Suseł

Suseł^[12] (Spermophilus) – rodzaj ssaków z podrodziny afrowiórek (Xerinae) w obrębie rodziny wiewiórkowatych (Sciuridae). Systematyka taksonu podlegała wielu zmianom. W Polsce dla gatunków, które według wcześniejszego podziału należały do Spermophilus (sensu lato), używano nazwy ‘suseł’^[13].

Suseł

Spermophilus
F. Cuvier, 1825[1]
Suseł perełkowany (S. suslicus)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	wiewiórkokształtne
Rodzina	wiewiórkowate
Podrodzina	afrowiórki
Plemię	świstaki
Rodzaj	suseł
Typ nomenklatoryczny
Mus citellus Linnaeus, 1766
Synonimy
Citellus[a] Oken, 1816[3] Citillus[b]: H. Lichtenstein, 1830[4] Spermophillus[c]: F. Cuvier, 1829[5] Spermatophilus[d]: Wagler, 1830[6] Spermophilis[c]: J. Richardson, 1839[7] Colobotis J.F. von Brandt, 1844[8] Otocolobus[e] Brandt, 1844[9] Colobates[f] A. Milne-Edwards, 1874[10] Mamspermophilus Herrera, 1899[11]
Gatunki
28 gatunków (w tym 10 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Eurazji^[14][15][16].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 145–320 mm, długość ogona 25–105 mm; masa ciała 125–1100 g^[15][17].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1825 roku francuski przyrodnik Frédéric Cuvier w publikacji o tytule Des dents des mammifères considérées comme caractères zoologiques^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) suseł moręgowany (S. citellus).

Etymologia

• Citellus (Citillus): epitet gatunkowy Mus citellus Linnaeus, 1766; łac. cititius lub citellus ‘suseł’^[18]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mus citellus Linnaeus, 1766.
• Spermophilus (Spermophillus, Spermatophilus, Spermophilis): gr. σπερμα sperma, σπερματος spermatos ‘nasienie, ziarno’; φιλος philos ‘wielbiciel, miłośnik’, od φιλεω phileō ‘kochać’^[19].
• Colobotis (Otocolobus, Colobates): gr. κολοβος kolobos ‘skarłowaciały, krótki, okaleczony’; ους ous, ωτος ōtos ‘ucho’^[20]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Arctomys fulvus H. Lichtenstein, 1823.
• Mamspermophilus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)^[21].

Podział systematyczny

Do niedawna do rodzaju zaliczano kilkadziesiąt gatunków^[16], lecz na podstawie badań filogenetycznych z wykorzystaniem mitochondrialnego genu cytochromu b, takson podzielono na kilka mniejszych rodzajów: Callospermophilus, Ictidomys, Notocitellus, Otospermophilus, Spermophilus (sensu stricto), Poliocitellus, Urocitellus, oraz Xerospermophilus^[22].

Po wspomnianej rewizji rodzaj Spermophilus obejmuje współcześnie występujące gatunki^[23][17][14]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa[12]	Podgatunki[15][14][17]	Rozmieszczenie geograficzne[15][14][17]	Podstawowe wymiary[15][17][g]	Status IUCN[24]
	Spermophilus citellus	(Linnaeus, 1766)	suseł moręgowany	gatunek monotypowy	dwa rozłączone obszary: Kotlina Panońska (Czechy, na wschód do zachodniej Rosji, na południe do północnej Serbii) oraz Półwysep Bałkański (Ukraina, na południe do północnej Gruzji i północno-zachodniej Turcji); reintrodukowany w Polsce	DC: 17,4–23 cm DO: 3,1–9 cm MC: 125–380 g	EN
	Spermophilus taurensis	Gündüz, Jaarola, Tez, Yeniyurt, Polly & Searle, 2007	suseł tauryjski	gatunek monotypowy	Turcja (góry Taurus (Erenkaya do Morca Yaylasi i wyżyna Salamut do Mut))	DC: około 20 cm DO: około 6,1 cm MC: około 201 g	LC
	Spermophilus xanthoprymnus	(E.T. Bennett, 1835)	suseł anatolijski	gatunek monotypowy	Turcja (środkowe niziny, wschodnie wyżyny i Półwysep Teke), zachodnia Armenia (Alagez) i północno-zachodni Iran (Maku)	DC: 14,5–23 cm DO: 3,3–3,5 cm MC: 172–313 g	NT
	Spermophilus suslicus	(von Güldenstaedt, 1770)	suseł perełkowany	gatunek monotypowy[25]	Rosja (na wschód od rzeki Wołga) i Ukraina	DC: 18–26 cm DO: 3,6–5,7 cm MC: 180–220 g	NT
	Spermophilus odessanus	von Nordmann, 1842		gatunek monotypowy[25]	wschodnia Polska, Mołdawia, Ukraina oraz izolowana populacja w zachodniej Białorusi	brak danych	NE
	Spermophilus dauricus	J.F. von Brandt, 1843	suseł dauryjski	gatunek monotypowy	południowo-wschodnie Zabajkale w południowo-wschodniej Rosji, wschodnia Mongolia i północno-wschodnia Chińska Republika Ludowa (na południe do Shaanxi i Henan)	DC: około 19 cm DO: 5,5–6,3 cm MC: około 224 g	LC
	Spermophilus musicus	Ménétries, 1832	suseł kaukaski	gatunek monotypowy	Rosja (północne zbocza Wielkiego Kaukazu)	DC: 20–24 cm DO: 3,4–5 cm MC: brak danych	LC
	Spermophilus pygmaeus	(Pallas, 1778)	suseł karłowaty	4 podgatunki	południowo-wschodnia Ukraina, Kaukaz Północny i obszar dolnego biegu rzeki Wołga (Rosja) do zachodniego Kazachstanu	DC: 17,5–26 cm DO: 2,5–5 cm MC: około 235 g	LC
	Spermophilus major	(Pallas, 1778)	suseł rdzawy	gatunek monotypowy	południowo-zachodnia Rosja i północny Kazachstan; introdukowany w północnym Kaukazie	DC: 25–32 cm DO: 7,3–10,5 cm MC: 500–570 g	LC
	Spermophilus selevini	(Argyropulo, 1941)		gatunek monotypowy[25]	Rosja i Kazachstan	brak danych	NE
	Spermophilus erythrogenys	J.F. von Brandt, 1841	suseł rudolicy	gatunek monotypowy	południowo-wschodnia Syberia (Rosja) i północno-wschodni Kazachstan	DC: 18,8–19,3 cm DO: 4,1–4,6 cm MC: około 355 g	LC
	Spermophilus brevicauda	J.F. von Brandt, 1843	suseł krótkoogonowy	2 podgatunki[25]	Kazachstan, północny Kirgistan, skrajnie północna Mongolia i północno-zachodnia Chińska Republika Ludowa (północne Sinciang)	DC: około 28 cm DO: około 5,1 cm MC: 143–436 g	LC
	Spermophilus vorontsovi	Ermakov, Simonov & Lopatina, 2024		gatunek monotypowy[25]	południowa Rosja (Kraj Ałtajski oraz obwody kemerowski, nowosybirski i tomski)	DC: 22,5–28 cm DO: 4,5–5,3 cm MC: brak danych[25]	NE
	Spermophilus fulvus	(H. Lichtenstein, 1823)	suseł żółty	3 podgatunki	Rosja (na wschód od rzeki Wołga), na wschód do środkowego Kazachstanu, na południe do północno-zachodniego i północno-wschodneigo Iranu, północno-zachodniego Afganistanu i zachodniego Tadżykistanu; granice zasiuęgu nieznane	DC: 22–28 cm DO: 7,1–8,5 cm MC: 0,27–1,1 kg	LC
	Spermophilus relictus	(Kashkarov, 1923)	suseł reliktowy	gatunek monotypowy	góry Tienszan w półudniowo-wschodnim Kazachstanie, wschodnim Uzbekistanie, Kirgistanie i północno-zachodnim Tadżykistanie	DC: 23–27 cm DO: 5,8–7,6 cm MC: brak danych	LC
	Spermophilus nilkaensis	Huo Lanxin & Wang Sibo, 1989	suseł tienszański	gatunek monotypowy	wschodnia część gór Tienszan w południowo-wschodnim Kazachstanie, północno-wschodnim Kirgistanie i w zachodniej Chińskiej Republice Ludowej (zachodni Sinciang)	DC: 20–24 cm DO: 6–7,5 cm MC: 190–405 g	LC
	Spermophilus alashanicus	Büchner, 1888	suseł plamkoplecy	gatunek monotypowy	północno-środkowa Mongolia i północno-środkowa CHińska Republika Ludowa (Mongolia Wewnętrzna, Ningxia, Gansu, Qinghai, Shaanxi i Shanxi)	DC: około 22 cm DO: około 7,6 cm MC: 192–224 g	LC
	Spermophilus pallidicauda	(Satunin, 1903)	suseł blady	gatunek monotypowy	południowa Mongolia i północna Chińska Republika Ludowa (wschodni Sinciang, północne Gansu i Mongolia Wewnętrzna)	DC: 19,8–23 cm DO: 3,5–5,3 cm MC: brak danych	LC

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia,  EN  – gatunek zagrożony;  NE  – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Opisano również gatunki wymarłe w czasach prehistorycznych^[26]:

• Spermophilus ambiguus (Pomel, 1853)^[27] (Francja; fanerozoik)
• Spermophilus citelloides Kormos, 1916^[28] (Węgry; późny plejstocen i holocen)^[29]
• Spermophilus dietrichi Kretzoi, 1965^[30] (Niemcy; plejstocen)
• Spermophilus musicoides (Gromov, 1957^[31] (Kazachstan; plejstocen)
• Spermophilus nogaici (Topachevsky, 1957)^[32] (Ukraina; plejstocen)^[29]
• Spermophilus polonicus (Gromov, 1965^[33] (Polska; plejstocen)
• Spermophilus praecox Sinitsa & Pogodina, 2019^[34] (Ukraina; późny pliocen i wczesny plejstocen)
• Spermophilus primigenius (Kormos, 1934)^[35] (Węgry; plejstocen)^[29]
• Spermophilus severskensis (Gromov, 1965)^[36] (Rosja; plejstocen)
• Spermophilus tologoicus (Erbajeva & Pokatolov, 1965)^[37] (Rosja; plejstocen)^[29]

Zobacz też

• ssaki Polski

Uwagi

1. Publikacja Okena została odrzucona (z niektórymi wyjątkami) na mocy uprawnień ICZN do celów nomenklatorycznych ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego^[2].
2. Niepoprawna późniejsza pisownia Citellus Oken, 1816.
3. Niepoprawna późniejsza pisownia
4. Nieuzasadniona poprawka Spermophilus F.Cuvier, 1825.
5. Młodszy hominim Otocolobus Brandt, 1842; niepoprawna późniejsza pisownia Colobotis Brandt, 1844.
6. Niepoprawna późniejsza pisownia Colobotis J.F. von Brandt, 1844.
7. DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała