oraz stosunkiem ilościowym włosów pokrywowych. Jako standard najwyższej jakości przyjmuje się futro z wydry morskiej[20].
Trwałość futer poszczególnych gatunków zwierząt futerkowych[20] | ||
---|---|---|
Rodzaj skóry | Grupa trwałości | Trwałość |
Wydra | I | 100 |
Bóbr | I | 85 |
Foka | I | 80 |
Rosomak | II | 75 |
Jenot | II | 75 |
Norka amerykańska | II | 70 |
Szop | II | 65 |
Soból tajgowy | II | 60 |
Tchórz | II | 60 |
Kuna leśna | II | 60 |
Karakuł | II | 60 |
Kuna domowa | II | 55 |
Skunks | II | 50 |
Piżmak | II | 50 |
Korsak | III | 43 |
Lis srebrzysty | III | 40 |
Ryś | III | 40 |
Opos | III | 40 |
Szakal | III | 38 |
Lis niebieski | III | 35 |
Wilk | III | 35 |
Nutria | III | 35 |
Kot | III | 30 |
Koza | III | 30 |
Gronostaj | IV | 25 |
Łasica | IV | 25 |
Wiewiórka | IV | 25 |
Królik | IV | 12 |
Kret | V | 5 |
Suseł | V | 5 |
Zając | V | 3 |
Przeciwnicy futer uważają, że metody stosowane w gospodarstwach futrzarskich są ukierunkowane na maksymalizację zysków kosztem dobrostanu zwierząt futerkowych[21][22][23]. Podobnie jak w przypadku innych rodzajów hodowli zwierząt, warunki bytowania zwierząt są zróżnicowane, a skrajne przypadki budzą wiele kontrowersji. Według PETA większość hodowców futrzarskich umieszcza zwierzęta w małych klatkach, uniemożliwiając im zrobienie więcej niż kilku kroków w tył i w przód. PETA twierdzi, że lisy i inne zwierzęta cierpią z powodu ograniczonego środowiska, a nawet mogą się wzajemnie kanibalizować jako reakcja na ich trzymanie w niewoli[21].
Aktywiści praw zwierząt twierdzą iż fermy futrzarskie są przyczyną skażenia środowiska licznymi związkami takimi jak siarkowodór, amoniak, mocznik, fosfor czy azot, które nie są odpowiednio utylizowane[24](zobacz też Wpływ hodowli zwierząt futerkowych na środowisko naturalne ).
Raport dotyczący sytuacji wielkopolskich ferm futrzarskich autorstwa Najwyższej Izby Kontroli z 2011 roku, wskazuje że „w 87% tych ferm nie przestrzegano wymagań ochrony środowiska, w 48% działalność hodowlana prowadzona była w obiektach nielegalnie wybudowanych lub użytkowanych, a w 35% niezgodnie z przepisami weterynaryjnymi.”[25]
W niektórych krajach europejskich zakazano lub ściśle uregulowano hodowlę zwierząt futerkowych[26]. Na świecie znane są protesty organizacji prozwierzęcych i proekologicznych, które przeciwstawiają się handlowi, jak i zabijaniu zwierząt dla futra. Jedną z najsłynniejszych kampanii jest „I’d Rather Go Naked Than Wear Fur” (w tłumaczeniu: Wolę chodzić nago niż nosić futro)[27].
Konwencja CITES zakazuje importu futer lub skór gatunków zagrożonych wyginięciem (np. futro lamparta)[28].
Szczegółowe warunki i metody uśmiercania zwierząt futerkowych w Polsce reguluje „Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 września 2004 r. w sprawie kwalifikacji osób uprawnionych do zawodowego uboju oraz warunków i metod uboju i uśmiercania zwierząt”[29].
Kampanie antyfutrzarskie organizowane są na całym świecie, m.in. przez takie organizacje jak: PETA, czy fundacja Viva!. Mają one na celu zaprzestanie zabijaniu zwierząt na futra. Wiele znanych osobistości, takich jak Pamela Anderson, Kim Basinger, Stella McCartney, Sharon Osbourne, Sophie Ellis-Bextor, Jarosław Kaczyński, Zbigniew Zamachowski, Marcin Daniec popierają antyfutrzarskie kampanie[30].
W 2011 roku Koalicja dla Zwierząt, porozumienie kilkudziesięciu organizacji pro-zwierzęcych, złożyła w Sejmie projekt nowej ustawy o ochronie zwierząt, w którym ujęty został również zakaz chowu zwierząt futerkowych na futra (z okresem karencji). Projekt został złożony jako tzw. inicjatywa ludowa po zebraniu 224 736 podpisów[31]. W lutym 2012 roku protestem pod Krajowym Pokazem Skór Futerkowych, rozpoczęła działalność Koalicja na Rzecz Zakazu Hodowli Zwierząt Futerkowych w Polsce[32].
W lutym 2016 r. grupa posłów partii Nowoczesna złożyła poselski projekt ustawy, który miał m.in. zabronić hodowli zwierząt futerkowych[33]. Wywołało to falę krytyki[34]. Miesiąc później wycofano cały projekt ustawy[35].
Nowelizacja ustawy o ochronie zwierząt zwana potocznie "Piątką dla zwierząt" uchwalona przez Sejm 18 września 2020 r. zawierała zapisy o zakazie hodowli zwierząt na futra. Po zaniechaniu dalszego procedowania tej nowelizacji, Małgorzata Tracz z partii Zieloni, zapowiedziała złożenie w Sejmie do końca listopada 2021 r. nowego projektu zakazującego hodowli zwierząt na futra przewidującego dłuższe Vacatio legis oraz wypłacanie odszkodowań hodowcom.[36]
Raport Najwyższej Izby Kontroli z 2011 roku, dotyczący działania 23 ferm zwierząt futerkowych w latach 2009–2010 na terenie województwa wielkopolskiego wskazuje na nierzetelność sprawowanego Nadzoru Weterynaryjnego. Według raportu w 87% sprawdzonych ferm nie przestrzegano wymagań dotyczących ochrony środowiska, natomiast w blisko połowie ferm działalność hodowlana była prowadzona w obiektach nielegalnie wybudowanych lub użytkowanych[37]. Kolejny raport NIK z 2014 roku wykazał poprawę nad kontrolami ferm przemysłowych. W okresie 2011–2013 przeprowadzono przez Inspekcje Weterynaryjną kontrolę na prawie wszystkich legalnie działających fermach zwierząt futerkowych w Polsce[38].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.