Królik europejski

Królik europejski^[19], królik dziki^[20] (Oryctolagus cuniculus) – gatunek ssaka z rodziny zającowatych (Leporidae). Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) wymienia O. cuniculus w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych jako gatunek zagrożony (EN – endangered)^[18].

Królik europejski

Oryctolagus cuniculus[1]
(Linnaeus, 1758)[2]
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	zajęczaki
Rodzina	zającowate
Rodzaj	królik
Gatunek	królik europejski
Synonimy Lepus cuniculus Linnaeus, 1758[2] Lepus cuniculus angorensis Erxleben, 1777[3] Lepus cuniculus argenteus Erxleben, 1777[3] Lepus cuniculus russus Erxleben, 1777[4] Caniculus campestris F.A.A. Meyer, 1790[5] Lepus vernicularis W. Thompson, 1837[6] Lepus vermicula J.E. Gray, 1843[7] Lepus nigripes Bartlett, 1857[8] Cuniculus algirus Loche, 1858[9] Cuniculus fodiens J.E. Gray, 1867[10] Lepus huxleyi Haeckel, 1874[11] Cuniculus kreyenbergi Honigmann, 1913[12] Oryctolagus cuniculus oreas Cabrera, 1922[13] Oryctolagus cuniculus borkumensis D.L. Harrison, 1952[14]
Podgatunki
O. c. cuniculus (Linnaeus, 1758) O. c. algirus (Loche, 1858) O. c. brachyotus Trouessart, 1917[15] O. c. cnossius Bate, 1906[16] O. c. habetensis Cabrera, 1923[17] O. c. huxleyi Haeckel, 1874
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[18]
zagrożony
Zasięg występowania

Gatunek inwazyjny^[21].

Zasięg występowania

Naturalny zasięg występowania królika europejskiego obejmował początkowo Półwysep Iberyjski, południową Francję i Afrykę Północną^[22][23]. Starożytne introdukcje podgatunku nominatywnego prawdopodobnie w okresie Cesarstwa Rzymskiego rozprzestrzeniły go w całej Europie, a obecnie występuje w większości zachodniej, środkowej i wschodniej Europy oraz na wyspach śródziemnomorskich i makaronezyjskich^[23]. W XX wieku został wypuszczony na stepach Morza Czarnego na Ukrainie i Rosji (północny Kaukaz); do Australii został wprowadzony w 1788 roku i ponownie w 1859 roku, gdzie jest obecnie szeroko rozpowszechniony; występuje na wielu wyspach Oceanu Spokojnego, wyspach u wybrzeży Południowej Afryki i Namibii oraz w Nowej Zelandii; w Ameryce Południowej z powodzeniem wprowadzono go dopiero od 1936 roku i obecnie z ograniczonym zasięgiem występuje w Chile, Argentynie i Falklandach; jest również obecny na Karaibach^[23]. Na całym świecie występuje jako forma udomowiona^[23].

W Polsce króliki występują niezbyt licznie i żyją głównie w południowo-zachodniej oraz zachodniej i środkowej części kraju.

Królik europejski zamieszkuje w zależności od podgatunku^[23]:

• O. cuniculus cuniculus – północny, północno-wschodni i wschodni Półwysep Iberyjski (Hiszpania).
• O. cuniculus algirus – południowy, południowo-zachodni i zachodni Półwysep Iberyjski (Hiszpania, Portugalia), północne Maroko, północna Algieria (w tym wyspa Dżuzur al-Habibat).
• O. cuniculus brachyotus – południowa Francja.
• O. cuniculus cnossius – Kreta.
• O. cuniculus habetensis – region Tanger-Tetuan-Al-Husajma (północne Maroko).
• O. cuniculus huxleyi – wyspy śródziemnomorskie (Baleary, Korsyka, Sardynia, Sycylia) i Makaronezja (Azory, Madera i Wyspy Kanaryjskie).

Systematyka

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik K. Linneusz w jego dziele Systema Naturae pod nazwą Lepus cuniculus^[2]. Jako miejsce typowe autor wskazał południową Europę (łac. „in Europa australis”)^[2], uściślone przez J.R. Ellermana i T.C.S. Morrison-Scotta w 1951 roku do Niemiec^[24]. Jedyny występujący współcześnie przedstawiciel rodzaju królik^[19] (Oryctolagus^[25]), który opisał w 1873 roku szwedzki zoolog Wilhelm Lilljeborg^[26].

Rodzaj Oryctolagus jest współcześnie taksonem monotypowym; jednak z podgatunków algirus ma wyjątkowo wysoką różnorodność nukleotydów w porównaniu z populacjami O. cuniculus na Półwyspie Iberyjskim i na całym świecie^[23]; ponadto ma odrębne cechy morfologiczne, genetyczne, reprodukcyjne i parazytologiczne, dlatego rozważa się podniesienie go do rangi gatunku^[23]. Podobnie jak w przypadku innych gatunków zającowatych, taksonomia podgatunkowa nie została jeszcze opracowana^[23]. Oryginalne opisy podgatunków często nie są zbyt pomocne, ponieważ opierają się głównie na kilku cechach zewnętrznych i niewielkiej liczbie okazów^[23]. Przy dokładniejszych badaniach wykazano, że zmienność podgatunkowa jest minimalna^[23]. Stąd rozróżnienie podgatunków może być arbitralne i nieuzasadnione^[23]. Rozpoznano sześć podgatunków^[22][27][23].

Etymologia

• Oryctolagus: gr. ορυκτηρ oruktēr, ορυκτηρος oruktēros „kopacz, górnik”; λαγoς lagos „królik”^[28].
• cuniculus: łac. cuniculus „królik”^[29].
• algirus: Algieria^[30].
• brachyotus: gr. βραχυς brakhus „krótki”; ους ous, ωτος ōtos „ucho”^[30].
• cnossius: Knossos, Kreta^[16].
• habetensis: Habet, starożytna nazwa Dżibaly, Maroko^[17].
• huxleyi: Thomas Henry Huxley (1825–1895), angielski biolog^[11].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 360–380 mm, długość ogona 65–70 mm, długość ucha 70–80 mm, długość tylnej stopy 80–89 mm; masa ciała 1,5–3 kg^[27]. Grzbiet ma ubarwienie brązowoszare, stalowoszare lub żółtoszare^[31], spód ciała jest białoszary lub popielatoszary^[31]. Krótki ogon jest od góry czarny, od spodu biały. Bywa mylony z zającem szarakiem, gdyż przypomina go nieco swoim wyglądem, lecz z powodu trzymania tylnych kończyn blisko siebie, sprawia wrażenie bardziej krępego^[31]. Końce uszu królika są brązowe, a szaraka czarne. Zając szarak ma dłuższe uszy i dłuższe tylne nogi^[32].

Królik europejski

Ekologia

Siedlisko

Najczęściej spotkać go można na terenach o piaszczystej glebie, unika terenów podmokłych i wnętrza lasu. Czasami można go spotkać na nasypach kolejowych, w lasach sosnowych, na brzegach lasów, w parkach miejskich oraz w uprawach rolniczych; na łąkach, w sadach. Preferuje również ekotony las-łąka.

Tryb życia

Jest zwierzęciem roślinożernym^[20]. Latem żywi się soczystymi roślinami, zimą gałązkami drzew i krzewów, trawą oraz bulwami i korzeniami roślin, wygrzebywanymi spod ziemi. Królik, w odróżnieniu od swoich krewniaków zajęcy, kopie w ziemi nory. Nory te zawierają jedną dużą komorę gniazdową oraz liczne chodniki, mające w kilku miejscach wyjście na powierzchnię ziemi. Służą mu one głównie do obrony przed wrogami. W komorze gniazdowej samica rodzi także młode.

Rozród

Ciąża trwa 28–33 dni, samica rodzi kilka razy w roku od 3 do 10 nagich, ślepych młodych^[31][20]. Oczy otwierają w 10 dniu życia. Królik osiąga dojrzałość w wieku 4–5 miesięcy, żyje około 10 lat.

Ochrona

Królik jest w Polsce zwierzęciem łownym z okresem ochronnym. Sezon łowiecki, podobnie jak u zająca szaraka, trwa od 1 listopada do 31 grudnia, a w drodze odłowu do 15 stycznia^[33].

Choroby królików

Osobny artykuł: Choroby królików.

Zobacz też

• królik domowy
• królik miniaturowy

Uwagi