Ryś

Ryś^[9] (Lynx) – rodzaj drapieżnych ssaków z podrodziny kotów (Felinae) w obrębie rodziny kotowatych (Felidae). Dawniej zwany ostrowidzem.

Ten artykuł dotyczy przedstawiciela rodziny kotowatych. Zobacz też: ryś (ujednoznacznienie).

Ryś

Lynx
Kerr, 1792[1]
Przedstawiciel rodzaju – ryś kanadyjski (Lynx canadensis)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Podrząd	kotokształtne
Infrarząd	Feloidea
Rodzina	kotowate
Podrodzina	koty
Rodzaj	ryś
Typ nomenklatoryczny
Felis lynx Linnaeus, 1758
Synonimy
Lynceus[a] J.E. Gray, 1821[2] Lyncus[b]: J.E. Gray, 1825[3] Pardina Kaup, 1829[4] Lynchus[b]: Jardine, 1834[5] Cervaria[c] J.E. Gray, 1867[6] Eucervaria[d] Palmer, 1903[7] Linx[e]: Kretzoi, 1930[8]
Gatunki
12 gatunków (w tym 8 wymarłych) – zobacz opis w tekście
Zasięg występowania

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w lasach Europy (Portugalia, Hiszpania, Francja, Niemcy, Norwegia, Szwecja, Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, Białoruś, Ukraina, Polska, Czechy, Słowacja, Austria, Szwajcaria, Włochy, Słowenia, Węgry, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Albania, Grecja, Macedonia, Serbia, Bułgaria i Rumunia), Azji (Rosja, Gruzja, Armenia, Azerbejdżan, Turcja, Irak, Iran, Turkmenistan, Uzbekistan, Kazachstan, Mongolia, Chińska Republika Ludowa, Kirgistan, Tadżykistan, Afganistan, Pakistan, Indie, Nepal, Bhutan i Korea Północna) i Ameryki Północnej (Kanada, Stany Zjednoczone i Meksyk)^[10][11][12].

Charakterystyka

Długość ciała 65–110 cm, długość ogona 5–23 cm; masa ciała 5–29 kg (samce są o około 25% większe i cięższe od samic)^[11]. Są to zwierzęta średniej wielkości, o uszach zaokrąglonych, zakończonych pędzelkami ciemnych, najczęściej czarnych włosów. Ciało rysia jest zakończone krótkim ogonem.

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1792 roku brytyjski przyrodnik Robert Kerr w publikacji własnego autorstwa dotyczącej królestwa zwierząt^[1]. Na gatunek typowy Kerr wyznaczył (Linneuszowska tautonimia) rysia euroazjatyckiego (L. lynx).

Etymologia

• Lynx (Linx): gr. λυγξ lynx, λυγκος lynkos ‘ryś’^[13].
• Lynceus (Lyncus, Lynchus): Linkeus (gr. Λυγκεύς Lynkeús, Λυγκέας Lynkéas), w mitologii greckiej jeden z Argonautów słynący z bystrego wzroku^[14]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Felis lynx Linnaeus, 1758.
• Pardina: zdrobnienie łac. pardus ‘lampart, pantera’^[15]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Felis pardina Temminck, 1827.
• Cervaria: łacińskie określenie odnoszące się do jelenia; lupus cemarius – termin używany przez Pliniusza na określenie rysia^[16]. Gatunek typowy: Gray wymienił pięć gatunków – Felis isabellina Blyth, 1847 (= Felis lynx Linnaeus, 1758), Felis pardina Temminck, 1825, Felis rufa von Schreber, 1777, Lynx fasciatus^[f] Rafinesque, 1817, Felis maculata Horsfield & Vigors, 1829 (= Felis rufa von Schreber, 1777) – z których gatunkiem typowym jest Felis pardina Temminck, 1827.
• Eucervaria: gr. ευ eu ‘typowy’; rodzaj Cervaria J.E. Gray, 1867^[17].

Podział systematyczny

Rodzaj Lynx prawdopodobnie dzieli swój klad z rodzajami Puma, Prionailurus i Felis. Lynx pierwszy oddzielił się od głównej linii rozwojowej^[18]. Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[19][20][10]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa[9]	Podgatunki[11][10][20]	Rozmieszczenie geograficzne[11][10][20]	Podstawowe wymiary[11][20][g]	Status IUCN[21]
	Lynx rufus	(von Schreber, 1777)	ryś rudy	4 podgatunki	od południowej Kanady (od Kolumbii Brytyjskiej na wschód do Quebecu) na południe przez całe Stany Zjednoczone do środkowego Meksyku	DC: 65–105 cm DO: 9–11 cm MC: 5,8–13,3 kg	LC
	Lynx canadensis	Kerr, 1792	ryś kanadyjski	gatunek monotypowy	tajga Alaski, środkowej i południowej Kanady (w tym Nowa Fundlandia) na południe wzdłuż Gór Skalistych do Kolorado (Stany Zjednoczone)	DC: 76–107 cm DO: 5–12,7 cm MC: 5–17,3 kg	LC
	Lynx lynx	(Linnaeus, 1758)	ryś euroazjatycki	6 podgatunków	Eurazja od Skandynawii i Francji na wschód po wschodnią Syberię i Chińską Republikę Ludową, na południe do Turcji, Kaukazu, północnego Iranu, Wyżyny Tybetańskiej i Himalajów; wytępiony z części zachodniej i środkowej Europy	DC: 80–110 cm DO: 16–23 cm MC: 15–29 kg	LC
	Lynx pardinus	(Temminck, 1827)	ryś iberyjski	gatunek monotypowy	południowo-zachodnia Hiszpania, reintrodukowany do południowej Portugalii	DC: 68–82 cm DO: 12,5–16 cm MC: 7–14 kg	VU

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  VU  – gatunek narażony.

Opisano również gatunki wymarłe^[22]:

• Lynx hei Jiangzuo Qigao, Li Lu, Madurell-Malapeira, Wang Shiqi, Li Shijie, Fu Jiao & Chen Shanqin, 2022^[23] (Azja; pliocen–plejstocen)
• Lynx issiodorensis (Croizet & Jobert, 1828)^[24] (Europa; pliocen)
• Lynx peii (Teilhard de Chardin, 1945)^[25] (Azja; pliocen–plejstocen)
• Lynx proterolyncis (Savage, 1941)^[26] (Ameryka Północna; pliocen)
• Lynx shansius (Teilhard de Chardin & LeRoy, 1945)^[25] (Azja; pliocen)
• Lynx teilhardi (Pei, 1934)^[27] (Azja; plejstocen)
• Lynx thomasi Geraads, 1980^[28] (Afryka; plejstocen)
• Lynx variabilis Tang, 1980^[29] (Azja; plejstocen)

Uwagi

1. Młodszy homonim Lynceus Müller, 1785 (Crustacea).
2. Niepoprawna, późniejsza pisownia Lynceus J.E. Gray, 1821.
3. Młodszy homonim Cervaria Walker, 1866 (Lepidoptera).
4. Nowa nazwa dla Cervaria J.E. Gray, 1867.
5. Niepoprawna, późniejsza pisownia Lynx Kerr, 1792.
6. Podgatunek L. rufus.
7. DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała