From Wikipedia, the free encyclopedia
Земја во развој (или земја со низок и среден приход ( LMIC ), помалку развиена земја, помалку економски развиена земја ( LEDC ), средноиндустријализирана земја или неразвиена земја) — земја со помалку развиена индустриска база и низок индекс на човечки развој (HDI) во однос на другите земји.[1]. Сепак, оваа дефиниција не е универзално договорена. Исто така, нема јасен договор за тоа кои земји се вклопуваат во оваа категорија. БДП на една држава по глава на жител во споредба со другите нации исто така може да биде референтна точка[2][3]. Општо земено, Обединетите нации го прифаќаат тврдењето на која било земја дека самата „се развива“.
0.800–1.000 (многу високо)
0.700–0.799 (високо) 0.550–0.699 (средно) |
0.350–0.549 (ниско) Data unavailable |
Постојат полемики околу употребата на овој термин, за кои некои сметаат дека го одржува застарениот концепт на „нас“ и „нив“[4]. Во 2015 година, Светска банка објавила дека „категоризацијата во развој / развиен свет“ станува се помалку релевантна и дека тие ќе ја отстранат употребата на овој поим. Наместо тоа, нивните извештаи би биле со присутни збирки на податоци за региони и за групи приходи[3][5].
Терминот „развој“ ја опишува моментално забележаната ситуација и не менувањето на динамичката или очекуваната насока на напредок[6]. Од доцните 1990-ти, земјите во развој имаа тенденција да демонстрираат повисоки стапки на раст од развиените земји. Земјите во развој вклучуваат, во опаѓачки редослед на економски раст или големина на пазарот на капитал: новоиндустриски развиени земји, пазари во развој, пазари на границите, најмалку развиени земји. Затоа, најмалку развиените земји се најсиромашни од земјите во развој.
Земјите во развој имаат тенденција да имаат некои заеднички одлики. На пример, во однос на здравствените ризици, тие обично имаат: ниско ниво на пристап до безбедна вода за пиење, санитарни услови и хигиена ; енергетска сиромаштија; високо ниво на загадување (на пр. загадување на воздухот, загадување на воздухот во затворените простории, загадување на водата ); висок процент на луѓе со тропски и заразни болести ( занемарени тропски болести ); голем број несреќи на сообраќајот на патиштата; и генерално лошата инфраструктура . Честопати, исто така, постои широко распространета сиромаштија, ниско ниво на образование, несоодветен пристап до услуги за планирање на семејството, корупција на сите владини нивоа и недостаток на таканаречено добро управување . Ефектите од глобалното затоплување ( климатските промени ) се очекува да влијаат на земјите во развој повеќе од побогатите земји, бидејќи повеќето од нив имаат голема „ ранливост на климата “. [7]
Целите за одржлив развој на ООН биле воспоставени да помогнат во надминување на многу од овие проблеми. Развојна помош или развојна соработка е финансиска помош што ја даваат владите и другите агенции за поддршка на економскиот, еколошкиот, социјалниот и политичкиот развој на земјите во развој.
ООН признава дека „нема воспоставено конвенција за назначување на„ развиени“ и „во развој“ земји или области[2][8]. Според неговите таканаречени стандарди M49, објавени во 1999 година:
ООН имплицира дека земјите во развој се оние што не се на строго дефинираниот список на развиени земји:
Одредени земји кои станале „развиени“ во последните 20 години од скоро сите економски мерила, сепак инсистираат да бидат класифицирани како „земји во развој“, бидејќи им дава право на повластен третман на СТО, земји како Брунеи, Хонгконг, Кувајт, Макао, Катар, Сингапур и Обединетите Арапски Емирати биле цитирани и критикувани за овој самопрогласен статус.
Сепак, според други критериуми, некои земји се во средна фаза на развој или, како што ги нарекол Меѓународниот монетарен фонд (ММФ), по падот на Советскиот Сојуз, „земји во транзиција“: сите оние од Средна и Источна Европа (вклучително и држави од Средна Европа кои сè уште припаѓаа на „Групата Источна Европа“ во институциите на ООН); земјите од поранешниот Советски Сојуз (СССР) во Средна Азија (Казахстан, Узбекистан, Киргистан, Таџикистан и Туркменистан ); и Монголија. До 2009 година, Светските економски изгледи на ММФ ги класифицирале земјите како напредни, нови или во развој, во зависност од „(1) ниво на приход по глава на жител, (2) диверзификација на извозот - така што извозниците на нафта што имаат висок БДП по глава на жител не би ја направиле напредната класификација бидејќи околу 70% од нивниот извоз е нафта и (3) степен на интеграција во глобалниот финансиски систем“[11] Заедно со сегашното ниво на развој, земјите исто така можат да се класифицираат според тоа колку нивното ниво на развој се променило за одреден временски период[12].
Во изданието за индикаторите за светски развој во 2016 година, Светската банка донела одлука повеќе да не прави разлика помеѓу „развиените“ и „земјите во развој“ при презентирањето на своите податоци, сметајќи дека разликата во двете категории е застарена[13]. Наместо тоа, Светска банка ги класифицира земјите во четири групи, засновани на Бруто-националниот приход по глава на жител, поставени секоја година на 1 јули. Во 2019 година, четирите категории во американски долари биле:
Кофи Анан, поранешен генерален секретар на Обединетите нации, ја дефинирал развиената земја како „земја што им овозможува на сите нејзини граѓани да уживаат слободен и здрав живот во безбедна средина“[16].
Развојот може да се мери со економски или човечки фактори. Земјите во развој се, генерално, земји кои немаат постигнато значителен степен на индустријализација во однос на нивното население и во повеќето случаи имаат среден и низок животен стандард.[17]. Постои асоцијација помеѓу ниски примања и висок раст на населението. Развојот на една земја се мери со статистички индекси како што се приход по глава на жител (по лице), бруто-домашен производ по глава на жител, животен век, стапка на писменост, индекс на слобода и други. ООН го разви Индексот на човечки развој (ХДИ), сложен индикатор за некои од горенаведените статистички податоци, за да се измери нивото на човечки развој за земјите каде што се достапни податоци. ООН ги поставил милениумските развојни цели од нацрт развиен од сите светски земји и водечки развојни институции, со цел да се оцени растот.[18]. Овие цели завршиле во 2015 година, за да бидат заменети со Целите за одржлив развој.
Концептот на нацијата во развој се среќава, под еден или друг термин, во бројни теоретски системи со различни насоки - на пример, теории за деколонизација, ослободување, марксизам, анти-империјализам, модернизација, социјални промени и политичка економија. Друг важен индикатор се секторските промени што се случиле уште од фазата на развој на земјата. Во просек, земјите со 50% придонес од секундарниот сектор (производство) значително се зголемиле. Слично на тоа, земјите со упориште на терцијарен сектор исто така гледаат поголема стапка на економски развој.
Постојат неколку термини што се користат за класифицирање на земјите во груби нивоа на развој. Класификацијата на која било дадена земја се разликува помеѓу изворите, а понекогаш и овие класификации или специфичната терминологија што се користи се сметаат за омаловажувачки. Употребата на терминот „пазар“ наместо „земја“ обично укажува на специфичен фокус на одликите на пазарите на капитал на земјите, наспроти целокупната економија.
Земјите во развој може да се категоризираат по географија:
Другите класификации вклучуваат:
Постојат критики за употребата на терминот „земја во развој“. Терминот може да подразбира инфериорност на овој вид земја во споредба со развиена земја[26]. Може да претпостави желба да се развие заедно со традиционалниот западен модел на економски развој што неколку земји, како Куба и Бутан, не избираат да го следат[27]. Како важни индикатори се предложени алтернативни мерења, како што е бруто националната среќа .
Една од раните критики што ја доведувало во прашање употребата на поимите „земји во развој“ и „неразвиени“, била искажана во 1973 година од истакнатиот историчар и академик Валтер Родни, кој ги споредил економските, социјалните и политичките параметри помеѓу САД и земјите во Африка и Азија[28].
„Нема утврдена конвенција“ за дефинирање на „земја во развој“.[8]. Според економистот и експерт за одржлив развој, Џофри Сакс, сегашната поделба меѓу развиените земји и земјите во развој во светот е во голема мера феномен на XX век[29]. Покојниот глобален експерт за здравство Ханс Рослинг се спротивставил на поимите, нарекувајќи го концептот „застарен“[4].
За да го умерат еуфемистичкиот аспект на зборот „развој“, меѓународните организации почнале да го користат терминот помалку економски развиена земја за најсиромашните нации - што, во ниедна смисла, не може да се смета како развој. Ова нагласува дека стандардот на живеење низ целиот свет во развој многу варира. Други термини што понекогаш се користат се помалку развиени земји, неразвиени нации, земји со низок и среден приход (ЛМИЦ) и неиндустријализирани нации. Спротивно на тоа, развиените земји, повеќето економски развиени земји, индустријализираните нации се спротивниот крај на спектарот.
За да го умерат еуфемистичкиот аспект на зборот „развој“, меѓународните организации почнале да го користат терминот помалку економски развиена земја за најсиромашните нации - што, во ниедна смисла, не може да се смета како развој. Ова нагласува дека стандардот на живеење низ целиот свет во развој многу варира. Други термини што понекогаш се користат се помалку развиени земји, неразвиени нации, земји со низок и среден приход (ЛМИЦ) и неиндустријализирани нации. Спротивно на тоа, развиените земји, повеќето економски развиени земји, индустријализираните нации се спротивниот крај на спектарот[30].
Во 2015 година, Светска банка објавила дека „категоризацијата во развој / развиен свет“ станува се помалку релевантна, поради светските подобрувања на индексите, како што се стапките на смртност кај децата, стапките на плодност и стапките на екстремна сиромаштија[3]. Соодветно на тоа, Светска банка ја укинала употребата на овој термин. Наместо тоа, извештаите од Светска банка (како што се индикаторите за развој на светот (WDI) и извештајот за глобален мониторинг) сега вклучуваат збирки на податоци за целиот свет, за регионите и за приходните групи - но не и за „светот во развој“[3][5].
Во текот на изминатите неколку децении од падот на Советскиот Сојуз и крајот на Студената војна, терминот Трет свет се користи наизменично со земјите во развој, но концептот станал застарен во последните неколку години, бидејќи тој повеќе не ги претставува сегашните политички или економска состојба на светот. Т.н. Три светскиот модел се појавил за време на Студената војна за да се дефинираат земјите усогласени со НАТО ( Првиот свет ), Комунистичкиот блок ( Вториот свет, иако овој термин бил помалку користен) или ниту еден (Третиот свет). Строго кажано, „Третиот свет“ претставувал политичка, наместо економска, групација.
Терминот „Глобален југ“ започнал да се користи пошироко од околу 2004 година. Може да вклучува и посиромашни „јужни“ региони на богати „северни“ земји[31][32] It can also include poorer "southern" regions of wealthy "northern" countries.[33]. Глобалниот југ се однесува на „меѓусебно поврзаната историја на колонијализам, нео-империјализам и диференцијални економски и социјални промени на овие земји преку кои се одржуваат големи нееднаквости во животниот стандард, очекуваниот животен век и пристапот до ресурсите“[34].
Повеќето земји во развој ги имаат овие заеднички критериуми[35][36]:
Според ОН-Хабитат, околу 33% од урбаното население во светот во развој во 2012 година, или околу 863 милиони луѓе, живееле во сиромашните квартови.[37]. Во 2012 година, процентот на урбано население што живее во сиромашните квартови е највисок во Потсахарска Африка (62%), проследено со Јужна Азија (35%), Југоисточна Азија (31%) и Источна Азија (28%).
ОН-Хабитат објавил дека 43% од урбаното население во земјите во развој и 78% од оние во најмалку развиените земји се жители на сиромашните квартови[38].
Сиромашните квартови се формираат и растат во различни делови на светот од многу различни причини. Причините вклучуваат брза миграција од рурален град до град, економска стагнација и депресија, висока невработеност, сиромаштија, неформална економија, присилна или изманипулирана гетоизација, лошо планирање, политика, природни катастрофи и социјални конфликти[39][40][41].На пример, како што популацијата се шири во посиромашните земји, руралните луѓе се селат во градовите во обемна урбана миграција што резултира со создавање сиромашни квартови[42].
Во некои градови, особено во земјите од Јужна Азија и Потсахарска Африка, сиромашните квартови не се само маргинализирани населби каде што има мало население; сиромашните квартови се широко распространети и се дом на голем дел од урбаното население. Овие понекогаш се нарекуваат „сиромашни градови“[43].
Неколку форми на насилство врз жените се позастапени во земјите во развој отколку во другите делови на светот. На пример, палењето невеста е поврзано со Бангладеш и Непал. Фрлањето киселина е поврзано и со овие земји, како и со југоисточна Азија, вклучително и Камбоџа. Убиството на честа е поврзано со Блискиот Исток и Јужна Азија. Бракот со киднапирање се наоѓа во Етиопија, Средна Азија и Кавказ. Злоупотребата поврзана со плаќање на цената на невестата (како насилство, трговија со луѓе и принуден брак) е поврзана со делови од Потсахарска Африка и Океанија[44][45].
Осакатувањето на женските гениталии (ФГМ) е друга форма на насилство врз жените, која сè уште се јавува во многу земји во развој. Најчесто се наоѓа во Африка, а во помала мера и на Блискиот Исток и некои други делови на Азија. Земјите во развој со најголема стапка на жени кои се намалени се Сомалија (со 98% од погодените жени), Гвинеја (96%), Џибути (93%), Египет (91%), Еритреја (89%), Мали (89) %), Сиера Леоне (88%), Судан (88%), Гамбија (76%), Буркина Фасо (76%) и Етиопија (74%)[46]. Поради глобализацијата и имиграцијата, FGM се шири надвор од границите на Африка и Блискиот Исток, во земји како Австралија, Белгија, Канада, Франција, Нов Зеланд, САД и Велика Британија[47].
Истанбулската конвенција забранува осакатување на женските гениталии (член 38)[48]. Од 2016 година, FGM е законски забранет во многу африкански земји[49].
Луѓето во земјите во развој обично имаат понизок животен век од луѓето во развиените земји[50]. Товарот на заразни болести, смртността кај мајките, смртността кај децата и смртността кај новороденчиња е обично значително поголема.
Неисхранетоста е почеста во земјите во развој. Одредени групи имаат повисоки стапки на недоволна исхранетост, вклучувајќи жени - особено додека се бремени или дојат - деца под петгодишна возраст и постари лица. Неисхранетоста кај децата и застојот во растот на децата е причина за повеќе од 200 милиони деца под пет години во земјите во развој да не го достигнуваат својот потенцијал за развој[51]. Околу 165 милиони деца се проценува дека имале запрен раст од неисхранетост во 2013 година[52]. Во некои земји во развој, прекумерната исхрана во форма на дебелина почнува да се појавува во истите заедници како и кај оние со недоволна исхранетост[53].
Следниот список ги прикажува понатамошните значајни причини или состојби поврзани со животната средина, како и одредени болести со силна еколошка компонента[54]:
Пристапот до услуги за вода, санитација и хигиена (WASH) е на многу ниско ниво во многу земји во развој. Во 2015 година Светската здравствена организација (СЗО) проценила дека „1 од 3 лица, или 2,4 милијарди, сè уште се без санитарни јазли“ додека 663 милиони луѓе сè уште немаат пристап до безбедна и чиста вода за пиење[56][57]. Проценката во 2017 година од страна на ЈМП наведува дека 4,5 милијарди луѓе во моментов немаат безбедно управувани санитарни услови. Мнозинството од овие луѓе живеат во земјите во развој.
Околу 892 милиони луѓе или 12 проценти од глобалното население практикуваа отворена дефекација наместо да користат тоалети, според податоци од 2016 година[58]. Седумдесет и шест проценти (678 милиони) од 892 милиони луѓе кои практикуваат отворена дефекација во светот, живеат во само седум земји. Земји со голем број луѓе кои отворено вршат нужда се Индија (348 милиони), следени од Нигерија (38,1 милиони), Индонезија (26,4 милиони), Етиопија (23,1 милиони), Пакистан (19,7 милиони), Нигер (14,6 милиони) и Судан (9,7 милиони)[59].
Целта за одржлив развој 6 е една од 17-те цели за одржлив развој утврдени од ООН во 2015 година. Бара чиста вода и санитарни услови за сите луѓе. Ова е особено релевантно за луѓето во земјите во развој.
Во 2009 година, околу 1,4 милијарди луѓе во светот живееле без електрична енергија. 2,7 милијарди се потпирале на дрвото, јаглен и измет ( суво гориво од животински измет ) за потребите на енергијата од дома. Овој недостиг на пристап до современата енергетска технологија го ограничува создавањето приходи, ги намалува напорите да се избегне сиромаштијата, влијае на здравјето на луѓето поради загадувањето на воздухот во затворените простории и придонесува за глобалното уништување на шумите и климатските промени. Мали размери технологии за обновлива енергија и дистрибуирани енергетски опции, како што се сончевата енергија на самото место и подобрените шпорети, им нудат на руралните домаќинства модерни енергетски услуги[60].
Обновливата енергија може да биде особено погодна за земјите во развој. Во руралните и оддалечените области, преносот и дистрибуцијата на енергија генерирана од фосилни горива може да биде тешка и скапа. Производството на обновлива енергија на локално ниво може да понуди остварлива алтернатива[61].
Обновливата енергија може директно да придонесе за намалување на сиромаштијата преку обезбедување на енергија потребна за создавање деловни активности и вработувања. Технологиите за обновлива енергија исто така можат да дадат индиректен придонес за ублажување на сиромаштијата преку обезбедување енергија за готвење, греење на просторот и осветлување[62].
Кенија е светски водач по бројот на инсталирани системи за сончева енергија по глава на жител[63].
Загадувањето на воздухот во затворените земји во земјите во развој е голема опасност по здравјето[64]. Главен извор на загадување на воздухот во затворените простории во земјите во развој е согорувањето на биомасата[65]. Три милијарди луѓе во земјите во развој низ целиот свет се потпираат на биомаса во форма на дрво, јаглен, измет . Бидејќи голем дел од готвењето се изведува во затворени простории во средини кои немаат соодветна вентилација, милиони луѓе, пред сè сиромашни жени и деца се соочуваат со сериозни здравствени ризици.
На глобално ниво, 4,3 милиони смртни случаи се припишуваат на изложеност на IAP во земјите во развој во 2012 година, скоро сите во земјите со низок и среден приход. Регионите на Југоисточна Азија и Западен Тихи Океан го носат најголемиот товар со 1,69, односно 1,62 милиони смртни случаи. Речиси 600.000 смртни случаи се случуваат во Африка[66]. Претходна проценка од 2000 година е помеѓу 1,5 и 2 милиони смртни случаи[67].
Да се најде прифатливо решение за решавање на многуте ефекти од загадувањето на воздухот во просториите е комплексно. Стратегиите вклучуваат подобрување на согорувањето, намалување на изложеноста на чад, подобрување на безбедноста и намалување на работната сила, намалување на трошоците за гориво и решавање на одржливоста[68].
Загадувањето на водата е голем проблем во многу земји во развој. Потребна е постојана проценка и ревизија на политиката за водни ресурси на сите нивоа (меѓународни до поединечни водоносни слоеви и бунари). Се претпоставува дека загадувањето на водата е водечка светска причина за смрт и болести, и дека тоа претставува смртност на повеќе од 14 000 луѓе дневно[69][70].
Индија и Кина се две земји со високо ниво на загадување на водата: Околу 580 луѓе во Индија умираат од болести поврзани со загадување на водата (вклучително и болести кои се пренесуваат преку вода) секој ден[71]. Околу 90 проценти од водата во градовите во Кина е загадена[72]. Од 2007 година, половина милијарда Кинези немаа пристап до безбедна вода за пиење[73].
Ефектите од глобалното затоплување, како што се екстремни временски прилики, суши, поплави, губење на биолошката разновидност, болести и покачување на нивото на морето се опасни за луѓето и околината. Земјите во развој се најмалку способни да се прилагодат на климатските промени (и затоа се нарекуваат „високо ранливи на климата“) поради нивното релативно ниско ниво на богатство, технологија, образование, инфраструктура и пристап до ресурси. Ова се однесува на многу земји во Потсахарска Африка или мали островски држави во развој . Некои од тие островски држави најверојатно ќе се соочат со тотално поплавување[74]. Кревки држави или пропаднати држави како Авганистан, Хаити, Мјанмар, Сиера Леоне и Сомалија се меѓу најпогодените.
Ранливоста на климата е квантификувана во извештаите за монитор за ранливост на климата за 2010 и 2012 година. Ранливоста на климата во земјите во развој се јавува во четири области со влијание: здравје, екстремни временски услови, загуба на живеалиштата и економски стрес. Извештајот на мониторот за ранливост на климата во 2012 година проценува дека климатските промени предизвикуваат 400 000 смртни случаи во просек секоја година, главно поради глад и заразни болести во земјите во развој.[75]:17 Овие ефекти се најтешки за најсиромашните земји во светот.
Променливата клима резултира и со економски товар. Економиите во најмалку развиените земји изгубиле во просек 7% од нивниот бруто-домашен производ за 2010 година, главно поради намалената продуктивност на трудот. Зголемувањето на нивото на морето чини 1% од БДП за најмалку развиените земји во 2010 година - 4% во Тихиот Океан - со 65 милијарди долари годишно изгубени од светската економија.[76] Друг пример е влијанието врз риболовот : приближно 40 земји се сериозно ранливи на влијанието на емисиите на стакленички гасови врз риболовот. Особено погодени се земјите во развој со големи рибарски сектори.
Во многу случаи, земјите во развој произведуваат само мали количини на емисии на стакленички гасови по глава на жител, но се многу ранливи на негативните ефекти од глобалното затоплување. Меѓу таквите земји спаѓаат Коморите, Гамбија, Гвинеја-Бисао, Саун Томе и Принсип, Соломонските острови и Вануату - тие биле наречени „принудени возачи“, наспроти „слободните возачи“. На меѓународно ниво, постои признавање на ова прашање, кое е познато под поимот „ климатска правда “. Тоа беше клучна тема на Конференциите на Обединетите нации за климатски промени (COP).
За време на Canc16n COP16 во 2010 година, земјите дарители ветиле годишно 100 милијарди долари до 2020 година преку Фондот за зелена клима за земјите во развој да се прилагодат на климатските промени. Сепак, бетонските ветувања од развиените земји не се очекуваат.[77][78] Емануел Макрон (претседател на Франција) на Конференцијата на Обединетите нации за климатски промени во Бон во 2017 година (КОП 23) рекол: „Климатските промени додаваат дополнителна неправда на веќе неферскиот свет".[79]
Економскиот развој и климата се неразделно поврзани, особено околу сиромаштијата, родовата еднаквост и енергијата.[80] Справувањето со климатските промени ќе биде можно само ако се исполнат целите на одржлив развој (ЦГР) (целта број 13 е акција за климата ).
Во текот на последните неколку децении, растот на глобалното население во голема мера бил управуван од земјите во развој, кои често имаат повисок наталитет (поголема стапка на плодност ) од развиените земји. Според Обединетите нации, планирањето на семејството може да помогне во забавување на растот на населението и намалување на сиромаштијата во овие земји.[17]
Насилните конфликти на т.н. сточар-фармер во Нигерија, нападите од март 2019 година против сточарите на Фулани во Мали, суданските номадски конфликти и другите конфликти во земјите од регионот на Сахел се влошени од климатските промени, деградацијата на земјиштето и растот на населението.[81][82][83] Сушите и недостигот на храна се поврзани и со конфликтот во Северен Мали.[84][85]
Економиите на многу нации во развој се обидуваат да бидат примарни производи и најголем дел од нивниот извоз оди во напредни нации. Кога напредните нации наидуваат на економски пад, тие можат брзо да ги пренесат трговските партнери на нивните земји во развој, како што се случило во глобалниот економски пад од 2008-2009 година.
Следните се сметаат за земји кои имаат економија во развој според базата на податоци на Светскиот економски изглед на Меѓународниот монетарен фонд, октомври 2018 година.[90][91]
Countries not listed by IMF
Следните, вклучително и четирите азиски и новите европски земји од Еврозоната, се сметале за земји и региони во развој до 90-тите години, и сега се наведени како напредни економии (развиени земји и региони) од страна на ММФ.
Три економии немаат податоци пред да бидат наведени како напредни економии. Поради недостаток на податоци, тешко е да се процени дали тие биле напредни економии или економии во развој пред да бидат наведени како напредни економии.
Десет земји припаѓаат на класификацијата „новоиндустрирана земја“. Тие се земји чии економии сè уште не го достигнале статусот на развиена земја, но во макроекономска смисла ги надминале своите колеги во развој:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.