Wiewiórka

Wiewiórka^[22] (Sciurus) – rodzaj ssaków z podrodziny wiewiórek (Sciurinae) w obrębie rodziny wiewiórkowatych (Sciuridae).

Zobacz też: inne znaczenia.

Wiewiórka

Sciurus
Linnaeus, 1758[1]
Wiewiórka szara (S. carolinensis)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Nadgromada	żuchwowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	wiewiórkokształtne
Rodzina	wiewiórkowate
Podrodzina	wiewiórki
Plemię	wiewiórki
Rodzaj	wiewiórka
Typ nomenklatoryczny
Sciurus vulgaris Linnaeus, 1758
Synonimy Guerlinguetus J.E. Gray, 1821[2] Macroxus F. Cuvier, 1823[3] Macroxus F. Cuvier, 1825[4] Macroschus[a] Gloger, 1841[5] Echinosciurus Trouessart, 1880[6] Neosciurus Trouessart, 1880[6] Parasciurus Trouessart, 1880[6] Aphrontis Schultze, 1893[7] Araeosciurus E.W. Nelson, 1899[8] Baiosciurus E.W. Nelson, 1899[9] Hesperosciurus E.W. Nelson, 1899[10] Otosciurus E.W. Nelson, 1899[11] Mamsciurus Herrera, 1899[12] Tenes O. Thomas, 1909[13] Notosciurus J.A. Allen, 1914[14] Hadrosciurus J.A. Allen, 1915[15] Histriosciurus J.A. Allen, 1915[16] Leptosciurus J.A. Allen, 1915[17] Mesosciurus J.A. Allen, 1915[18] Simosciurus J.A. Allen, 1915[19] Urosciurus J.A. Allen, 1915[20] Oreosciurus Ognev, 1935[21]
Podrodzaje i gatunki
10 podrodzajów (w tym 1 o statusie incertae sedis i 34 gatunki (w tym 6 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Eurazji i Ameryce^[23][24][25].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 140–560 mm, długość ogona 119–340 mm; masa ciała 100–1400 g^[24][26].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10. wydaniu Systema Naturae, książce swojego autorstwa poświęconej systematyce zwierząt, roślin i minerałów^[1]. Linneusz wymienił kilka gatunków – Sciurus flavus Linnaeus, 1758 (nomen dubium), Sciurus volans Linnaeus, 1758, Sciurus niger Linnaeus, 1758, Sciurus cinereus Linnaeus, 1758^[b], Sciurus vulgaris Linnaeus, 1758, Sciurus striatus Linnaeus, 1758 i Sciurus getulus Linnaeus, 1758 – z których gatunkiem typowym jest (Linneuszowska tautonimia) Sciurus vulgaris Linnaeus, 1758 (wiewiórka ruda).

Etymologia

• Sciurus: łac. sciurus ‘wiewiórka’, od gr. σκίουρος skiouros ‘wiewiórka’^[27].
• Guerlinguetus: nazwa Guerlinguet używana przez francuskich osadników w Gujanie i zaadaptowana przez de Buffona w 1789 roku^[28]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sciurus guerlinguetus J.E. Gray, 1821 (= Sciurus aestuans Linnaeus, 1766).
• Macroxus i Macroschus: etymologia niejasna, F. Cuvier nie wyjaśnił pochodzenia nazwy^[29], być może od gr. μακρος makros ‘długi’^[30]; οξυς oxus ‘ostry’^[31]. Gatunek typowy: Cuvier wymienił dwa gatunki – Sciurus bivittatus A.G. Desmarest, 1822 i Æsciurius stuans F. Cuvier, 1825 (= Sciurus aestuans Linnaeus, 1766) – nie wskazując gatunku typowego; gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)^[32] – Sciurus aestuans Linnaeus, 1766.
• Echinosciurus: gr. εχινος ekhinos ‘jeż’; σκιουρος skiouros ‘wiewiórka’^[33]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus hypopyrrhus Wagler, 1831 (= Sciurus aureogaster F. Cuvier, 1829).
• Neosciurus: gr. νεος neos ‘nowy’; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[34]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus carolinensis J.F. Gmelin, 1788.
• Parasciurus: gr. παρα para ‘blisko’; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[35]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sciurus niger Linnaeus, 1758.
• Aphrontis: gr. αφροντις aphrontis ‘wolny od opieki’^[36]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sciurus vulgaris Linnaeus, 1758.
• Araeosciurus: gr. αραιος araios ‘smukły’; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[37]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus oculatus W.C.H. Peters, 1863.
• Baiosciurus: gr. βαιος baios ‘mały’; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[38]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus deppei W.C.H. Peters, 1863.
• Hesperosciurus: gr. ἑσπερος hesperos ‘zachodni’; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[39]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus griseus Ord, 1818.
• Otosciurus: gr. ους ous, ωτος ōtos ‘ucho’; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[40]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus aberti S.W. Woodhouse, 1852.
• Mamsciurus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)^[41].
• Tenes: etymologia niejasna, Thomas nie wyjaśnił znaczenia nazwy rodzajowej^[13]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sciurus persicus O. Thomas, 1909 (= Sciurus anomalus Güldenstaedt, 1775).
• Notosciurus: gr. νοτος notos ‘południe’^[42]; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[14]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Notosciurus rhoadsi J.A. Allen, 1914 (= Sciurus granatensis von Humboldt, 1811).
• Hadrosciurus: gr. ἁδρος hadros ‘gruby’^[43]; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[15]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus flammifer O. Thomas, 1904.
• Histriosciurus: łac. histrio, histrionis ‘arlekin, aktor’^[44]; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[16]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus gerrardi J.E. Gray, 1861 (= Sciurus granatensis von Humboldt, 1811).
• Leptosciurus: gr. λεπτος leptos ‘delikatny, drobny’^[45]; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[17]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus rufoniger Pucheran, 1845 (= Macroxus pucheranii Fitzinger, 1867).
• Mesosciurus: gr. μεσος mesos ‘środkowy, pośredni’^[46]; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[18]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus aestuans Linnaeus, 1766.
• Simosciurus: gr. σιμος simos ‘zgięty w górę, zadarty nos’^[47]; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[19]. Gatunek typowy: Sciurus stramineus Eydoux & Souleyet, 1841.
• Urosciurus: gr. ουρα oura ‘ogon’^[48]; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[20]. Gatunek typowy: Sciurus tricolor^[c] von Tschudi, 1845.
• Oreosciurus: gr. ορος oros, ορεος oreos ‘góra’^[49]; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus anomalus Güldenstaedt, 1775.

Podział systematyczny

Sciurus jest parafiletyczny w stosunku do Microsciurus, Syntheosciurus i Rhethrosciurus^[23]; zaproponowany podział południowoamerykańskich wiewiórek na rodzaje Guerlinguetus, Hadrosciurus, Notosciurus i Simosciurus opierał się tylko na cechach morfologicznych; zachodzi potrzaba dalszych badań^[23]. Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki zgrupowane w kilku podrodzajach^{[50][26][23][22]}:

Podrodzaj	Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa[22]	Podgatunki[24][23][26]	Rozmieszczenie geograficzne[24][23][26]	Podstawowe wymiary[24][26][d]	Status IUCN[51]
Sciurus		Sciurus vulgaris	Linnaeus, 1758	wiewiórka pospolita	22 podgatunki	od Irlandii, Wielkiej Brytanii i Półwyspu Iberyjskiego na wschód przez Eurazję do wybrzeża Oceanu Spokojnego i Japonii; introdukowany na południe od rodzimego zasięgu i na Saint Kitts i Nevis; zakres wysokości: 0–3100 m n.p.m.	DC: 21–25 cm DO: 15–20 cm MC: 235–480 g	LC
Sciurus		Sciurus meridionalis	Lucifero, 1907		gatunek monotypowy	endemit Włoch: Kalabria i Basilicata; zakres wysokości: 600–1600 m n.p.m.	DC: brak danych DO: brak danych MC: 380–486 g	NT
Sciurus		Sciurus lis	Temminck, 1844	wiewiórka japońska	gatunek monotypowy	endemit Japonii: Honsiu, Sikoku; dawniej Kiusiu i Awaji (brak obecnych zapisów)	DC: 16–22 cm DO: 13–17 cm MC: 250–310 g	LC
Sciurus		Sciurus anomalus	Güldenstaedt, 1775	wiewiórka kaukaska	3 podgatunki	Grecja (Lesbos), Turcja, Zabajkale, Lewant, północny Irak oraz zachodni i południowy Iran (góry Zagros); zakres wysokości: około 2000 m n.p.m.	DC: 19,2–25 cm DO: 12–16,2 cm MC: 250–410 g	LC
Hesperosciurus		Sciurus aberti	S.W. Woodhouse, 1853	wiewiórka frędzloucha	6 podgatunków	Stany Zjednoczone (południowy Wyoming i Utah) na południe do północno-zachodniego Meksyku (Sierra Madre Zachodnia na południe do Durango); introdukowany w innych miejscach w Stanach Zjednoczonych	DC: 26–27 cm DO: 21–22 cm MC: 594–619 g	LC
Hesperosciurus		Sciurus griseus	Ord, 1818	wiewiórka popielata	3 podgatunki	zachodnie Stany Zjednoczone (Waszyngton), Oregon i Kalifornia) na południe do Meksyku (skrajnie północna Kalifornia Dolna)	DC: 26–32 cm DO: 24–31 cm MC: 520–942 g	LC
Neosciurus		Sciurus carolinensis	J.F. Gmelin, 1788	wiewiórka szara	5 podatunków	Kanada (Saskatchewan na wschód do Quebecu) i wschodnie Stany Zjednoczone (na południe do wschodniego Teksasu i Florydy); introdukowany w Europie, Południowej Afryce, zachodnich Stanach Zjednoczonych i Kanadzie	DC: 20–31 cm DO: 15–25 cm MC: 300–710 g	LC
Parasciurus		Sciurus niger	Linnaeus, 1758	wiewiórka czarna	10 podgatunków	Kanada (południowy Saskatchewan i południowa manitoba) na południe wzdłuż wschodnich Stanów Zjednoczonych do północno-wschodniego Meksyku (wzdłuż rzeki Rio Grande)	DC: 26–37 cm DO: 20–33 cm MC: 0,5–1,4 kg	LC
Parasciurus		Sciurus nayaritensis	J.A. Allen, 1890	wiewiórka górska	3 podgatunki	Stany Zjednoczone (góry Chiricahua w południowo-wschidniej Arizonie) i zachodni Meksyk (Sierra Madre Zachodnia od wschodniej Sonory na połudnnie do połnocnej Colimy); zakres wysokości: 1500–2700 m n.p.m.	DC: 25–26 cm DO: około 25 cm MC: 669–761 g	LC
Parasciurus		Sciurus arizonensis	Coues, 1867	wiewiórka arizońska	gatunek monotypowy	Stany Zjednoczone (południowa Arizona i zachodni Nowy Meksyk) i północno-zachodni Meksyk (północno-środkowa Sonora); zakres wysokości: 1120–2700 m n.p.m.	DC: 25–26 cm DO: około 25 cm MC: 667–736 g	DD
Parasciurus		Sciurus oculatus	W.C.H. Peters, 1863	wiewiórka smugowana	3 podgatunki	endemit Meksyku: lasy i jałowe góry południowej Wyżyny Meksykańskiej; zakres wysokości: 1500–3600 m n.p.m.	DC: 51–56 cm DO: 26–27 cm MC: 550–750 g	LC
Parasciurus		Sciurus alleni	E.W. Nelson, 1898	wiewiórka meksykańska	gatunek monotypowy	endemit Meksyku: wschodnia Coahuila, południowe Nuevo León, zachodni Tamaulipas i północne San Luis Potosí); zakres wysokości: 600–2550 m n.p.m.	DC: 22–25 cm DO: 22–25 cm MC: 290–510 g	LC
Echinosciurus		Sciurus aureogaster	F. Cuvier, 1829	wiewiórka rudobrzucha	2 podgatunki	wschodni, środkowy i południowy Meksyk (na południe od Nayarit i Tamaulipas) do południowo-zachodniej i południowej Gwatemali	DC: 23–31 cm DO: 21–28 cm MC: 375–690 g	LC
Echinosciurus		Sciurus colliaei	J. Richardson, 1839	wiewiórka stokowa	gatunek monotypowy	endemit Meksyku: wzdłóż Sierra Madre Zachodniej od Sonory i południowo-zachodniego Chihuahua na południe do Colimy; zakres wysokości: poniżej 2000 m n.p.m.	DC: 24–25 cm DO: 24–26 cm MC: 335–441 g	LC
Echinosciurus		Sciurus variegatoides	W. Ogilby, 1839	wiewiórka zmienna	15 gatunków	od skrajnie południowego Meksyku (południowo-wschodni Chiapas) i południowej Gwatemali do zachodniej panamy; zakres wysokości: poniżej 2600 m n.p.m.	DC: około 26 cm DO: 26–28 cm MC: 469–537 g	LC
Echinosciurus		Sciurus yucatanensis	J.A. Allen, 1877	wiewiórka jukatańska	3 podgatunki	półwysep Jukatan (Meksyk, Belize i północna Gwatemala)	DC: 20–32 cm DO: 19,4–27 cm MC: 320–540 g	LC
Echinosciurus		Sciurus deppei	W.C.H. Peters, 1863	wiewiórka samotna	5 podgatunków	od wschodniego Meksyku (południowy Tamaulipas) na południe do Gwatemali, Belize, Salwadoru, Hondurasu, Nikaragui i północnej Kostaryki	DC: około 21 cm DO: 17–18 cm MC: 268–287 g	LC
Incertae sedis		Sciurus richmondi	E.W. Nelson, 1898	wiewiórka nikaraguańska	gatunek monotypowy	endemit Nikaragui: lasy deszczowe na centralnych i karaibskich nizinach; zakres wysokości: około 1000 m n.p.m.	DC: 16–22 cm DO: 13–18,4 cm MC: 235–268 g	NT
Incertae sedis		Sciurus granatensis	von Humboldt, 1811	wiewiórka rudoogonowa	32 podgatunki	Kostaryka, Panama, zachodnia i środkowa Kolumbia, Ekwador, zachodnia i północna Wenezuela (wraz z wyspą Margarita) oraz Trynidad i Tobago; zakres wysokości: 0–3000 m n.p.m.	DC: 20–28 cm DO: 14–28 cm MC: 212–520 g	LC
Leptosciurus		Sciurus pucheranii	(Fitzinger, 1867)	wiewiórka andyjska	3 podgatunki	endemit Kolumbii: wszystkie trzy Andyjskie obszary; zakres wysokości: 2200–3500 m n.p.m.	DC: 14–18,4 cm DO: 11,9–16 cm MC: 100–146 g	DD
Hadrosciurus		Sciurus ignitus	(J.E. Gray, 1867)	wiewiórka boliwijska	5 podgatunków	na wschód od Andów w Peru, Boliwii, północno-zachodniej Argentynie i południowo-zachodniej Brazylii; zakres wysokości: 600–2700 m n.p.m.	DC: 14–22 cm DO: 15–23 cm MC: 183–242 g	LC
Hadrosciurus		Sciurus pyrrhinus	O. Thomas, 1898	wiewiórka junińska	gatunek monotypowy	endemit Peru: wschodnie zbocza Andów; być może Ekwador i Boliwia; zakres wysokości: 600–2500 m n.p.m.	DC: 24–25 cm DO: 21–25 cm MC: brak danych	DD
Hadrosciurus		Sciurus igniventris	J.A. Wagner, 1842	wiewiórka ognistobrzucha	2 podgatunki	wschodnia Kolumbia, południowa Wnezuela i zachodnia Brazylia na południe do wschodniego Ekwadoru i północno-wschodniego Peru; prawdopodobnie skrajnie południowo-zachodnia Gujana	DC: 24–30 cm DO: 24–31 cm MC: 500–900 g	LC
Hadrosciurus		Sciurus spadiceus	I. von Olfers, 1818	wiewiórka amazońska	3 podgatunki	na wschód od ANdów w południowej Kolumbii, wschodnim Ekwadorze, wschodnim Peru, Boliwii i zachodniej Brazylii; granice zasięgu bardzo słabo poznane	DC: 24–29 cm DO: 23–34 cm MC: 570–660 g	LC
Guerlinguetus		Sciurus aestuans	Linnaeus, 1766	wiewiórka brazylijska	gatunek monotypowy	południowo-wschodnia Kolumbia, Wenezuela, region Gujana, Peru oraz Brazylia	DC: 15,5–18,6 cm DO: 16,3–25 cm MC: 150–380 g	LC
Guerlinguetus		Sciurus brasiliensis	J.F. Gmelin, 1788		gatunek monotypowy	Brazylia, Paragwaj i Argentyna	DC: 16–18,6 cm DO: 16,3–25 cm MC: 160–380 g	NE
Simosciurus		Sciurus nebouxii	I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1855		gatunek monotypowy	Ekwador i skrajnie północno-zachodnie Peru; introdukowany w mieście Lima (Peru)	DC: 28–32 cm DO: 25–33 cm MC: 460–495 g	NE
Simosciurus		Sciurus stramineus	Eydoux & Souleyet, 1841	wiewiórka rudawa	gatunek monotypowy	endemit Ekwadoru: obszary wybrzeża	DC: 28–32 cm DO: 25–33 cm MC: 460–495 g	LC

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia,  DD  – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia;  NE  – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Opisano również gatunki wymarłe:

• Sciurus lii Qiu Zhuding & Yan Cuiling, 2005^[52] (Azja; miocen)
• Sciurus magistri (Van den Hoek Ostende & Reumer, 2011)^[53] (Europa; plejstocen)
• Sciurus maltei Dahlmann, 2001^[54] (Europa; pliocen)
• Sciurus olsoni Emry, Korth & Bell, 2005^[55] (Ameryka Północna; miocen)
• Sciurus warthae Sulimski, 1964^[56] (Europa; pliocen).
• Sciurus whitei Hinton, 1914^[57] (Europa; plejstocen).

Zobacz w Wikiźródłach zbiór utworów o tytule "Wiewiórka"

Uwagi

1. Nowa nazwa dla Macroxus F. Cuvier, 1823.
2. Podgatunek S. niger.
3. Podgatunek S. spadiceus.
4. DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała