Loading AI tools
Romen dili Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Fransızca (français [fʁɑ̃sɛ] veya langue française [lɑ̃ɡ fʁɑ̃sɛ:z]), Hint-Avrupa dil ailesinin bir Romen dilidir. Tüm Romen dillerinde olduğu gibi, Roma İmparatorluğu'nun Halk Latincesinden türemiştir. Fransızca, Gallo-Romen dillerinden, Galya'da konuşulan Latinceden ve özellikle Kuzey Galya'da gelişmiştir. En yakın akrabası Oïl dilleridir. Fransızca, Gallia Belgica gibi Kuzey Roma Galyası'nın yerli Kelt dillerinden ve Roma sonrası Frank işgalcilerin (Cermen) Frank dilinden de etkilenmiştir. Bugün, Fransız sömürge imparatorluğu sayesinde, en önemlisi Haiti Kreolü olmak üzere, Fransız kökenli çok sayıda kreol dili vardır. Fransızca konuşan bir kişi veya ulus, Frankofon olarak anılır.
 | Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. |
| Fransızca | |
|---|---|
| Français | |
 Fransızca yazı örneği. | |
| Telaffuz | [fʁɑ̃sɛ] |
| Bölge | Batı Avrupa |
| Etnisite | Fransızlar |
| Dönem | 2006[1] 68,458,600 |
| Dil ailesi | Hint-Avrupa
|
| Yazı sistemi | Fransız alfabesi |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Avrupa Birliği(Resmî dil)  Fransa Kongo DC Kanada Madagaskar Kamerun Fildişi Sahili Burkina Faso Nijer Senegal Mali Ruanda Belçika Gine Çad Haiti Burundi Benin İsviçre Togo Orta Afrika Cumhuriyeti Kongo Cumhuriyeti Gabon Komorlar Ekvator Ginesi Cibuti Lüksemburg Vanuatu Seyşeller MonakoŞablon:CA |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | fr |
| ISO 639-2 | fre (B) fra (T) |
| ISO 639-3 | fra |
 Fransızca anadili Bölgeler.
Bir resmî dil olduğu bölgeler.
İkinci bir dil Bölgeler.
Azınlık dil olan yerler. | |
Dünyada yaklaşık olarak 200 milyon insan Fransızca bilmektedir. 128 milyon insan Fransızcayı anadili veya ikinci dili olarak konuşurken, 54 ülkede 72 milyon insan tarafından da bilinmekte ve konuşulmaktadır. Avrupa'da Fransa ve Monako dışında Belçika, İsviçre ve Lüksemburg ülkelerinin belirli bölgelerinde olmak üzere, Afrika ve Amerika kıtası dahil, dünyanın farklı köşelerinde resmî dil konumundadır.
Fransızca; İspanyolca, Portekizce, İtalyanca, Katalanca ve Rumence gibi Roma İmparatorluğu'nun dili olan Latincenin devam dillerindendir ve Latin dilleri'nin kuzeybatı kolundandır.
Fransızca tarih içerisinde Roma Galyalılarının Kelt dillerinden ve Roma sonrası Frenk göçmenlerinin Cermen dillerinden etkilenmiştir.
Fransızca 29 ülkede resmî dildir. La Francophonie denilen Frankofon Fransızca konuşan uluslar topluluğudur. Birleşmiş Milletler'in bütün alt kurumlarında ve uluslararası kuruluşların çoğunda resmî dildir.
Avrupa Birliği verilerine göre 27 üye ülkedeki 129 milyon insan (497.198.740 %26'sı) Fransızca konuşmakta ve bunun 65 milyonu (%12) anadili, 69 milyonu (%14) ise ikinci dili olarak konuşmaktadır. Bu verilere göre Fransızca, birlik içerisinde İngilizce ve Almancadan sonra en sık konuşulan üçüncü dildir.
Fransız Anayasası'na göre Fransızca 1992'den beri Fransa'nın resmî dilidir. (Aslında 1539'dan beri önceki birtakım yasal metinlerde de Fransızca resmî dildir)
Resmî hükûmet yayınlarında, eğitim sisteminde, yasal sözleşmelerde, reklamlarda yabancı sözcüklerin Fransızcaya çevrilmesi zorunludur.
Fransızcaya ek olarak Fransa'da pek çok yerel dil de konuşulur. Fransa, Avrupa Yerel Diller Sözleşmesi'ne imza atmış olmasına karşın, 1958 anayasasına karşı olduğu gerekçesiyle bunu onaylamamıştır.
Fransızca, İsviçre'nin 4 resmî dilinden biri olup (diğerleri Almanca, İtalyanca, Romanşça) İsviçre nüfusunun %20'sinin anadilidir. Romanş dili İtalyancaya yakın bir dildir ve İsviçre halkının %6'sınca kullanılır.
Fransızca Belçika'nın Valon bölgesinin resmî dilidir ancak bu bölgede Almanca konuşanlar doğu kantonlarda yaşar. Başkent Brüksel'in içinde yer aldığı merkez bölgesinin Felemenkçe ile birlikte iki resmî dilinden biridir. Bu bölgede çoğunlukla anadilleri olmamasına karşın nüfusun büyük çoğunluğu tarafından konuşulur. Valon ve Brüksel-merkez bölgelerine sınırı olmasına rağmen Flaman bölgesinde ise Fransızca ve Almanca resmî dil olmayıp Felemenkçe konuşulur. Ancak bu bölgede anadilleri Fransızca olan insanlar da yaşar.
Toplamda nüfusun %40'ı Fransızca, %60'ı Felemenkçe konuşur. Felemenkçe konuşan insanların %59'u da Fransızcayı ikinci dilleri olarak konuşurlar. Bu bilgilere göre Belçikalıların %75'i Fransızca bilmektedir.
Monako Prensliğinin ulusal dili Monégasque olmasına karşın Fransızca tek resmî dildir ve Fransız kökenliler ülke nüfusunun %47'sini oluştururlar.
Andorra'nın resmî dili ise Katalancadır. Fransa'ya yakın komşuluğu nedeniyle Fransızca da konuşulur. Fransız kökenliler ülke nüfusunun %7'sini oluşturur.
İtalyanca ile birlikte Fransızca, İtalya'nın Aosta vadisi bölgesinde resmî bir dilidir. Buna ek olarak bölgede başka lehçeler de konuşulmaktadır. Ancak bunlar resmî açıdan tanınmamıştır. Buradaki insanların %78,6'sının Fransızca bilmesine rağmen sadece %0,99'luk bölümü anadil olarak konuşur. Diğer taraftan İtalyanca; nüfusun %96'sı tarafından konuşulurken, anadil olarak konuşanların oranı %71,5'dir.
Fransızca Lüksemburg'un Almanca ve Lüksemburgca ile birlikte üç resmî dilinden birisidir. Lüksemburg eğitim sistemi üçlü dil yapısındadır. İlkokulun ilk yıllarında dersler Lüksemburgca, sonraki yıllarda Almanca, liseden itibaren ise Fransızca olarak okutulmaktadır.
Fransızca Kanada'nın resmî dillerinden biri olup İngilizceden sonra en çok konuşulan dildir. Québec eyaletinde ise Fransızca tek resmî dil olup 7 milyon insanın anadilidir. Nüfusunun üçte biri Frankofon içinde yer alan New Brunswick bölgesinin ise iki resmî dili vardır. Nüfusunun üçte biri Frankofon içinde yer alan Kanada'nın başkenti Ottawa, Ontario şehrinin ise iki resmî dili vardır. Ontario, Nova Scotia ve Manitoba bölgelerinde de resmî dil olmamasına karşın Fransızca konuşan insanlar yaşar.
Fransızca toplumun okuryazar kesiminde konuşulmasına karşın Haiti'nin resmî dillerinden biridir. Fransızca kökenli Kreol dillerinden biri olan Haiti Kreolü ise nüfusun büyük kısmının anadilidir.
Federal düzeyde resmî bir tanınması olmamasına karşın Fransızca Amerika Birleşik Devletleri'nde İngilizce ve İspanyolcadan sonra en çok konuşulan üçüncü dildir. Louisiana, Maine, Vermont ve New Hampshire eyaletlerinde ise en çok konuşulan ikinci dildir. Louisiana'da Kayun ve Kreol Fransızcası konuşulur. 2000 verilerine göre Louisiana da 194.000 insan evlerinde Fransızca konuşmaktadır.
Dünyada Fransızca konuşan nüfusun büyük çoğunluğu Afrika'da yaşar. Uluslararası Fransızca konuşan Ülkeler Topluluğunun (Organisation internationale de la Francophonie) 2007 raporuna göre 31 farklı Afrika ülkesinde yaşayan 115 milyon Afrikalı Fransızcayı anadili ya da ikinci dili olarak konuşabilmektedir. Fransızca Afrika genelinde ikinci bir dil olmasına karşın Abidjan, Libreville gibi şehirlerde ve Fildişi Kıyısı'nda sadece Fransızca konuşulmaktadır.
Afrika dillerinden etkilenerek gelişen Afrika Fransızcası'nın birçok çeşidi olmasından dolayı tek bir Afrika Fransızcasından söz edilemez. Fransızca kökenli Kreol dillerine ek olarak Fransızca Hint Okyanusu'nda bulunan adalarda da konuşulur. Madagaskar'da Fransızcanın yanında Malayo-Polinezyan bir dil olan Malagazi konuşulur. Mauritius ve Seyşel Adaları'nda İngilizcenin resmî dil olmasından bu yana Fransızca ve İngilizce arasında bir çekişme vardır. Madagaskar'da da son yıllarda İngilizce resmî dil olmuştur.
Sahra altı ülkelerde eğitimin yaygınlaşmasıyla birlikte Fransızca dili de yaygınlaşmış ve evrime uğramıştır.
Diğer ülkelerden Afrika'ya gelenler için Afrika Fransızcası'nı anlamak biraz güç olabilir, buna karşılık yazı dilinde çok büyük farklılıklar yoktur.
Fransızca pek çok Afrika ülkesinde resmî dildir:
Mauritius ve Magrip ülkelerinde resmî dil olmayıp idari dilde yaygın olarak kullanılır:
Son yıllarda Cezayir özellikle eğitim dilinde Fransızcanın yerine Arapçanın kullanımını yaygınlaştırmak için dille ilgili çeşitli düzenlemeler yapmıştır.
Mısır’da çoğunlukla kullanılan yabancı dil İngilizce olmasına karşın üst ve orta sınıflarda Fransızca daha yaygın olarak bilinir ve konuşulur. Bu yüzden eğitim süreci içerisinde bir Mısırlı İngilizceye ek olarak Fransızca da öğrenir. Mısır, Fransızca konuşan ülkeler topluluğu (Frankofon) içerisinde yer alır.
Fransa’nın Hint Okyanusu’nda yer alan iki denizaşırı bölgesi Mayotte ve Réunion’da da resmî dil Fransızcadır.
Asya'da; eski Fransız sömürgeleri olan Hindistan'ın Puduçeri şehrinde, Vietnam, Kamboçya ve Laos'ta ticaret ve azınlık dili Fransızca olarak kabul edilir. Ayrıca Asya'daki diğer eski Fransız sömürgeleri olan Suriye ve Lübnan'da çoğunlukla kullanılan yabancı dil İngilizce olmasına karşın üst ve orta sınıflarda Fransızca daha yaygın olarak bilinir ve konuşulur. Lübnan, Fransızca konuşan ülkeler topluluğu (Frankofon) içerisinde yer alır.
Fransızca bir Hint-Avrupa dilidir. Aşağıdaki aile ağacında gösterilen diğer kardeş dilleri gibi Fransızca, Latince soyundandır. Daha belirgin olarak Roma İmparatorluğu'nda yaşayanların çoğu tarafından konuşulan Kaba Latince soyundan ve teknik terimlerinden dışında Klasik Latince ile pek benzerliği yoktur. Örneğin Klasik Latincede "at" anlamına gelen "equus"'un Kaba Latince karşılığı "caballus" idi ve bu Fransızca "cheval" kelimesine yol vermiştir. Diğer örnekler:[3]
| Klasik Latince | Kaba Latince | Fransızca | Türkçe anlamı |
|---|---|---|---|
| caput | testa | tête | kafa |
| felix | cattus | chat | kedi |
| pugna | battualia | bataille | muharebe |
| urbs | villa | ville | kent |
Söz dağarcığının yanı sıra grameri de daha çok Kaba Latinceninkine benzerdir. Klasik Latincede bir kelimenin çekim ekini değiştirerek herhangi bir durumu belirtmek için kelimeler çekilir; örneğin: "kızda" = "puellae", "kıza" = "puellam" olmuştur.[4] Bunun aksine Kaba Latincede zaman geçince bu çekim işlemi kaybolmuş ve çağdaş Fransızcada olduğu gibi sadece ilgeçler (ör. "ad", "in") kullanılmaya başlamıştır.[5] Bu durum bir tek adların cinsiyetlerini belirten çekimlerde kalmıştır. Örneğin bir erkek kedi le chat, bir dişi kedi la chatte olarak tanımlanır. Bir erkek dansçı le danseur, bir kadın dansçı la danseuse olarak bilinir.
| Latince | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Klasik Latince | Kaba Latince | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Latin dilleri | Sardinyaca lehçeleri | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Batı İtalik dilleri | Doğu Romen dilleri | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Batı Romen | Proto-İtalyanca | Balkan Romen | Dalmaçyaca | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İberik Romen | Gallo-Romen | İtalyanca | Proto-Rumence | Arnavutça kelimeler | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Portekizce | İspanyolca | Fransızca | Oksitan Romen | Rumence | Ulahça | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Oksitanca | Katalanca | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Her Fransızca isim eril ya da dişil olarak ikiye ayrılır. Fransız isimleri cinsiyet için etkilenmediğinden, bir ismin formu cinsiyetini belirleyemez. Yaşamla ilgili isimler için, onların gramer cinsiyetleri sıklıkla bahsettiklerine karşılık gelir. Örneğin, bir erkek öğretmen bir "enseignant" iken, bir kadın öğretmen bir "enseignante"dir. Bununla birlikte, hem eril hem de dişil varlıkları içeren bir gruba atıfta bulunan çoğul isimler daima erkektir. Yani iki erkek öğretmenden oluşan bir grup “enseignants” olacaktır. İki erkek öğretmen ve iki kadın öğretmenden oluşan bir grup hâlâ "enseignants" olacaktır. Birçok durumda "enseignant", bir ismin hem tekil hem de çoğul şekli aynı şekilde telaffuz edilir. Tekil isimler için kullanılan artikel, çoğul isimler için kullanılandan farklıdır ve artikel, konuşmadaki ikisi arasında ayırt edici bir faktör sağlar. Örneğin, tekil "le professeur" veya "la professeur(e)" (erkek veya kadın öğretmen, profesör) çoğul "les professeurs"dan ayırt edilebilir, çünkü "le", "la" ve "les" hepsi farklı telaffuz edilir. Bir ismin hem feminen hem de maskülen formunun aynı olduğu ve artikelin tek farkı sağladığı bazı durumlar vardır. Örneğin, "le dentiste" erkek bir dişçiye, "la dentiste" bir kadın dişçiye karşılık gelir.
| regarder (seyretmek, bakmak, izlemek) | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Şimdiki zaman | Bitmemiş bir eylemi gösteren zaman | Geçmiş zaman | Basit gelecek zaman | Şart kipi | İstek kipi (şimdiki zaman) | İstek kipi (geçmiş zaman) | |
| je | regarde | regardais | regardai | regarderai | regarderais | regarde | regardasse |
| tu | regardes | regardais | regardas | regarderas | regarderais | regardes | regardasses |
| il | regarde | regardait | regarda | regardera | regarderait | regarde | regardât |
| nous | regardons | regardions | regardâmes | regarderons | regarderions | regardions | regardassions |
| vous | regardez | regardiez | regardâtes | regarderez | regarderiez | regardiez | regardassiez |
| ils | regardent | regardaient | regardèrent | regarderont | regarderaient | regardent | regardassent |
| Aynı hâlde: -er ile biten her kurallara uyan fiil. | |||||||
| acheter (satın almak) | |||||||
| j' | achète | achetais | achetai | achèterai | achèterais | achète | achetasse |
| nous | achetons | achetions | achetâmes | achèterons | achèterions | achetions | achetassions |
| ils | achètent | achetaient | achetèrent | achèteront | achèteraient | achètent | achetassent |
| Aynı hâlde: enlever (kaldırmak) se lever (kalkmak) relever (tekrar kaldırmak), se promener (yürüyüş yapmak), ramener (geri getirmek), peser (tartmak) | |||||||
| préférer (yeğ tutmak, yeğlemek, tercih etmek[6]) | |||||||
| je | préfère | préférais | préférai | préférerai | préférerais | préfère | préférasse |
| nous | préférons | préférions | préférâmes | préférerons | préférerions | préférions | préférassions |
| ils | préfèrent | préféraient | préférèrent | préféreront | préféreraient | préfèrent | préférassent |
| Aynı hâlde: compléter (bitirmek), dessécher (kurutmak), espérer (umut etmek), exagérer (abartmak), s'inquiéter (kendini tasalandırmak), (se) protéger ([kendini] korumak), répéter (tekrar etmek) | |||||||
| appeler (çağırmak, adlandırmak, vs.[7]) | |||||||
| j' | appelle | appelais | appelai | appellerai | appellerais | appelle | appelasse |
| nous | appelons | appelions | appelâmes | appellerons | appellerions | appelions | appelassions |
| ils | appellent | appelaient | appelèrent | appelleront | appelleraient | appellent | appelassent |
| Aynı hâlde: épeler (hecelemek), jeter (atmak) | |||||||
| employer (kullanmak, çalışmak) | |||||||
| j' | emploie | employais | employai | emploierai | emploierais | emploie | employasse |
| nous | employons | employions | employâmes | emploierons | emploierions | employions | employassions |
| ils | emploient | employaient | employèrent | emploieront | emploieraient | emploient | employassent |
| Aynı hâlde: essayer (denemek), payer (ödemek), tutoyer ("sen" diye konuşmak) | |||||||
| manger (yemek) | |||||||
| je | mange | mangeais | mangeai | mangerai | mangerais | mange | mangeasse |
| nous | mangeons | mangions | mangeâmes | mangerons | mangerions | mangions | mangeassions |
| ils | mangent | mangeaient | mangèrent | mangeront | mangeraient | mangent | mangeassent |
| Aynı hâlde: arranger (düzeltmek), changer (değiştirmek), corriger ([kusur] düzeltmek), déménager (taşımak), déranger (yerinden etmek), interroger (sorgulamak), mélanger (karıştırmak), ranger (sıralamak, toplamak), nager (yüzmek), songer (düşünmek) | |||||||
Fransızca, Hint-Avrupa dili olan Latincenin soyundan gelen bir Latin dilidir ve bunun sebebiyle İtalyanca, İspanyolca gibi dillerle sözsel benzerliklere sahiptir. Aşağıdaki tablo bazı Fransızca sözleri İtalyanca, İspanyolca, Oksitanca, Katalanca, Portekizce, Rumence ve Latince eşdeğerleri ile karşılaştırmaktadır. Bu diller, Fransızcaya sözsel benzerliklerine göre sıralanmaktadır, örneğin İtalyanca, Fransızca ile %89 sözsel benzerliğe sahip olmasına[kaynak belirtilmeli] rağmen o önce sıralanmaktadır, vesaire.[özgün araştırma?]
| Türkçe anlamı | Latince | Fransızca | İtalyanca | İspanyolca | Oksitanca | Katalanca | Portekizce | Rumence |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| anahtar | clavis | clé | chiave | llave | clau | clau | chave | cheie |
| gece | nox | nuit | notte | noche | nuèit | nit | noite | noapte |
| şarkı söylemek | cantare | chanter | cantare | cantar | cantar | cantar | cantar | cânta |
| keçi | capra | chèvre | capra | cabra | cabra | cabra | cabra | capra |
| dil, lisan | lingua | langue | lingua | lengua | lenga | llengua | lingua | limbă |
| yer, alan, meydan, vs. | platea | place | piazza | plaza | plaça | plaça | praça | piaţă |
| köprü | pons | pont | ponte | puente | pont | pont | ponte | pod |
| kilise | ecclesia | église | chiesa | iglesia | glèisa | església | igreja | biserică |
| hastane | hospitalis | hôpital | ospedale | hospital | espital | hospital | hospital | spital |
Aşağıda Fransızcada İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin birinci maddesi, bunun Uluslararası Fonetik Alfabesi telaffuzu ve bu maddenin Türkçesi bulunmaktadır.
| Fransızca | UFA | Türkçe |
|---|---|---|
| Tous les êtres humains naissent libres et égaux en dignité et en droits. Ils sont doués de raison et de conscience et doivent agir les uns envers les autres dans un esprit de fraternité.[8] | [tu lez‿ɛtʁəz‿ymɛ̃ nɛs libʁ‿e ego ɑ̃ diɲite e ɑ̃ dʁwa il sɔ̃ due də ʁɛzɔ̃ e də kɔ̃sjɑ̃s e dwavt aʒiʁ lez‿œ̃z‿ɑ̃vɛʁ lez‿otʁ dɑ̃z‿œ̃n‿ɛspʁi də fʁɑtɛʁnite] | Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler.[9] |
Fransızca sayılar
| Vikisözlük'te tanımlar |
| Commons'ta dosyalar |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
