Britanya-Mısır Sudanı

Britanya-Mısır Sudanı (Arapça: السودان الإنجليزي المصري‎‎ as-Sūdān al-Inglīzī al-Maṣrī), Afrika kıtasının kuzeyinde Büyük Britanya ve Mısır kondominyumu olarak iki ülke tarafından 1899 ile 1956 yılları arasında yönetilen ve günümüzde Sudan ve Güney Sudan'ın bulunduğu bölge. 1914 ile 1922 yılları arasında Mısır, Britanya himaye bölgesi olarak ilan edildiği için Britanya-Mısır Sudanı bu süreçte de facto olarak Britanya koloni bölgesi olarak yönetilmiştir.

Anglo-Egyptian Sudan (İngilizce) السودان اﻹنجليزى المصرى (Arapça) Britanya-Mısır Sudanı
1899-1956
Bayrak
Yeşil: Britanya-Mısır Sudanı Açık Yeşil: 1934'te İtalyan Libyası'na devredildi Koyu Gri: Mısır ve Birleşik Krallık
Başkent	Hartum
Hükûmet	Kondominyum
Tarihçe
• Kuruluşu 1899 • Oluşturuldu 19 Haziran 1899 • Kendi kendine yönetim 22 Ekim 1952 • Bağımsızlık 1 Ocak 1956 • Dağılışı 1956
Öncüller Ardıllar Mehdî Devleti Darfur Sultanlığı Sudan Cumhuriyeti (1956-1969)

1821 yılında Osmanlı İmparatorluğu hakimiyeti altına giren Sudan toprakları, söz konusu yılda Func Devleti'nin bölgeden sürülmesi ile elde edilmiştir. Bu süreçten sonra bölge yönetiminin faaliyetlerinden rahatsızlık duyan Muhammed Ahmed el-Mehdi 1881 yılında başlattığı Mehdi ayaklanması ile yönetime karşı ayaklanmıştır. 1885 yılında başkent Hartum'u ele geçiren Mehdi, bu bölgelerde varlığını 1898 yılına kadar sürdürmüştür. 1898 yılında Britanya-Mısır orduları Sudan'ın Nil nehri bölgelerini işgalcilerden kurtarmış ancak bölgeyi Mısır'a devretmemiştir. 1882 yılında bu yana Britanya tarafından işgal altında bulunan Mısır bölgeyi oluşturulan kondominyum yönetimi ile Britanya ile birlikte idare etmek durumunda kalmıştır. Mısır bölgeyi her ne kadar kendi toprakları olarak görse de, Sudan'ın yönetimi için oluşturulan yönetim de Britanyalılar asıl mevkilerde yer alırken Mısırlı yöneticiler daha alt kademelerde görevlendirilmiştir.

1934 yılına kadar bölgenin bir parçası konumunda olan ve Sarra üçgeni olarak adlandırılan kısım söz konusu yıl İtalya'ya verilmiştir. 1899 yılında Fransa ile varılan anlaşmalar neticesinde bölgenin batı sınırları resmi olarak kayıt altına alınmıştır.

1924 yılında Britanya genel valisi Lee Stack'ın Kahire'da suikast sonucu öldürülmesi neticesinde Britanya kondominyum yönetimine fiilen son vermiş ve Mısır birliklerini Sudan'dan çıkarmıştır. Bu süreç 1936 yılında imzalanan Britanya-Mısır Antlaşması'na kadar devam etmiş, söz konusu yıl imzalanan antlaşma kapsamında Britanya Süveyş Kanalı ile Sudan'da askerî varlığını resmîleştirmesi ile birlikte Mısır birlikleri de Sudan'a geri dönmüştür.

II. Dünya Savaşı sırasında bölgeye doğu bölgesinden saldıran İtalya, ilk etapta belli bölgeleri işgal etse de Britanya-Mısır orduları ile o süreçte Britanya tarafından oluşturulan Sudan Defence Force kuvvetlerinin geri saldırıları ile 1941 yılında bölge üzerinde yeniden hakimiyet kurmuştur. İkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesi ile birlikte Mısır ve Sudan'da Britanya'ya karşı gösteriler gerçekleştirilmiş, bu süreçte Mısır kralı I. Faruk kendine Mısır ve Sudan kralı unvanını vererek sürecin en tepesindeki kişi olarak bunu yürütmeyi ve bu süreci hızlandırmayı hedeflemiştir. I.Faruk 1951'de kondominyum yönetimini fesh ettiğini bildirmiş, Britanya ise bağımsızlığı hedefleyen yerel Sudan şefleri ile işbirliğine gitme çabası içerisinde olmuştur. 1953 yılında Faruk'un devrilmesi ile birlikte Mısır ve Britanya hükûmetleri kendi aralarında anlaşarak Sudan'ın üç yıl içerisinde bağımsızlığını elde etmesini hedeflemişlerdir.

1956 yılında bölgede Sudan Cumhuriyeti'nin ilan edilmesi ile birlikte Britanya-Mısır Sudanı varlığına son verilmiştir.

Dış bağlantılar

• Heinrich Loth: Geschichte Afrikas, Teil 2, Akademie-Verlag Berlin 1976
• M.W. Daly: Empire on the Nile: The Anglo-Egyptian Sudan, 1898-1934. Cambridge 1986