Wyższe naczelne

Wyższe naczelne^[2] (Haplorhini) – podrząd ssaków z rzędu naczelnych (Primates) obejmujący wyraki oraz małpokształtne, czyli szerokonose małpy Nowego Świata, wąskonose małpy Starego Świata i małpy człekokształtne. W języku polskim Haplorrhini określane są jako wyższe naczelne w odróżnieniu do niższych naczelnych z kladu lemurowych (Strepsirrhini). Haplorrhini jest taksonem monofiletycznym.

Wyższe naczelne

Haplorhini
Pocock, 1918[1]
Szympans
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarzędy
3 infrarzędy (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście

Wyższe naczelne mają pysk krótszy niż u przedstawicieli Strepsirrhini. Nozdrza nie są połączone z górną wargą. W oku występuje, nieobecny u niższych naczelnych, dołek środkowy siatkówki oka (fovea centralis), nie ma natomiast grzebienia zębowego i błony odblaskowej (tapetum lucidum). Większość prowadzi dzienny tryb życia – wyjątek stanowią ponocnice. Samice rodzą zwykle jedno młode, które przez długi czas jest zależne od matki.

Systematyka

Etymologia

• Haplorhini: gr. ἁπλοος haploos ‘prosty’^[3]; ῥις rhis, ῥινος rhinos ‘nos, pysk’^[4].

Podział systematyczny

Do podrzędu należą następujące współcześnie występujące infrarzędy^[2][5][6][7]:

• Tarsiiformes Gregory, 1915 – wyrakokształtne
• Simiiformes Haeckel, 1866 – małpokształtne

Haplorrhini	Tarsiiformes Simiiformes Platyrrhini Catarrhini Cercopithecoidea Hominoidea

Opisano również infrarząd wymarły^[8]:

• Eosimiiformes Chaimanee, Chavasseau, Beard, Aung Aung Khyaw, Aung Naing Soe, Chit Sein, Lazzari, Marivaux, Marandat, Myat Swe, Rugbumrung, Thit Lwin, Valentin, Zin Maung Maung Thein & Jaeger, 2012

Rodzaje wymarłe o niepewnej pozycji systematycznej i nie sklasyfikowane w żadnym z powyższych infrarzędów:

• Amamria Marivaux, Essid, Marzougui, Khayati Ammar, Adnet, Marandat, Merzeraud, Ramdarshan, Tabuce, Vianey-Liaud & Yans, 2014^[9] – jednym przedstawicielem był Amamria tunisiensis Marivaux, Essid, Marzougui, Khayati Ammar, Adnet, Marandat, Merzeraud, Ramdarshan, Tabuce, Vianey-Liaud & Yans, 2014
• Aseanpithecus Jaeger, Chavasseau, Lazzari, Aung Naing Soe, Chit Sein, Le Maître, Hla Shwe & Chaimanee, 2019^[10] – jednym przedstawicielem był Aseanpithecus myanmarensis Jaeger, Chavasseau, Lazzari, Aung Naing Soe, Chit Sein, Le Maître, Hla Shwe & Chaimanee, 2019
• Bugtipithecus Marivaux, Antoine, Baqri, Benammi, Chaimanee, Crochet, Franceschi, Iqbal, Jaeger, Métais, Roohi & Welcomme, 2005^[11] – jednym przedstawicielem był Bugtipithecus inexpectans Marivaux, Antoine, Baqri, Benammi, Chaimanee, Crochet, Franceschi, Iqbal, Jaeger, Métais, Roohi & Welcomme, 2005