Wiewiórka

Wiewiórka^[22] (Sciurus) – rodzaj ssaków z podrodziny wiewiórek (Sciurinae) w obrębie rodziny wiewiórkowatych (Sciuridae).

Zobacz też: inne znaczenia.

Wiewiórka

Sciurus
Linnaeus, 1758[1]
Przedstawiciel rodzaju – wiewiórka szara (S. carolinensis)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Nadgromada	żuchwowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	wiewiórkokształtne
Rodzina	wiewiórkowate
Podrodzina	wiewiórki
Plemię	wiewiórki
Rodzaj	wiewiórka
Typ nomenklatoryczny
Sciurus vulgaris Linnaeus, 1758
Synonimy Guerlinguetus J.E. Gray, 1821[2] Macroxus F. Cuvier, 1823[3] Macroxus F. Cuvier, 1825[4] Macroschus[a] Gloger, 1841[5] Echinosciurus Trouessart, 1880[6] Neosciurus Trouessart, 1880[6] Parasciurus Trouessart, 1880[6] Aphrontis Schultze, 1893[7] Araeosciurus E.W. Nelson, 1899[8] Baiosciurus E.W. Nelson, 1899[9] Hesperosciurus E.W. Nelson, 1899[10] Otosciurus E.W. Nelson, 1899[11] Mamsciurus Herrera, 1899[12] Tenes O. Thomas, 1909[13] Notosciurus J.A. Allen, 1914[14] Hadrosciurus J.A. Allen, 1915[15] Histriosciurus J.A. Allen, 1915[16] Leptosciurus J.A. Allen, 1915[17] Mesosciurus J.A. Allen, 1915[18] Simosciurus J.A. Allen, 1915[19] Urosciurus J.A. Allen, 1915[20] Oreosciurus Ognev, 1935[21]
Podrodzaje i gatunki
10 podrodzajów (w tym 1 o statusie incertae sedis i 34 gatunki (w tym 6 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Eurazji i Ameryce^[23][24][25].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 140–560 mm, długość ogona 119–340 mm; masa ciała 100–1400 g^[24][26].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w książce swojego autorstwa o tytule Systema Naturae^[1]. Linneusz wymienił kilka gatunków – Sciurus flavus Linnaeus, 1758 (nomen dubium), Sciurus volans Linnaeus, 1758, Sciurus niger Linnaeus, 1758, Sciurus cinereus Linnaeus, 1758^[b], Sciurus vulgaris Linnaeus, 1758, Sciurus striatus Linnaeus, 1758 i Sciurus getulus Linnaeus, 1758 – z których gatunkiem typowym jest (Linneuszowska tautonimia) wiewiórka ruda (S. vulgaris).

Etymologia

• Sciurus: łac. sciurus ‘wiewiórka’, od gr. σκίουρος skiouros ‘wiewiórka’^[27].
• Guerlinguetus: nazwa Guerlinguet używana przez francuskich osadników w Gujanie i zaadaptowana przez de Buffona w 1789 roku^[28]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sciurus guerlinguetus J.E. Gray, 1821 (= Sciurus aestuans Linnaeus, 1766).
• Macroxus i Macroschus: etymologia niejasna, F. Cuvier nie wyjaśnił pochodzenia nazwy^[29], być może od gr. μακρος makros ‘długi’^[30]; οξυς oxus ‘ostry’^[31]. Gatunek typowy: Cuvier wymienił dwa gatunki – Sciurus bivittatus Desmarest, 1822 i Æsciurius stuans F. Cuvier, 1825 (= Sciurus aestuans Linnaeus, 1766) – nie wskazując gatunku typowego; typ nomenklatoryczny (późniejsze oznaczenie) – Sciurus aestuans Linnaeus, 1766^[32].
• Echinosciurus: gr. εχινος ekhinos ‘jeż’; σκιουρος skiouros ‘wiewiórka’^[33]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus hypopyrrhus Wagler, 1831 (= Sciurus aureogaster F. Cuvier, 1829).
• Neosciurus: gr. νεος neos ‘nowy’; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[34]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus carolinensis J.F. Gmelin, 1788.
• Parasciurus: gr. παρα para ‘blisko’; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[35]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sciurus niger Linnaeus, 1758.
• Aphrontis: gr. αφροντις aphrontis ‘wolny od opieki’^[36]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sciurus vulgaris Linnaeus, 1758.
• Araeosciurus: gr. αραιος araios ‘smukły’; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[37]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus oculatus W. Peters, 1863.
• Baiosciurus: gr. βαιος baios ‘mały’; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[38]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus deppei W. Peters, 1863.
• Hesperosciurus: gr. ἑσπερος hesperos ‘zachodni’; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[39]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus griseus Ord, 1818.
• Otosciurus: gr. ους ous, ωτος ōtos „ucho”; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[40]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus aberti Woodhouse, 1852.
• Mamsciurus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)^[41].
• Tenes: etymologia niejasna, Thomas nie wyjaśnił znaczenia nazwy rodzajowej^[13]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sciurus persicus O. Thomas, 1909 (= Sciurus anomalus Güldenstaedt, 1775).
• Notosciurus: gr. νοτος notos ‘południe’^[42]; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[14]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Notosciurus rhoadsi J.A. Allen, 1914 (= Sciurus granatensis Humboldt, 1811).
• Hadrosciurus: gr. ἁδρος hadros ‘gruby’^[43]; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[15]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus flammifer O. Thomas, 1904.
• Histriosciurus: łac. histrio, histrionis ‘arlekin, aktor’^[44]; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[16]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus gerrardi J.E. Gray, 1861 (= Sciurus granatensis Humboldt, 1811).
• Leptosciurus: gr. λεπτος leptos ‘delikatny, drobny’^[45]; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[17]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus rufoniger Pucheran, 1845 (= Macroxus pucheranii Fitzinger, 1867).
• Mesosciurus: gr. μεσος mesos ‘środkowy, pośredni’^[46]; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[18]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus aestuans Linnaeus, 1766.
• Simosciurus: gr. σιμος simos ‘zgięty w górę, zadarty nos’^[47]; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[19]. Gatunek typowy: Sciurus stramineus Eydoux & Souleyet, 1841.
• Urosciurus: gr. ουρα oura ‘ogon’^[48]; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758^[20]. Gatunek typowy: Sciurus tricolor^[c] Tschudi, 1845.
• Oreosciurus: gr. ορος oros, ορεος oreos ‘góra’^[49]; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus anomalus Güldenstaedt, 1775.

Podział systematyczny

Sciurus jest parafiletyczny w stosunku do Microsciurus, Syntheosciurus i Rhethrosciurus^[23]; zaproponowany podział południowoamerykańskich wiewiórek na rodzaje Guerlinguetus, Hadrosciurus, Notosciurus i Simosciurus opierał się tylko na cechach morfologicznych; zachodzi potrzaba dalszych badań^[23]. Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki zgrupowane w kilku podrodzajach^{[50][26][23][22]}:

• Sciurus Linnaeus, 1758
  • Sciurus vulgaris Linnaeus, 1758 – wiewiórka pospolita
  • Sciurus meridionalis Lucifero, 1907
  • Sciurus lis Temminck, 1844 – wiewiórka japońska
  • Sciurus anomalus Güldenstaedt, 1775 – wiewiórka kaukaska
• Hesperosciurus E.W. Nelson, 1899
  • Sciurus aberti Woodhouse, 1853 – wiewiórka frędzloucha
  • Sciurus griseus Ord, 1818 – wiewiórka popielata
• Neosciurus Trouessart, 1880
  • Sciurus carolinensis J.F. Gmelin, 1788 – wiewiórka szara
• Parasciurus Trouessart, 1880
  • Sciurus niger Linnaeus, 1758 – wiewiórka czarna
  • Sciurus nayaritensis J.A. Allen, 1890 – wiewiórka górska
  • Sciurus arizonensis Coues, 1867 – wiewiórka arizońska
  • Sciurus oculatus W. Peters, 1863 – wiewiórka smugowana
  • Sciurus alleni E.W. Nelson, 1898 – wiewiórka meksykańska
• Echinosciurus Trouessart, 1880
  • Sciurus aureogaster F. Cuvier, 1829 – wiewiórka rudobrzucha
  • Sciurus colliaei J. Richardson, 1839 – wiewiórka stokowa
  • Sciurus variegatoides Ogilby, 1839 – wiewiórka zmienna
  • Sciurus yucatanensis J.A. Allen, 1877 – wiewiórka jukatańska
  • Sciurus deppei W. Peters, 1863 – wiewiórka samotna
• Incertae sedis
  • Sciurus richmondi E.W. Nelson, 1898 – wiewiórka nikaraguańska
  • Sciurus granatensis Humboldt, 1811 – wiewiórka rudoogonowa
• Leptosciurus J.A. Allen, 1915
  • Sciurus pucheranii (Fitzinger, 1867) – wiewiórka andyjska
• Hadrosciurus J.A. Allen, 1915
  • Sciurus ignitus (J.E. Gray, 1867) – wiewiórka boliwijska
  • Sciurus pyrrhinus O. Thomas, 1898 – wiewiórka junińska
  • Sciurus igniventris J.A. Wagner, 1842 – wiewiórka ognistobrzucha
  • Sciurus spadiceus Olfers, 1818 – wiewiórka amazońska
• Guerlinguetus J.E. Gray, 1821
  • Sciurus aestuans Linnaeus, 1766 – wiewiórka brazylijska
  • Sciurus brasiliensis J.F. Gmelin, 1788
• Simosciurus J.A. Allen, 1915
  • Sciurus nebouxii I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1855
  • Sciurus stramineus Eydoux & Souleyet, 1841 – wiewiórka rudawa

Opisano również gatunki wymarłe:

• Sciurus lii Qiu Zhuding & Yan Cuiling, 2005^[51] (Azja; miocen)
• Sciurus magistri (Van den Hoek Ostende & Reumer, 2011)^[52] (Europa; plejstocen)
• Sciurus maltei Dahlmann, 2001^[53] (Europa; pliocen)
• Sciurus olsoni Emry, Korth & Bell, 2005^[54] (Ameryka Północna; miocen)
• Sciurus warthae Sulimski, 1964^[55] (Europa; pliocen).
• Sciurus whitei Hinton, 1914^[56] (Europa; plejstocen).

Zobacz w Wikiźródłach zbiór utworów o tytule "Wiewiórka"

Uwagi

1. Nowa nazwa dla Macroxus F. Cuvier, 1823.
2. Podgatunek S. niger.
3. Podgatunek S. spadiceus.