Loading AI tools
rodzina ssaków naczelnych Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Człowiekowate[4] (Hominidae) – rodzina ssaków naczelnych z nadrodziny człekokształtnych (Hominoidea) obejmująca największe wśród naczelnych gatunki wykazujące dużą inteligencję, skłonność do przyjmowania dwunożnej i spionizowanej postawy oraz zdolność do wytwarzania i używania narzędzi.
| Hominidae[1] | |||
| J.E. Gray, 1825[2] | |||
| Okres istnienia: miocen–dziś | |||
 Przedstawiciele Hominidae – orangutan sumatrzański (Pongo abelii) i człowiek rozumny (Homo sapiens). | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Parvordo | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina |
człowiekowate | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Homo Linnaeus, 1758 | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podrodziny | |||
| |||
Najstarszy znany hominid, Graecopithecus, pochodzi z miocenu, sprzed 7,2 mln lat, z terenów dzisiejszej Grecji i Bułgarii[5]. W naturze rodzinę tę reprezentują takie rodzaje ssaków jak człowiek, szympans, goryl i orangutan.
Kryteria klasyfikowania gatunków do rodziny Hominidae są kontrowersyjne[6]. Przez wiele lat za główne kryteria odróżniające ludzi od małp przyjmowano dwunożność, różnie rozumianą inteligencję, zdolność do wytwarzania narzędzi, mowy i kultury. Niedostateczna wiedza o ekologii i etologii poszczególnych gatunków małp powodowała, że w historii taksonomii zwierząt ścierały się dwa poglądy.
Człowiekowate są dużymi ssakami lądowymi. Najmniejsze bonobo ważą 30–60 kg, a największe osobniki goryli zachodnich osiągają do 275 kg masy ciała. Od pozostałych człekokształtnych odróżnia je skłonność do przyjmowania postawy wyprostowanej (pionowej) i dwunożnej lokomocji, długotrwały rozwój osobniczy, a przede wszystkim znacznie bardziej rozwinięty mózg.
Ciało człowiekowatych jest masywne, z dobrze rozwiniętymi ramionami i barkami, których budowa umożliwia zawieszanie się na gałęziach. Większość gatunków (poza człowiekiem) dobrze się wspina po drzewach, ale jedynie orangutan prowadzi w pełni nadrzewny tryb życia. Spionizowana postawa wymusiła szereg modyfikacji szkieletu, głównie esowaty kształt kręgosłupa, wydłużenie tylnych kończyn, przekształcenie miednicy, zmianę funkcji rąk. Kciuk i paluch są przeciwstawne (z wyjątkiem człowieka i jego nóg, u których paluch utracił przeciwstawność, przez co palce stóp straciły pierwotną chwytność). Wszystkie palce są zakończone płaskimi paznokciami. Żaden z gatunków człowiekowatych nie ma ogona ani nagniotów pośladkowych, wszystkie natomiast mają dużą puszkę mózgową. Najważniejszymi zmysłami człowiekowatych są wzrok i słuch. Oczy przesunięte na przednią część głowy umożliwiają widzenie stereoskopowe.
Pomiędzy samcem a samicą większości człowiekowatych wyraźnie zaznaczony jest dymorfizm płciowy. Np. u goryli samce są znacznie większe i masywniejsze od samic, i w grupie jest zwykle jeden dominujący samiec, wokół którego skupionych jest kilka samic. Tak wyraźny dymorfizm nie występuje u szympansów i człowieka, natomiast w trakcie wykopalisk w 2007 r. w Ileret w Kenii odkryto ją u hominida Homo erectus, uznawanego do tej pory za najbliższego ludziom[9][10]. U samic występuje menstruacja.
Ciąża trwa 8-9 miesięcy. Samice rodzą zazwyczaj jedno młode i choć rzadko ich liczba jest większa, to rekordem u człowieka rozumnego były dziewięcioraczki[11]. Przez długi okres po porodzie nowo narodzony osobnik jest bezradny, nieprzystosowany do samodzielnego życia i wymaga stałej opieki matki.
Człowiekowate są wszystkożerne, żywią się głównie owocami i liśćmi, niektóre również owadami, a szympansy i ludzie – także mięsem upolowanych przez siebie dużych kręgowców. Wszyscy przedstawiciele rodziny wyróżniają się wśród naczelnych złożonością zachowań socjalnych. Żyją w grupach rodzinnych, budują gniazda, czy domy. Umiejętność wytwarzania narzędzi – do niedawna przypisywana wyłącznie człowiekowi – została potwierdzona badaniami terenowymi także u przedstawicieli wszystkich współcześnie żyjących wielkich małp.
W rodzinie człowiekowatych wyróżniane są podrodziny Ponginae i Homininae. (Według niektórych systematyków do rodziny człowiekowatych należy zaliczyć cztery podrodziny: Ponginae, Gorillinae, Paninae i Homininae[12]). Do pierwszej zaliczany jest tylko jeden rodzaj – orangutan, do drugiej pozostałe 3 rodzaje żyjące współcześnie i kilka wymarłych. Do żyjących współcześnie zaliczono szympansa, goryla i człowieka. Wszystkie wymienione rodzaje były wcześniej klasyfikowane w randze gatunków. Badania wykazały jednak istotne różnice pomiędzy populacjami każdego z nich, co doprowadziło do rewizji w systematyce, w wyniku której obecnie wyróżnia się po dwa gatunki orangutanów, goryli i szympansów (łącznie sześć), natomiast klasyfikacja gatunków z rodzaju Homo nie została jednoznacznie ustalona.
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 32 | = | 2 | 1 | 2 | 3 |
| 2 | 1 | 2 | 3 | ||
Do rodziny należą następujące występujące współcześnie podrodziny[13][14][4]:
Opisano również wymarłe podrodziny i plemię[15]:
Rodzaje wymarły o niepewnej pozycji systematycznej[15][16][17]:
Odkrycia paleoantropologiczne i badania molekularne wskazują, że człowiekowate pochodzą z Afryki. Większość skamieniałości hominidów znaleziono w Afryce wschodniej, ale w roku 2002 francuski paleontolog Michel Brunet wraz z międzynarodowym zespołem badaczy odkrył w suchych pokładach dna jeziora Czad (leżącego w centralnej Afryce) skamieniałości datowane na 6-7 mln lat. Mogą one należeć do najwcześniejszego znanego hominida[18]. Nie wiemy jeszcze, w jakim stopniu człowiekowate żyjące w Afryce były ze sobą skoligacone. Nie wiemy też, czy znamy już wszystkie żyjące tam gatunki. W ciągu 4,5 milionów lat swej historii hominidy uczłowieczyły się, stały się w pełni dwunożne, zaczęły zespołowo uprawiać łowiectwo, korzystać w razie potrzeby z jaskiń, posługiwać się systematycznie prymitywnymi narzędziami i w końcu je produkować. Stopniowo wywędrowały z Afryki do Azji (najstarsze znaleziska pochodzą sprzed 1,6 mln lat), Europy (najstarsze znaleziska pochodzą sprzed 1,3 mln lat) i na inne kontynenty tworząc pierwsze kultury myśliwsko-zbierackie. W ciągu ostatniego miliona lat przyswoiły sobie umiejętność rozniecania ognia i budowania domostw. Z czasem usprawniły techniki zbieracko-łowieckie, nauczyły się rybołówstwa, produkcji broni, odzieży, ceramiki, tkactwa, aż ostatecznie przeszły do gospodarki opierającej się na rolnictwie i pasterstwie, udomowiły najpierw psa, a później inne zwierzęta, zdobyły umiejętność rozpoznawania minerałów, praktykowania górnictwa, wytwarzania sztuki i muzyki.
← mln lat temu Człowiekowate | ||||||||||||
| ←4,6 mld | 541 | 485 | 443 | 419 | 359 | 299 | 252 | 201 | 145 | 66 | 23 | 2 |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
