Безвучна заднонепчена струјна согласка

Безвучна заднонепчена струјна согласка (безвучен веларен фрикатив) е вид на согласка што се јавува во разни јазици.

Безвучна заднонепчена струјна согласка
x
Слика
МФА-бр.	140
Шифрирање
Единица (дек.)	x
Уникод (хекс.)	U+0078
X-SAMPA	x
Киршенбаум	x
преглед разговор уреди

Меѓународната фонетска азбука ја бележи со ⟨x⟩. Во македонскиот јазик, овој глас е претставен со истоветната буква х.

Особености

Безвучната заднонепчена струјна согласка ги има следниве особености:

• Начинот на творба е струен, што значи дека се добива со стеснување на воздушниот тек низ тесен провод во местото на творба, предизвикувајќи бурно струење.
• Местото на творба е заднонепчено, што значи дека се создава со задниот дел на јазикот во допир со задното (меко) непце.
• Фонацијата е безвучна, што значи дека се создава без треперење на гласните жици. Во некои јазици, гласните жици активно се одвојуваат, така што согласката е секогаш безвучна. Во други пак, жиците се лабави, па така согласката може да ја поприми звучноста на соседните гласови.
• Ова е устена согласка, што значи дека воздухот излегува само низ устата.
• Ова е средна согласка, што значи дека се создава со насочување на воздушниот тек долж средината на јазикот наместо по страните.
• Воздушниот механизам е белодробно издишен, што значи дека се создава со истиснување на воздух единствено низ белите дробови и дијафрагмата, што важи за највеќето гласови.

Варијанти на [x]

МФА	Опис
x	обична
xʷ	уснена
xʼ	исфрлена
xʷʼ	исфрлена уснена
x̜ʷ	полууснена
x̹ʷ	мошне уснена
xʲ	мека
xʲʼ	исфрлена мека

Јазици

Јазици		Збор	МФА	Значење	Белешки
арапски		ҡыҙ	[tʃex]	'мев'
адигејски		дахэ	[daːxa]ⓘ	'убав'
азербејџански		xoş	[xoʃ]	'пријатен'
алеутски	аткански дијалект	alax	[ɑlɑx]	'два'
англиски	Шкотска	loch	[lɔx]	'лох'
	делови од Америка	yech	[jɛx]	'бљак'
арапски		خضراء	[xadˤraːʔ]	'зелена'
асамски		অসমীয়া	[ɔxɔmija]	'асамски'
африканс		goed	[xuˑt]	'добро'
бретонски		hor c'hi	[or xiː]	'нашето куче'
бугарски		тихо	['tixo]ⓘ	'тивко'
велшки		carchar	[kaɾxaɾ]	'затвор'
виетнамски[1]		không	[xəwŋ]	'не'
германски		Kuchen	[kuːxən]	'колач'
грузиски[2]		ჯოხი	[ˈdʒɔxi]	'стап'
грчки		χαρά	[xaˈra]	'радост'
ејачки		duxł	[tʊxɬ]	'заробува'
есперанто		monaĥo	[monaxo]	'калуѓер'
западнофризиски		túch	[tyx]	'прав'	Алофон /χ/, се јавува само по затворените самогласки ([i], [y] и [u]).
запотечки	тилквијапански[3]	mejor	[mɘxoɾ]	'подобро'	Претежно се користи во заемки од шпанскиот
ирски		deoch	[dʲɔ̝̈x]	'пијалак'
јагански		xan	[xan]	'тука'
ји		ꉾ he	[xɤ˧]	'добар'
јидиш		איך ikh	[ix]	'јас'
кабардински		дахэ	[daːxa]ⓘ	'убав'
кинески	мандарински	河 hé	[xɤ˧˥]	'река'	Погл. стандарден кинески јазик
корејски		흠집 heumjip	[xɯmd͡ʑip̚]	'мана'	Се јавува само пред /ɯ/.
литвански		choras	[xoras]	'хор'
ложбан		xatra	[xatra]	'буква'
македонски		Охрид	[ˈɔxrit]ⓘ	'Охрид'	Погл. Фонологија на македонскиот јазик
мански		aashagh	[ˈɛːʒax]	'лесен'
персиски		خواهر	[xɒːhær]	'сестра'
полски[4]		chleb	[xlɛp]	'леб'	Кај највеќето дијалекти гласот е претставен и со <h>.
португалски	Бразил	rabo	[ˈxabʊ]	'висок'	(некои дијалекти)
романски		hram	[xräm]	'храм'	Алофон на /h/.
руски[5]		хороший	[xɐˈroʂɨj]ⓘ	'добар'
словачки		chlap	[xlap]	'момче'
сомалиски		khad	[xad]	'мастило'
српскохрватски		храст / hrast	[xrast]	'даб'
староанглиски		wealh	[wæɑlx]	'странец', 'роб'
коса		rhoxisa	[xɔkǁiːsa]	'откажува'
украински		хата	[ˈxɑ.t̪ɑ]	'куќа'
урду		خوشی‎	[xʊʃiː]	'среќа'
унгарски		sahhal	[ʃɒxːɒl]	'со шах'
фински[6]		tuhka	[tuxkɑ]	'пепел'	Алофон на /h/.
хинди		ख़ुशी	[xʊʃiː]	'среќа'
холандски	Белгија[7]	acht	[ˈɑxt]ⓘ	'осум'	Почесто во северното наречје. Погл. Фонологија на холандскиот јазик
	северно наречје[8]
чешки		chlap	[xlap]	'момче'
шкотски гелски[9]		drochaid	[ˈt̪ɾɔxɪtʲ]	'мост'
шпански[10]		ojo	[ˈo̞xo̞]	'око'

Поврзано

• Безвучна гласилна струјна согласка

Наводи

1. Thompson (1959:458–461)
2. Shosted & Chikovani (2006:255) harvcoltxt error: no target: CITEREFShosted_&_Chikovani2006 (help)
3. Merrill (2008:109)
4. Jassem (2003:103)
5. Padgett (2003:42)
6. http://scripta.kotus.fi visk sisallys.php?p=5
7. Verhoeven (2005:243)
8. van Reenen & Huijs (2000:?)
9. Oftedal, M. (1956) The Gaelic of Leurbost. Olso. Norsk Tidskrift for Sprogvidenskap.
10. Martínez-Celdrán, Fernández-Planas & Carrera-Sabaté (2003:255)

Библиографија

• Jassem, Wiktor (2003), „Polish“, Journal of the International Phonetic Association, 33 (1): 103–107, doi:10.1017/S0025100303001191
• Martínez-Celdrán, Eugenio; Fernández-Planas, Ana Ma.; Carrera-Sabaté, Josefina (2003), „Castilian Spanish“, Journal of the International Phonetic Association, 33 (2): 255–259, doi:10.1017/S0025100303001373
• Merrill, Elizabeth (2008), „Tilquiapan Zapotec“, Journal of the International Phonetic Association, 38 (1): 107–114, doi:10.1017/S0025100308003344
• Padgett, Jaye (2003), „Contrast and Post-Velar Fronting in Russian“, Natural Language & Linguistic Theory, 21 (1): 39–87, doi:10.1023/A:1021879906505
• van Reenen, Pieter; Huijs, Nanette (2000), „De harde en de zachte g, de spelling gh versus g voor voorklinker in het veertiende-eeuwse Middelnederlands“ (PDF), Taal en Tongval (холандски), 52: 159–181
• Shosted, Ryan K.; Vakhtang, Chikovani (2006), „Standard Georgian“, Journal of the International Phonetic Association, 36 (2): 255–264, doi:10.1017/S0025100306002659
• Thompson, Laurence (1959), „Saigon phonemics“, Language, 35 (3): 454–476, doi:10.2307/411232, JSTOR 411232
• Verhoeven, Jo (2005), „Belgian Standard Dutch“, Journal of the International Phonetic Association, 25 (2): 243–247

п р у Табела на белодробни согласки по МФА аудио

По место →

Уснени

Преднојазични

Среднојазични

Заднојазични

Гласилни

↓ По начин

Дво​уснени

Уснено-​забни

Заб​ни

Венеч​ни

Задно-​венеч.

Свие​ни

Предно-​непчени

Задно​непчени

Ресич​ни

Голтни​чки

Надгла​сил​ни

Гласил​ни

Носни

m̥

m

ɱ

n̪

n̥

n

n̠

ɳ

ɲ̥

ɲ

ŋ̊

ŋ

ɴ

Избувни

p

b

p̪

b̪

t̪

d̪

t

d

ʈ

ɖ

c

ɟ

k

ɡ

q

ɢ

ʡ

ʔ

Струјни

ɸ

β

f

v

θ

ð

s

z

ʃ

ʒ

ʂ

ʐ

ç

ʝ

x

ɣ

χ

ʁ

ħ

ʕ

ʜ

ʢ

h

ɦ

Приближни

ʋ

ɹ

ɻ

j

ɰ

Трепетни

ʙ

r

ɽ͡r

ʀ

я *

Едноударни

ⱱ̟

ⱱ

ɾ

ɽ

ɢ̆

ʡ̯

Стран. струј.

ɬ

ɮ

ɭ˔̊

ʎ̥˔

ʎ˔

ʟ̝̊

ʟ̝

Стран. прибл.

l

ɭ

ʎ

ʟ

Стран. едноуд.

ɺ

ɺ̠

ʎ̯

Небелодробни согласки

Чкрапави	ʘ	ǀ	ǃ		ǂ		ǁ
	ʘ̃	ʘ̃ˀ	ʘ͡q		ʘ͡qʼ
Уфрлени	ɓ	ɗ	ʄ	ᶑ	ɠ		ʛ
Исфрлени	pʼ	tʼ	cʼ	ʈʼ	kʼ		qʼ
	fʼ	θʼ	sʼ	ɬʼ	xʼ		χʼ
	tsʼ	tɬʼ	cʎ̝̥ʼ	tʃʼ	ʈʂʼ	kxʼ	kʟ̝̊ʼ

Слеани согласки

p̪f	b̪v	ts	dz	tʃ	dʒ	tɕ	dʑ	ʈʂ	ɖʐ
		tɬ	dɮ	cç	ɟʝ	cʎ̥˔	ɟʎ˔	kʟ̝̊	ɡʟ̝

Сложени согласки

Незаградни	ʍ	w	ɥ	ɧ
Заградни	k͡p	ɡ͡b	ŋ͡m

Табелава содржи фонетски симболи што може да не се прикажат правилно кај некои прелистувачи. [Помош]

Онаму кајшто симболите се дадени во парови, „лев—десен“ претставува „безвучна—звучна“ согласка.

Исенчените полиња претставуваат неизводливи гласовни творби.

* Симболот го нема во МФА.