Mısır tarihi

Mısır tarihi, verimli Nil Nehri kıyıları ve deltası ile Mısır'ın yerli halkının başarıları ile uzun ve zengin olmuştur. Mısır hiyeroglifleri Rosetta Taşı'nın keşfi ve yardımıyla deşifre edilene kadar Mısır'ın eski tarihinin çoğu bir gizemdi. Antik Dünyanın Yedi Harikası arasında yer alan Keops Piramidi bu coğrafyada bulunmaktadır.

Tarih Öncesi

Mısır'daki insan varlığı Paleolitik çağa kadar uzanır. Mısır'daki Paleolitik insanlar avcı ve toplayıcıydı. Göçebe yaşam uzun süre Mısır'da devam etti. Mısır MÖ 5000 ila 3800 yılları arasında Neolitik çağ yaşandı. Neolitik çağda tarım, dokumacılık, çömlek yapımı gibi birçok konudan geliştiler. Tarım Nomları, Nomlarda Krallıkları oluşturdu.

Antik Mısır

Erken Hanedanlık Dönemi, Eski Krallık

Aşağı Mısır ve Yukarı Mısır'ın siyasi olarak birleşmesi ile oluşmuştur. İlk firavun Menes ya da Narmer olduğu düşünülmektedir.^[1] İlk Firavundan sonra yerine Hor-Aha geçti. Firavun Djer döneminde Libyalı kabilleler Mısır'dan atıldı. Eski Krallık döneminde Imhotep tarafından ilk ameliyat gerçekleştirilmiştir. Piramitler ve Sfenks bu dönemde yapıldı. Nil nehrinin taşkınlarından dolayı matematik geliştirilmiştir. Baş tanrı olarak Ra benimsenmiştir. Nubye istilası ile son bulmuştur.

Orta Krallık

Nubye istilası ile başlamıştır. Bu dönemde Ra rahiplerinin gücünü kırmak için Amon baş tanrı yapılmıştır. Ahmesosis'in isyanı ile son bulmuştur.

Yeni Krallık

Ana madde: Mısır firavunları listesi

firavun Tutankhamun.

18. hanedanlık ile başlamıştır. Bu dönemde Mısır emperyal bir politika benimsemiştir. IV. Amenhotep Akhenaton döneminde resmî din olarak Aten dini benimsenmiştir ölümünden sonra oğlu Tutankhamun tarafından kaldırılmıştır. I. Seti döneminde Mısır en zengin dönemini yaşamıştır. II. Ramses döneminde Mısır altın çağına girmiştir. Mezopotamya için Hitit ve Mısır uygarlığı arasında Kadeş savaşı gerçekleşmiştir. Savaş bir çözümüme ulaşamayınca tarihin ilk yazılı antlaşması olan Kadeş antlaşması imzalanmıştır. III. Ramses döneminde tarihin ilk deniz savaşı yaşanmıştır.

İşgal Dönemi

Mısır ilk başta Asurlular tarafından işgal edildi sonrasında Babil ardından Ahameniş ve en sonda Makedon imparatorluğu işgaline uğradı. Makedon imparatorluğu Mısır halkı tarafından kurtarıcı olarak karşılanmış. Mısır'da Büyük İskender kendini Amon'nun oğlu ilan edip İskenderiye kentini kurmaya başlamıştı. Bir generalini Mısır'a vali olarak atadı.

Ptolemaios

Ptolemaios hanedanlığı Büyük İskender'in hanedanlıkla aynı isimli bir generali tarafından kuruldu. Ptolemaios hanedanlığı İskenderiye kütüphanesini tamamlamıştır. Helenistik dönem krallıklarındandır. Son firavunu VII. Kleopatra'dır intiharı ile birlikte hanedanlık son bulup Roma kontrolüne geçmiştir.

Roma ve Bizans döneminde Mısır

Agustus döneminde Mısır Roma eyaleti olmuştur. Roma döneminde Mısır İmparatorluk ve ailesinin özel mülküdür. Ayrıca Sfenks tekrar onarılmıştır. Bilim çalışmaları hala devam etmiştir. Hristiyanlık dini Roma döneminde kiptiler tarafından benimsenmiştir. Roma İmparatorluğu ikiye bölündükten sonra Mısır Doğu Roma'ya yani Bizans'a geçmiştir. Mısır sayesinde Bizans barbar akınlarından Batı Roma'ya göre daha az etkilenmiştir. Halife Ömer tarafından Mısır alınmıştır. Mısır'ın VII. Kleopatra en son firavun olarak ve en son Roma kökenli firavun kabul edilir.

İslami Devletler Dönemi

İslam’ın Mısır’a girişi

Kahire'de bulunan Amr bin Âs Camii

Halife Ömer döneminde Mısır İslam İmparatorluğına katılmıştır. Sonra Emmevi hanedanlığı kontrolüne geçmiştir en sonunda ise Abbasi hanedanlığı kontrolüne girmiştir.

Mısır’da İlk Türk İslam Devletleri

Tolunoğulları

Bir Abbasi kumandanı olan karluk türkü Ahmet bin Tolun tarafından kurulmuştur. Uzun süreden sonra ilk defa Mısır bağımsız olmuştu. Tolunoğulları devleti Abbasiler ile çok fazla çekişmişti. 50 yıl boyunca var olup Abbasiler tarafından yıkıldı. Tolunoğulları yıkıldıktan sonra Abbasiler Mısır'ı çok sıkı denetim altına aldı.

İhşidoğulları

Devletin kurucusu Muhammed bin Tunç bir Karluk türküydü. İhşidoğulları hep Abbasiler ile çekişmiştir. Abbasiler tarafından yıkılmıştır.

Fatimiler

Fatimiler, Mısır'ı ele geçirince başkentini Mısır'a taşıdı. Fatimiler, Kahire kentinin kurucularıdır. Kahire kenti dönemlerinde Bağdat ile yarışır hale gelmişti. Fatimiler kendilerini Şiilerin lideri olarak tanımlamıştır ve Abbasiler'in tersine farklı İslam mezheplerine iyi davranmıştır.

Fatimiler bir iç savaş yaşamış ve sonrasında Abbasi halifeliğine bağlılığını bildirip yıkılmıştır.

Eyyubiler

Eyyubiler, Sellahatin Eyyubi tarafından kurulmuştur. Eyyubiler Kürt, Arap ve Türk olduğu ile ilgili tartışmalar var. Eyyübiler Haçlı seferlerine karşı başarılı bir savunma göstermiştir. Türk kölelerin isyanı ile yıkılmıştır.

Memlükler

Memlükler köle isyanı ile kurulmuştur bir Türk hanedanı olan Bahri Memlüklü hanedanı tarafından kurulup Haçlı seferleri ve Moğol istilasına karşı çok iyi direnmişlerdir özellikle 5. Haçlı seferi Mısır'a doğru gerçekleşmiş ve kısa süre durup Nil taşkınından dolayı sefere son verilmiştir. Memlüklerin yöneten ikinci hanedanlık bir Çerkez hanedanı olan Burci hanedanlığıdır. Burci hanedanlığı Yavuz Sultan Selim tarafından yıkılmıştır.

Osmanlı Dönemi

Yavuz Sultan Selim tarafından Mısır, Osmanlı bünyesine katılmıştır. Napolyon, Mısır'a işgal girişiminde bulunmuş ama başarısız olmuştur.Arnavut bir paşa olan Mehmet Ali paşa tarafından Mısır'da bir isyan çıkartıp Mısır valisi olmuştur. Fransızlar tarafından Süveyş kanalı açılıp Akdeniz ve Kızıldeniz'i bağlamışlardır. II. Abdülhamit döneminde Mısır, Osmanlı'nın elimden çıkıp Britanya kontrolüne girmiştir.

Britanya Dönemi

Mısır, Britanya sömürgesi olduktan sonra Sudan ile birleştirilip Mısır-Sudan oldu sonradan tekrar Mısır oldu. Britanya Süveyş kanalı sayesinde doğu sömürgelerine daha hızlı ulaştı. I. Dünya savaşı sırasında Almaya ve Osmanlı'nın açtığı Kanal cephesi ile Mısır'ı almaya çalıştı Almanya ve Osmanlı. Mısır'ı Avustralya ve Yeni Zelanda, Britanya için savundular kazanan taraf Britanya oldu. II. Dünya savaşında Mihverler, Mısır'ı almak için Kuzey Afrika cephesini açtılar ve kaybettiler.

Modern Mısır

I. Fuad tarafından tek taraflı olarak bağımsızlık ilan edilerek Mısır Krallığı kuruldu. Britanya, Sudan'dan çekilince Sudan sorunu oluştu. Bu sorunu BM çözdü. 1953 yılında Mısır cumhuriyeti ilan etti. 1. Arap-İsrail savaşında ağır bir yenilgi aldı. Suriye ile Mısır'ın birleşmesi sonucunda Birleşik Arab Cumhuriyeti kuruldu. Mısır'ın fetih yapmış gibi davranışlarından dolayı Suriye birliği bozdu. Bu olaydan sonra Mısır Arab Cumhuriyeti kuruldu. 2011 yılında Mısır'ın durumu kötüye gittiği için Hüsnü Mübarek istifaya zorlandı. 2013 yılında askerî darbe ile Sisi başa geçirilmiştir

Kaynakça

1. https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/47252/mod_resource/content/0/Eski%20Devlet%20Dönemi.pdf (PDF). 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Haziran 2021. |başlık= dış bağlantı (yardım)