Mısır
Kuzey Afrika ve Batı Asya'da bir ülke / From Wikipedia, the free encyclopedia
Mısır (Arapça: مصر, romanize: Mısr), resmî adıyla Mısır Arap Cumhuriyeti, Afrika'nın kuzeydoğu köşesi ile Asya'nın güneybatı köşesinde Sina Yarımadası'nı kapsayan kıtalararası bir ülkedir. Kuzeyinde Akdeniz, kuzeydoğusunda Filistin'in Gazze Şeridi ve İsrail, doğusunda Kızıldeniz, güneyinde Sudan ve batısında Libya ile komşudur. Kuzeydoğudaki Akabe Körfezi, Mısır'ı Ürdün ve Suudi Arabistan'dan ayırmaktadır. Kahire, Mısır'ın başkenti ve en büyük şehridir. İkinci büyük şehri olan İskenderiye ise Akdeniz kıyısında önemli bir sanayi ve turizm merkezidir. Yaklaşık 100 milyon nüfusuyla Mısır, dünyanın en kalabalık 14'üncü, Afrika'nın ise en kalabalık üçüncü ülkesidir.
Mısır | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Yerküre üzerindeki konumu | |||||||||||||
Başkent ve en büyük şehir | Kahire 30°2′K 31°13′D | ||||||||||||
Resmî dil(ler) | Arapça | ||||||||||||
Ulusal dil | Mısır Arapçası[lower-alpha 1] | ||||||||||||
Resmî din | bkz. Mısır'da din[lower-alpha 2] | ||||||||||||
Demonim | Mısırlı (Arap) | ||||||||||||
Hükûmet | Otoriter rejim altında yarı başkanlık sistemli üniter cumhuriyet[5][6][7][8][9] | ||||||||||||
| |||||||||||||
Yasama organı | Parlamento | ||||||||||||
Senato | |||||||||||||
Temsilciler Meclisi | |||||||||||||
Tarihçe | |||||||||||||
| |||||||||||||
Yüzölçümü | |||||||||||||
• Toplam | 1.010.408[13][14] km2 (29.) | ||||||||||||
• Su (%) | 0,632 | ||||||||||||
Nüfus | |||||||||||||
• 2023[15] tahminî | 111.247.248 (15..) | ||||||||||||
• 2017 sayımı | 94.798.827 | ||||||||||||
• Yoğunluk | 103,56/km2 (118..) | ||||||||||||
GSYİH (SAGP) | 2021 tahminî | ||||||||||||
• Toplam | $1,809 trilyon[16] (18.) | ||||||||||||
• Kişi başına | $17,123[16] (93..) | ||||||||||||
GSYİH (nominal) | 2023 tahminî | ||||||||||||
• Toplam | $398,397 milyar[16] (38.) | ||||||||||||
• Kişi başına | $3.770[16] (127.) | ||||||||||||
Gini (2019) | ▼ 31.9[17][18] orta · 46. | ||||||||||||
İGE (2021) | 0.731[19] yüksek · 97. | ||||||||||||
Para birimi | Mısır lirası (EGP) | ||||||||||||
Zaman dilimi | UTC+2 (DAS) | ||||||||||||
UTC+3 (DAYS) | |||||||||||||
Trafik akışı | sağ | ||||||||||||
Telefon kodu | 20 | ||||||||||||
İnternet alan adı | .eg |
Nil Deltası boyunca uzanan Mısır, MÖ 6 ile 4 bininci yıllara kadar dayanan mirası ile en uzun tarihî geçmişe sahip ülkelerden biridir. Medeniyetin beşiği olarak kabul edilen Antik Mısır; yazı, tarım, kentleşme, organize din ve merkezî hükûmet alanlarındaki ilk gelişmelerden bazılarına sahne olmuştur.[20] Yedinci yüzyılda büyük ölçüde İslam'ı benimsemeden önce Mısır Hristiyanlığın önemli merkezlerinden biriydi. Kahire, 10. yüzyılda Fâtımîler'in, 13. yüzyılda ise Memlûk Devleti'ne başkentlik yapmıştır. Mısır daha sonra, 1517 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçası oldu ve Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın 1867'de özerk bir Hidivlik kurmasına kadar Osmanlı hâkimiyeti altında kaldı. Ülke daha sonra Britanya İmparatorluğu tarafından işgal edildi ve 1922'de monarşi olarak bağımsızlığını kazandı. 1952 devriminin ardından Mısır'da cumhuriyet ilan edildi ve 1958'de ülke Suriye ile birleşerek Birleşik Arap Cumhuriyeti kuruldu. Bu cumhuriyet 1961'de dağılmıştır. Mısır 1948, 1956, 1967 ve 1973'te İsrail'le birçok silahlı çatışmaya girmiş ve 1967'ye kadar Gazze Şeridi'ni işgal etmiştir. 1978'de Mısır, Sina'dan çekilmesi karşılığında Camp David Sözleşmesi'ni imzalayarak İsrail'i resmî olarak tanımış oldu. 2011 Mısır Devrimi'ne ve Hüsnü Mübarek'in devrilmesine neden olan Arap Baharı'nın ardından ülke uzun süren bir siyasi istikrarsızlık dönemiyle karşı karşıya kaldı. Buna 2012'de Muhammed Mursi'nin öncülük ettiği Müslüman Kardeşler bağlantılı kısa ömürlü İslamcı hükûmetin seçilmesi ve bu hükûmetin 2013'teki kitlesel protestoların ardından devrilmesi de dahil idi.
2014 yılında seçilen ve o zamandan beri Abdülfettah es-Sisi tarafından yönetilen Mısır'ın yarı başkanlık sistemine dayalı mevcut hükûmeti, bazı gözlemci kurumlar tarafından otoriter olarak değerlendirilirken ülkenin insan hakları durumunun zayıf kalmasından sorumlu tutulmaktadır. Mısır'ın resmî dini İslam, resmî dili ise Arapçadır.[21] Nüfusun büyük bir çoğunluğu, ekilebilir tek arazinin bulunduğu, yaklaşık 40.000 kilometrekarelik Nil Nehri kıyılarına yakın alanlarda yaşamaktadır. Mısır topraklarının çoğunu Sahra Çölü oluşturur ve buradaki geniş alanlarda seyrek yerleşimler gözlemlenir. Mısır'da yaşayanların yaklaşık %43'ü ülkenin kentsel alanlarında yaşamaktadır.[22] Bunların çoğu Kahire, İskenderiye ve Nil Deltası'ndaki diğer büyük şehirlerin yoğun nüfuslu merkezlerine yayılmış durumdadır. Mısır'ın yerleşimi için enlem ve boylam dereceleri 24°20' Doğu, 37°30' Doğu, 32° 10' Kuzey, 21°30' Kuzey olarak tanımlanmıştır.
Mısır Kuzey Afrika, Orta Doğu ve İslam dünyasında bölgesel bir güç, dünya çapında ise orta bir güç olarak değerlendirilmektedir.[23] Afrika'nın üçüncü büyük ekonomisi, dünyanın nominal GSYİH açısından 38. ve kişi başına nominal GSYİH açısından 127. en büyük ekonomisi olan, çeşitlendirilmiş bir ekonomiye sahip, gelişmekte olan bir ülkedir.[24] Mısır; Birleşmiş Milletler, Bağlantısızlar Hareketi, Arap Birliği, Afrika Birliği, İslam İşbirliği Teşkilatı, Dünya Gençlik Forumu'nun kurucu üyesi olmakla beraber ve bir BRICS üyesidir.